Kapitulo Diyes

Kinsay Makabarog Batok sa Prinsipe sa mga Prinsipe?

1, 2. Nganong ang panan-awong nabatonan ni Daniel sa ikatulong tuig sa paghari ni Belsazar hinungdanon alang kanato?

KALIM-AG PITO ka tuig ang nakalabay sukad sa pagkalaglag sa templo ni Jehova sa Jerusalem. Si Belsazar ug iyang amahan, si Nabonido, nagduyog pagmando sa Empiryo sa Babilonya, ang ikatulong gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya.a Ang manalagna sa Diyos nga si Daniel nadestiyero sa Babilonya. Ug panahon sa “ikatulo ka tuig sa paghari ni Belsazar nga hari,” si Jehova nagpadala kang Daniel ug usa ka panan-awon nga nagpadayag sa pila ka detalye sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba.—Daniel 8:1.

² Ang matagnaong panan-awon nga nakita ni Daniel nakapatandog pag-ayo kaniya ug makapaikag ug dako kanatong nagkinabuhi sa “panahon sa kataposan.” Ang manulondang Gabriel nagsulti kang Daniel: “Ania karon, ipahibalo ko kanimo ang mahitabo sa kaulahiang bahin sa mahukmanong pagsaway, kay kini alang sa tinudlong panahon sa kataposan.” (Daniel 8:​16, 17, 19, 27) Nan, uban ang dakong interes atong hisgotan kon unsay nakita ni Daniel ug kon unsay kahulogan niini alang kanato karong adlawa.

USA KA LAKING KARNERO NGA MAY DUHA KA SUNGAY

3, 4. Unsang hayopa ang nakita ni Daniel nga nagbarog atubangan sa sapa, ug unsay gisimbolohan niini?

³ “Akong nakita sa panan-awon,” misulat si Daniel, “ug nahitabo, samtang ako nagtan-aw, nga ako didto sa Susan nga kastilyo, nga atua sa Elam nga sakop nga distrito; ug akong nakita sa panan-awon, ug ako didto sa daplin sa sapa sa Ulai.” (Daniel 8:2) Kon si Daniel tinuod bang didto sa Susan (Susa)​—ang kaulohan sa Elam, nga nahimutang 350 kilometros silangan sa Babilonya​—o didto lamang sumala sa panan-awon wala ipahayag.

⁴ Si Daniel nagpadayon: “Pagyahat ko sa akong mga mata, akong nakita, ug, tan-awa! usa ka laking karnero nga nagbarog atubangan sa sapa, ug kini may duha ka sungay.” (Daniel 8:3a) Ang ilhanan sa laking karnero wala magpabiling misteryo alang kang Daniel. Ang manulondang Gabriel sa ulahi nagpahayag: “Ang laking karnero nga imong nakita nga may duha ka sungay naglarawan sa mga hari sa Media ug Persia.” (Daniel 8:20) Ang mga Medianhon naggikan sa patag sa kabukiran pasilangan sa Asirya, ug ang mga Persianhon sa sinugdan nagkinabuhing tiglaaglaag sa kadaghanang panahon sa rehiyong amihanan sa Persianhong Gulpo. Ugaling, samtang midako ang Medo-Persianhong Empiryo ang mga molupyo nakaugmad ug talagsaong tinguha sa kaluhoan.

 5. Sa unsang paagi ang sungay nga “ulahing mitungha” nahimong mas taas?

⁵ “Ang duha ka sungay tag-as,” taho ni Daniel, “apan ang usa mas taas kay sa usa, ug ang mas taas mao ang ulahing mitungha.” (Daniel 8:​3b) Ang mas taas nga sungay nga ulahing mitungha naglarawan sa mga Persianhon, samtang ang laing sungay naghawas sa mga Medianhon. Sa sinugdan, mga Medianhon ang nagmando. Apan sa 550 W.K.P., naangkon ni Ciro nga magmamando nga Persianhon ang masayon nga kadaogan batok sa Medianhong Haring Astyages. Si Ciro nagtapo sa mga kostumbre ug mga balaod sa duha ka katawhan, naghiusa sa ilang mga gingharian, ug nagpadako sa ilang mga pagpamukan. Sukad niadto, ang empiryo may duha ka kinaiyahan.

ANG LAKING KARNERO NAGPASIBANTOG

6, 7. Sa unsang paagi nahitabo nga “walay ihalas nga mga mananap ang nakapabilin pagbarog sa atubangan” sa laking karnero?

⁶ Sa pagpadayon sa iyang kabatbatan sa laking karnero, si Daniel nagpahayag: “Akong nakita ang laking karnero nga mihasmag ngadto sa kasadpan ug ngadto sa amihanan ug ngadto sa habagatan, ug walay ihalas nga mga mananap ang nakapabilin pagbarog sa iyang atubangan, ug walay nakaluwas gikan sa iyang kamot. Ug siya nagbuhat sumala sa iyang kabubut-on, ug nagpasibantog.”​—Daniel 8:4.

⁷ Sa naunang panan-awon nga gihatag kang Daniel, ang Babilonya gilarawanan sa ihalas nga mananap nga migula sa dagat ug kadto nahisamag leyon nga may mga pako sa agila. (Daniel 7:​4, 17) Kadtong simbolikong mananap napamatud-ang wala makabarog atubangan sa “laking karnero” niining bag-ong panan-awon. Ang Babilonya nahulog kang Ciro nga Bantogan sa 539 W.K.P. Sulod sa dul-ag 50 ka tuig human niadto, “walay ihalas nga mga mananap,” o politikanhong mga kagamhanan, ang nakaarang pagbarog batok sa Medo-Persianhong Empiryo​—ang ikaupat nga gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya.

8, 9. (a) Sa unsang paagi “ang laking karnero” mihimog ‘paghasmag ngadto sa kasadpan ug ngadto sa amihanan ug ngadto sa habagatan’? (b) Unsay giingon sa basahong Ester mahitungod sa kapuli sa Persianhong Haring Dario I?

⁸ Kay naggikan sa ‘pagsilang sa adlaw’​—ang silangan​—ang Medo-Persianhong Gahom sa Kalibotan nagbuhat sumala sa naangayan niini, nga “mihasmag ngadto sa kasadpan ug ngadto sa amihanan ug ngadto sa habagatan.” (Isaias 46:11) Si Haring Cambyses II, kinsa mipuli kang Ciro nga Bantogan, mipukan sa Ehipto. Ang mipuli kaniya mao ang Persianhong Haring Dario I, kinsa miabante pakasadpan tabok sa sigpit nga agianan sa dagat sa Bosporus sa 513 W.K.P. ug misulong sa Uropanhong teritoryo sa Thrace, nga ang kaulohan niana maoy Byzantium (karon Istanbul). Sa tuig 508 W.K.P., iyang gibuntog ang Thrace, ug iyang gipukan ang Macedonia sa 496 W.K.P. Busa, sa panahon ni Dario, ang Medo-Persianhong “laking karnero” nakailog ug teritoryo sa tulo ka pangunang mga direksiyon: amihanan ngadto sa Babilonya ug Asirya, kasadpan agi sa Asia Minor, ug habagatan ngadto sa Ehipto.

⁹ Sa pagpamatuod sa pagkadako sa Medo-Persianhong Empiryo, ang Bibliya naghisgot sa kapuli ni Dario, si Xerxes I, ingong “ang Ahasuero nga nagmando ingong hari gikan sa India abot sa Etiopia, ibabaw sa usa ka gatos ug kawhaag-pito ka sakop nga mga distrito.” (Ester 1:1) Apan ang maong dakong empiryo gipildi sa lain, ug mahitungod niini, ang panan-awon ni Daniel nagpadayag ug pila ka makapaikag nga mga detalye nga angayng magpalig-on sa atong pagtuo diha sa matagnaong pulong sa Diyos.

ANG LAKING KANDING NAGPATAY SA LAKING KARNERO

10. Sa panan-awon ni Daniel, unsang hayopa ang mipatay sa “laking karnero”?

¹⁰ Pagkadako sa katingala ni Daniel sa iyang nakita niining higayona. Ang asoy nag-ingon: “Ako, sa akong bahin, nagpadayon sa pagsud-ong, ug, tan-awa! dihay laking kanding nga gikan sa salopanan sa adlaw sa nawong sa tibuok yuta, ug kini wala magtugkad sa yuta. Ug mahitungod sa laking kanding, dihay sungay nga tataw kaayo sa taliwala sa iyang mga mata. Ug siya mipaingon sa laking karnero nga may duha ka sungay, nga akong nakita nga nagbarog atubangan sa sapa; ug siya midagan paingon kaniya sa iyang kusganong kaaligutgot. Ug nakita ko kini nga miduol na sa laking karnero, ug siya napungot niini, ug iyang gipatay ang laking karnero ug gibali ang duha ka sungay niini, ug wala gayoy gahom ang laking karnero sa pagbarog sa iyang atubangan. Busa iya kining gisalibay sa yuta ug giyatakan, ug walay nakaluwas sa laking karnero gikan sa iyang kamot.” (Daniel 8:​5-7) Unsay kahulogan niining tanan?

11. (a) Sa unsang paagi gisaysay sa manulondang Gabriel ang “balhiboong laking kanding” ug ang iyang “dakong sungay”? (b) Kinsay gilarawanan sa tataw nga sungay?

¹¹ Si Daniel o kita dili kinahanglang managhap sa kahulogan sa maong panan-awon. “Ang balhiboong laking kanding naglarawan sa hari sa Gresya; ug kon bahin sa dakong sungay nga diha sa taliwala sa iyang mga mata, kini naglarawan sa unang hari,” ang manulondang Gabriel nagpahibalo kang Daniel. (Daniel 8:21) Sa 336 W.K.P., ang kataposang hari sa Empiryo sa Persia, si Dario III (Codommanus), gikoronahan. Sa mao mismong tuig, si Alejandro nahimong hari sa Macedonia. Gipakita sa kasaysayan nga si Alejandro nga Bantogan mao ang gitagnang unang “hari sa Gresya.” Nagsugod “gikan sa salopanan sa adlaw,” o kasadpan, sa tuig 334 W.K.P., si Alejandro tuling miabante. Daw “wala magtugkad sa yuta,” siya nagbihag sa mga teritoryo ug mipatay sa “laking karnero.” Kay gitapos ang Medo-Persianhong pagmando sa dul-ag duha ka siglo, ang Gresya sa ingon nahimong ikalimang gahom sa kalibotan nga may Biblikanhong kahulogan. Pagkatalagsaon nga katumanan sa balaang tagna!

12. Sa unsang paagi “ang dakong sungay” sa simbolikong kanding “nabali,” ug unsa ang upat ka sungay nga mibarog puli niini?

¹² Apan wala magdugay ang gahom ni Alejandro. Ang panan-awon dugang nagpadayag: “Ug ang laking kanding, sa iyang bahin, nagpasibantog sa hilabihan; apan sa nagamhanan na siya, ang dakong sungay nabali, ug ilis kaniya dihay mitungha nga upat ka sungay nga tataw kaayo, paingon sa upat ka hangin sa kalangitan.” (Daniel 8:8) Sa pagpatin-aw sa tagna, si Gabriel nag-ingon: “Kanang usa nga nabali, nga sa kataposan dihay upat nga mibarog puli niini, adunay mobarog nga upat ka gingharian gikan sa iyang nasod, apan dili sa iyang kagahom.” (Daniel 8:22) Sumala sa gitagna, sa kinapungkayan sa iyang karera sa pagpamukan, si Alejandro “nabali,” o namatay, sa pangedarong 32 lamang. Ug ang iyang dakong empiryo sa ngadtongadto nabahin sa upat niya ka heneral.

USA KA MISTERYOSONG GAMAY NGA SUNGAY

13. Unsay mitubo gikan sa usa sa upat ka sungay, ug sa unsang paagi milihok kini?

¹³ Ang sunod nga bahin sa panan-awon mikobre ug kapig 2,200 ka tuig, kay ang katumanan niini miabot sa modernong mga panahon. Si Daniel nagsulat: “Gikan sa usa kanila [ang upat ka sungay] dihay mitungha nga laing sungay, gamay, ug kini nagkadako gayod pag-ayo pahabagatan ug pasilangan ug paingon sa Dayandayan. Ug kini nagkadako bisan hangtod sa panon sa kalangitan, mao nga kini nagpahinabo sa pipila sa panon ug sa pipila sa mga bituon nga mahulog sa yuta, ug kini nagyatakyatak kanila. Ug ngadto mismo sa Prinsipe sa panon kini nagpasibantog, ug gikan kaniya ang kanunayng halad gikuha, ug ang natukod nga dapit sa iyang sangtuwaryo gitumpag. Ug sa inanay ang usa ka panon gitugyan, lakip ang kanunayng halad, tungod sa kalapasan; ug kini nagtambog sa kamatuoran ngadto sa yuta, ug kini milihok ug nagmalamposon.”—Daniel 8:9-12.

14. Unsay giingon sa manulondang Gabriel mahitungod sa mga kalihokan sa simbolikong gamay nga sungay, ug unsay mahitabo sa maong sungay?

¹⁴ Sa dili pa nato masabtan ang kahulogan sa mga pulong nga bag-o pang gikutlo, kinahanglang magpatalinghog kita sa manulonda sa Diyos. Human hisgoti ang paghidangat sa gahom sa upat ka ginghariang gikan sa empiryo ni Alejandro, ang manulondang Gabriel nag-ingon: “Sa kaulahiang bahin sa ilang gingharian, sa dihang ang mga maglalapas molihok sa bug-os, adunay mobarog nga usa ka hari nga mabangis ang panagway ug makasabot sa dili-tin-aw nga mga pulong. Ug ang iyang gahom mahimong malig-on, apan dili pinaagi sa iyang kaugalingong gahom. Ug sa katingalahang paagi siya magpahinabog pagkalaglag, ug siya magmalamposon gayod ug magbuhat nga epektibo. Ug laglagon gayod niya ang mga gamhanan, ingon man ang katawhan nga gilangkoban sa mga balaan. Ug sumala sa iyang hait nga panabot siya usab magpalampos gayod sa panglimbong diha sa iyang kamot. Ug diha sa iyang kasingkasing siya magpasibantog, ug sa panahon sa pagkawalay-kabalaka iyang laglagon ang daghan. Ug siya mobarog batok sa Prinsipe sa mga prinsipe, apan siya mapukan nga dili pinaagi sa kamot.”—Daniel 8:23-25.

15. Unsay gisulti sa manulonda kang Daniel nga buhaton bahin sa panan-awon?

¹⁵ “Ikaw, sa imong bahin, hupting tinago ang maong panan-awon,” giingnan sa manulonda si Daniel, “kay kini alang pa sa daghang adlaw.” (Daniel 8:26) Ang katumanan niining bahin sa panan-awon dili mahitabo sulod sa “daghang adlaw,” ug si Daniel kinahanglang ‘maghupot nga tinago sa panan-awon.’ Ang kahulogan niadto lagmit nagpabiling usa ka misteryo kang Daniel. Hinunoa, sa pagkakaron kadtong “daghang adlaw” seguradong nakalabay na. Busa mangutana kita: ‘Unsay gipadayag sa kasaysayan sa kalibotan mahitungod sa katumanan niining matagnaong panan-awon?’

ANG GAMAY NGA SUNGAY NAHIMONG GAMHANAN

16. (a) Gikan sa unsang simbolikong sungay nga mitungha ang gamay nga sungay? (b) Sa unsang paagi ang Roma nahimong ikaunom nga gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya, apan nganong kadto dili mao ang simbolikong gamay nga sungay?

¹⁶ Sumala sa kasaysayan, ang gamay nga sungay maoy usa ka salingsing gikan sa usa sa upat ka simbolikong mga sungay​—ang usang labing layo ngadto sa kasadpan. Kadto ang Helenistikong gingharian ni Heneral Cassander ibabaw sa Macedonia ug Gresya. Sa ulahi, kining ginghariana gisuhop sa gingharian ni Heneral Lysimachus, ang hari sa Thrace ug Asia Minor. Sa ikaduhang siglo sa wala pa ang atong Komong Panahon, ang maong kasadpanhong mga seksiyon sa Helenistikong dominyo nabuntog sa Roma. Ug sa pagkatuig-30 W.K.P., ang Roma nagmando sa tanang Helenistikong mga gingharian, nga naghimo sa kaugalingon nga ikaunom nga gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya. Apan ang Empiryo sa Roma dili mao ang gamay nga sungay sa panan-awon ni Daniel, kay kanang empiryoha wala magpadayon hangtod sa “tinudlong panahon sa kataposan.”​—Daniel 8:19.

17. (a) Unsang relasyon ang nabatonan sa Britanya uban sa Empiryo sa Roma? (b) Sa unsang paagi ang Britanikong Empiryo nalangkit sa Helenistikong gingharian sa Macedonia ug Gresya?

¹⁷ Nan, unsay gipaila sa kasaysayan nga mao kanang maisogong “hari nga mabangis ang panagway”? Ang Britanya sa pagkatinuod maoy amihanan-kasadpanhong salingsing sa Empiryo sa Roma. Hangtod sa unang bahin sa ikalimang siglo K.P., may Romanhong mga probinsiya diha sa pagkakaron mao ang Britanya. Sa lakat sa panahon, ang Empiryo sa Roma mius-os, apan ang impluwensiya sa Grego-Romanhong sibilisasyon nagpadayon sa Britanya ug sa ubang mga bahin sa Uropa nga nailalom sa Romanhong pagmando. “Sa pagkapukan sa Empiryo sa Roma,” misulat ang mananaog sa Premyong Nobel nga Mexicanong magbabalak ug awtor nga si Octavio Paz, “ang Simbahan maoy mikuha sa dapit niini.” Siya midugang: “Ang mga amahan sa Simbahan, ingon man ang ulahing mga eskolar, nagsumbak sa Gregong pilosopiya nganha sa Kristohanong doktrina.” Ug ang pilosopo ug matematisyan sa ika-20ng siglo nga si Bertrand Russell miingon: “Ang sibilisasyon sa Kasadpan, nga naggikan sa Gregong mga tinubdan, gibase sa pilosopikanhon ug siyentipikanhong tradisyon nga nagsugod sa Mileto [usa ka Gregong siyudad sa Asia Minor] duha ug tunga ka libo ka tuig kanhi.” Busa, ikaingong ang Britanikong Empiryo may kultural nga mga kagikan sa Helenistikong gingharian sa Macedonia ug Gresya.

18. Unsa ang gamay nga sungay nga nahimong “usa ka hari nga mabangis ang panagway” sa “panahon sa kataposan”? Isaysay.

¹⁸ Sa pagka-1763 ang Britanikong Empiryo nagpildi sa iyang gamhanang mga kaindig, ang Espanya ug Pransiya. Sukad niadto siya nagpasundayag nga mao ang hara sa kadagatan ug ang ikapitong gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya. Bisan human mobulag ang 13 ka Amerikanhong mga koloniya gikan sa Britanya sa 1776 aron tukoron ang Tinipong Bansa sa Amerika, ang Britanikong Empiryo mitubo nga nagsakop sa un-kuwarto sa nawong sa yuta ug un-kuwarto sa populasyon niini. Ang ikapitong gahom sa kalibotan nakaangkon gihapon ug mas dakong kusog sa dihang ang Tinipong Bansa sa Amerika nakig-anib sa Britanya aron mapormang Anglo-Amerikanhong dobleng gahom sa kalibotan. Sa ekonomikanhon ug militaryong paagi, kining gahoma sa tinuoray nahimong “usa ka hari nga mabangis ang panagway.” Ang gamay nga sungay nga nahimong mabangis nga politikanhong gahom sa “panahon sa kataposan,” sa ingon, mao ang Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan.

19. Unsa ang “Dayandayan” nga gihisgotan diha sa panan-awon?

¹⁹ Nakita ni Daniel nga ang gamay nga sungay “nagkadako gayod pag-ayo” paingon sa “Dayandayan.” (Daniel 8:9) Ang Yutang Saad, nga gihatag ni Jehova ngadto sa iyang piniling katawhan, matahom kaayo nga gitawag kadtong “ang dayandayan sa tanang kayutaan,” nga mao, sa tibuok yuta. (Ezequiel 20:​6, 15) Tinuod, nabihag sa Britanya ang Jerusalem niadtong Disyembre 9, 1917, ug sa tuig 1920, ang Liga sa Kanasoran nagtugyan sa katungod sa paggahom sa Palestina ngadto sa Gran Britanya, nga nagpadayon hangtod sa Mayo 14, 1948. Apan ang panan-awon matagnaon, nga adunay daghang simbolo. Ug ang “Dayandayan” nga gihisgotan diha sa panan-awon nagsimbolo, dili sa Jerusalem, kondili sa yutan-ong kahimtang sa katawhang giisip sa Diyos nga balaan panahon sa ikapitong gahom sa kalibotan. Atong tan-awon kon sa unsang paagi ang Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan nagtinguha sa paghulga sa mga balaan.

ANG “DAPIT SA IYANG SANGTUWARYO” GITUMPAG

20. Kinsa “ang panon sa kalangitan” ug ang “mga bituon” nga gisulayan sa paghulog sa gamay nga sungay?

²⁰ Ang gamay nga sungay “nagkadako bisan hangtod sa panon sa kalangitan, mao nga kini nagpahinabo sa pipila sa panon ug sa pipila sa mga bituon nga mahulog sa yuta.” Sumala sa pagsaysay sa manulonda, ang “panon sa kalangitan” ug ang “mga bituon” nga gisulayan sa paghulog sa gamay nga sungay mao “ang katawhan nga gilangkoban sa mga balaan.” (Daniel 8:​10, 24) Kining maong “mga balaan” maoy dinihogan-sa-espiritung mga Kristohanon. Tungod kay gipasulod sa usa ka relasyon uban sa Diyos pinaagi sa bag-ong pakigsaad, nga gipalihok pinaagi sa inula nga dugo ni Jesu-Kristo, sila gibalaan, gihinloan, ug gibulag alang sa linaing pag-alagad sa Diyos. (Hebreohanon 10:​10; 13:20) Kay gitudlo silang mga manununod uban sa iyang Anak diha sa langitnong panulondon, giisip sila ni Jehova nga balaan. (Efeso 1:​3, 11, 18-20) Nan, sa panan-awon ni Daniel, ang “panon sa kalangitan” nagtumong sa nahibilin sa yuta sa 144,000 nga “mga balaan,” kinsa magahari sa langit uban sa Kordero.​—Pinadayag 14:​1-5.

21. Kinsay nag-okupar sa usa ka “balaang dapit” nga gisulayan paglaglag sa ikapitong gahom sa kalibotan?

²¹ Karong adlawa ang mga nahibilin sa 144,000 maoy yutan-ong mga hawas sa “langitnong Jerusalem”​—ang samag-siyudad nga Gingharian sa Diyos​—ug ang kahikayan sa templo niini. (Hebreohanon 12:​22, 28; 13:14) Niining diwaa sila nag-okupar sa usa ka “balaang dapit” nga gisulayan sa ikapitong gahom sa kalibotan sa pagyatak ug paglaglag. (Daniel 8:13) Sa paghisgot nianang balaang dapit usab ingong “ang natukod nga dapit sa sangtuwaryo [ni Jehova],” si Daniel nag-ingon: “Gikan kaniya [Jehova] ang kanunayng halad gikuha, ug ang natukod nga dapit sa iyang sangtuwaryo gitumpag. Ug sa inanay ang usa ka panon gitugyan, lakip ang kanunayng halad, tungod sa kalapasan; ug kini nagtambog sa kamatuoran ngadto sa yuta, ug kini milihok ug nagmalamposon.” (Daniel 8:​11, 12) Sa unsang paagi natuman kadto?

22. Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sa unsang paagi ang ikapitong gahom sa kalibotan nakahimog iladong “kalapasan”?

²² Unsay kasinatian sa mga Saksi ni Jehova panahon sa Gubat sa Kalibotan II? Naagoman nila ang grabeng paglutos! Nagsugod kadto sa mga nasod nga Nazi ug Pasista. Apan sa wala madugay ‘ang kamatuoran gitambog ngadto sa yuta’ sa tibuok nga dakong dominyo sa ‘gamay nga sungay kansang gahom nagmakusganon.’ Ang “panon” sa mga magmamantala sa Gingharian ug ilang buluhaton sa pagsangyaw sa “maayong balita” gidili sa halos tibuok nga British Commonwealth. (Marcos 13:10) Sa dihang ang maong mga nasod nagrekluta sa ilang mga tawo aron magsundalo, wala sila mohatag ug kagawasan sa mga Saksi ni Jehova ingong mga ministro, nga nagpakitang walay pagtahod sa ilang teokratikanhong pagkatinudlo ingong mga ministro sa Diyos. Ang kapintasan sa magubotong panon ug ang lainlaing mga kabangisan naagoman sa matinumanong mga alagad ni Jehova sa Tinipong Bansa. Ang ikapitong gahom sa kalibotan, sa pagkatinuod, misulay pagkuha sa halad sa pagdayeg​—“ang bunga sa mga ngabil”​—nga regular nga gihatag kang Jehova sa iyang katawhan ingong “ang kanunayng halad” sa ilang pagsimba. (Hebreohanon 13:15) Sa ingon ang maong gahom sa kalibotan nakahimo sa “kalapasan” sa pagsulong sa angayang dominyo sa Labing Hataas nga Diyos​—“ang natukod nga dapit sa iyang sangtuwaryo.”

23. (a) Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sa unsang paagi ang Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan mibarog “batok sa Prinsipe sa mga prinsipe”? (b) Kinsa ang “Prinsipe sa mga prinsipe”?

²³ Pinaagi sa paglutos sa “mga balaan” panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang gamay nga sungay nagpasibantog “ngadto mismo sa Prinsipe sa panon.” O, sumala sa giingon sa manulondang Gabriel, kini mibarog “batok sa Prinsipe sa mga prinsipe.” (Daniel 8:11, 25) Ang titulong “Prinsipe sa mga prinsipe” mapadapat lamang kang Jehova nga Diyos. Ang Hebreohanong pulong sar, nga gihubad nga “prinsipe,” nalangkit sa usa ka berbong nagkahulogang “pagpasundayag ug gahom.” Dugang pa sa pagtumong sa anak lalaki sa usa ka hari o usa ka tawong may harianong katungdanan, ang pulong mapadapat ngadto sa usa ka ulo, o pangulo. Ang basahon ni Daniel naghisgot sa ubang manulondang mga prinsipe​—pananglitan, si Miguel. Ang Diyos mao ang Pangulong Prinsipe sa maong tanang prinsipe. (Daniel 10:​13, 21; itandi ang Salmo 83:18.) Makahanduraw ba kita nga adunay usang makasukol kang Jehova—ang Prinsipe sa mga prinsipe?

“BALAANG DAPIT” GIPAHIULI NGADTO SA HUSTONG KAHIMTANG

24. Unsang pasalig ang gihatag kanato sa Daniel 8:14?

²⁴ Walay makabarog batok sa Prinsipe sa mga prinsipe​—bisan pa ang usa ka hari nga “mabangis ang panagway” sama sa Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan! Ang mga pagsulay niining haria sa paglaglag sa sangtuwaryo sa Diyos wala molampos. Human sa usa ka yugtong “duha ka libo tulo ka gatos ka gabii ug buntag,” matod sa manulondang mensahero, “ang balaang dapit ipahiuli gayod ngadto sa iyang hustong kahimtang,” o “mogulang mananaog.”​—Daniel 8:​13, 14; The New English Bible.

25. Unsay gidugayon sa matagnaong yugto sa 2,300 ka adlaw, ug sa unsang panghitabo nga kini kinahanglang ilangkit?

²⁵ Ang 2,300 ka adlaw maoy matagnaong yugto. Busa, ang matagnaong tuig nga may 360 ka adlaw nalangkit. (Pinadayag 11:​2, 3; 12:​6, 14) Nan, kining 2,300 ka adlaw motumbas sa 6 ka tuig, 4 ka bulan, ug 20 ka adlaw. Kanus-a ba ang maong yugto? Aw, sa katuigang 1930, ang katawhan sa Diyos nagsugod sa pagkasinatig nagdakong paglutos diha sa nagkalainlaing mga nasod. Ug panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang mga Saksi ni Jehova mabangisong gilutos diha sa kanasoran sa Anglo-Amerikanhong dobleng gahom sa kalibotan. Ngano? Tungod sa ilang pagpadayon sa ‘pagsugot sa Diyos inay kay sa mga tawo.’ (Buhat 5:29) Busa, ang 2,300 ka adlaw kinahanglang ilangkit nianang gubata.b Apan unsay ikaingon bahin sa sinugdanan ug kataposan niining matagnaong yugto?

26. (a) Sukad kanus-a, sa kinasayohan, magsugod ang pag-ihap sa 2,300 ka adlaw? (b) Kanus-a natapos ang yugtong 2,300 ka adlaw?

²⁶ Aron “ang balaang dapit” ni Jehova “ipahiuli” ngadto sa kon unsay angay niini, ang 2,300 ka adlaw kinahanglang magsugod sa panahong kini sa nangagi diha sa “hustong kahimtang” sumala sa panglantaw sa Diyos. Sa kinasayohan, kadto maoy sa Hunyo 1, 1938, sa dihang gipatik sa The Watchtower ang bahin 1 sa artikulong “Organisasyon.” Ang bahin 2 migawas sa isyu sa Hunyo 15, 1938. Ang pag-ihap ug 2,300 ka adlaw (6 ka tuig, 4 ka bulan, ug 20 ka adlaw diha sa Hebreohanong kalendaryo) sukad sa Hunyo 1 o 15, 1938, magdala kanato sa Oktubre 8 o 22, 1944. Sa unang adlaw sa usa ka espesyal nga asembliya nga gihimo sa Pittsburgh, Pennsylvania, T.B.A., sa Septiyembre 30 ug Oktubre 1, 1944, ang presidente sa Watch Tower Society mipakigpulong sa ulohang “Ang Teokratikanhong Pagpasibo Karong Adlawa.” Sa tinuig nga miting sa korporasyon sa Oktubre 2, ang Karta sa Sosyedad giamendahan sa paningkamot nga kini mahiuyon sa teokratikanhong kahikayan sumala sa itugot sa balaod. Tungod sa pagpatik sa napatin-aw nga mga kinahanglanon sa Bibliya, ang teokratikanhong organisasyon sa wala madugay mas bug-os nga napalihok diha sa mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova.

27. Unsa ang ebidensiya nga “ang kanunayng halad” napiotan panahon sa punog-paglutos nga katuigan sa Gubat sa Kalibotan II?

²⁷ Samtang nagpadayon ang 2,300 ka adlaw panahon sa Gubat sa Kalibotan II, nga nagsugod sa 1939, ang pagtanyag sa “kanunayng halad” diha sa sangtuwaryo sa Diyos grabeng gipiotan tungod sa paglutos. Sa 1938 ang Watch Tower Bible and Tract Society may 39 ka sangang buhatan nga nagdumala sa buluhaton sa mga Saksi sa tibuok kalibotan, apan pagka-1943 diha na lamay 21. Ang mga pag-uswag sa gidaghanon sa mga magmamantala sa Gingharian gamay usab sulod nianang yugtoa.

28, 29. (a) Samtang naghinapos ang Gubat sa Kalibotan II, unsay nahitabo sa organisasyon ni Jehova? (b) Unsay ikaingon mahitungod sa mabangisong mga tinguha sa kaaway nga laglagon ug gub-on “ang balaang dapit”?

²⁸ Sumala sa amo nang gipahayag, sa hinapos nga mga bulan sa Gubat sa Kalibotan II ang mga Saksi ni Jehova nagpahayag na usab sa ilang hugot nga tinguha sa pagbayaw sa pagkamagmamando sa Diyos pinaagi sa pag-alagad kaniya ingon nga usa ka teokratikanhong organisasyon. Maoy tungod sa maong katuyoan nga ang pagpasibo sa ilang buluhaton ug kahikayan sa pagdumala gisugdan niadtong 1944. Ngani, ang The Watchtower sa Oktubre 15, 1944, may usa ka artikulo nga nag-ulohang “Organisado Alang sa Pangataposang Buluhaton.” Kini ug uban pang langkit-sa-pag-alagad nga mga artikulo sa samang yugto nagpailang ang 2,300 ka adlaw natapos na ug “ang balaang dapit” sa makausa pa diha sa iyang “hustong kahimtang.”

²⁹ Ang mabangisong mga tinguha sa kaaway nga laglagon ug gub-on “ang balaang dapit” hingpit nga napakyas. Sa tinuoray, ang nahibiling “mga balaan” sa yuta, duyog sa ilang mga kauban nga sakop sa “dakong panon,” migulang mananaog. (Pinadayag 7:9) Ug ang sangtuwaryo, nga diha sa iyang angayang teokratikanhong kahimtang, nagpadayon karon sa paghatag sa balaang pag-alagad kang Jehova.

30. Unsay mahitabo sa dili madugay sa “hari nga mabangis ang panagway”?

³⁰ Anaa pa sa posisyon niini ang Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan. “Apan siya mapukan nga dili pinaagi sa kamot,” matod sa manulondang Gabriel. (Daniel 8:25) Sa dili madugay, kining ikapitong gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya​—kining “hari nga mabangis ang panagway”​—mapukan, dili pinaagi sa mga kamot sa tawo, kondili pinaagi sa labaw-tawhanong gahom sa Armagedon. (Daniel 2:​44; Pinadayag 16:​14, 16) Makalilipay gayod ang pagkahibalong ang pagkamagmamando ni Jehova nga Diyos, ang Prinsipe sa mga prinsipe, mabayaw na unya!

[Mga footnote]

UNSAY IMONG NASABTAN?

• Unsay gilarawanan sa

“laking karnero” nga may “duha ka sungay”?

“balhiboong laking kanding” nga may “dakong sungay”?

upat ka sungay nga mitungha puli sa “dakong sungay”?

gamay nga sungay nga mitungha gikan sa usa sa upat ka sungay?

• Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sa unsang paagi gisulayan paglaglag sa Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan “ang balaang dapit,” ug milampos ba kini?

[Mapa/Hulagway sa panid 166]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Medo-Persianhong Empiryo

MACEDONIA

EHIPTO

Memphis

ETIOPIA

Jerusalem

Babilonya

Ecbatana

Susa

Persepolis

INDIA

[Mapa/Hulagway sa panid 169]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Empiryo sa Gresya

MACEDONIA

EHIPTO

Babilonya

Subang Indus

[Mapa/Hulagway sa panid 172]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Empiryo sa Roma

BRITANNIA

ITALYA

Roma

Jerusalem

EHIPTO

[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 164]

[Mga hulagway sa panid 174]

Pipila ka iladong mga tawo sa Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan:

1. George Washington, unang presidente sa T.B. (1789-97)

2. Hara Victoria sa Britanya (1837-1901)

3. Woodrow Wilson, presidente sa T.B. (1913-21)

4. David Lloyd George, primer ministro sa Britanya (1916-22)

5. Winston Churchill, primer ministro sa Britanya (1940-45, 1951-55)

6. Franklin D. Roosevelt, presidente sa T.B. (1933-45)