DAN

[Maghuhukom].

1. Ang ika-5 sa 12 ka anak nga lalaki ni Jacob; natawo sa Padan-aram. (Gen 35:​25, 26) Si Dan mao ang panganay sa iyang inahang si Bilha, ang sulugoong babaye sa iyang apuli nga agalong babaye nga si Raquel, nga mipuli alang kaniya ingong segundaryong asawa ni Jacob. Kini ang hinungdan kon nganong si Raquel misagop dayon sa bata ug nagtawag sa iyang ngalan nga Dan, nga nag-ingon: “Ang Diyos milihok ingong akong maghuhukom . . . mao nga siya naghatag kanako ug usa ka anak nga lalaki.” (Gen 30:6) Ang ngalan sa pursosong igsoon ni Dan mao si Neptali. Sa panahong mibalhin si Jacob sa Ehipto, nga nagdala sa iyang tibuok nga panimalay, si Dan adunay anak nga lalaki nga ginganlag Husim (nga gitawag ug Suham sa Num 26:42). (Gen 46:​7, 23, 26) Desisiyete ka tuig sa ulahi, sa dihang ang himalatyong si Jacob nagtawag sa iyang mga anak ngadto sa kiliran sa iyang higdaanan, si Dan nakabaton ug bug-os legal nga posisyon duyog sa ubang 11 ka anak ingong mga pangulo sa mga banay sa 12 ka tribo sa Israel. Sa pagpanalangin kaniya, si Jacob miingon: “Si Dan maghukom sa iyang katawhan ingong usa sa mga tribo ni Israel. Si Dan mahimong ingon sa usa ka halas sa daplin sa dalan, usa ka bitin nga sungayan diha sa daplin sa alagianan, nga mopaak sa mga tikod sa kabayo aron nga ang nagasakay niini matikay-ang. Ako maghulat gayod sa kaluwasan gikan kanimo, Oh Jehova.”​—Gen 49:16-18.

2. Usa sa mga tribo sa Israel, nga ginganlan sumala sa ngalan sa ika-5 nga anak nga lalaki ni Jacob. Ang anak nga lalaki ni Dan nga si Husim gitawag usab ug Suham, ug ang mga Suhamnon mao lamang ang banay nga gitala alang sa tribo ni Dan. (Num 26:42) Sa pagsulod sa Ehipto, siya lamang ang anak ni Dan, apan mga duha ka siglo sa ulahi human makagawas gikan sa pagkaulipon, ang tribo mikabat sa gidaghanon nga 62,700 ka lalaki nga nag-edad ug 20 pataas. (Gen 46:23; Num 1:​1, 38, 39) Mao kini ang ikaduha sa kinadaghanag sakop nga tribo nga ang panuigon sa mga lalaki kuwalipikado nga magsundalo. Didto sa kamingawan, ang tribo ni Dan, nga ang pangulo mao si Ahiezer, giasayn sa kampo dapit sa A sa tabernakulo tupad sa mga tribo ni Aser ug Neptali. Panahon sa pagbalhin, ang tribo nagmartsa diha sa hinungdanon kaayong puwesto ingong mga magbalantay sa luyo, usa ka pasidungog sa ilang kaisog, pagkamaunongon, ug pagkakasaligan.​—Num 2:25-31; 10:25.

Sa dihang gibahinbahin na ang Yutang Saad, nga ang naghawas sa Dan mao ang pangulong si Buki nga anak ni Jogli, kining triboha nakakuha sa usa sa kinagamyang mga teritoryo, bisan tuod kini mao gihapon ang ikaduha sa kinadaghanan. Apan ang ripa niini, ang ikapito, natunong sa maanindot kaayo nga yuta, daplin sa mga tribo ni Juda, Epraim, ug Benjamin, usa ka yuta nga nagsukad sa tabunok nga mga walog sa Sepela hangtod sa kapatagan sa kabaybayonan sa Mediteranyo. Apan tungod kay wala papahawaa ang eskuwater nga mga nasod, ingon sa gisugo ni Jehova, nag-antos pag-ayo ang Dan. (Num 26:43; 34:22; Jos 19:40-46; Huk 1:34) Kini ang hinungdan nga ang uban sa tribo namalhin ngadto sa amihanang tumoy sa Palestina ug nag-ilog sa siyudad sa Lesem, o Lais, ug nagtawag niini nga “Dan.” (Jos 19:​47, 48; Huk 18:11-31) Panahon niini nga kadaogan gikawat sa mga Danhanon ang linilok nga larawan sa usa ka tawong ginganlag Miqueas ug gihimo kini ingong ilang kaugalingong diyos, bisan tuod nga sa miaging katuigan gipili ang mga sakop sa Dan nga mobarog alang sa mga maldisyon didto sa Bukid sa Ebal, nga naglakip sa mga pulong nga “Tinunglo ang tawo nga maghimog linilok nga larawan o inumol nga estatwa, usa ka butang nga dulumtanan kang Jehova.” (Deu 27:13-15) Tataw nga dili lakip ang tribo ni Dan niadtong mipaluyo kang Maghuhukom Barak batok sa kasundalohan ni Sisera.​—Huk 5:17.

Sa kasaysayan sa Bibliya ilado ang pipila ka indibiduwal sa tribo ni Dan. Anaa si Oholiab, ang anak ni Ahisamak, nga gihatagan ug kaalam sa Diyos sa pagtabang kang Bezalel; siya usa ka tawong hanas kaayo nga tigborda ug maghahabol sa mahalong mga materyales alang sa mga kasangkapan sa tabernakulo. (Ex 31:1-6; 35:​34, 35; 38:​22, 23) Si Samson nga matinumanong alagad ni Jehova ingong maghuhukom sa Israel sulod sa 20 ka tuig nagtuman sa tagna ni Jacob sa dihang siya himalatyon na (“si Dan maghukom sa iyang katawhan”) ug sa tagna ni Moises (“si Dan usa ka nating leyon”). (Gen 49:16; Deu 33:22; Huk 13:​2, 24, 25; 15:20) Sa dihang si David nahimong hari, 28,600 ka Danhanon ang lakip sa iyang maunongong kasundalohan. Sa ulahi, si Azarel nga anak nga lalaki ni Jeroham gihisgotan ingong pangulong prinsipe sa tribo. (1Cr 12:35; 27:22) Ang inahan sa “hanas nga tawo” nga gipadala sa hari sa Tiro aron tabangan si Solomon sa pagtukod sa templo naggikan sa tribo ni Dan.​—2Cr 2:​13, 14.

3. Usa ka siyudad sa A nga tumoy sa Palestina. Sa wala pa kini mailog sa tribo ni Dan, gitawag kini sa paganong mga molupyo ingong Lesem o Lais. (Jos 19:47; Huk 18:​7, 27) Gitukod pag-usab sa mga Danhanon ang nalaglag nga siyudad ug ginganlan kini ug “Dan sumala sa ngalan sa ilang amahan, si Dan.” (Huk 18:​28, 29) Apan, mga upat ka siglo una pa niana, ang siyudad gitawag sa ngalang Dan diha sa asoy sa paggukod ni Abraham kang Kedorlaomer ug sa iyang mga kaalyado “hangtod sa Dan.” (Gen 14:14) Dili malalis nga adunay ngalang Dan nga nagtumong sa usa ka tinong lugar sa panahon ni Abraham. Ang pagkapareho niining unang ngalan nianang ngalan sa katigulangan sa tribo ni Dan lagmit sulagma lamang o kaha tinultolan sa Diyos.

Ang ngalang Dan makaplagan usab diha sa Pentateuko sa Deuteronomio 34:​1, diin apil kini sa mga tumoy sa teritoryo nga nakita ni Moises sa iyang kataposang pagtan-aw sa Yutang Saad gikan sa iyang gibarogan sa Bukid sa Nebo. Sanglit ang Dan nahimutang sa tiilan sa kabukiran sa Anti-Lebanon (ug dili layo gikan sa Bukid sa Hermon), kini lagmit nagkahulogan nga ang panan-aw ni Moises nakaabot hangtod sa maong gilay-on. Ang paggamit dinhi sa ngalang Dan mahimong pareho sa paggamit niini labot kang Abraham o mahimong tungod sa pagrekord ni Josue sa kataposang bahin sa maong basahon, nga naglakip sa mga panghitabo human sa kamatayon ni Moises.

Ang Dan nahimutang sa “ubos nga patag nga sakop sa Bet-rehob,” ug kining dapita, nga A sa katubigan sa Merom ug diha ra sa ubos sa Lebanon, maoy tabunok ug maanindot kaayo nga rehiyon, nga maayong pagkatubig. (Huk 18:28) Ang dapit gituohan nga mao ang Tell el-Qadi (Tel Dan), nga ang Arabiko nga ngalan nagkahulogang “Bungtod sa Maghuhukom,” sa ingon nagpreserbar sa kahulogan sa Hebreohanong “Dan.” Didto magtagbo ang duha ka tubod nga maoy tinubdan sa Nahr el-Leddan, nga mao ang kinadaghanag tubig sa mga sapa nga magtingob mga pipila ka milya sa unahan aron mahimong Suba sa Jordan. Ang siyudad nahimutang sa usa ka bungtod duol sa habagatang tiilan sa Bukid sa Hermon ug nagdungaw sa halapad nga Dal-as sa Hula. Maayo usab kaayo ang nahimutangan niini, sanglit nahimutang kini sa hinungdanong ruta sa negosyo taliwala sa Tiro ug Damasco.

Ang Dan nagtumong usab sa kinalay-ang A sa Israel ingon sa gipakita sa subsob nga paggamit sa ekspresyong “gikan sa Dan hangtod sa Beer-seba.” (Huk 20:1; 1Sa 3:20; 2Sa 3:10; 1Ha 4:25; 2Cr 30:5) Sa pagkatinuod, dihay uban pang mga lungsod sa A pa sa Dan, maingon nga dihay daghang lungsod sa H pa sa Beer-seba, apan dayag nga ang Dan mao ang siyudad nga hinungdanon kaayo sa A sama usab sa Beer-seba sa H. Tungod sa nahimutangan niini, natural lamang nga mao kini ang unang makaagom sa dihang ang yuta atakehon dapit sa A, sama sa pagsulong sa Siryanhon nga si Ben-hadad. (1Ha 15:20; 2Cr 16:4) Tinong mao kini ang gihisgotan sa matagnaong mga pulong ni Jeremias sa Jeremias 4:15; 8:16. Human sa pagkabahin sa gingharian, si Jeroboam naghimog mga bulawan nga nating baka didto sa Dan ug sa Bethel tungod sa iyang paningkamot sa pag-agni sa iyang mga sakop aron dili moadto sa templo sa Jerusalem.​—1Ha 12:28-30; 2Ha 10:29.