Kapitulo Kuwatro

Ang Pagtungha ug Pagkapukan sa Usa ka Dako Kaayong Larawan

 1. Nganong angay kitang maikag sa usa ka kahimtang nga mitungha napulo ka tuig human dad-a ni Haring Nabucodonosor si Daniel ug ang uban ingon nga mga binihag?

NAKALABAY na ang napulo ka tuig sukad sa pagdala ni Haring Nabucodonosor kang Daniel ug sa ubang “dagkong mga tawo sa yuta” sa Juda ngadto sa pagkabinihag sa Babilonya. (2 Hari 24:15) Ang batan-ong Daniel nag-alagad sa palasyo sa hari sa dihang mitungha ang nagpameligro-sa-kinabuhi nga kahimtang. Nganong angay makapaikag kini kanato? Tungod kay ang paagi sa pagsalga ni Jehova nga Diyos niana dili lamang nagluwas sa mga kinabuhi ni Daniel ug sa uban kondili naghatag usab kanato sa usa ka paglantaw sa martsa sa mga gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya nga misangko sa atong kapanahonan.

USA KA HARI MIATUBANG UG LISOD NGA SULIRAN

 2. Kanus-a nakabaton si Nabucodonosor sa iyang unang matagnaong damgo?

² “Sa ikaduhang tuig sa pagkahari ni Nabucodonosor,” misulat si manalagna Daniel, “si Nabucodonosor nagdamgo ug mga damgo; ug ang iyang espiritu nasamok, ug ang iyang pagkatulog mibiya kaniya.” (Daniel 2:1) Ang magdadamgo mao si Nabucodonosor, ang hari sa Babilonyanhong Empiryo. Siya nahimong magmamando sa kalibotan sa 607 W.K.P. sa dihang si Jehova nga Diyos mitugot kaniya sa paglaglag sa Jerusalem ug sa templo niana. Sa ikaduhang tuig sa paghari ni Nabucodonosor ingong magmamando sa kalibotan (606/605 W.K.P.), ang Diyos nagpadala kaniyag usa ka makalilisang nga damgo.

 3. Kinsay wala makahubad sa damgo sa hari, ug unsay sanong ni Nabucodonosor?

³ Kadtong damgoha nakapaguol kaayo kang Nabucodonosor nga siya wala makatulog. Natural lamang, siya maikagong masayod sa kahulogan niadto. Apan ang gamhanang hari nakalimot sa damgo! Busa iyang gipatawag ang mga salamangkero, mga maglalamat, ug mga diwatahan sa Babilonya, ug iyang gipangayo nga ilang iasoy ang damgo ug hubaron kana. Wala nila mahimo kana. Ang ilang kapakyasan nakapasuko pag-ayo kang Nabucodonosor nga gipagula niya ang usa ka sugo nga “laglagon ang tanang maalamong tawo sa Babilonya.” Tungod sa maong lagda si manalagna Daniel nakaatubang sa tinudlong maglalaglag. Ngano? Kay siya ug ang iyang tulo ka Hebreohanong kauban​—si Ananias, Misael, ug Azarias​—giisip man nga lakip sa maalamong mga tawo sa Babilonya.​—Daniel 2:​2-14.

SI DANIEL MITABANG

 4. (a) Sa unsang paagi nasayran ni Daniel ang unod sa damgo ni Nabucodonosor ug ang kahulogan niana? (b) Unsay giingon ni Daniel ingong pag-ila kang Jehova nga Diyos?

⁴ Human mahibalo sa hinungdan sa mapintasong lagda ni Nabucodonosor, “si Daniel misulod ug mihangyo sa hari nga hatagan siya ug panahon aron ipadayag sa tin-aw ang hubad mismo ngadto sa hari.” Kadto gitugot. Si Daniel mipauli ngadto sa iyang balay, ug siya ug ang iyang tulo ka Hebreohanong higala miampo, nga nangayo “sa mga kaluoy sa bahin sa Diyos sa langit mahitungod niining tinago.” Sa usa ka panan-awon niadtong gabhiona mismo, gipadayag ni Jehova kang Daniel ang sekreto sa damgo. Nga mapasalamaton, si Daniel miingon: “Dalayegon ang ngalan sa Diyos gikan sa panahong walay tino hangtod sa panahong walay tino, kay ang kaalam ug kagahom​—kay sila iya man. Ug siya nag-ilis-ilis sa mga panahon ug mga hugna sa panahon, nga nagpapha sa mga hari ug nagpahimutang sa mga hari, nga naghatag ug kaalam ngadto sa mga maalamon ug kahibalo ngadto niadtong nahibalo sa pagsabot. Siya nagbutyag sa halalom nga mga butang ug sa mga butang nga tinago, nga nahibalo kon unsay anaa sa kangitngitan; ug kaniya ang kahayag nagpuyo.” Tungod sa maong hait nga panabot, gidayeg ni Daniel si Jehova.​—Daniel 2:​15-23.

 5. (a) Sa dihang miatubang sa hari, giunsa ni Daniel paghatag ug pasidungog kang Jehova? (b) Nganong ang katin-awan ni Daniel makapaikag kanato karong adlawa?

⁵ Sa sunod adlaw, giduol ni Daniel si Ariok, ang pangulo nga magbalantay, nga gitudlo sa pagpatay sa mga tawong maalamon sa Babilonya. Sa pagkahibalo nga si Daniel makahubad sa damgo, si Ariok midali pagdala kaniya sa hari. Nga wala moangkon sa dungog sa iyang kaugalingon, gisultihan ni Daniel si Nabucodonosor: “Adunay usa ka Diyos sa langit nga Tigpadayag sa mga tinago, ug iyang gipahibalo kang Haring Nabucodonosor kon unsay mahitabo sa kaulahiang bahin sa mga adlaw.” Si Daniel andam magpadayag dili lamang sa umaabot sa Babilonyanhong Empiryo kondili sa sumaryo sa mga panghitabo sa kalibotan gikan sa adlaw ni Nabucodonosor hangtod sa atong panahon ug sa unahan.​—Daniel 2:​24-30.

ANG DAMGO—NAHINUMDOMAN

6, 7. Unsa ang damgo nga gihinumdoman ni Daniel alang sa hari?

⁶ Namatig maayo si Nabucodonosor samtang si Daniel nagsaysay: “Ikaw, Oh hari, nakakita, ug, tan-awa! usa ka dako kaayong larawan. Kanang larawana, nga dako ug talagsaon ang kasilaw, nagtindog sa imong atubangan, ug ang dagway niana makalilisang. Mahitungod niana nga larawan, ang iyang ulo maoy bulawan nga lunsay, ang iyang dughan ug iyang mga bukton maoy plata, ang iyang tiyan ug iyang mga paa maoy tumbaga, ang iyang mga bitiis maoy puthaw, ang iyang mga tiil maoy bahin nga puthaw ug bahin nga inumol nga yutang-kulonon. Ikaw nagpadayon sa pagtan-aw hangtod nga ang usa ka bato gisapsap dili pinaagi sa mga kamot, ug kini mihapak sa larawan diha sa mga tiil niini nga puthaw ug inumol nga yutang-kulonon ug midugmok niini. Niadtong panahona ang puthaw, ang inumol nga yutang-kulonon, ang tumbaga, ang plata ug ang bulawan, ngatanan, nadugmok ug nahimong sama sa tahop gikan sa salog nga giokanan sa ting-init, ug gipadpad kini sa hangin mao nga walay bisan timaan niini ang hikaplagan. Ug mahitungod sa bato nga mihapak sa larawan, kini nahimong usa ka dakong bukid ug gipuno niini ang tibuok yuta.”​—Daniel 2:​31-35.

⁷ Seguradong nahinam kaayo si Nabucodonosor sa pagkadungog kang Daniel nga nagbutyag sa damgo! Apan hulat una! Ang mga tawong maalamon sa Babilonya maluwas lamang kon hubaron usab ni Daniel ang damgo. Sa pagpahayag alang sa iyang kaugalingon ug sa iyang tulo ka Hebreohanong mga higala, si Daniel mipahayag: “Kini mao ang damgo, ug ang hubad niini among isugilon atubangan sa hari.”​—Daniel 2:36.

USA KA GINGHARIAN NGA ILADONG LAHI

 8. (a) Kinsa o unsay gihubad ni Daniel nga mao ang ulo nga bulawan? (b) Kanus-a molungtad ang ulo nga bulawan?

⁸ “Ikaw, Oh hari, ang hari sa mga hari, ikaw nga kanimo ang Diyos sa langit naghatag sa gingharian, sa gahom, ug sa kusog ug sa kahalangdon, ug sa kang kansang kamot siya naghatag, sa bisan diin ang mga anak sa katawhan nagpuyo, sa mga mananap sa kapatagan ug sa pak-ang mga linalang sa mga langit, ug si kinsa iyang gihimong magmamando ibabaw sa tanan kanila, ikaw mismo mao ang ulo nga bulawan.” (Daniel 2:​37, 38) Kining mga pulonga gipadapat kang Nabucodonosor human siya gamita ni Jehova sa paglaglag sa Jerusalem, sa 607 W.K.P. Kini maoy tungod kay ang mga hari nga naentrono sa Jerusalem naggikan sa banay ni David, ang hari nga dinihogan ni Jehova. Ang Jerusalem mao ang kaulohan sa Juda, ang mahulagwayong gingharian sa Diyos nga naghawas sa pagkasoberano ni Jehova ibabaw sa yuta. Tungod sa pagkalaglag nianang siyudara sa 607 W.K.P., kining mahulagwayong gingharian sa Diyos mihunong na sa paglungtad. (1 Cronicas 29:​23; 2 Cronicas 36:​17-21) Ang nagsunod nga mga gahom sa kalibotan nga gihawasan sa metalikong mga bahin sa larawan niadtong panahona nakamando sa kalibotan nga wala mabalda sa mahulagwayong gingharian sa Diyos. Ingon nga mao ang ulo nga bulawan, ang labing bililhong metal nga nailhan sa karaang kapanahonan, si Nabucodonosor naila nga maoy nagpukan niadtong ginghariana pinaagi sa paglaglag sa Jerusalem.​—Tan-awa ang “Usa ka Manggugubat nga Hari Nagtukod ug Usa ka Empiryo,” sa panid 63.

 9. Unsay gihawasan sa ulo nga bulawan?

⁹ Si Nabucodonosor, kinsa naghari sulod ug 43 ka tuig, maoy nangulo sa usa ka dinastiya nga nagmando sa Babilonyanhong Empiryo. Kana naglakip sa iyang umagad-nga-lalaki nga si Nabonido ug iyang kinamagulangang anak lalaki, si Evil-merodach. Kadtong dinastiyaha nagpadayon sulod sa 43 ka dugang nga katuigan, hangtod sa pagkamatay sa anak lalaki ni Nabonido nga si Belsazar, niadtong 539 W.K.P. (2 Hari 25:​27; Daniel 5:30) Busa ang ulo nga bulawan sa larawan diha sa damgo naghawas dili lamang kang Nabucodonosor kondili sa tibuok Babilonyanhong linya sa magmamando.

10. (a) Sa unsang paagi gipaila sa damgo ni Nabucodonosor nga ang Babilonyanhong Gahom sa Kalibotan dili magmalungtaron? (b) Unsay gitagna ni manalagnang Isaias mahitungod sa magpupukan sa Babilonya? (c) Sa unsang diwa nga ang Medo-Persia maoy ubos sa Babilonya?

¹⁰ Giingnan ni Daniel si Nabucodonosor: “Sunod nimo motungha ang laing gingharian nga ubos kanimo.” (Daniel 2:39) Ang usa ka gingharian nga gisimbolohan sa dughan ug mga bukton nga plata sa larawan maoy mopuli sa dinastiya ni Nabucodonosor. Mga 200 ka tuig nga sayosayo, gitagna ni Isaias kining ginghariana, nga nagngalan pa sa madaogong hari niini​—si Ciro. (Isaias 13:​1-17; 21:​2-9; 44:​24–​45:​7, 13) Kadto mao ang Medo-Persianhong Empiryo. Bisan pag ang Medo-Persia nakaugmad ug usa ka dakong sibilisasyon nga dili ikaduha nianang iya sa Babilonyanhong Empiryo, kining ulahing gingharian gihawasan sa plata, usa ka metal nga menos ug bili kay sa bulawan. Ubos kadto sa Babilonyanhong Gahom sa Kalibotan sa pagkaaging wala kadto mailado sa pagpukan sa Juda, ang mahulagwayong gingharian sa Diyos uban sa kaulohan niana sa Jerusalem.

11. Kanus-a mihunong sa paglungtad ang dinastiya ni Nabucodonosor?

¹¹ Mga 60 ka tuig human sa paghubad sa damgo, nasaksihan ni Daniel ang pagkatapos sa dinastiya ni Nabucodonosor. Si Daniel presente niadto sa gabii sa Oktubre 5/6, 539 W.K.P., sa dihang ang Medo-Persianhong kasundalohan nagpukan sa morag dili-mabuntog nga Babilonya ug nagpatay kang Haring Belsazar. Sa pagkamatay ni Belsazar, ang ulo nga bulawan sa larawan sa damgo​—ang Babilonyanhong Empiryo​—mihunong sa paglungtad.

NABIHAG NGA KATAWHAN GIPAGAWAS SA USA KA GINGHARIAN

12. Sa unsang paagi ang balaod nga gipagula ni Ciro sa 537 W.K.P. nakahatag ug kaayohan sa nabihag nga mga Hudiyo?

¹² Ang Medo-Persia maoy mipuli sa Babilonyanhong Empiryo ingong nagmandong gahom sa kalibotan sa 539 W.K.P. Sa edad nga 62 anyos, si Dario nga Medianhon nahimong unang magmamando sa napukan nga siyudad sa Babilonya. (Daniel 5:​30, 31) Sa makadiyot, siya ug si Ciro nga Persianhon nag-uban sa paghari ibabaw sa Medo-Persianhong Empiryo. Sa pagkamatay ni Dario, si Ciro nahimong ang bugtong pangulo sa Persianhong Empiryo. Alang sa mga Hudiyo sa Babilonya, ang paghari ni Ciro nagpasabot sa pagkagawas gikan sa pagkabihag. Sa 537 W.K.P., nagpagula si Ciro ug usa ka balaod nga nagtugot sa binihag nga mga Hudiyo sa Babilonya nga mobalik ngadto sa ilang yutang-natawhan ug tukoron pag-usab ang Jerusalem ug ang templo ni Jehova. Ugaling, ang mahulagwayong gingharian sa Diyos wala mabalik pagtukod sa Juda ug Jerusalem.​—2 Cronicas 36:​22, 23; Esdras 1:​1–​2:​2a.

13. Unsay gihulagwayan sa dughan ug mga bukton nga plata sa larawan sa damgo ni Nabucodonosor?

¹³ Ang dughan ug mga bukton nga plata sa larawan sa damgo naghulagway sa linya sa Persianhong mga hari sugod kang Ciro nga Bantogan. Kadtong dinastiyaha milungtad ug kapin sa 200 ka tuig. Gihunahuna nga si Ciro namatay samtang naghimog militaryong kampanya sa 530 W.K.P. Sa mga 12 ka hari nga mipuli kaniya sa trono sa Persianhong Empiryo, labing menos 2 ang nakiglabot nga mauyonon sa piniling katawhan ni Jehova. Ang usa mao si Dario I (Persianhon), ug ang lain mao si Artajerjes I.

14, 15. Unsang tabang ang gihatag ni Dario nga Bantogan ug Artajerjes I ngadto sa mga Hudiyo?

¹⁴ Si Dario I maoy ikatulo sa linya sa Persianhong mga hari sunod kang Ciro nga Bantogan. Ang naunang duha mao si Cambyses II ug iyang igsoong lalaki nga si Bardiya (o tingali usa ka paring nangangkon nga ginganlag Gaumata). Sa panahon nga si Dario I, nga nailhan usab nga Dario nga Bantogan, milingkod sa trono sa 521 W.K.P., ang trabaho sa pagtukod pag-usab sa templo sa Jerusalem gidili. Sa pagkakaplag sa kasulatang naundan sa lagda ni Ciro sa karaang mga rekord sa Ecbatana, labaw pa ang gihimo ni Dario kay sa pagwagtang sa pagdili niadtong 520 W.K.P. Mihatag usab siyag salapi gikan sa harianong bahandi alang sa pagtukod pag-usab sa templo.​—Esdras 6:​1-12.

¹⁵ Ang sunod nga Persianhong magmamando nga mitabang sa mga paningkamot sa mga Hudiyo sa pagtukod pag-usab mao si Artajerjes I, kinsa maoy mipuli sa iyang amahang si Ahasuero (Xerxes I) sa 475 W.K.P. Si Artajerjes gihatagan ug apelyidong Longimanus tungod kay ang iyang tuong kamot mas taas kay sa wala. Sulod sa ika-20ng tuig sa iyang paghari, niadtong 455 W.K.P., iyang gitudlo ang iyang Hudiyong magtitiing nga si Nehemias nga gobernador sa Juda ug gisugo nga tukoron pag-usab ang mga paril sa Jerusalem. Kadtong lihoka nagtimaan sa pagsugod sa ‘kapitoan ka semana sa mga tuig’ nga gipahayag sa ika-9ng kapitulo sa Daniel ug nagtakda sa mga petsa sa pagtungha ug pagkamatay sa Mesiyas, o Kristo, si Jesus nga taga-Nazaret.​—Daniel 9:​24-27; Nehemias 1:​1; 2:​1-18.

16. Kanus-a ug uban ni kinsang hari nga natapos ang Medo-Persianhong Gahom sa Kalibotan?

¹⁶ Ang kataposan sa unom ka hari nga sunod kang Artajerjes I sa trono sa Empiryo sa Persia mao si Dario III. Ang iyang paghari kalit nga natapos sa 331 W.K.P. sa dihang naagoman niya ang mangilngig nga kaparotan pinaagi ni Alejandro nga Bantogan sa Gaugamela, duol sa karaang Nineve. Ang maong kaparotan nagtapos sa Medo-Persianhong Gahom sa Kalibotan ingong gisimbolohan sa platang bahin sa larawan sa damgo ni Nabucodonosor. Ang umaabot nga gahom labaw sa pipila ka paagi, apan ubos sa uban. Matin-aw kini samtang magpatalinghog kita sa dugang paghubad ni Daniel sa damgo ni Nabucodonosor.

USA KA GINGHARIAN—DAKO KAAYO APAN UBOS

17-19. (a) Unsang gahom sa kalibotan ang gihawasan sa tiyan ug mga paa nga tumbaga, ug unsa ka kaylap ang pagmando niini? (b) Kinsa si Alejandro III? (c) Sa unsang paagi ang Grego nahimong internasyonal nga pinulongan, ug alang sa unsa nga kadto nahiangay pag-ayo?

¹⁷ Giingnan ni Daniel si Nabucodonosor nga ang tiyan ug mga paa sa dako kaayong larawan maoy “laing gingharian, nga ikatulo, nga tumbaga, nga magmando sa tibuok yuta.” (Daniel 2:​32, 39) Kining ikatulong gingharian misunod sa Babilonya ug Medo-Persia. Ingon nga ang tumbaga maoy ubos kay sa plata, kining bag-ong gahom sa kalibotan mahimong ubos sa Medo-Persia sa pagkaaging kini dili mapasidunggan sa pribilehiyo nga sama nianang pagpagawas sa katawhan ni Jehova. Bisan pa niana, ang samag-tumbaga nga gingharian “magmando sa tibuok yuta,” nga magpailang kini mas dako pa kay sa Babilonya o Medo-Persia. Unsay gipamatud-an sa mga panghitabo sa kasaysayan bahin niining gahoma sa kalibotan?

¹⁸ Human gayod sa pagpanunod sa trono sa Macedonia sa 336 W.K.P. sa edad nga 20 anyos, gisugdan sa ambisyosong si Alejandro III ang usa ka kampanya sa pagpamukan. Tungod sa iyang militaryong mga kalamposan, siya gitawag nga Alejandro nga Bantogan. Kay nakaangkon sa sunodsunod nga kadaogan, siya miabante pasulod sa Persianhong dominyo. Sa dihang iyang gipildi si Dario III sa bugno sa Gaugamela sa 331 W.K.P., ang Persianhong Empiryo misugod pagkahugno ug gihimo ni Alejandro ang Gresya nga bag-ong gahom sa kalibotan.

¹⁹ Human sa kadaogan sa Gaugamela, si Alejandro mipadayon nga nagpukan sa mga kaulohan sa Persia nga Babilonya, Susa, Persepolis, ug Ecbatana. Kay nabuntog ang nahibiling bahin sa Persianhong Empiryo, gipadayon niya ang iyang pagpamukan ngadto sa kasadpang India. Natukod ang Gregong mga koloniya diha sa nabihag nga kayutaan. Sa ingon, ang Gregong pinulongan ug kultura mikaylap sa tibuok gingharian. Sa pagkamatuod, ang Gresyanhong Empiryo nahimong labaw kay sa bisan unsang nag-una niana. Sumala sa gitagna ni Daniel, ang tumbaga nga gingharian ‘nagmando sa tibuok yuta.’ Usa ka resulta niini mao nga ang Grego (Koine) nahimong internasyonal nga pinulongan. Tungod sa katakos niini alang sa tukmang pagpahayag, kini napamatud-ang angayan kaayo sa pagsulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan ug sa pagpakaylap sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos.

20. Unsay nahitabo sa Gresyanhong Empiryo human sa pagkamatay ni Alejandro nga Bantogan?

²⁰ Si Alejandro nga Bantogan nabuhig walo ka tuig lamang ingong magmamando sa kalibotan. Bisan pag siya batan-on, ang 32-anyos nga Alejandro nasakit human sa usa ka kombira ug namatay wala madugay human niadto, sa Hunyo 13, 323 W.K.P. Sa wala madugay, ang iyang dako kaayong empiryo nabahin sa upat ka teritoryo, nga ang matag usa gimandoan sa usa sa iyang mga heneral. Busa gikan sa usa ka dakong gingharian mitungha ang upat ka gingharian nga sa kadugayan nahimong bahin sa Empiryo sa Roma. Ang samag-tumbaga nga gahom sa kalibotan nagpadayon hangtod lamang sa 30 W.K.P. sa dihang ang kataposan niining upat ka gingharian​—ang Ptolemaikong dinastiya nga nagmando sa Ehipto​—sa kataposan nahulog sa Roma.

USA KA GINGHARIAN NGA MIDUGMOK UG MIPAYHAG

21. Giunsa pagbatbat ni Daniel ang “ikaupat nga gingharian”?

²¹ Gipadayon ni Daniel ang iyang pagsaysay sa larawan sa damgo: “Mahitungod sa ikaupat nga gingharian [sunod sa Babilonya, Medo-Persia, ug Gresya], kini mahimong lig-on sama sa puthaw. Tungod kay ang puthaw magadugmok ug magapigis sa tanang ubang butang, busa, sama sa puthaw nga magapayhag, kini magadugmok ug magapayhag niining tanan.” (Daniel 2:40) Tungod sa kalig-on ug katakos niini sa pagdugmok, kining gahom sa kalibotan mahisama ug puthaw​—mas lig-on kay sa mga empiryo nga gihawasan sa bulawan, plata, o tumbaga. Ang Empiryo sa Roma maoy ingon nga gahom.

22. Sa unsang paagi ang Empiryo sa Roma samag-puthaw?

²² Ang Roma midugmok ug mipayhag sa Gresyanhong Empiryo ug misuhop sa mga salin sa Medo-Persianhon ug Babilonyanhong mga gahom sa kalibotan. Kay wala magpakitag pagtahod sa Gingharian sa Diyos nga gimantala ni Jesu-Kristo, kadto nagpapatay kaniya diha sa usa ka kahoy nga sakitanan sa 33 K.P. Sa paningkamot nga payhagon ang matuod nga Kristiyanidad, ang Roma naglutos sa mga tinun-an ni Jesus. Dugang pa, ang mga Romano naglaglag sa Jerusalem ug sa templo niini sa 70 K.P.

23, 24. Dugang pa sa Empiryo sa Roma, unsay gihulagwayan sa mga bitiis sa larawan?

²³ Ang mga bitiis nga puthaw sa larawan sa damgo ni Nabucodonosor naghulagway dili lamang sa Empiryo sa Roma kondili sa politikanhong mga saha usab niana. Palandonga kining mga pulonga nga natala sa Pinadayag 17:​10: “Adunay pito ka hari: ang lima napukan na, ang usa mao karon, apan ang lain wala pa moabot, apan sa dihang siya moabot siya magapabilin sulod sa hamubong panahon.” Sa gisulat ni apostol Juan kining mga pulonga, siya gihuptang binihag sa mga Romano, didto sa isla sa Patmos. Ang lima ka hari, o mga gahom sa kalibotan, nga napukan na mao ang Ehipto, Asirya, Babilonya, Medo-Persia, ug Gresya. Ang ikaunom​—ang Empiryo sa Roma​—nagmando pa. Apan kadto mapukan usab, ug ang ikapitong hari motungha gikan sa usa sa nabihag nga mga teritoryo sa Roma. Unsa ba unya kanang gahoma sa kalibotan?

²⁴ Ang Britanya sa nangagi maoy amihanan-kasadpang bahin sa Empiryo sa Roma. Apan sa pagkatuig 1763, kadto nahimong Britanikong Empiryo​—ang Britannia nga nagmando sa pito ka kadagatan. Pagka-1776 ang 13 ka Amerikanhong koloniya niini mideklarar sa ilang independensiya aron matukod ang Tinipong Bansa sa Amerika. Ugaling, sa ulahing katuigan ang Britanya ug ang Tinipong Bansa nahimong mga sagabay sa gubat ug sa kalinaw. Sa ingon, ang Anglo-Amerikanhong kombinasyon milungtad ingong ikapitong gahom sa kalibotan sa tagna sa Bibliya. Sama sa Empiryo sa Roma, kini nagpamatuod nga “lig-on sama sa puthaw,” nga nagpadayag ug samag-puthaw nga awtoridad. Ang mga bitiis nga puthaw sa larawan sa damgo sa ingon naglakip sa Empiryo sa Roma ug sa Anglo-Amerikanhon nga dobleng gahom sa kalibotan.

USA KA HUYANG NGA KOMBINASYON

25. Unsay giingon ni Daniel mahitungod sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil sa larawan?

²⁵ Si Daniel dayon misulti kang Nabucodonosor: “Sanglit imong nakita ang mga tiil ug ang mga tudlo sa tiil nga may bahin nga inumol nga yutang-kulonon sa magkukulon ug may bahin nga puthaw, ang gingharian mabahin, apan ang kagahi sa puthaw maanaa niini, sanglit imong nakita ang puthaw nga sinagolan sa basa nga yutang-kulonon. Ug kon bahin sa mga tudlo sa tiil nga may bahin nga puthaw ug may bahin nga inumol nga yutang-kulonon, ang gingharian sa usa ka bahin malig-on ug sa laing bahin mahuyang. Sanglit imong nakita ang puthaw nga sinagolan sa basa nga yutang-kulonon, kini sila masagol sa mga kaliwat sa katawhan; apan kini sila dili magkatapot, ang usa sa usa, ingon nga ang puthaw dili mosagol sa inumol nga yutang-kulonon.”​—Daniel 2:​41-43.

26. Kanus-a mapadayag ang pagmando nga gihulagwayan sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil?

²⁶ Ang nagsunod nga mga gahom sa kalibotan nga gihawasan sa nagkalainlaing mga bahin sa larawan diha sa damgo ni Nabucodonosor nagsugod sa ulo ug miabot hangtod sa mga tiil. Makataronganon, ang mga tiil ug mga tudlo sa tiil nga “puthaw nga sinagolan sa basa nga yutang-kulonon” magsimbolo sa kataposang pagpadayag sa tawhanong pagmando nga maglungtad sulod sa “panahon sa kataposan.”​—Daniel 12:4.

27. (a) Unsang kahimtang sa kahikayan ang gihulagwayan sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil nga puthaw nga sinagolan sa yutang-kulonon? (b) Unsay gihulagwayan sa napulo ka tudlo sa tiil sa larawan?

²⁷ Sa banagbanag sa ika-20ng siglo, ang Britanikong Empiryo nagmando sa matag ikaupat nga tawo sa yuta. Ang ubang Uropanhong mga empiryo nagmando sa minilyon pa. Apan ang Gubat sa Kalibotan I misangpot sa paggimaw sa kahugpongan sa kanasoran puli sa mga empiryo. Human sa Gubat sa Kalibotan II, kining usoha mikusog. Samtang naugmad sa dugang ang pagkamakinasod, ang gidaghanon sa mga nasod sa kalibotan kusog nga miuswag. Ang napulo ka tudlo sa tiil sa larawan naghawas nianang tanang nagdungan paglungtad nga mga nasod ug mga kagamhanan, kay ang numero nga napulo diha sa Bibliya usahay nagpasabot ug yutan-ong kabug-osan.​—Itandi ang Exodo 34:​28; Mateo 25:​1; Pinadayag 2:10.

28, 29. (a) Sumala kang Daniel, unsay gihawasan sa yutang-kulonon? (b) Unsay ikaingon bahin sa pagsagol sa puthaw ug yutang-kulonon?

²⁸ Karon nga kita ania sa “panahon sa kataposan,” kita nakaabot na sa mga tiil sa larawan. Ang pipila sa mga kagamhanan nga gihulagwayan sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil nga puthaw nga sinagolan ug yutang-kulonon sa larawan maoy samag puthaw​—mabuotbuoton o diktador. Ang uban maoy samag yutang-kulonon. Sa unsang paagi? Gilangkit ni Daniel ang yutang-kulonon sa “mga anak sa katawhan.” (Daniel 2:43) Bisan pa sa mahuyang nga kinaiya sa yutang-kulonon, nga ginama niana ang mga anak sa katawhan, ang naandang samag-puthawng mga pagmando napugos sa pagpatalinghog sa dugang ug dugang pa sa kasagarang katawhan, kinsa gustong makiglabot diha sa mga kagamhanang nagmando kanila. (Job 10:9) Apan walay panagtapot sa mabuotbuotong pagmando ug sa kasagarang katawhan​—sama ra nga dili magkahiusa ang puthaw ug ang yutang-kulonon. Panahon sa pagkalaglag sa larawan, ang kalibotan sa pagkatinuod mabahin gayod sa politikanhong paagi!

²⁹ Ang nabahin ba nga kahimtang sa mga tiil ug mga tudlo sa tiil makapatumpag sa tibuok larawan? Unsay mahitabo sa larawan?

USA KA MAKAPAUKYAB NGA KINATAYUKTOKAN!

30. Batbata ang kinatayuktokan sa damgo ni Nabucodonosor.

³⁰ Palandonga ang kinatayuktokan sa damgo. Gisuginlan ni Daniel ang hari: “Ikaw nagpadayon sa pagtan-aw hangtod nga ang usa ka bato gisapsap dili pinaagi sa mga kamot, ug kini mihapak sa larawan diha sa mga tiil niini nga puthaw ug inumol nga yutang-kulonon ug midugmok niini. Niadtong panahona ang puthaw, ang inumol nga yutang-kulonon, ang tumbaga, ang plata ug ang bulawan, ngatanan, nadugmok ug nahimong sama sa tahop gikan sa salog nga giokanan sa ting-init, ug gipadpad kini sa hangin mao nga walay bisan timaan niini ang hikaplagan. Ug mahitungod sa bato nga mihapak sa larawan, kini nahimong usa ka dakong bukid ug gipuno niini ang tibuok yuta.”​—Daniel 2:​34, 35.

31, 32. Unsay gitagna mahitungod sa kataposang bahin sa damgo ni Nabucodonosor?

³¹ Ingon nga katin-awan, ang tagna nagpadayon: “Sa mga adlaw nianang mga haria ang Diyos sa langit magatukod ug usa ka gingharian nga dili gayod malaglag. Ug ang gingharian mismo dili igapasa ngadto sa ubang katawhan. Kini magadugmok ug magalaglag niining tanan nga gingharian, ug kini mismo mobarog hangtod sa mga panahong walay tino; sanglit imong nakita nga gikan sa bukid ang usa ka bato gisapsap dili pinaagi sa mga kamot, ug kini midugmok sa puthaw, sa tumbaga, sa inumol nga yutang-kulonon, sa plata ug sa bulawan. Ang dakong Diyos mismo nagpahibalo ngadto sa hari kon unsay mahitabo human niini. Ug ang damgo maoy kasaligan, ug ang hubad niana katuohan.”​—Daniel 2:​44, 45., and the interpretation of it is trustworthy.”—Daniel 2:44, 45.

³² Sa pag-apresyar nga ang damgo gipahinumdom ug gisaysay, si Nabucodonosor miila nga ang Diyos ni Daniel lamang maoy “Ginoo sa mga hari ug Tigpadayag sa mga tinago.” Ang hari mihatag usab kang Daniel ug sa iyang tulo ka Hebreohanong kauban sa mga katungdanan nga dakog responsabilidad. (Daniel 2:​46-49) Ugaling, unsa man ang kahulogan karong adlawa sa ‘katuohan nga hubad’ ni Daniel?

‘USA KA BUKID MIPUNO SA YUTA’

33. Gikan sa unsang “bukid” gisapsap ang “bato,” ug kanus-a ug giunsa pagkahitabo niadto?

³³ Sa dihang “ang tinudlong mga panahon sa mga nasod” natapos sa Oktubre 1914, gitukod sa “Diyos sa langit” ang langitnong Gingharian pinaagi sa pagpalingkod sa trono sa iyang dinihogang Anak, si Jesu-Kristo, ingong ang “Hari sa mga hari ug Ginoo sa mga ginoo.”a (Lucas 21:​24; Pinadayag 12:​1-5; 19:16) Busa maoy pinaagi sa balaang gahom, dili pinaagi sa tawhanong mga kamot, nga ang Mesiyanikong Gingharian nga “bato” gisapsap gikan sa “bukid” sa unibersohanong pagkasoberano ni Jehova. Kining langitnong kagamhanan anaa sa mga kamot ni Jesu-Kristo, nga gihatagan sa Diyos ug imortalidad. (Roma 6:​9; 1 Timoteo 6:​15, 16) Busa, kining “gingharian sa atong Ginoo [Diyos] ug sa iyang Kristo”​—usa ka pahayag sa unibersohanong pagkasoberano ni Jehova​—dili igapasa ngadto sa lain. Kini mobarog sa walay kataposan.​—Pinadayag 11:15.

34. Sa unsang paagi nga ang Gingharian sa Diyos natawo “sa mga adlaw nianang mga haria”?

³⁴ Ang pagkatawo sa Gingharian nahitabo “sa mga adlaw nianang mga haria.” (Daniel 2:44) Kini dili lamang mao ang mga hari nga gihulagwayan sa napulo ka tudlo sa tiil sa larawan kondili kadtong gisimbolohan usab sa mga bahin niini nga puthaw, tumbaga, plata, ug bulawan. Bisan pag ang Babilonyanhon, Persianhon, Gresyanhon, ug Romanhong mga empiryo nahanaw na ingong mga gahom sa kalibotan, ang ilang mga salin naglungtad gihapon sa 1914. Ang Turkong Ottoman nga Empiryo niadto nag-okupar sa teritoryo sa Babilonya, ug ang nasyonal nga mga kagamhanan naglihok sa Persia (Iran) ug sa Gresya ug sa Roma, Italya.

35. Kanus-a ang “bato” mohapak sa larawan, ug unsa ka bug-os ang pagkalaglag sa larawan?

³⁵ Ang langitnong Gingharian sa Diyos sa dili madugay mohapak sa simbolikong larawan diha sa mga tiil niini. Ingon nga resulta, ang tanang gingharian nga gihulagwayan niini madugmok, nga magtapos kanila. Sa pagkatinuod, sa “gubat sa dakong adlaw sa Diyos nga Labing-Gamhanan,” kanang ‘batoha’ mohapak uban sa makapadugmok nga puwersa nga ang larawan mapolbos ug ipadpad kana sa hangin sa bagyo sa Diyos sama sa tahop diha sa usa ka salog nga giokanan. (Pinadayag 16:​14, 16) Unya, sama sa bato nga mitubo nga nahimong sama sa bukid ka dako ug mipuno sa yuta, ang Gingharian sa Diyos mahimong ang kagamhananong bukid nga magbag-o sa “tibuok yuta.”​—Daniel 2:35.

36. Nganong ang Mesiyanikong Gingharian matawag nga lig-on nga kagamhanan?

³⁶ Bisan pag ang Mesiyanikong Gingharian maoy langitnon, ipaabot ang gahom niini nganhi sa atong globo aron mapanalanginan ang tanang masinugtanong mga molupyo sa yuta. Kining lig-on nga kagamhanan “dili gayod malaglag” o “igapasa ngadto sa ubang katawhan.” Lahi sa mga gingharian sa mamatay nga tawhanong mga magmamando, “kini mismo mobarog hangtod sa mga panahong walay tino,” sa walay kataposan. (Daniel 2:44) Hinaot unta nga makabaton ka sa pribilehiyo nga mahimong usa sa mga ginsakpan niana sa walay kataposan.

[Footnote]

UNSAY IMONG NASABTAN?

• Unsang mga gahom sa kalibotan ang gihawasan sa nagkalainlaing mga bahin sa dako kaayong larawan sa damgo ni Nabucodonosor?

• Unsang kahimtang sa kalibotan ang gihawasan sa mga tiil ug napulo ka tudlo sa tiil nga puthaw nga sinagolan ug yutang-kulonon?

• Kanus-a ug gikan sa unsang “bukid” gisapsap ang “bato”?

• Kanus-a ang “bato” mohapak sa larawan?

[Kahon/Mga hulagway sa panid 63-67]

USA KA MANGGUGUBAT NGA HARI NAGTUKOD UG USA KA EMPIRYO

ANG manununod sa trono nga prinsipe sa Babilonya ug iyang kasundalohan mipayhag sa Ehiptohanong mga puwersa ni Paraon Necho sa Carchemish, sa Sirya. Ang naparot nga mga Ehiptohanon mikalagiw pahabagatan ngadto sa Ehipto, ug gigukod sila sa mga Babilonyanhon. Apan tungod sa usa ka mensaheng gikan sa Babilonya ang madaogong prinsipe napugos paghunong sa iyang paggukod. Ang balita mao nga namatay ang iyang amahan, si Nabopolassar. Nga gitugyan ngadto sa iyang mga heneral ang responsabilidad nga dad-on pagbalik ang mga binihag ug ang inagaw, si Nabucodonosor midali sa pagpauli ug mipuli sa trono sa iyang amahan nga nabakante.

Busa si Nabucodonosor mipuli sa trono sa Babilonya sa tuig 624 W.K.P. ug nahimong ikaduhang magmamando sa Neo-Babilonyanhong Empiryo. Sulod sa iyang paghari ug 43 ka tuig, iyang gikuha ang mga teritoryong sa nangagi giokupar sa Asiryanhong Gahom sa Kalibotan ug gipadak-an ang iyang dominyo, nga gipukan ang Sirya sa amihanan ug ang Palestina sa kasadpan hangtod sa utlanan sa Ehipto.​—Tan-awa ang mapa.

Sa ikaupat nga tuig sa iyang paghari (620 W.K.P.), gihimo ni Nabucodonosor ang Juda nga iyang basalyong gingharian. (2 Hari 24:1) Tulo ka tuig sa ulahi, tungod sa usa ka Judeanong pag-alsa ang Jerusalem gisulong sa Babilonya. Gidala ni Nabucodonosor si Jehoiachin, Daniel, ug uban pa nga binihag ngadto sa Babilonya. Ang hari nagdala usab ug pipila ka sudlanan sa templo ni Jehova. Iyang gihimo ang uyoan ni Jehoiachin, si Zedekias, nga basalyong hari sa Juda.​—2 Hari 24:​2-17; Daniel 1:​6, 7.

Sa ulahi, si Zedekias usab mialsa, nga nakig-anib sa Ehipto. Gisulong na usab ni Nabucodonosor ang Jerusalem, ug sa 607 W.K.P., gibuslotan niya ang paril niini, gisunog ang templo, ug gilumpag ang siyudad. Iyang gipatay ang tanang anak lalaki ni Zedekias ug unya gibutaan si Zedekias ug gigapos siya, aron dad-on nga binilanggo ngadto sa Babilonya. Gidala ni Nabucodonosor ang kadaghanan sa katawhan nga binihag ug gidala ang nahibiling mga sudlanan sa templo ngadto sa Babilonya. “Sa ingon ang Juda mibiya sa yuta niini ngadto sa pagkabinihag.”​—2 Hari 24:​18–​25:21.

Gipukan usab ni Nabucodonosor ang Tiro pinaagi sa pagsulong sa siyudad​—usa ka pagsulong nga milungtad ug 13 ka tuig. Sa lakaw sa pagsulong, ang mga ulo sa iyang mga sundalo “naupaw” tungod sa pagbag-id sa ilang mga helmet, ug ang ilang mga abaga “nangapaslot” tungod sa pagpinas-an ug materyales nga gigamit sa pagtukod sa mga kasangkapan sa pag-atake. (Ezequiel 29:18) Sa kataposan, ang Tiro misurender sa Babilonyanhong mga puwersa.

Ang hari sa Babilonya dayag utokan sa militaryong estratehiya. Ang pipila ka reperensiya, ilabina ang Babilonyanhog kagikan, nagbatbat usab kaniya ingong matarong nga hari. Bisan pag ang Kasulatan sa tino wala magsulting si Nabucodonosor matarong, ang manalagnang si Jeremias miingon nga bisan pag mialsa si Zedekias, siya gitagad sa makiangayong paagi ‘kon siya moadto sa mga prinsipe sa hari sa Babilonya.’ (Jeremias 38:​17, 18) Ug human sa pagkalaglag sa Jerusalem, si Nabucodonosor nagtratar kang Jeremias sa matinahurong paagi. Mahitungod kang Jeremias, ang hari misugo: “Dad-a siya ug ayaw ibulag ang imong mga mata kaniya, ug ayaw siya buhatig bisan unsang daotan. Apan sumala sa mahimong isulti niya kanimo, buhata ang sama kaniya.”​—Jeremias 39:​11, 12; 40:​1-4.

Ingon nga administrador, si Nabucodonosor daling nakaila sa mga hiyas ug mga katakos ni Daniel ug sa iyang tulo ka kauban​—si Sadrak, Mesak, ug Abednego​—kansang Hebreohanong mga ngalan maoy Ananias, Misael, ug Azarias. Busa sila gigamit sa hari sa responsableng mga katungdanan sa iyang gingharian.​—Daniel 1:​6, 7, 19-21; 2:49.

Ang relihiyosong pagsimba ni Nabucodonosor gitumong ilabina kang Marduk, ang pangulong diyos sa Babilonya. Gipasidungog sa hari kang Marduk ang tanan niyang mga pagpamukan. Sa Babilonya, siya nagtukod ug nagpatahom sa mga templo ni Marduk ug sa daghang ubang mga diyos sa Babilonya. Ang larawan nga bulawan nga gipatindog sa patag sa Dura tingali gipahinungod kang Marduk. Ug si Nabucodonosor morag nagsalig pag-ayo sa pagpanagna diha sa pagplano sa iyang militaryong mga lakang.

Si Nabucodonosor nagpasigarbo usab sa pag-ayo sa Babilonya, ang labing bantog nga pinarilang siyudad niadtong panahona. Tungod sa pagtapos sa dagko kaayong dobleng mga paril sa siyudad nga gisugdan pagtukod sa iyang amahan, si Nabucodonosor naghimo sa kaulohan nga morag dili mapukan. Giayo sa hari ang usa ka daang palasyo sa tunga sa siyudad ug gitukod ang usa ka palasyo sa ting-init mga duha ka kilometros paamihanan. Aron pagpahimuot sa iyang Medianhong rayna, kinsa nangandoy sa kabungtoran ug kalasangan sa iyang yutang-natawhan, gikataho nga si Nabucodonosor mitukod sa nagbitayng mga hardin​—giklasipikar nga usa sa pito ka kahibulongan sa karaang kalibotan.

“Dili ba kini ang Babilonyang Bantogan, nga ako mismong natukod alang sa harianong balay uban sa kusog sa akong gahom ug alang sa kahalangdon sa akong kamahalan?” nagpasigarbo ang hari usa ka adlaw samtang nagsuroysuroy siya sa harianong palasyo sa Babilonya. “Samtang ang pulong diha pa sa baba sa hari,” siya nabuang. Kay dili angayang maghari sulod sa pito ka tuig, siya nagkaon ug sagbot, sumala sa gitagna ni Daniel. Pagkatapos niadtong yugtoa, ang gingharian nahibalik kang Nabucodonosor, kinsa naghari hangtod sa iyang kamatayon sa 582 W.K.P.​—Daniel 4:​30-36.

UNSAY IMONG NASABTAN?

Unsay ikaingon bahin kang Nabucodonosor ingong

• usa ka militaryong estratehista?

• usa ka administrador?

• usa ka magsisimba ni Marduk?

• usa ka magtutukod?

[Mapa]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

BABILONYANHONG EMPIRYO

PULANG DAGAT

Jerusalem

Subang Eufrates

Subang Tigris

Nineve

Susa

Babilonya

Ur

[Hulagway]

Babilonya, ang labing bantog nga pinarilang siyudad sa iyang panahon

[Hulagway]

Ang dragon maoy simbolo ni Marduk

[Hulagway]

Bantogang nagbitayng mga hardin sa Babilonya

[Diagram/Hulagway sa panid 56]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MGA GAHOM SA KALIBOTAN DIHA SA TAGNA NI DANIEL

Ang dako kaayong larawan (Daniel 2:31-45)

BABILONYA gikan sa 607 W.K.P.

MEDO-PERSIA gikan sa 539 W.K.P.

GRESYA gikan sa 331 W.K.P.

ROMA gikan sa 30 W.K.P.

ANGLO-AMERIKANHONG GAHOM SA KALIBOTAN gikan sa 1763 K.P.

KALIBOTANG NABAHIN SA POLITIKANHONG PAAGI sa panahon sa kataposan

[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 47]

[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 58]