Nahibalo Ka Ba?

Sa unsang paagi gisuportahan sa pinansiyal ang templo ni Jehova sa Jerusalem?

▪ Kini gisuportahan pinaagig mga buhis, sa panguna ang gibaod nga ikapulo. Apan gigamit usab ang ubang matang sa buhis. Pananglitan, sa pagtukod sa tabernakulo, gisugo ni Jehova si Moises sa pagkolektag plata nga tunga sa siklo gikan sa matag Israelinhon nga girehistro, ingong “amot alang kang Jehova.”​—⁠Exodo 30:​12-16.

Dayag nga naandan na sa matag Hudiyo nga moamot niining tinong kantidad ingong tinuig nga buhis sa templo. Kini nga buhis ang gisugo ni Jesus kang Pedro nga bayran pinaagig sensilyo nga gikuha sa baba sa isda.​—⁠Mateo 17:​24-27.

Pipila ka tuig kanhi, duha ka platang sensilyo nga gigamit kaniadto sa pagbayad sa buhis sa templo ang nakaplagan sa Jerusalem. Ang usa ka sensilyo, nga gihimo sa Tiro niadtong 22 C.E., nakaplagan diha sa usa ka imburnal sa unang siglo. Makita sa usa ka bahin niini ang ulo ni Melkart, o Baal, ang pangunang diyos sa Tiro, ug sa pikas ang agila nga nagtugdon sa dulong sa barko. Ang ikaduhang sensilyo, nga nakit-an diha sa mga gun-ob sa bantawan sa templo, masubay ngadto sa unang tuig sa pag-alsa sa mga Hudiyo batok sa Roma, niadtong 66-67 C.E. Makita niini ang usa ka kopa ug tulo ka putot sa granada, maingon man ang sinulat nga “Tunga sa Siklo” ug “Balaang Jerusalem.” Labot niini, si Propesor Gabriel Barkay miingon nga ang sensilyo may “timailhang nadaot sa kalayo, lagmit niadtong pagkasunog sa Ikaduhang Templo sa 70 C.E.”

Unsa ka nindot ang mga tinukod ni Nabucodonosor nga hari sa Babilonya?

▪ Sumala sa basahon sa Bibliya sa Daniel, si Nabucodonosor miingon: “Dili ba kini ang Dakong Babilonya, nga akong gitukod alang sa harianong balay pinaagi sa kusog sa akong gahom ug alang sa dignidad sa akong kahalangdon?” (Daniel 4:30) Nindot ba gayod kining siyudara?

Ang mga historyano nag-ingon nga si Nabucodonosor nagtukod ug mga templo, palasyo, paril, ug nindot kaayo nga hagdan-hagdang hardin. Ang pangunang templo sa sentro sa Babilonya dunay torre, o ziggurat, nga lagmit 70 metros ang gihabogon. Apan, “ang labing ilado sa mga nahimo [ni Nabucodonosor] mao ang Processional Way ug ang Ishtar Gate,” matod pa sa librong Babylon​—⁠City of Wonders. Sa mga daplin sa Processional Way, nga moabot hangtod sa Ishtar Gate, makita ang kinulit nga mga leyon nga daw naglakaw. Bahin niini nga ganghaan, nga maoy kinadak-ang entrada sa Babilonya, ang maong libro miingon: “Ang mga tisa niini maoy sinaw ug lugom asul ug giadornohag mga kinulit nga larawan sa ginatos ka toro ug dragon nga daw naglakaw, ug kini nga talan-awon dili gayod malimtan sa mga mobisita kaniadto sa kaulohan.”

Sa pagsugod sa ika-20ng siglo, nakalotan sa mga arkeologo ang linibo ka tipak sa Processional Way ug sa Ishtar Gate ug ang kadaghanan sa mga tipak gigamit sa pagpatindog niini pag-usab didto sa Pergamon Museum, sa Berlin, Germany.

[Mga hulagway sa panid 12]

Aktuwal nga gidak-on

[Credit Lines]

Top: Clara Emit, Courtesy of Israel Antiquities Authority; bottom: Zev Radovan

[Hulagway sa panid 12]

Gipatindog pag-usab nga Ishtar Gate