Unsay Nahitabo Kanila?

ANG Nop ug No maoy Biblikanhong mga ngalan sa kanhi iladong mga kaulohan sa Mempis ug Thebes sa Ehipto. Ang Nop (Mempis) maoy mga 23 kilometros habagatan sa Cairo, sa kasadpang bahin sa Suba sa Nilo. Apan, sa ngadtongadto, ang Mempis wala na mahimong kaulohan sa Ehipto. Sa pagsugod sa ika-15ng siglo W.K.P., ang Ehipto adunay bag-ong kaulohan, ang No (Thebes), nga nahimutang mga 500 kilometros habagatan sa Mempis. Lakip sa daghang gun-ob sa templo sa Thebes mao kanang sa Karnak, nga giisip nga mao ang kinadak-ang tinukod nga natukod sukad nga may mga haligi. Ang Thebes ug ang templo niini sa Karnak gipahinungod ngadto sa pagsimba kang Amon, ang pangunang diyos sa mga Ehiptohanon.

Unsay gitagna sa Bibliya bahin sa Mempis ug Thebes? Ang paghukom gipahayag batok sa Paraon sa Ehipto ug sa mga diyos niini, ilabina sa ilang pangunang diyos, si “Amon nga taga-No.” (Jeremias 46:25, 26) Ang panon sa mga magsisimba nga nagkatigom didto ‘pagalaglagon.’ (Ezequiel 30:14, 15) Ug mao gayod kanay nahitabo. Ang nahibilin na lang sa pagsimba kang Amon mao ang mga gun-ob sa templo. Ang modernong lungsod sa Luxor nahiluna sa dapit nga nahimutangan sa karaang Thebes, ug ang ubang gagmayng mga balangay nahiluna taliwala sa mga gun-ob niini.

Kon bahin sa Mempis, diyutay na lang ang nahibilin gawas sa mga sementeryo niini. Ang eskolar sa Bibliya nga si Louis Golding nag-ingon: “Sulod sa gatosan ka tuig, ang mga Arabo nga nagpukan sa Ehipto naggamit sa dagkong mga gun-ob sa Mempis ingong kubkobanan alang sa pagtukod sa ilang kaulohan [ang Cairo] didto sa atbang nga tampi sa suba. Tungod kay gigamitan kinig mayukmok sa Nilo ug maayo kaayo ang pagkagama niini sa mga magtutukod nga Arabo, bisan hangtod sa daghang kilometro palibot sa karaang siyudad walay bisan usa ka bato nga migimaw sa itom nga yuta.” Sa pagkatinuod, sumala sa gitagna sa Bibliya, ang Mempis nahimong “usa na lamang ka butang makapahingangha . . . [nga] wala [nay] molupyo.”—Jeremias 46:19.

Duha lamang kini sa daghang pananglitan nga nagpamatuod sa pagkatukma sa mga tagna sa Bibliya. Ang kalaglagan sa Thebes ug Mempis naghatag kanato ug lig-ong katarongan sa pagsalig sa mga tagna sa Bibliya nga wala pa matuman.—Salmo 37:10, 11, 29; Lucas 23:43; Pinadayag 21:3-5.

[Picture Credit Line sa panid 32]

Photograph taken by courtesy of the British Museum