Basahon sa Bibliya Numero 27​—Daniel

Magsusulat: Daniel

Dapit Gisulatan: Babilonya

Sinulat Nahuman: k. 536 W.K.P.

Gikobrehang Panahon: 618–k. 536 W.K.P.

 1. Unsang matang sa kasaysayan ang unod sa Daniel, ug unsa ang gipasiugda niini?

NIINING adlaw kanus-a ang tanang kanasoran sa yuta mibarog sa ngilit sa kalisdanan, gidala sa pagtagad sa basahon sa Daniel ang matagnaong mga mensahe nga dunay hilitaboong importansiya. Samtang ang mga basahon sa Bibliya sa Samuel, Mga Hari, ug Cronicas gibase sa mga rekord sa saksing-nakakita sa kasaysayan sa mahulagwayong gingharian sa Diyos (sa dinastiya ni David), gitagad sa Daniel ang kanasoran sa kalibotan ug gihatag ang pasiunang panan-awon sa ilog-ilog sa gahom sa dagkong dinastiya sukad sa panahon ni Daniel hangtod sa “panahon sa kataposan.” Kini kasaysayan sa kalibotan nga abante gisulat. Kini mitultol sa makapahinam sangkoanan sa pagpakita kon unsa ang mahitabo sa “kataposang bahin sa mga adlaw.” Ingon ni Nabukodonosor, ang kanasoran mokat-on sa lisod nga paagi “nga ang Hataas Uyamot mao ang Magmamando sa gingharian sa katawhan” ug sa kaulahian iyang ihatag kini sa usa “ingon sa anak sa tawo,” sa Mesiyas ug Lider, si Kristo Jesus. (Dan. 12:4; 10:14; 4:25; 7:13, 14; 9:25; Juan 3:13-16) Pinaagi sa suod nga pagtagad sa matagnaong katumanan sa dinasig nga basahon sa Daniel, mas bug-os mapabilhan nato ang gahom sa pagtagna ni Jehova ug sa iyang mga pasalig sa proteksiyon ug panalangin alang sa iyang katawhan.—2 Ped. 1:19.

 2. Unsa ang mikumpirmar si Daniel aktuwal nga persona, ug sulod sa unsang hugna sa hilitaboong panahon siya mitagna?

² Ang basahon ginganlan sa magsusulat niini. Ang “Daniel” (Hebreohanon, Da·ni·yeʼlʹ) nagkahulogan “Maghuhukom Ko ang Diyos.” Si Ezequiel, kinsa buhi sa samang panahon, mikumpirmar si Daniel aktuwal nga persona, ginganlan siya uban nila Noe ug Job. (Ezeq. 14:14, 20; 28:3) Gipetsahan ni Daniel ang sinugdan sa iyang basahon sa “ikatulong tuig sa paghari ni Joakim nga hari sa Juda.” Kini sa 618 W.K.P., ikatulong tuig ni Joakim ingon haring mobayad buhis kang Nabukodonosor.a Ang matagnaong panan-awon ni Daniel mipadayon ngadto sa ikatulong tuig ni Ciro, mga 536 W.K.P. (Dan. 1:1; 2:1; 10:1, 4) Kahilitaboong katuigan ang gikobrehan sa gidugayon sa kinabuhi ni Daniel! Ang iyang sayong mga adlaw gigugol ubos sa gingharian sa Diyos sa Juda. Unya, ingon tin-edyer nga prinsipe, uban sa iyang dungganong kaubanan sa Juda, siya gidala sa Babilonya sa pagkinabuhi latas sa saka-kanaog nianang ikatulong gahom sa kalibotan sa kasaysayan sa Bibliya. Nabuhi si Daniel sa pag-alagad ingon opisyal sa gobiyerno sa ikaupat nga gahom sa kalibotan, Medo-Persiya. Si Daniel mahimong nabuhi duolan sa usa ka gatos ka tuig.

 3. Unsa ang pamatuod sa kanonisidad ug kakasaligan sa basahon sa Daniel?

³ Ang basahon sa Daniel kanunay gilakip sa Hudiyong katalogo sa dinasig nga Kasulatan. Mga tipik sa Daniel nakaplagan taliwala niadtong sa uban basahon kanonikal sa mga Linukot sa Patay nga Dagat, uban niini gipetsahan gikan sa unang katunga sa unang siglo W.K.P. Bisan pa, mas importante nga pruweba sa pagkakasaligan sa basahon makaplagan sa mga reperensiya niini sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Si Jesus ispisipikong mingalan kang Daniel sa iyang tagna sa “kataposan sa sistema sa mga butang,” diin siya mihimog daghang pagkutlo gikan sa basahon.—Mat. 24:3; tan-awa usab Dan. 9:27; 11:31; ug 12:11—Mat. 24:15 ug Mar. 13:14; Dan. 12:1—Mat. 24:21; Dan. 7:13, 14—Mat. 24:30.

 4, 5. Sa unsang paagi giparot sa arkiyolohiya ang pangangkon sa matukiong mga kritiko mahitungod sa Daniel?

⁴ Bisan pa ang matukiong mga kritiko sa Bibliya mikwestiyon sa pagkakasaysayanhon sa basahon sa Daniel, ang ilang pangangkon bug-os giparot sa kaplag arkiyolohikal latas sa katuigan. Pananglitan, giyam-iran niining mga kritiko ang pahayag ni Daniel nga si Belsasar hari sa Babilonya sa panahon si Nabonidus giisip ingon magmamando. (Dan. 5:1) Gilig-on karon sa arkiyolohiya luyo sa pagduda nga si Belsasar aktuwal nga persona ug siya kauban-kahaliling magmamando ni Nabonidus sa kataposang mga tuig sa Imperyo sa Babilonya. Pananglitan, usa ka karaan tekstong cuneiform gihubit ingon “Garay nga Kasaysayan ni Nabonidus” klarong milig-on nga si Belsasar duna sa harianong awtoridad sa Babilonya ug gitin-aw ang paagi sa iyang pagkahimong kaubang magmamando ni Nabonidus.b Ubang cuneiform nga ebidensiya misuporta sa panlantaw si Belsasar duna sa harianong katungdanan. Usa ka papan, penetsahan sa ika-12 ka tuig ni Nabonidus, duna sa panumpang gihimo sa ngalan ni Nabonidus, nga hari, ug Belsasar, nga anak sa hari, nga mipakita si Belsasar dunay ranggo uban sa iyang amahan.c Makapainteres usab kini sa pagtin-aw ngano gitanyag ni Belsasar ang paghimo kang Daniel “nga ikatulo sa gingharian” kon siya makainterpretar sa sinulat-kamot sa bongbong. Si Nabonidus isipon una, si Belsasar ikaduha, ug si Daniel ipahibalo ingon ikatulong magmamando. (5:16, 29) Usa ka tigdukiduki miingon: “Ang giingon sa mga cuneiform kang Belsasar mihatag dakong kahayag sa papel nga iyang gidula nga ang iyang dapit sa kasaysayan klarong gibutyag. Dunay daghang tekstong mipasabot nga halos katupong ni Belsasar si Nabonidus sa puwesto ug dungog. Ang pagmando sa duha sulod sa kadaghanan sa kataposan Neo-Babilonyanhong paghari lig-ong kamatuoran. Si Nabonidus duna sa supremong awtoridad gikan sa iyang korte sa Tema sa Arabya, samtang si Belsasar milihok ingon kauban-kahaliling magmamando sa puloy-anang yuta uban sa Babilonya ingon iyang sentro sa impluwensiya. Dayag si Belsasar dili luya nga hawas sa hari; siya gipiyalan sa ‘pagkahari.’”d

⁵ Ang uban naningkamot sa pagdaot sa talaan ni Daniel sa kalayonhong hudno (kap. 3), miingon kini imbensiyon sa leyendo. Usa ka Karaan-Babilonyanhong sulat mabasa, sa bahin: “Busa miingon si Rîm-Sin nga imong ginoo: Tungod kay iyang gitambog ang ulipon batan-ong lalaki sa hudno, ingon man itambog ang ulipon sa hudno.” Makapainteres, labot niini, gipahayag ni G. R. Driver nga kining silot “makita sa sugilanon sa Tulo ka Balaang Lalaki (Dan. III 6, 15, 19-27).”e

 6. Unsang duha ka bahin milangkob sa basahon sa Daniel?

⁶ Gilakip sa mga Hudiyo ang basahon sa Daniel, dili uban sa Mga Manalagna, apan uban sa Mga Sinulat. Sa pikas bahin, gisunod sa Cebuano nga Bibliya ang han-ay sa katalogo sa Gregong Septuagint ug sa Latin Vulgate pinaagi sa pagpahaluna sa Daniel taliwala sa mayor ug menor nga mga manalagna. Sa aktuwal dunay duha ka bahin sa basahon. Ang una niini, kapitulo 1 hangtod 6, mihatag sa kronolohikal nga han-ay sa kasinatian ni Daniel ug sa iyang mga kauban sa serbisyo sa gobiyerno gikan sa 617 W.K.P. hangtod 538 W.K.P. (Dan. 1:1, 21) Ang ikaduhang bahin, gilangkoban sa kapitulo 7 hangtod 12, gisulat sa primera persona ni Daniel mismo ingon tigrekord ug gihubit ang pribadong panan-awon ug interbiyo sa manolonda nga nabatonan ni Daniel gikan sa mga 553 W.K.P.f hangtod sa mga 536 W.K.P. (7:2, 28; 8:2; 9:2; 12:5, 7, 8) Sa tingob ang duha ka bahin milangkob sa usa ka harmonyang basahon sa Daniel.

KAUNDAN SA DANIEL

 7. Unsa ang mitultol kang Daniel ug sa iyang tulo ka kauban sa pagsulod sa serbisyo gobiyerno sa Babilonya?

⁷ Pagpangandam alang sa serbisyo sa Estado (1:1-21). Sa 617 W.K.P. miabot si Daniel sa Babilonya uban sa bihag nga mga Hudiyo. Miabot usab ang sagradong galamiton sa templo sa Jerusalem, aron tipigan sa paganong balay-bahandi. Si Daniel ug ang iyang tulo ka Hebreohanong kauban lakip sa harianong mga batan-on sa Juda nga gipili alang sa tulo ka tuig nga kurso sa pagbansay sa palasyo sa hari. Gisagop sa iyang kasingkasing nga dihugawan ang iyang kaugalingon sa kinaham nga kalan-on ug bino sa paganong hari, gisugyot ni Daniel ang napulo ka adlaw nga sulay sa pagkaon sa utan. Ang sulay milugwa pabor nila Daniel ug sa iyang mga kauban, ug gihatag sa Diyos kanila ang kahibalo ug kaalam. Gitudlo ni Nabukodonosor ang upat sa pagbarog atubangan kaniya ingon magtatambag. Ang kataposang bersikulo sa kapitulo 1, mahimong gidugang dugay na human gisulat ang unang bahin, mipasabot nga si Daniel naa pa gihapon sa harianong pag-alagad mga 80 ka tuig human sa iyang pagkadistiyero, nga mahimong sa mga 538 W.K.P.

 8. Unsang damgo ug interpretasyon ang gibutyag sa Diyos kang Daniel, ug sa unsang paagi gipakita ni Nabukodonosor ang iyang pagpabili?

⁸ Damgo sa makalilisang imahen (2:1-49). Sa ikaduhang tuig sa iyang paghari (lagmit penetsahan gikan sa kalaglagan sa Jerusalem sa 607 W.K.P.), gisamok si Nabukodonosor sa usa ka damgo. Ang iyang madyikerong mga saserdote dimakabutyag sa damgo ug sa interpretasyon niini. Iyang gitanyagan sila sa dagkong gasa, apan miprotesta sila nga walay mausa apan ang mga diyos ra ang makapakita sa hari sa butang iyang gipangayo. Nasuko ang hari ug gisugo nga patyon ang maalamong mga tawo. Sanglit ang upat ka Hebreohanon lakip niining dekreto, mihangyo si Daniel ug panahon sa pagbutyag sa damgo. Miampo si Daniel ug ang iyang tulo ka kauban kang Jehova alang sa giya. Gibutyag ni Jehova ang damgo ug kahulogan niini kang Daniel, kinsa miadto atubangan sa hari ug miingon: “Dunay usa ka Diyos sa mga langit nga Tigbutyag sa mga sekreto, ug iyang gipahibalo kang Haring Nabukodonosor kon unsa ang mahitabo sa kataposang bahin sa mga adlaw.” (2:28) Gihubit ni Daniel ang damgo. Kini mahitungod sa dako kaayong imahen. Ang ulo sa imahen bulawan, ang dughan ug mga bukton niini salapi, ang tiyan ug mga paa niini tumbaga, ug ang mga bitiis niini puthaw, uban sa mga tiil nga bahin puthaw ug bahin yutang kulonon. Giigo ug gidugmok sa usa ka bato ang imahen ug nahimong dakong bukid sa pagpuno sa tibuok yuta. Unsa ang kahulogan niini? Gipahibalo ni Daniel ang hari sa Babilonya mao ang ulo nga bulawan. Human sa iyang gingharian dunay mosunod nga ikaduha, ikatulo, ug ikaupat. Sa kaulahian, “ang Diyos sa langit motukod sa usa ka gingharian nga bisan kanus-a dili dad-on sa kalaglagan. . . . Kini modugmok ug motiwas sa tanan niining gingharian, ug kini mismo mobarog hangtod sa mga panahon nga walay katinoan.” (2:44) Sa pagpasalamat ug pagpabili, gidayeg sa hari ang Diyos ni Daniel ingon “Diyos sa mga diyos” ug gihimo si Daniel nga “magmamando ibabaw sa tanan distrito hurisdiksiyonal sa Babilonya ug pangulo ibabaw sa tanan manggialamong tawo sa Babilonya.” Ang tulo ka kauban ni Daniel gihimong mga administrador sa gingharian.—2:47, 48.

 9. Unsa ang resulta sa isog nga baroganan sa tulo ka Hebreohanon batok sa pagsimba sa imahen?

⁹ Tulo ka Hebreohanon nabuhi sa kalayonhong hudno (3:1-30). Gitukod ni Nabukodonosor ang usa ka gamhanang imahen sa bulawan, 60 ka maniko (88 pie) sa gihabogon, ug gisugo ang mga magmamando sa imperyo sa pagtigom alang sa pagpahinungod niini. Sa lanog sa espesyal nga musika, ang tanan mohapa ug mosimba sa imahen. Si bisan kinsang mapakyas sa pagbuhat niana itambog sa midilaab kalayonhong hudno. Gitaho nga ang tulo ka kauban ni Daniel, sila Sadrak, Mesak, ug Abednego, napakyas sa pagtuman. Gidala sila sa atubangan sa nasukong hari, diin sila isog nga mitestigo: “Ang among gialagaran nga Diyos makahimo sa pagluwas kanamo. . . . Dili kami mosimba sa imahen nga bulawan nga imong gitukod.” (3:17, 18) Puno sa kapungot, gisugo sa hari ang hudno initon sa pito ka beses kay sa naandan ug gaposon ang tulo ka Hebreohanon ug itambog sa midilaab nga kalayo. Nalisang si Nabukodosor. Unsa kining iyang nakita sulod sa hudno? Upat ka tawo milakawlakaw nga wala maunsa taliwala sa kalayo, ug “ang ikaupat ingon sa anak sa mga diyos.” (3:25) Gitawag sa hari ang tulo ka Hebreohanon sa paggula sa kalayo. Migula sila, wala masunog, wala ngani sa baho sa kalayo nga mitapot kanila! Ingon resulta sa ilang isog nga pagbarog alang sa matuod nga pagsimba, giproklamar ni Nabukodonosor ang kagawasan sa pagsimba alang sa mga Hudiyo sa tibuok imperyo.

10. Unsang makahahadlok nga damgo milangkit sa “pito ka panahon” ang nabatonan ni Nabukodonosor, ug sa unsang paagi kini natuman kaniya?

¹⁰ Damgo sa “pito ka panahon” (4:1-37). Gipadayag kining damgo sa rekord ingon hulad ni Daniel sa usa ka dokumento estado sa Babilonya. Gisulat kini sa gipaubos nga Nabukodonosor. Una giila ni Nabukodonosor ang gahom ug gingharian sa Hataas Uyamot nga Diyos. Unya iyang giasoy ang makahahadlok nga damgo ug sa unsang paagi kini natuman kaniya. Nakita niya ang usa ka kahoy nga miabot sa langit ug mitaganag kapasilongan ug pagkaon alang sa tanang unod. Usa ka magbalantay misinggit: ‘Putla ang kahoy. Pikiti ang tuod niini uban sa puthaw ug tumbaga. Pasagdi ang pito ka panahon moagi niini, aron kini mailhan nga ang Hataas Uyamot mao ang Magmamando sa gingharian sa katawhan ug gipalingkod niini ang usa nga kinaubsan sa katawhan.’ (4:14-17) Giinterpretar ni Daniel ang damgo, gipahibalo ang kahoy mirepresentar kang Nabukodonosor. Ang katumanan niining matagnaong damgo wala madugay misunod. Sa panahon nga gipahayag ang dakong garbo, gihampak ang hari sa kabuang; ug nabuhi siya ingon mananap sa kapatagan sulod sa pito ka tuig. Human niana, nahiuli ang iyang salabotan, ug giila niya ang supremasiya ni Jehova.

11. Sa panahon sa unsang pagpatuyang nakita ni Belsasar ang malaglagong sinulat-kamot, ug unsa ang interpretasyon ni Daniel niini, ug sa unsang paagi kini natuman?

¹¹ Kumbira ni Belsasar: sinulat-kamot giinterpretar (5:1-31). Kini ang malaglagong gabii sa Oktubre 5, 539 W.K.P. Si Haring Belsasar, anak ni Nabonidus, ingon kauban-kahaliling magmamando sa Babilonya, mihimog dakong kumbira alang sa usa ka libo sa iyang dagkong tawo. Gipakuha sa hari, ubos sa impluwensiya sa bino, ang sagradong mga sudlanan sa bulawan ug salapi gikan sa templo ni Jehova, ug niini miinom sila Belsasar ug ang iyang mga bisita, sa ilang pagpatuyang, samtang gidayeg ang ilang paganong mga diyos. Dihadiha usa ka kamot mipakita ug misulat sa tanghagaong mensahe sa bongbong. Nalisang ang hari. Ang iyang maalamong mga tawo dimakainterpretar sa sinulat. Sa kaulahian gipakuha si Daniel. Gitanyag sa hari nga himoong ikatulo siya sa gingharian kon siya makabasa ug makainterpretar sa sinulat, apan miingon si Daniel kaniya nga iyahon na lang niya ang iyang mga gasa. Unya siya mipadayon sa pagpahibalo sa sinulat ug sa kahulogan niini: “MENE, MENE, TEKEL ug PARSIN. . . . giihap sa Diyos ang mga adlaw sa imong gingharian ug gitapos na kini. . . . Gitimbang ka sa timbangan ug nakaplagang kulang. . . . Ang imong gingharian gibahin ug gihatag sa mga Medyanhon ug mga Persiyanhon.” (5:25-28) Niana mismong gabhiona si Belsasar namatay, ug gidawat ni Dario nga Medyanhon ang gingharian.

12. Sa unsang paagi ang plano batok kang Daniel napakgang, ug unsang dekreto ang giluwatan ni Dario?

¹² Daniel sa langub sa mga liyon (6:1-28). Ang hataas opisyales sa kagamhanan ni Dario mimugnag kadaot batok kang Daniel pinaagi sa pagpahinabo sa hari sa pagpasar sa balaod sa 30-adlaw nga pagdili sa paghimog petisyon sa bisan kinsang diyos o tawo gawas sa hari. Bisan kinsang mosupak niini ihulog sa mga liyon. Si Daniel midumili sa pagsugot niining balaod nga miapektar sa iyang pagsimba ug miliso kang Jehova sa pag-ampo. Gihulog siya sa langub sa mga liyon. Sa milagro, gitak-opan sa manolonda ni Jehova ang mga baba sa mga liyon, ug sunod buntag nalipay si Haring Dario sa pagkaplag si Daniel wala maunsa. Karon ang mga kaaway gipakaon sa mga liyon, ug giluwatan sa hari ang dekreto nga mahadlok sa Diyos ni Daniel, kay “siya ang Diyos nga buhi.” (6:26) Milampos si Daniel sa serbisyo sa gobiyerno ngadto sa paghari ni Ciro.

13. Sa usa ka pribadong damgo, unsang panan-awon ang nabatonan ni Daniel maylabot sa upat ka mananap ug sa pagmando sa Gingharian?

¹³ Mga panan-awon sa mga mananap (7:1–8:27). Mobalik kita sa “unang tuig ni Belsasar,” kansang pagmando dayag misugod sa 553 W.K.P. Nakadawat si Daniel ug pribadong damgo, nga iyang girekord sa Aramaiko.g Nakita niya ang upat ka dako ug makahahadlok nga mananap sa matag turno niini. Ang ikaupat talagsaon sa gikusgon, ug usa ka diyotay nga sungay mitubo taliwala sa ubang sungay niini nga “namolong sa dagkong butang.” (7:8) Ang Karaan sa mga Adlaw mipakita ug milingkod. “Usa ka libo ka libo” mialagad kaniya. Miduol kaniya ang “usa ingon sa anak sa tawo” ug “gihatagan sa pagmando ug dignidad ug gingharian, aron ang katawhan, nasodnong mga grupo ug mga pinulongan tanan moalagad bisan kaniya.” (7:10, 13, 14) Unya gidawat ni Daniel ang interpretasyon sa panan-awon sa upat ka mananap. Girepresentahan nila ang upat ka hari, o gingharian. Gikan sa taliwala sa napulo ka sungay sa ikaupat nga mananap, usa ka diyotay nga sungay mitubo. Nahimo kining gamhanan ug migubat sa mga balaan. Bisan pa, miinterbener ang langitnong Korte sa paghatag sa “gingharian ug pagmando ug kadako sa mga gingharian ilalom sa tibuok langit . . . sa katawhan nga mao ang mga balaan sa Usa nga Supremo.”—7:27.

14. Unsang panan-awon ang nabatonan ni Daniel maylabot sa laking-kanding ug sa duhag-sungay laking-karnero? Sa unsang paagi gitin-aw kini ni Gabriel?

¹⁴ Duha ka tuig sa ulahi, dugay pa una sa kalaglagan sa Babilonya, nakita ni Daniel ang laing panan-awon, nga iyang girekord sa Hebreohanon. Usa ka laking-kanding uban sa tataw nga sungay taliwala sa mga mata niini miaway, ug mipildi, sa garboso laking-karnero nga dunay duha ka sungay. Ang dakong sungay sa laking-kanding nabali, ug upat ka diyotay nga sungay mitubo. Gikan sa usa niini mitubo ang usa ka diyotay nga sungay nga nahimong dako, bisan sa pagsukol sa kasundalohan sa kalangitan. Gitagna ang usa ka hugna sa panahon sa 2,300 ka adlaw hangtod ang balaang dapit dad-on sa “hustong kondisyon” niini. (8:14) Gitin-aw ni Gabriel ang panan-awon kang Daniel. Ang laking-karnero mibarog alang sa mga hari sa Medya ug Persiya. Ang laking-kanding mao ang hari sa Gresya, kansang gingharian mabuak sa upat. Sa ulahi, usa ka hari nga bangis ug panagway mobarog “batok sa Prinsipe sa mga prinsipe.” Sanglit ang panan-awon “alang pa sa daghang adlaw,” huptan ni Daniel kini nga sekreto sa karon.—8:25, 26.

15. Unsa ang mipahinabo kang Daniel sa pag-ampo kang Jehova, ug unsa karon ang gipahibalo ni Gabriel maylabot sa “kapitoan ka semana”?

¹⁵ Mesiyas nga Lider gitagna (9:1-27). “Ang unang tuig ni Dario . . . nga Medyanhon” nakakaplag kang Daniel nga misusi sa tagna ni Jeremias. Nakaamgo ang gitagnang 70-tuig nga kaawaaw sa Jerusalem haduol na sa kataposan niini, miampo si Daniel kang Jehova sa pagkumpisal sa iya mismong sala ug niadtong sa Israel. (Dan. 9:1-4; Jer. 29:10) Mipakita si Gabriel aron sa pagpahibalo nga dunay “kapitoan ka semana . . . sa paghuman sa kalapasan, ug sa pagtapos sa sala, ug sa paghimo sa tabon-sala alang sa kasal-anan.” Ang Mesiyas nga Lider moabot sa kataposan sa 69 ka semana, human niini siya putlon. Ang tugon huptang dunay puwersa alang sa daghan hangtod sa kataposan sa ika-70 ka semana, ug sa kaulahian, dunay paglaglag ug pagpuo.—Dan. 9:24-27.

16. Ubos sa unsang sirkumstansiya ang usa ka manolonda mipakita usab kang Daniel?

¹⁶ Amihanan batok habagatan, si Miguel mitindog (10:1–12:13). Kini “ang ikatulong tuig ni Ciro,” ug busa mga 536 W.K.P., wala madugay human ang mga Hudiyo mibalik sa Jerusalem. Human sa tulo ka semanang puasa, si Daniel diha sa daplin sa suba Hiddekel. (Dan. 10:1, 4; Gen. 2:14) Usa ka manolonda mipakita kaniya ug mitin-aw nga ‘ang prinsipe sa Persiya’ supak sa iyang pag-anha kang Daniel apan “si Miguel, usa sa labaw nga mga prinsipe” mitabang kaniya. Iya karon giasoy kang Daniel ang panan-awon alang sa “kataposang bahin sa mga adlaw.”—Dan. 10:13, 14.

17. Unsang matagnaong kasaysayan sa hari sa amihanan ug hari sa habagatan karon girekord ni Daniel?

¹⁷ Samtang mibukas kini, kining makalamat panan-awon namolong maylabot sa Persiyanhong dinastiya ug sa nagsingabot nga pakigbisog sa Gresya. Usa ka gamhanang hari motindog uban sa halapad nga dominyo, apan ang iyang gingharian buakon sa upat ka bahin. Sa kaulahian dunay duha ka taas nga linya sa mga hari, ang hari sa habagatan kontra sa hari sa amihanan. Ang ilog-ilog sa gahom mobalodbalod ngadto-nganhi. Kining dimapanton daotang mga hari mopadayon sa pagsulti sa bakak sa usa ka lamesa. “Sa tinudlong panahon,” ang gubat mosilaob na usab. Dunay paghugawhugaw sa santuaryo sa Diyos, ug “ang dulumtanang butang mopahinabog kalaglagan” ipahaluna. (11:29-31) Ang hari sa amihanan mosulti sa kahibudnganang mga butang batok sa Diyos sa mga diyos ug mohatag himaya sa diyos sa mga kuta. Sa “panahon sa kataposan” sa dihang ang hari sa habagatan mosukol-mosulong sa hari sa amihanan, ang hari sa amihanan molunop sa daghang kayutaan, mosulod usab “sa yuta sa Dekorasyon.” Gisamok sa mga report gikan sa silangan ug amihanan, siya mapungot ug mougbok sa “iyang balongbalong palasyo taliwala sa dakong dagat ug sa balaang bukid sa Dekorasyon.” Busa “siya modangat hangtod sa iyang kataposan, ug waymotabang kaniya.”—11:40, 41, 45.

18. Unsang mga butang ang nahitabo sulod sa pagtindog ni Miguel ‘alang sa mga anak sa katawhan sa Diyos’?

¹⁸ Ang dakong panan-awon mipadayon: Si Miguel nakitang mibarog ‘alang sa mga anak sa katawhan sa Diyos.’ Dunay “panahon sa kalisdanan” nga waykasama sa tawhanong kasaysayan, apan kadtong nakaplagang nahisulat sa basahon makaikyas. Daghan ang momata gikan sa abug ngadto sa walay kataposang kinabuhi, “ug ang mga may panabot modan-ag ingon sa kahayag sa hawan.” Dad-on nila ang daghan sa pagkamatarong. Takpan ni Daniel ang basahon “hangtod sa panahon sa kataposan.” “Unsa ka dugayon kini hangtod sa kataposan sa kahibudnganang mga butang?” Gihisgotan sa manolonda ang mga hugna sa panahon sa tulo ug tunga ka panahon, 1,290 ka adlaw, ug l,335 ka adlaw ug miingon “ang mga manggialamon” lamang “makasabot.” Malipayon sila! Sa kaulahian, gitunol sa manolonda kang Daniel ang makapasalig nga saad nga siya mopahulay ug unya motindog alang sa iyang luna “sa kataposan sa mga adlaw.”—12:1, 3, 4, 6, 10, 13.

NGANONG MAPUSLANON

19. Unsang nindot nga panig-ingnan sa integridad ug maampoong pagsalig kang Jehova ang makaplagan sa basahon sa Daniel?

¹⁹ Ang tanang determinado sa paghupot integridad sa dumuluong kalibotan mobuhat ug maayo sa pagkonsiderar sa maayong panig-ingnan ni Daniel ug sa iyang tulo ka kauban. Bisan kon unsa man kabangis ang hulga, sila mipadayon sa pagkinabuhi pinaagi sa langitnong prinsipyo. Sa dihang ang ilang kinabuhi diha sa peligro, si Daniel milihok “uban sa kaalam ug kamasinaboton” ug uban sa pagtahod sa superyor nga awtoridad sa hari. (2:14-16) Sa dihang ang isyu gipugos, gipalabi sa tulo ka Hebreohanon ang midilaab kalayonhong hudno kay sa akta idolatriya, ug gipalabi ni Daniel ang langub sa mga liyon kay sa pagbiya sa iyang pribilihiyo sa pag-ampo kang Jehova. Sa tagsa ka higayon si Jehova mihatag proteksiyon. (3:4-6, 16-18, 27; 6:10, 11, 23) Si Daniel mismo mitaganag nindot nga panig-ingnan sa maampoong pagsalig kang Jehova nga Diyos.—2:19-23; 9:3-23; 10:12.

20. Unsang upat ka panan-awon ang girekord maylabot sa mga gahom sa kalibotan, ug nganong kini makapalig-on pagtuo ang pagkonsiderar niini karon?

²⁰ Ang mga panan-awon ni Daniel makapahinam ug makalig-on pagtuo nga repasohon. Una, konsideraha ang upat ka panan-awon maylabot sa mga gahom sa kalibotan: (1) Naa ang panan-awon sa makalilisang imahen, kansang ulo nga bulawan mirepresentar sa dinastiya sa Babilonyanhong mga hari gikan kang Nabukodonosor, human niini tulo ka ubang gingharian ang motindog, ingon sa gihulagway sa ubang bahin sa imahen. Kini ang mga gingharian nga dugmokon sa “bato,” nga sa kapulihay mahimong “usa ka gingharian nga bisan kanus-a dili dad-on sa kalaglagan,” ang Gingharian sa Diyos. (2:31-45) (2) Misunod ang pribadong mga panan-awon ni Daniel, una nianang sa upat ka mananap, nga mirepresentar sa “upat ka hari.” Kini ingon sa liyon, oso, leopardo uban sa upat ka ulo, ug usa ka mananap nga dunay dakong ngipon sa puthaw, napulo ka sungay, ug sa ulahi usa ka diyotay nga sungay. (7:1-8, 17-28) (3) Sunod, naa ang panan-awon sa laking-karnero (Medo-Persiya), laking-kanding (Gresya), ug sa diyotay nga sungay. (8:1-27) (4) Sa kaulahian, duna kita sa panan-awon sa hari sa habagatan ug sa hari sa amihanan. Sibu nga gihubit sa Daniel 11:5-19 ang panagribal taliwala sa Egiptohanon ug sangang Seleucid sa Gresyanhong Imperyo ni Alejandro human sa kamatayon ni Alejandro sa 323 W.K.P. Gikan sa bersikulo 20 gipadayon sa tagna ang pagsubay sa kurso sa sunodsunod nga mga nasod sa habagatan ug amihanan. Ang reperensiya ni Jesus sa “dulumtanang butang mopahinabog kalaglagan” (11:31), sa iyang tagna maylabot sa ilhanan sa iyang presensiya, mipakita nga kining ilog-ilog sa gahom sa duha ka hari mopadayon hangtod mismo sa “kataposan sa sistema sa mga butang.” (Mat. 24:3) Makapalipay ang pasalig sa tagna nga sa “panahon sa kalisdanan nga wala pa mahitabo sukad dunay usa ka nasod hangtod nianang panahon,” si Miguel motindog sa pagwagtang sa didiyosnong kanasoran ug sa pagdalag kalinaw sa masinugtanong katawhan!—Dan. 11:20–12:1.

21. Sa unsang paagi ang tagna ni Daniel sa “kapitoan ka semana” dunay talagsaong katumanan?

²¹ Unya, naa ang tagna ni Daniel sa “kapitoan ka semana.” Human sa 69 ka semana mopadayag ang “Mesiyas nga Lider.” Sa katalagsaon, 483 ka tuig (69 pil-on sa 7 ka tuig) human sa “pagpagula sa pulong” sa pagtukod usab sa Jerusalem, ingon awtorisado ni Artaherhes sa iyang ika-20 ka tuig ug gibuhat ni Nehemias sa Jerusalem, si Jesus sa Nasaret gibawtismohan sa Suba Jordan ug gidihogan sa balaang espiritu, nahimong Kristo, o Mesiyas (nga mao, Usa nga Dinihogan).h Kana sa tuig 29 K.P. Human niana, ingon sa gitagna ni Daniel, miabot ang “pagpuo” sa dihang ang Jerusalem gilaglag sa 70 K.P.—Dan. 9:24-27; Luc. 3:21-23; 21:20.

22. Unsang leksiyon ang atong nakat-onan sa pagpaubos kang Nabukodonosor?

²² Sa damgo ni Nabukodonosor mahitungod sa giputol nga kahoy, ingon sa girekord sa Daniel kapitulo 4, gisugid ang hari, nga mipasigarbo sa iya mismong kalamposan ug may kumpiyansa sa iya mismong gahom, gipaubos ni Jehova nga Diyos. Gipahinabo siya nga mabuhi ingon mananap sa kapatagan hangtod iyang giila “nga ang Hataas Uyamot mao ang Magmamando sa gingharian sa katawhan, ug nga sa usa nga hiuyonan niya iyang ihatag kini.” (Dan. 4:32) Kita ba karon buot mahimong ingon ni Nabukodonosor, mopasigarbo sa atong kalamposan ug mopahaluna sa atong kumpiyansa sa gahom sa mga tawo, aron nga ang Diyos mosilot kanato, o sa maalamon kita moila nga Siya ang Magmamando sa gingharian sa katawhan ug mopahaluna sa atong kumpiyansa sa iyang Gingharian?

23. (a) Sa unsang paagi ang paglaom sa Gingharian gipasiugda sa tibuok Daniel? (b) Unsa ang gidasig kanato nga buhaton niining basahon sa tagna?

²³ Ang paglaom sa Gingharian gipasiugda sa tibuok basahon sa Daniel sa makadasig-pagtuo nga paagi! Si Jehova nga Diyos gipakita ingon Supremong Soberano nga motukod sa Gingharian nga bisan kanus-a dili dad-on sa kalaglagan ug modugmok sa tanan ubang gingharian. (2:19-23, 44; 4:25) Bisan ang paganong mga hari Nabukodonosor ug Dario napugos sa pag-ila sa supremasiya ni Jehova. (3:28, 29; 4:2, 3, 37; 6:25-27) Si Jehova gituboy ug gihimaya ingon Karaan sa mga Adlaw nga mihukom sa isyu sa Gingharian ug gihatag sa “usa ingon sa anak sa tawo” ang walay kataposang “pagmando ug dignidad ug gingharian, nga ang katawhan, nasodnong mga grupo ug mga pinulongan tanan moalagad bisan kaniya.” Ang “mga balaan sa Usa nga Supremo” mao ang moambit uban ni Kristo Jesus, “ang Anak sa tawo,” sa Gingharian. (Dan. 7:13, 14, 18, 22; Mat. 24:30; Pin. 14:14) Siya si Miguel, ang dakong prinsipe, nga duna sa gahom sa Gingharian sa pagdugmok ug pagtiwas sa tanang gingharian niining daang kalibotan. (Dan. 12:1; 2:44; Mat. 24:3, 21; Pin. 12:7-10) Ang pagsabot niining mga tagna ug mga panan-awon modasig sa mga mahigugmaon sa kamatarong sa pagkugi sa ilang kaugalingon ug modagan ngadto-nganhi sa mga panid sa Pulong sa Diyos sa pagkaplag sa matuod “kahibulongang mga butang” sa mga katuyoan sa Gingharian sa Diyos nga gibutyag kanato pinaagi sa dinasig ug mapuslanong basahon sa Daniel.—Dan. 12:2, 3, 6.

[Mga footnote]