NABUCODONOSOR

[gikan sa Akadianhon, nga nagkahulogang “Oh Nebo, Panalipdi ang Manununod!”].

Ikaduhang magmamando sa Neo-Babilonyanhong Imperyo; anak ni Nabopolasar ug amahan ni Awil-Marduk (Evil-merodak), kinsa mipuli kaniya sa trono. Si Nabucodonosor naghari sulod sa 43 ka tuig (624-582 W.K.P.); kini nga yugto naglakip sa “pito ka panahon” nga siya mikaon ug balili sama sa usa ka torong baka. (Dan 4:31-33) Aron ipalahi kini nga monarko gikan sa Babilonyanhong magmamando nga sama niyag ngalan apan sa mas sayo nga yugto (sa dinastiya sa Isin), ang mga historyador nagtawag kaniya nga Nabucodonosor II.

Ang makasaysayanhong mga impormasyon diha sa mga inskripsiyon nga cuneiform nga mabatonan karon bahin kang Nabucodonosor daw nagpalig-on sa rekord sa Bibliya. Kini nag-ingon nga niadtong ika-19 nga tuig sa paghari ni Nabopolasar iyang gitigom ang iyang kasundalohan, sama sa gihimo usab sa iyang anak nga si Nabucodonosor, ang manununod nga prinsipe niadtong panahona. Ang duha ka pundok sa kasundalohan dayag nga milihok nga independente, ug human mobalik si Nabopolasar ngadto sa Babilonya sulod sa mga usa ka bulan, si Nabucodonosor malamposong nakiggubat sa bukirong teritoryo, nga sa ulahi mibalik sa Babilonya dala ang daghang inagaw. Sa panahon sa ika-21 nga tuig sa paghari ni Nabopolasar, si Nabucodonosor mimartsa uban sa kasundalohang Babilonyanhon ngadto sa Carkemis, aron makig-away didto batok sa mga Ehiptohanon. Gipangunahan niya ang iyang kasundalohan sa kadaogan. Kini nahitabo sa ikaupat nga tuig sa Judeanhon nga si Haring Jehoiakim (625 W.K.P.).​—Jer 46:2.

Ang mga inskripsiyon dugang nagpakita nga ang balita bahin sa kamatayon sa iyang amahan maoy nakapabalik kang Nabucodonosor ngadto sa Babilonya, ug sa unang adlaw sa Elul (Agosto-Septiyembre), siya milingkod sa trono. Niini nga tuig sa iyang paglingkod ingong hari siya mibalik sa Hattu, ug “sa bulan sa Sebat [Enero-Pebrero, 624 W.K.P.] iyang gidala ang daghang inagaw gikan sa Hattu ngadto sa Babilonya.” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 100) Sa 624 W.K.P., sa unang opisyal nga tuig sa iyang pagkahari, si Nabucodonosor nanguna na usab sa iyang kasundalohan latas sa Hattu; iyang giilog ug giagawan ang Filistehanong siyudad sa Askelon. (Tan-awa ang ASKELON.) Sa panahon sa iyang ikaduha, ikatulo, ug ikaupat nga tuig ingong hari, siya mihimog dugang nga mga kampanya militar sa Hattu, ug lagmit nga sa ikaupat nga tuig nahimo niyang basalyo ang Judeanhon nga si Haring Jehoiakim. (2Ha 24:1) Dugang pa, sa ikaupat nga tuig gipangunahan ni Nabucodonosor ang iyang kasundalohan batok sa Ehipto, ug sa misunod nga panag-away ang duha ka pundok parehong nakasinatig dakong kapildihan.

Pagsakop sa Jerusalem. Sa ulahi, ang pagrebelde sa Judeanhon nga si Haring Jehoiakim batok kang Nabucodonosor dayag nga misangpot sa paglikos sa mga Babilonyanhon batok sa Jerusalem. Mopatim-aw nga niining maong paglikos si Jehoiakim namatay ug ang iyang anak nga lalaki nga si Jehoiakin milingkod sa trono sa Juda. Apan tulo ka bulan ug napulo ka adlaw lamang human niadto, ang paghari sa bag-ong hari natapos sa dihang si Jehoiakin misurender kang Nabucodonosor (sa bulan sa Adar [Pebrero-Marso] sa ikapitong tuig sa paghari ni Nabucodonosor [natapos sa Nisan 617 W.K.P.], sumala sa Babilonyanhong mga Cronica). Usa ka inskripsiyon nga cuneiform (British Museum 21946) nag-ingon: “Ang ikapitong tuig: Sa bulan sa Kislev ang hari sa Akad nagtigom sa iyang kasundalohan ug misulong sa Hattu. Siya nagkampo batok sa siyudad sa Juda ug sa ikaduhang adlaw sa bulan sa Adar iyang nailog ang siyudad (ug) nadakpan ang hari (niini) [si Jehoiakin]. Usa ka hari nga iyang pinili [si Zedekias] ang iyang gitudlo diha sa siyudad (ug) gikuha niya ang daghang tributo ug gidala kini ngadto sa Babilonya.” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 102; HULAGWAY, Tomo 2, p. 326) Uban ni Jehoiakin, gidestiyero ni Nabucodonosor ngadto sa Babilonya ang ubang membro sa panimalay sa hari, mga opisyal sa palasyo, mga artesano, ug mga manggugubat. Ang uyoan ni Jehoiakin nga si Matanias maoy gihimo ni Nabucodonosor nga hari sa Juda, ug giilisdan niyag Zedekias ang ngalan ni Matanias.​—2Ha 24:11-17; 2Cr 36:5-10; tan-awa ang KRONOLOHIYA; JEHOIAKIN; JEHOIAKIM.

Sa ulahi si Zedekias mirebelde kang Nabucodonosor, nga nakig-alyansa sa Ehipto alang sa militaryong proteksiyon. (Eze 17:15; itandi ang Jer 27:11-14.) Kini ang nakapabalik sa mga Babilonyanhon ngadto sa Jerusalem, ug sa Tebet (Disyembre-Enero) 10 sa ikasiyam nga tuig sa paghari ni Zedekias, gilikosan ni Nabucodonosor ang Jerusalem. (2Ha 24:20; 25:1; 2Cr 36:13) Apan tungod sa balita nga ang usa ka puwersa militar ni Paraon nagsingabot gikan sa Ehipto, temporaryong gihunong sa mga Babilonyanhon ang paglikos. (Jer 37:5) Unya ang kasundalohan ni Paraon napugos sa pagbalik sa Ehipto, ug ang mga Babilonyanhon mipadayon sa paglikos batok sa Jerusalem. (Jer 37:7-10) Sa kataposan, sa 607 W.K.P., sa Tamuz (Hunyo-Hulyo) 9 sa ika-11 nga tuig sa paghari ni Zedekias (ika-19 nga tuig ni Nabucodonosor kon mag-ihap gikan sa tuig sa iyang paglingkod sa trono o sa iyang ika-18 nga tuig sa paghari), nagawangan ang paril sa Jerusalem. Si Zedekias ug ang iyang mga tawo mikalagiw apan naapsan sila didto sa desyertong kapatagan sa Jerico. Sanglit si Nabucodonosor miadto man sa Ribla “sa yuta sa Hamat,” si Zedekias gidala didto sa iyang atubangan. Gipapatay ni Nabucodonosor ang tanang anak ni Zedekias, ug unya iyang gibutaan ug gigapos si Zedekias aron dad-on ingong binilanggo ngadto sa Babilonya. Ang mga detalye human sa pagsakop, lakip na ang pagsunog sa templo ug sa kabalayan sa Jerusalem, ang pagkuha sa kagamitan sa templo, ug ang pagdala sa mga binihag, gidumala ni Nebuzaradan nga pangulo sa mga bantay. Si Gedalias nga gitudlo ni Nabucodonosor nag-alagad ingong gobernador niadtong wala dad-ang binihag.​—2Ha 25:1-22; 2Cr 36:17-20; Jer 52:1-27, 29.

Ang Iyang Damgo Bahin sa Usa ka Dakong Larawan. Ang basahon ni Daniel nag-ingon nga sa “ikaduha ka tuig” sa paghari ni Nabucodonosor (lagmit iphon gikan sa pagkalaglag sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P. ug busa nagtumong gayod sa iyang ika-20 nga tuig sa paghari) nga si Nabucodonosor nagdamgo bahin sa larawan nga ang ulo bulawan. (Dan 2:1) Bisan tuod nga ang salamangkerong mga saserdote, mga diwatahan, ug mga Caldeanhon wala makahubad niini nga damgo, ang Hudiyong manalagna nga si Daniel nakahubad niini. Kini maoy nakapaaghat kang Nabucodonosor nga ilhon ang Diyos ni Daniel ingong “usa ka Diyos sa mga diyos ug Ginoo sa mga hari ug usa ka Tigpadayag sa mga tinago.” Unya iyang gihimo si Daniel nga “magmamando sa tanang sakop nga distrito sa Babilonya ug pangulong prepekto sa tanang maalamon nga mga tawo sa Babilonya.” Gitudlo usab ni Nabucodonosor ang tulo ka kauban ni Daniel, si Sadrak, Mesak, ug Abednego, ingong mga tagdumala.​—Dan 2.

Pagkadestiyero sa mga Hudiyo sa Ulahi. Mga tulo ka tuig sa ulahi, sa ika-23 nga tuig sa paghari ni Nabucodonosor, daghan pang Hudiyo ang gidestiyero. (Jer 52:30) Kini nga mga destiyero lagmit naglakip sa mga Hudiyo nga mikalagiw ngadto sa kayutaan nga sa ulahi nasakop sa mga Babilonyanhon. Ang giingon sa historyador nga si Josephus nagpaluyo niini nga konklusyon: “Sa ikalimang tuig human sa pagpangagaw sa Jerusalem, nga maoy ikakawhaag-tulo nga tuig sa paghari ni Nabucodonosor, si Nabucodonosor mimartsa batok sa Coele-Sirya ug, human kini maokupar, nakiggubat sa mga Moabihanon ug sa mga Ammanhanon. Unya, human niya masakop kining mga nasora, siya misulong sa Ehipto aron buntogon kini, ug dihang napatay na niya ang hari ug nakatudlo na siyag kapuli, gibihag sab niya ang mga Hudiyo niadtong dapita ug gidala sila ngadto sa Babilonya.”​—Jewish Antiquities, X, 181, 182 (ix, 7).

Pagbihag sa Tiro. Human usab sa pagkapukan sa Jerusalem niadtong 607 W.K.P. si Nabucodonosor misugod sa paglikos batok sa Tiro. Sa panahon niini nga paglikos, ang mga ulo sa iyang kasundalohan “naupaw” kay napaknit sa mga helmet ug ang ilang mga abaga “napanit” tungod sa pagpas-an sa mga materyales nga gigamit sa pagtukod ug mga panglikos. Sanglit si Nabucodonosor walay nadawat nga “suhol” sa pag-alagad ingong instrumento ni Jehova sa pagpahamtang ug paghukom batok sa Tiro, Siya misaad nga ihatag kaniya ang bahandi sa Ehipto. (Eze 26:7-11; 29:17-20; tan-awa ang TIRO.) Usa ka tipak sa Babilonyanhong sinulat, nga gipetsahan sa ika-37 nga tuig ni Nabucodonosor (588 W.K.P.), naghisgot gayod sa usa ka kampanya militar batok sa Ehipto. (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. Pritchard, 1974, p. 308) Apan dili matino kon kini maylabot ba sa orihinal nga pagsakop o kaha sa ulahing aksiyon militar.

Mga Proyekto sa Pagpanukod. Gawas pa sa pagkabaton ug daghang kadaogan sa gubat ug sa pagpakaylap sa Imperyo sa Babilonya ingong katumanan sa tagna (itandi ang Jer 47-49), si Nabucodonosor mihimog daghang pagpanukod. Aron mahupay ang kamingaw nga gibati sa iyang rayna nga Medianhon, gitaho nga gihimo ni Nabucodonosor ang Nagbitayng mga Tanaman, nga giila ingong usa sa pito ka katingalahan sa karaang kalibotan. Daghan sa naglungtad pa nga mga inskripsiyon nga cuneiform ni Nabucodonosor nagtaho sa iyang mga proyekto sa pagpanukod, lakip ang iyang pagtukod ug mga templo, mga palasyo, ug mga paril. Usa ka bahin niini nga mga inskripsiyon mabasa:

“Ako si Nabucodonosor, Hari sa Babilonya, anak nga lalaki ni Nabopolasar, ang nagpasig-uli sa Esagila ug Ezida. Ingong panalipod sa Esagila, aron walay gamhanang kaaway ug tiglaglag nga makailog sa Babilonya, aron ang talay sa gubat dili makaduol sa Imgur-Bel, ang paril sa Babilonya, nga walay hari kanhi nga nakahimo [akong gihimo]; diha sa naglibot nga mga paril sa Babilonya akong gihimo ang usa ka naglibot nga malig-ong paril sa sidlakang bahin. Ako nagkalot ug usa ka trinseras, ako nakaabot sa bahin nga may tubig. Unya akong nakita nga ang paril nga giandam sa akong amahan gamay ra kaayo. Pinaagig aspalto ug tisa akong gitukod ang usa ka lig-ong paril nga, sama sa usa ka bukid, dili matarog ug gisumpay kini sa paril sa akong amahan; akong gipahiluna ang mga pundasyon niini diha sa dughan sa ilalom nga kalibotan; ang tumoy niini akong gipahabogan sama sa usa ka bukid. Dugang niini nga paril aron sa paglig-on niini akong gitukod ang ikatulo, ug ingon nga sukaranan sa nagsalipod nga paril akong gipahiluna ang usa ka pundasyon nga mga tisa ug gitukod kini diha sa dughan sa ilalom nga kalibotan ug gipahiluna ang pundasyon niini. Ang mga salipdanan sa Esagila ug Babilonya akong gipalig-on ug giestablisar ang ngalan sa akong pagkahari sa walay kataposan.”​—Archaeology and the Bible, ni G. Barton, 1949, pp. 478, 479.

Ang bag-o lang gihisgotan nahiuyon sa pagpanghambog ni Nabucodonosor una pa siya kawad-i sa iyang maayong pangisip: “Dili ba kini ang Dakong Babilonya, nga akong gitukod alang sa harianong balay pinaagi sa kusog sa akong gahom ug alang sa dignidad sa akong kahalangdon?” (Dan 4:30) Apan, ingong katumanan sa damgo nga gipadangat sa Diyos kaniya bahin sa giputol nga kahoy, sa dihang ang iyang gahom sa pangisip nahibalik, si Nabucodonosor napugos sa pag-ila nga si Jehova makahimo sa pagpaubos niadtong nagalakaw nga mapasigarbohon.​—Dan 4:37; tan-awa ang PAGKABUANG, KAPUNGOT.

Relihiyoso Kaayo. Ang mga ebidensiya nagpadayag nga si Nabucodonosor relihiyoso kaayo, nga nagtukod ug nagpatahom sa mga templo sa daghang Babilonyanhon nga mga bathala. Siya debotado ilabina sa pagsimba kang Marduk, ang pangulong diyos sa Babilonya. Ngadto kaniya gipasidungog ni Nabucodonosor ang iyang mga kadaogan sa gubat. Ang mga tropeyo sa gubat, lakip na ang sagradong mga sudlanan sa templo ni Jehova, mopatim-awng didto gibutang sa templo ni Marduk (Merodak). (Esd 1:7; 5:14) Usa ka inskripsiyon ni Nabucodonosor nag-ingon: “Alang sa imong himaya, Oh halangdon nga MERODAK gihimo ko ang usa ka balay. . . . Hinaot nga kini mismo makabaton ug dakong pagtahod sa mga Hari sa kanasoran ug sa tanang katawhan!”​—Records of the Past: Assyrian and Egyptian Monuments, London, 1875, Tomo V, p. 135.

Ang larawan nga bulawan nga gipatindog ni Nabucodonosor didto sa Kapatagan sa Dura tingali gipahinungod kang Marduk ug gihimo aron mapalambo ang paghiusa sa pagsimba diha sa imperyo. Kay nag-alintabo ang kapungot tungod sa pagdumili ni Sadrak, Mesak, ug Abednego sa pagsimba niini nga larawan bisan pa human hatagi ug ikaduhang tsansa, si Nabucodonosor nagsugo nga itambog sila ngadto sa nagdilaab nga hudno nga gipainit sa pito ka pilo kay sa kasagarang kainit niini. Apan, sa dihang kining tulo ka Hebreohanon giluwas sa manulonda ni Jehova, si Nabucodonosor napugos sa pag-ingon nga “walay laing diyos nga makahimo sa pagluwas sama kaniya.”​—Dan 3.

Mopatim-aw usab nga si Nabucodonosor misalig pag-ayo sa pagpanag-an diha sa pagplano sa iyang mga kalihokan sa gubat. Pananglitan, ang tagna ni Ezequiel naghubit sa hari sa Babilonya nga naggamit sa pagpanag-an sa pagdesisyon kon mosulong ba batok sa Raba sa Ammon o kaha batok sa Jerusalem.​—Eze 21:18-23.