Sa Dihang Gitudloan ni Jehova ug mga Leksiyon ang mga Hari

“Ang tanan niyang mga buhat kamatuoran man ug ang iyang mga dalan hustisya, ug . . . kadtong nagalakat sa garbo iyang pagapaubson.”—DANIEL 4:37.

 1. Unsang hiyas ni Jehova ang gipaila ni Eliu?

“TAN-AWA! Ang Diyos mismo nagalihok sa pagkahataas tungod sa iyang kagahom; kinsa ang magtutudlo nga sama kaniya?” Kanang mga pulong ni Eliu nga gitumong ngadto sa nag-antos nga Job nagpaila sa usa sa talagsaong mga hiyas sa Maglalalang, si Jehova nga Diyos. Walay ikatandi kaniya kon bahin sa pagtudlo sa uban.—Job 36:22.

 2, 3. (a) Unsay usa sa mga leksiyon nga nakaplagan ni Jehova nga kinahanglang itudlo sa mga tawo? (b) Sa panahon ni Moises kinsa ang usa ka hari nga gitudloan ni Jehova niining leksiyona, ug sa unsang paagi? (c) Unsa ka subsob diha sa iyang Pulong nga ginapahayag sa Diyos ang iyang katuyoan sa pagtudlo sa mga tawo niining leksiyona?

² Apil sa mga butang nga kinahanglang itudlo sa Diyos sa mga tawo ug mga nasod mao ang tukma nilang relasyon kaniya. Kini gipasiugda sa mga pulong sa salmistang si David sa Salmo 9:19, 20: “Tumindog ka, Oh Jehova! Ayaw itugot nga ang himalatyong tawo mahimong labaw sa kusog. Papahukmi ang mga nasod sa atubangan sa imong nawong. Ibutang ang kahadlok diha kanila. Oh Jehova, aron ang mga nasod mahibalo nga sila mga tawong himalatyon.”

³ Ang Paraon sa panahon ni Moises nahiapil sa mga magmamando sa yuta nga gitudloan ni Jehova nga Diyos niining leksiyona. Gihimo kana sa Diyos pinaagi sa mga hampak nga iyang gipahinabo diha sa mga Ehiptohanon. Dugang pa, giingnan ni Jehova kadtong hambogirong Paraon: “Sa pagkamatuod, tungod niini gipapadayon ko ikaw, aron ipakita ko kanimo ang akong gahom ug aron ang akong ngalan igapahayag sa tibuok yuta.” (Exodo 9:16) Dugang pa, sa kapig 70 ka beses, gikan sa Exodo 6:7 hangtod sa Joel 3:17, si Jehova nagaingon diha sa iyang Pulong nga himoon niya ang susamang gamhanang mga buhat aron ang mga magmamando, mga katawhan, ug mga nasod makaila nga siya mao si Jehova, ang Labing Hataas sa tibuok yuta.

 4. Sa panahon ni Daniel, kinsa ang tulo ka hari nga gitudloan ni Jehova, ug sa unsang paagi?

⁴ Ang ubay-ubayng talagsaong mga panig-ingnan giunsa pagtudlo ni Jehova ang mga magmamando gitala sa basahong Daniel. Ang maong mga hari mao si Nabukodonosor, Belsasar, ug Dario. Kanus-a ba siya magtudlo kanila? Lagmit gayong tali sa 617 W.K.P. ug sa 535 W.K.P. Ug sa unsang paagi? Pinaagi sa mga damgo ug sa hubad niana ug sa mga pasundayag sa iyang gahom. Gitudloan ni Jehova kadtong tawhanong mga magmamando nga siya mao ang Supremong Soberano sa uniberso ug sila mga tawo nga walay pulos—mga leksiyong kinahanglan hikat-onan usab sa mga magmamando sa kalibotan karong adlawa.

 5. Pinaagi sa unsang pamatuod nga masupak kadtong nagaduhaduha sa pagkamatuod sa basahong Daniel?

⁵ Apan dili ba ang pagkatinuod sa basahong Daniel gilalis sa daghang modernong kritiko? Sa pagtubag niining mga kritiko, usa ka eskolar sa Bibliya nagpahayag: “Ang mga milagro nga gipasabot niini, ang mga tagna nga giasoy, gitala ni Daniel nga katalirongan. Nan mahimong kita dunay tinuod nga mga milagro ug tinuod nga tagna, o kaha nakabaton lamang kitag bakak.” (Daniel the Prophet, ni E. B. Pusey, panid 75) Aw, matag karon ug unya ang magsusulat sa basahon nagapaila sa iyang kaugalingon, sama sa pag-ingon, “Ako mismo, si Daniel”! (Daniel 8:15; 9:2; 10:2) Kana bang tanan palsipikasyon? Ang kamatuoran mao nga una pa sa sayo nga bahin sa ika-18ng siglo, ang magsusulat sa basahong Daniel wala lalisa sa mga Hudiyo o sa mga Kristohanon. Bisan pa niana, mas mabug-at kay sa opinyon sa bisan haing modernong eskolar sa Bibliya mao ang Kasulatanhong pamatuod bahin sa basahong Daniel. Busa, atong makaplagan nga si Daniel gihisgotan katulo ka beses diha sa basahong Ezekiel. (Ezekiel 14:14, 20; 28:3) Labing mahukmanon sa tanan mao ang mga pulong ni Jesus, ang Anak sa Diyos, sumala sa natala sa Mateo 24:15, 16: “Inigkakita ninyo sa dulumtanang butang nga magapahinabog kalaglagan, sumala sa gipamulong ni Daniel ang manalagna, nga nagatindog sa usa ka balaang dapit, (ipagamit sa magbabasa ang salabotan, ) unya kadtong anaa sa Judea pakalagiwa sa kabukiran.”a

Si Nabukodonosor Nakakat-on Kon Kinsa ang Matuod nga Diyos

 6. Unsa kaha ang nakahaling sa garbo sa hari sa Babilonya, ug unsay iyang giingon mismo sa iyang kaugalingon diha sa iyang mga sinulat?

⁶ Sumala sa gipakita ni propeta Isaias, ang mga hari sa Babilonya maoy hambogiro kaayong mga tawo. (Isaias 14:4-23) Si Nabukodonosor relihiyoso usab kaayong tawo. Sa iyang mga sinulat siya misugilon bahin sa “iyang mga pagpanukod ug sa iyang pagtagad sa mga diyos sa Babilonya.” Tinong midako ang iyang ulo nga milampos siya sa pagpukan sa Jerusalem ug sa tibuok Judea tapos mapakyas si Senakerib sa iyang singkamot sa pagbuhat niana.

 7. Unsang kasinatian nga giasoy diha sa Daniel kapitulo 1 ang angay magtudlo kang Nabukodonosor sa pagtahod sa Diyos sa mga Hebreohanon?

⁷ Tapos moatubang si Daniel ug ang tulo niya ka Hebreohanong kauban kang Nabukodonosor, sa tino siya may hinungdan sa pagtahod sa ilang Diyos, kay “mahitungod sa tanang butang sa kaalam ug pagsabot nga gisukna sa hari kanila, iyang nakaplagan nga sila napulo ka pilo nga maayo kay sa tanang salamangkerong pari ug mga mananagna nga diha sa tibuok niyang gingharian.” Oo, ang makinaadmanong mga tawo nga ang ilang Diyos mao si Jehova labaw kaayo kay sa tanan nga nagsimbag laing mga diyos. Tinong namatikdan gayod ni Nabukodonosor kanang kamatuorana.—Daniel 1:20.

 8. Sa unsang paagi giyagyag ni Jehova ang mga tawong manggialamon sa Babilonya ingong walay linaing kahibalo?

⁸ Daghan pa ang ikatudlo ni Jehova kang Haring Nabukodonosor. Ang sunod nga leksiyon gitala sa Daniel kapitulo 2. Gipahinabo sa Diyos nga ang hari makabatog makalilisang nga damgo ug dayon gipahinabo niyang kana mahikalimtan. Kadtong damgoha nakapabalisa kaayo sa magmamando sa Babilonya, ug iyang gipatawag ang tanan niyang manggialamong tawo aron isulti kaniya ang damgo ug ang hubad niana. Bisan pa niana, wala sila makabutyag sa damgo, unsa pa kaha sa hubad niana, nga sa ingon nag-angkon sa hilom nga wala silay espesyal nga kahibalo. Napungot kaayo ang hari niadto mao nga gimando niya nga silang tanan pagapatyon. Sa gisultihan si Daniel ug ang iyang mga kauban sa mando sa hari, si Daniel nangayog diyutayng panahon, nga gitugot kaniya. Dayon siya ug ang tulo niya ka kauban sinserong miampo niana, uban sa resulta nga gibutyag ni Jehova ang damgo ug ang kahulogan niana kang Daniel.—Daniel 2:16-20.

 9. (a) Kinsa lamang ang nakaarang sa paghubad sa damgo ni Nabukodonosor, ug unsang hubad ang gihatag Niya niadto? (b) Ingong resulta, ang hari nahidangat sa unsang konklusyon?

⁹ Sa gidala si Daniel sa atubangan sa hari, si Nabukodonosor nangutana kaniya: “May igo ka bang katakos sa pagpahibalo kanako sa damgo nga akong nakita, ug sa hubad niana?” Tapos sa pagpahinumdom sa hambogirong hari nga ang iyang manggialamong mga tawo dili makatug-an kaniya sa sekreto sa iyang damgo ug sa hubad niana, si Daniel miingon: “Bisan pa niana, adunay nagalungtad nga usa ka Diyos sa mga langit nga Magbubutyag sa mga tinagoan, ug iyang gipahibalo kang Haring Nabukodonosor kon unsay mahitabo sa kataposang bahin sa mga adlaw.” Sa pagpadayon, gisugilon ni Daniel sa hari ang bahin sa dako kaayong imahen nga iyang gidamgo ug kon unsay kahulogan niadto. Ang hari nahingangha kaayo nga siya mipahayag: “Sa pagkamatuod ang Diyos ninyo maoy Diyos sa mga diyos ug Ginoo sa mga hari ug Magbubutyag sa mga tinagoan, tungod kay ikaw nakabutyag man niini nga tinagoan.” Busa gitudloan ni Jehova si Haring Nabukodonosor nga Siya mao ang tinuod nga Diyos.—Daniel 2:26, 28, 47.

10, 11. (a) Sa iyang dakong garbo, unsay gibuhat ni Haring Nabukodonosor, nga gisundan sa unsang sugo? (b) Sa dili pagsugot sa sugo sa hari, unsang isyu ang gipatungha sa tulo ka Hebreohanon, ug unsay resulta?

¹⁰ Bisan tuod pihong nahingangha si Haring Nabukodonosor sa kahibalo ug kaalam sa Diyos sa mga Hebreohanon, daghan pa kaayo ang kinahanglang masayran. Tungod sa iyang garbo, gipatindog niya ang usa ka dakong larawan nga bulawan sa kapatagan sa Dura. Ang larawan maoy 60 ka siko sa gitas-on ug 6 ka siko sa gilapdon, nga nagapahinumdom kanato sa numerong 666 nga mao ang timaan sa “mapintas nga mananap” ni Satanas nga gihisgotan sa Pinadayag 13:18. (Kay ang cubit o siko maoy halos 0.5 metros, ang larawan maoy halos 27 metros sa gihabogon ug mga 2.7 metros sa gilapdon.) Ang hari nagmando nga ang tanang opisyales sa iyang gingharian “moanha sa inagurasyon sa larawan” ug nagsugo nga inigtugtog sa orkestra, ang tanan mohapa ug mosimba sa larawan. Ang pila ka sinahang Kaldeanhong opisyales, kay nakamatikod nga ang tulo ka Hebreohanong presente niadto wala moapil sa seremonyas, nagtaho kanila ngadto sa hari.—Daniel 3:1, 2.

¹¹ Kadto labing seryosong butang alang kang Nabukodonosor, kay kas-a naghambog siya nga siya “mao ang nagbutang sa baba sa katawhan aron simbahon ang bantogang mga diyos.” Busa, ang imperyal nga kahalangdon ug iyang relihiyosong kasibot napasipalahan sa labihan. Kay pungot kaayo, gitagaag laing higayon sa mapahitas-ong hari ang tulo ka Hebreohanon uban niining ultimatum: “Kon dili kamo mosimba, sa mao mismong gutlo kamo itambog sa nagdilaab nga hurno. Ug kinsa ba ang diyos nga arang makaluwas kaninyo gikan sa akong mga kamot?” Aw, kinahanglang masayran ni Nabukodonosor nga ang ilang Diyos arang gayod makaluwas sa Iyang mga alagad gikan sa kamot, sa walay-pulos nga hari ug walay laing diyos ang makaluwas sama sa Diyos sa mga Hebreohanon.—Daniel 3:15.

Ang Damgo sa Kahoy

12, 13. (a) Unsang hubad ang gihatag ni Daniel kang Nabukodonosor bahin sa iyang damgo sa kahoy? (b) Giunsa pagpadayag ni Nabukodonosor nga ang hubad sa damgo wala makapahinuklog kaniya?

¹² Unsay epekto sa pagkakat-on nianang mga leksiyona diha kanimo? Kadtong tulo ka leksiyon daw kulang aron si Haring Nabukodonosor masayod sa iyang dapit. Busa gitudloan siyag lain pang leksiyon ni Jehova. Sa makausa pa, ang usa ka damgo nalangkit, ug sa makausa pa, walay mausa sa mga tawong manggialamon sa Babilonya ang nakahubad niana. Sa kataposan, si Daniel gipatawag, ug siya nakapahibalo sa hari sa kahulogan sa damgo, nga mao, sa pito ka tuig siya magkinabuhing sama sa “mga mananap sa kapatagan,” ug dayon mahibalik siya sa iyang maayong panimuot.—Daniel 4:1-37.

¹³ Gikan sa sunod nahitabo, dayag nga ang damgo wala makapahinuklog kang Nabukodonosor. Busa, sa mga usa ka tuig sa ulahi, samtang ang hari naglakawlakaw sa iyang harianong palasyo, siya nagpasigarbo: “Dili ba kini ang Babilonya nga Bantogan, nga ako mismong gitukod alang sa harianong balay uban sa kusog sa akong gahom ug alang sa akong kahalangdon?” Pagkahambogiro! Mao nga niadtong gutloa mismo ang usa ka tingog gikan sa langit nadungog nga nagsulti sa hambogirong hari nga ang iyang gingharian kuhaon gikan kaniya ug magapuyo siya kauban sa mga mananap sa kapatagan sa pito ka panahon, “hangtod ikaw makaila nga ang Labing Hataas mao ang Magmamando sa gingharian sa katawhan.”—Daniel 4:30-32.

14. Sa unsang paagi natuman ang damgo bahin sa kahoy, ug unsa ang epekto diha kang Nabukodonosor?

¹⁴ Tapos magkinabuhi si Nabukodonosor nga samag mananap sulod niadtong pito ka panahon, o mga tuig, gipasig-uli ni Jehova ang iyang salabotan ug siya miila ‘nga walay mausa ang makapugong sa kamot sa Labing Hataas o magaingon kaniya: Unsay imong ginabuhat?’ Labaw pa niana, gipadayag sa Babilonyanhong hari nga dugang siyang nakakat-on sa iyang leksiyon, sa pag-ingon: “Karon ako, si Nabukodonosor, nagadayeg ug nagatuboy ug nagahimaya sa Hari sa mga langit, tungod kay ang tanan niyang buhat kamatuoran man ug ang iyang mga dalan hustisya, ug tungod kay kadtong nagalakat sa garbo”—sumala sa gibuhat sa hari—“iyang pagapaubson.” Dili ba kanang tanang pamatuod sa paagi sa subsob nga paghusay ni Jehova sa isyu sa pagkasoberano mismo maoy lig-ong sirkumstansiyal nga ebidensiya nga kining mga asoya dili lamang kay bunga sa handurawan sa usa ka tawo kondili mao ang buhat sa usa ka magsusulat nga gidasig sa Diyos aron isulat ang aktuwal nga kasaysayan?—Daniel 4:35, 37.

Nakit-an ni Belsasar ang Sinulat sa Kamot sa Bungbong

15. Giunsa pagpakita ni Belsasar ang pagtamay sa matuod nga Diyos, si Jehova?

¹⁵ Ang laing hari nga nakahigayon si Jehova sa pagtudlo mao si Belsasar. Siya mao ang anak ug kaubang-magmamando ni Haring Nabonido, nga manununod mismo ni Nabukodonosor. Sa okasyon sa usa ka dakong kombira, si Belsasar mapangahasong nagpakuha sa bulawang mga sudlanan nga gikuha sa iyang apohang-lalaki gikan sa templo ni Jehova sa Jerusalem aron siya, iyang mga kadagkoan, iyang mga asawa, ug iyang mga puyopuyo makainom gikan niana. Busa “sila nanginom ug bino, ug gidayeg nila ang mga diyosdiyos nga bulawan ug salapi, tumbaga, puthaw, kahoy ug bato.”—Daniel 5:3, 4.

16, 17. (a) Sa unsang paagi gisilsil ni Jehova ang kahadlok diha kang Belsasar? (b) Unsang hubad ang gihatag ni Daniel bahin sa sinulat sa kamot sa bungbong, ug sa unsang paagi kadto natuman?

¹⁶ Miabot na ang panahon sa Diyos aron sa pagtapos sa pagmando sa Babilonya. Busa, gipatungha niya sa bungbong ang katingad-anang sinulat sa kamot. Nalisang kaayo ang hari niadtong milagroha nga iya dayong gipatawag ang tanan niyang manggialamong tawo aron mahubad kana. Walay usa kanila ang makahubad. Dayon ang iyang inahan nagpahinumdom kaniya nga si Daniel, nga nakahubad sa mga damgo alang kang Nabukodonosor, arang makahubad sa sinulat sa kamot. (Daniel 5:10-12) Sa dihang gipatawag ug gisukna kon siya makahubad ba niana, si Daniel nagpahinumdom sa magmamando sa unsang paagi ang Diyos nagpaubos sa iyang hambogirong apohang-lalaki aron makaila siya nga ang Labing Hataas mao ang Magmamando sa gingharian sa katawhan.—Daniel 5:20, 21.

¹⁷ Si Daniel dugang nagsulti kang Belsasar: “Ang Diyos nga sa iyang kamot anaa ang imong gininhawa ug iya ang tanan mong mga dalan wala mo paghimayaa.” (Daniel 5:23) Busa ang sinulat sa kamot nagpahibalo sa Babilonyanhong magmamando nga matapos na ang mga adlaw sa iyang pagkahari, nga siya gitimbang ug nakaplagan nga kulang, ug ang iyang gingharian igahatag ngadto sa mga Medianhon ug mga Persiahanon. Ug niadtong gabhiona mismo, tapos matudloi ni Jehova kadtong hambogirong hari niining gikinahanglan-kaayong leksiyon, namatay si Belsasar, ang Kaldeanhong hari.—Daniel 5:30.

18. Sa unsang paagi tudloan ni Jehova ang mga magmamando sa kalibotan karong adlawa sa susamang mga leksiyon mahitungod sa iyang pagkasoberano ug gahom sa pagluwas?

¹⁸ Maingon nga gitudloag mga leksiyon ni Jehova ang hambogirong mga hari nga si Nabukodonosor ug Belsasar bahin sa iyang pagkasoberano ug gahom sa pagluwas, sa Armageddon pailhon usab sa Diyos ang tanang magmamando sa yuta nga siya mao ang Supremong Magmamando, ang labing gamhanan Unibersohanong Soberano. Maapektahan ang imong kinabuhi. Sa unsang paagi? Tungod kay sa maong panahon pagaluwason usab ni Jehova ang matinumanon niyang mga alagad, maingon nga giluwas niya ang tulo ka Hebreohanon gikan sa nagdilaab nga hurno.—Daniel 3:26-30.

Nakakat-on si Dario Bahin sa Gahom ni Jehova sa Pagluwas

19, 20. Unsang hitabo sa kinabuhi ni Daniel ang nagtudlo kang Dario mahitungod sa gahom ni Jehova sa pagluwas?

¹⁹ Ang Daniel kapitulo 6 nagasugilon bahin sa laing higayon diin gitudloan ni Jehova ug leksiyon ang usa ka hari, si Dario—kabahin sa gahom sa Diyos sa pagluwas. Ang usa ka daotang sabutsabot misangpot nga ang hari nagpatambog kang Daniel ngadto sa langob sa mga leyon, bisan pag kadto supak kaayo sa kabubut-on sa maong hari. Siya wala magpatindog nga magarbohon sa iyang kaugalingon batok sa matuod nga Diyos. Makaiikag, bisan pag si Dario nagpasalig kang Daniel nga luwason siya sa iyang Diyos, siya sa aktuwal morag wala bug-os motuo niadto. Kay kon mao pa, nganong siya wala man makatulog sa gabii ug naghiwaos hangtod sa banagbanag, sa dihang nagdali siya sa pag-adto sa langob sa mga leyon? Unya siya nanawag: “Oh Daniel, alagad sa Diyos nga buhi, ang Diyos ba nga imong ginaalagaran nga makanunayon nakaarang sa pagluwas kanimo gikan sa mga leyon?”—Daniel 6:18-20.

²⁰ Oo, ang Diyos nakapanalipod kang Daniel. Nalipay kaayo si Haring Dario nga giluwatan niya kining sugoa: “Sa tanang dominyo sa akong gingharian, ang mga tawo managkurog ug mangahadlok sa atubangan sa Diyos ni Daniel. Kay siya mao ang Diyos nga buhi ug magapadayon sa panahong walay tino, ug ang iyang gingharian mao ang dili malaglag . . . Siya nagaluwas ug nagapagawas ug nagabuhat sa mga ilhanan ug mga katingalahan sa mga langit ug sa yuta, kay siya maoy nagluwas kang Daniel gikan sa kuko sa mga leyon.”—Daniel 6:26, 27.

21. (a) Unsang talagsaong mga panig-ingnan ang ginahatag sa unang unom ka kapitulo sa basahong Daniel? (b) Angay unsay epekto kanato ang talaan niining mga butanga?

²¹ Ang unang unom ka kapitulo sa basahong Daniel nagahatag gayod kanatog talagsaong mga panig-ingnan kon giunsa ni Jehova, kay masiboton—oo, abughoan—alang sa iyang ngalan pagtudlo sa gamhanang mga hari niining kalibotana nga siya mao gayod ang Usang makagagahom sa tanan, ang Unibersohanong Soberano, nga arang magpaubos sa hambogirong mga magmamando samtang nagaluwas sa iyang maunongong mga alagad. Kining mga asoya angay magsilsil diha kanato sa tukmang kahadlok sa Diyos ug pagtahod sa pagkagamhanan sa tanan ug pagkasoberano ni Jehova. Sa samang panahon kining dinasig nga talaan labing makapalig-on sa pagtuo kay kini nagataganag maayo kaayong mga sulundan nga mga alagad ni Jehova nga Diyos nga nagpakitag dakong pagtuo ug kaisog, sumala sa tin-awng ipakita sa mosunod nga artikulo.

[Footnote]

Unsay Imong Tubag?

◻ Unsang Ieksiyon ang kinahanglang itudlo ni Jehova sa mga magmamando sa kalibotan?

◻ Unsay ikaingon bahin sa pagkatinuod sa basahong Daniel?

◻ Unsa ang Ieksiyon nga dugang nagpaubos kang Haring Nabukodonosor?

◻ Unsa ang angay nga epekto diha kanato sa pagtudlo ni Jehova ug mga Ieksiyon sa mga hari?