GINGHARIAN SA DIYOS

Ang kapahayagan ug ang pagpasundayag sa unibersohanong pagkasoberano sa Diyos ngadto sa iyang mga linalang, o ang paagi o instrumento nga iyang gigamit alang niini nga katuyoan. (Sal 103:19) Kini nga prase gigamit ilabina alang sa kapahayagan sa pagkasoberano sa Diyos pinaagi sa usa ka harianong kagamhanan nga gipangulohan sa iyang Anak nga si Kristo Jesus.

Ang pulong nga gihubad nga “gingharian” diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan maoy ba·si·leiʹa, nga nagkahulogang “usa ka gingharian, ang rehiyon o nasod nga gimandoan sa usa ka hari; harianong gahom, awtoridad, dominyo, paghari; harianong dignidad, ang titulo ug kadungganan sa hari.” (The Analytical Greek Lexicon, 1908, p. 67) Ang prase nga “gingharian sa Diyos” subsob nga gigamit ni Marcos ug Lucas, ug sa asoy ni Mateo ang katumbas nga prase nga “gingharian sa mga langit” makita sa mga 30 ka beses.—Itandi ang Mar 10:23 ug Luc 18:24 sa Mat 19:23, 24; tan-awa ang LANGIT (Espirituwal nga Kalangitan); GINGHARIAN.

Ang kagamhanan sa Diyos, sa gambalay ug katuyoan niini, maoy usa ka bug-os nga teokrasya (gikan sa Gr. nga the·osʹ, diyos, ug kraʹtos, pagmando), usa ka pagmando sa Diyos. Ang terminong “teokrasya” giingon nga naggikan sa Hudiyong historyador nga si Josephus sa unang siglo K.P., kinsa lagmit maoy nagmugna niini diha sa iyang sinulat nga Against Apion (II, 164, 165 [17]). Bahin sa kagamhanan nga gitukod alang sa Israel didto sa Sinai, si Josephus misulat: “Gisalig sa ubang mga katawhan ang supremong politikanhon nga gahom ngadto sa mga monarkiya, ang uban ngadto sa mga oligarkiya, ug ang uban pa ngadto sa mga masa. Apan ang atong maghahatag-balaod wala gayod madani sa bisan hain niini nga matang sa politikanhong organisasyon, apan naghimo sa iyang konstitusyon nga—kon gamiton ang dili-komon nga pulong—mahimong tawgon nga usa ka ‘teokrasya [Gr., the·o·kra·tiʹan],’ nga nagbutang sa tibuok soberanya ug awtoridad diha sa mga kamot sa Diyos.” Siyempre, aron mahimong usa ka bug-os nga teokrasya, ang kagamhanan dili tukoron ni bisan kinsang tawhanon nga magbabalaod, sama sa tawong si Moises, kondili kinahanglang tukoron ug iestablisar kini sa Diyos. Ang rekord sa Kasulatan nagpakita nga mao kana ang kahimtang.

Gigikanan sa Termino. Ang terminong “hari” (Heb., meʹlekh) lagmit sa ngadtongadto gigamit sa mga tawo human sa tibuok-yutang Lunop. Ang unang tawhanon nga gingharian mao ang gitukod ni Nimrod nga “usa ka gamhanang mangangayam nga supak kang Jehova.” (Gen 10:8-12) Sukad niadto hangtod sa panahon ni Abraham, ang mga siyudad-estado ug mga nasod natukod ug ang tawhanong mga hari midaghan. Gawas lamang sa gingharian ni Melquisedek, ang hari-saserdote sa Salem (kinsa nag-alagad ingong matagnaong larawan sa Mesiyas [Gen 14:17-20; Heb 7:1-17]), walay usa niining yutan-ong mga gingharian ang naghawas sa pagmando sa Diyos o iyang gitukod. Ang mga tawo naghimo usab ug bakak nga mga diyos nga ilang gisimba ingong mga hari, nga nagtuong may katakos kini sa paghatag ug gahom sa pagmando sa mga tawo. Ang paggamit ni Jehova sa titulong “Hari [Meʹlekh]” alang sa iyang kaugalingon, ingon sa makita sa mga sinulat sa Hebreohanong Kasulatan human sa Lunop, nagpasabot nga gigamit sa Diyos ang titulo nga gimugna ug gigamit na sa mga tawo. Ang paggamit sa Diyos niini nga termino nagpakita nga siya, ug dili ang mapangahason nga tawhanong mga magmamando o hinimo-sa-tawo nga mga diyos, ang angayng pagatamdon ug pagasundon ingong “Hari.”—Jer 10:10-12.

Siyempre, si Jehova dugay nang nahimo nga Soberanong Magmamando sa wala pa maugmad ang tawhanong mga gingharian, ngani bisan sa wala pa maglungtad ang mga tawo. Ingong ang matuod nga Diyos ug ilang Maglalalang, siya gitahod ug gisunod sa iyang milyonmilyong mga anak nga manulonda. (Job 38:4-7; 2Cr 18:18; Sal 103:20-22; Dan 7:10) Nan, sa bisan unsa nga titulo, siya, sukad pa sa sinugdanan sa paglalang, giila ingong ang Usa kansang pagbuot mao ang kinalabwan.

Ang Pagmando sa Diyos sa Sayong Bahin sa Tawhanong Kasaysayan. Ang unang tawhanong mga linalang, si Adan ug Eva, miila usab kang Jehova ingong ang Diyos, ang Maglalalang sa langit ug yuta. Ilang giila ang iyang awtoridad ug ang iyang katungod sa pagpakanaog ug mga mando, sa pagsugo sa mga tawo aron sa pagbuhat sa pipila ka katungdanan o sa paglikay sa pipila ka buhat, sa paghatag ug yuta nga kapuy-an ug tikaron, maingon man sa pagdelegar ug awtoridad sa iyang ubang mga linalang. (Gen 1:26-30; 2:15-17) Bisan tuod si Adan may katakos sa pag-imbento ug mga pulong (Gen 2:19, 20), walay ebidensiya nga iyang gimugna ang titulong “hari [meʹlekh]” ug gigamit kini alang sa iyang Diyos ug Maglalalang, bisan pag iyang giila ang supremong awtoridad ni Jehova.

Sumala sa gibutyag sa unang mga kapitulo sa Genesis, ang pagpasundayag sa Diyos sa iyang soberanya ngadto sa tawo didto sa Eden maoy maluloton ug dili sobra ka mapig-oton. Ang relasyon tali sa Diyos ug sa tawo nagkinahanglan ug pagkamasinugtanon sama sa pagkamasinugtanon nga ipakita sa usa ka anak ngadto sa iyang amahan. (Itandi ang Luc 3:38.) Ang tawo wala hatagig taas nga kodigo sa mga balaod nga pagatumanon (itandi ang 1Ti 1:8-11); ang mga kinahanglanon sa Diyos maoy yano ug may katuyoan. Ni may higayon nga nagpakitang si Adan mibating nakutohan tungod kay kanunay ug higpit nga gibantayan ang iyang matag lihok; hinunoa, mopatim-awng ang Diyos panagsa lamang nakigkomunikar sa hingpit nga tawo, nga nagahimo niini segun sa gikinahanglan.—Gen kap 1-3.

Gilaraw ang usa ka bag-ong kapahayagan sa pagmando sa Diyos. Ang dayag nga paglapas sa unang tawhanong paris sa sugo sa Diyos, nga gihulhogan sa usa sa espiritung mga anak sa Diyos, sa pagkatinuod maoy pagrebelde batok sa awtoridad sa Diyos. (Gen 3:17-19; tan-awa ang KAHOY [Mahulagwayong Paggamit].) Ang gihimo sa espiritung Kaaway (Heb., sa·tanʹ) sa Diyos maoy usa ka hagit nga kinahanglang husayon, sanglit ang isyu maoy bahin sa katungod sa unibersohanong pagkasoberano ni Jehova. (Tan-awa ang JEHOVA [Ang kinalabwang isyu maoy usa ka moral nga isyu].) Ang yuta, diin diha niini gibangon ang isyu, haom nga mao ang dapit diin kini pagahusayon.—Pin 12:7-12.

Sa dihang gipahayag ang paghukom batok sa unang mga rebelde, gipamulong ni Jehova nga Diyos ang usa ka tagna, nga gipahayag sa simbolikong pinulongan, nga nagbutyag sa iyang katuyoan sa paggamit ug usa ka instrumento, usa ka “binhi,” nga mao ang bug-os nga modugmok sa mga rebelde. (Gen 3:15) Busa, ang pagmando ni Jehova, ang kapahayagan sa iyang soberanya, makahupot ug usa ka bag-ong aspekto o pagpadayag ingong tubag sa pag-alsa nga nahitabo. Ang inanay nga pagpadayag sa “sagradong mga tinago sa gingharian” (Mat 13:11) nagpakita nga kining bag-ong aspekto maglangkit sa pagmugnag usa ka segundaryong kagamhanan, usa ka nagamandong ahensiya nga gipangulohan sa usa ka luyoluyong magmamando. Ang katumanan sa saad bahin sa “binhi” natuman diha sa gingharian ni Kristo Jesus duyog sa iyang piniling mga kauban. (Pin 17:14; tan-awa ang JESU-KRISTO [Iyang Hinungdanong Dapit Diha sa Katuyoan sa Diyos].) Sukad sa panahon sa Edenikong saad, ang progresibong kaugmaran sa katuyoan sa Diyos sa pagpatungha sa “binhi” sa Gingharian nahimong pangunang tema sa Bibliya ug nahimong yawi sa pagsabot sa mga buhat ni Jehova ngadto sa iyang mga alagad ug ngadto sa katawhan sa katibuk-an.

Ang pagdelegar sa Diyos ug dakong awtoridad ug gahom ngadto sa iyang mga linalang (Mat 28:18; Pin 2:26, 27; 3:21) niining paagiha maoy talagsaon sanglit ang isyu bahin sa integridad sa tanang linalang sa Diyos, nga mao, ang ilang kinasingkasing nga debosyon ngadto kaniya ug ang ilang pagkamaunongon sa iyang pagkaulo, nahimong usa ka hinungdanong bahin sa isyu nga gibangon sa Kaaway sa Diyos. (Tan-awa ang INTEGRIDAD [Nalangkit sa kinalabwang isyu].) Sanglit ang Diyos masaligong makapiyal kang bisan kinsa sa iyang mga linalang sa maong talagsaong awtoridad ug gahom, kini nagpamatuod gayod sa moral nga kalig-on sa iyang pagmando, nga nakaamot sa pagbindikar sa pagkasoberano ni Jehova ug sa pagyagyag sa kabakakan sa mga alegasyon sa iyang kaaway.

Nadayag ang panginahanglan alang sa kagamhanan sa Diyos. Ang mga kahimtang nga naugmad sukad sa pagsugod sa pagrebelde sa tawo hangtod sa panahon sa Lunop tin-awng nagpakita nga gikinahanglan sa tawo ang pagkaulo sa Diyos. Ang tawhanong katilingban sa wala madugay nakigbisog sa pagkawalay panaghiusa, pisikal nga pag-atake, ug pagbuno. (Gen 4:2-9, 23, 24) Wala ibutyag ang gilapdon sa patriarkanhong awtoridad nga gigamit sa makasasalang si Adan ngadto sa iyang midaghan nga mga kaliwat sulod sa iyang 930 ka tuig nga pagkinabuhi. Apan panahon sa ikapitong kaliwatan, dayag nga ang makapakurat nga pagkadili-diyosnon naglungtad (Jud 14, 15), ug sa panahon ni Noe (nga natawo mga 120 ka tuig human mamatay si Adan) migrabe pag-ayo ang mga kahimtang hangtod nga “ang yuta napuno sa kapintasan.” (Gen 6:1-13) Ang nakaamot niini nga kahimtang mao ang sayop nga pagpakiglabot sa espiritung mga linalang nganha sa tawhanong katilingban, nga supak sa kabubut-on ug katuyoan sa Diyos.—Gen 6:1-4; Jud 6; 2Pe 2:4, 5; tan-awa ang NEPILIM.

Bisan tuod ang yuta nahimong sentro sa pagrebelde, si Jehova wala mohunong sa paggahom niini. Ang tibuok-yutang Lunop maoy ebidensiya nga nagpadayon ang gahom ug katakos sa Diyos sa pagpatuman sa iyang kabubut-on ibabaw sa yuta, sama sa bisan asang bahin sa uniberso. Sa yugto sa wala pa ang Lunop siya usab nagpasundayag sa iyang pagkaandam sa paggiya ug sa paggahom sa mga buhat niadtong mga tawo nga nangita kaniya, sama kang Abel, Enoc, ug Noe. Ang kahimtang ni Noe sa usa ka paagi nagpakita sa pagmando sa Diyos sa usa ka masinugtanong yutan-on nga sakop, nga naghatag kaniya ug mga sugo ug direksiyon, nagpanalipod ug nagpanalangin kaniya ug sa iyang pamilya, maingon man usab nagpadayag sa paggahom sa Diyos ibabaw sa ubang yutan-ong kalalangan—sa kahayopan ug kalanggaman. (Gen 6:9–7:16) Gipatin-aw usab ni Jehova nga dili niya tugotan ang nahimulag nga tawhanong katilingban sa pagdunot sa yuta hangtod sa hangtod; maong wala siya magpugong sa iyang kaugalingon sa pagpahamtang sa iyang matarong nga paghukom batok sa mga mamumuhat ug daotan sa dihang iyang nakita nga kini angayan. Dugang pa iyang gipasundayag ang iyang labawng katakos sa pagkontrolar sa nagkadaiyang mga elemento sa yuta, lakip sa atmospera niini.—Gen 6:3, 5-7; 7:17–8:22.

Ang unang katilingban human sa Lunop ug ang mga problema niini. Human sa Lunop, dayag nga ang patriarkanhong kahikayan mao ang paninugdang gambalay sa tawhanong katilingban, nga nagtaganag igong kasegurohan ug kahusay. Ang katawhan kinahanglang ‘magpuno sa yuta,’ nga nagpasabot nga dili lamang pinaagi sa pagsanay kondili pinaagi usab sa padayong pagpakaylap sa pinuy-anan sa tawo ngadto sa tibuok yuta. (Gen 9:1, 7) Kining mga butanga sa walay duhaduha makapakunhod sa bisan unsang mga problema sa katilingban, nga sa katibuk-an maghugpong kanila ingong pamilya ug maghanaw sa panagbangi nga sagad motungha kon magdasok na ang populasyon o maghuot na sa usa ka lugar. Apan, ang dili-awtorisadong proyekto sa Babel magpatunghag sukwahing resulta, aron magtingob ang katawhan ug dili “magkatibulaag sa tibuok nawong sa yuta.” (Gen 11:1-4; tan-awa ang PINULONGAN.) Dugang pa, si Nimrod mitipas gikan sa patriarkanhong pagmando ug nagtukod sa unang “gingharian” (Heb., mam·la·khahʹ). Ingong usa ka Cusihanon sa linya sa banay ni Ham, siya misulong sa Semihanon nga teritoryo, ang yuta sa Asur (Asirya), ug didto nagtukod ug mga siyudad ingong bahin sa iyang gingharian.—Gen 10:8-12.

Ang paglahugay sa Diyos sa pinulongan sa tawo nagpatibulaag sa katawhan didto sa Kapatagan sa Sinar, apan ang sumbanan sa pagmando nga gisugdan ni Nimrod kasagarang gisunod diha sa kayutaan nga gilalinan sa nagkalainlaing mga banay sa katawhan. Sa mga adlaw ni Abraham (2018-1843 W.K.P.), dihay mga gingharian gikan sa Mesopotamia sa Asia hangtod sa Ehipto, diin ang hari gitawag sa titulong “Paraon” inay nga Meʹlekh. Apan kini nga mga pagmando wala makahatag ug kasegurohan. Ang mga hari sa kadugayan naghimog militaryong mga pagpakig-alyansa, nalangkit sa kaylap nga mga pagpakiggubat aron sa pagsakop ug mga teritoryo, pagpangagaw, ug pagpangdagit. (Gen 14:1-12) Sa pipila ka siyudad ang mga estranyo giatake sa mga homoseksuwal.—Gen 19:4-9.

Busa, bisan tuod ang mga tawo naghugpong diha sa dasok nga mga komunidad aron mabatonan ang kasegurohan (itandi ang Gen 4:14-17), sa gihapon ilang nakita nga kinahanglan nilang parilan ang ilang mga siyudad ug unya palig-onon kini batok sa pag-atake sa armadong mga kaaway. Ang labing unang sekular nga mga rekord nga nasayran, nga daghan niini naggikan sa rehiyon sa Mesopotamia diin ang gingharian ni Nimrod migahom sa sinugdan, natugob sa mga asoy bahin sa tawhanong panag-away, kahakog, intriga, ug pag-ulag dugo. Ang labing karaan nga rekord bahin sa dili-Biblikanhong balaod nga nakaplagan, sama niadtong kang Lipit-Ishtar, Eshnunna, ug Hammurabi, nagpakita nga ang pagkinabuhi sa tawo nahimong komplikado kaayo, nga may mga kasungian nga nagpatunghag mga problema sama sa pagpangawat, panglimbong, mga suliran sa komersiyo, mga panagbangi bahin sa propiedad ug balayranan sa abang, mga suliran bahin sa mga pagpahulam ug sa tubo niini, pagluib diha sa kaminyoon, medikal nga mga balayranan ug kapakyasan, pag-atake ug mga kaso sa pagdagmal, ug daghang uban pang mga butang. Bisan tuod si Hammurabi nagtawag sa iyang kaugalingon ingong “maayong laki nga hari” ug “hingpit nga hari,” ang iyang pagmando ug pamalaod, sama nianang sa ubang karaang politikanhong mga gingharian, wala makasulbad sa mga problema sa masalaypong katawhan. (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni J. B. Pritchard, 1974, pp. 159-180; itandi ang Pr 28:5.) Sa tanan niini nga mga gingharian ang relihiyon maoy prominente, apan dili ang pagsimba sa matuod nga Diyos. Bisan tuod nga ang mga saserdote suod nga nakigtambayayong sa mga nagmando ug nakapahimulos sa harianong pabor, kini wala makatabang sa katawhan nga mouswag sa moral. Ang mga inskripsiyon nga cuneiform sa karaang relihiyosong mga sinulat wala maundi sa espirituwal nga pagpalig-on o moral nga paggiya; kini nagbutyag sa mga diyos nga ginasimba ingong mahiligon sa pagpakig-away, mapintas, maulagon, wala magiyahi sa matarong nga mga sukdanan o katuyoan. Gikinahanglan sa mga tawo ang gingharian ni Jehova nga Diyos aron sila makatagamtam ug kinabuhi diha sa pakigdait ug kalipay.

Ngadto Kang Abraham ug sa Iyang mga Kaliwat. Tinuod, ang mga tawo nga milantaw kang Jehova nga Diyos ingong ilang Ulo nakasinati gihapon ug personal nga mga problema ug kasungian. Apan sila natabangan sa pagsulbad niini o sa paglahutay niini diha sa paaging nahiuyon sa matarong nga mga sukdanan sa Diyos ug wala mahitumpawak sa kaalaotan. Sila gipanalipdan ug gilig-on sa Diyos. (Gen 13:5-11; 14:18-24; 19:15-24; 21:9-13, 22-33) Busa, human hisgoti nga ang “hudisyal nga mga hukom [ni Jehova] anaa sa tibuok yuta,” ang salmista nag-ingon bahin kang Abraham, Isaac, ug Jacob: “Sila diyutay pa, oo, diyutay kaayo, ug mga langyaw nga pumoluyo didto [sa Canaan]. Ug sila nagbalhinbalhin gikan sa usa ka nasod ngadto sa laing nasod, gikan sa usa ka gingharian ngadto sa laing katawhan. Wala [si Jehova] motugot nga may bisan kinsang tawo nga manikas kanila, apan tungod kanila iyang gibadlong ang mga hari, nga nagaingon: ‘Ayaw ninyo hilabti ang akong mga dinihogan, ug ayaw buhatig daotan ang akong mga manalagna.’” (Sal 105:7-15; itandi ang Gen 12:10-20; 20:1-18; 31:22-24, 36-55.) Kini nagpamatuod usab nga ang soberanya sa Diyos ibabaw sa yuta nagpadayon pa gihapon, nga gipatuman niya uyon sa kaugmaran sa iyang katuyoan.

Ang matinumanong mga patriarka wala mopuyo sa mga siyudad-estado o mga gingharian sa Canaan o sa ubang kayutaan. Inay nga mangitag kasegurohan diha sa usa ka siyudad nga ubos sa politikanhong pagmando sa usa ka tawhanong hari, sila mipuyo sa mga tolda ingong mga langyaw, “mga estranyo ug temporaryong mga pumoluyo sa yuta,” nga pinaagi sa pagtuo “nagpaabot sa siyudad nga may tinuod nga mga patukoranan, nga ang magtutukod ug magbubuhat niini nga siyudad mao ang Diyos.” Sila miila sa Diyos ingong ilang Magmamando, nga nagpaabot sa iyang umalabot nga langitnong kahikayan o instrumento sa pagmando sa yuta, nga lig-ong nagpundar niini pinaagi sa iyang soberanong awtoridad ug kabubut-on, bisan tuod nga ang katumanan niini nga paglaom “halayo” pa niadtong panahona. (Heb 11:8-10, 13-16) Busa si Jesus, nga gidihogan na sa Diyos ingong hari, sa ulahi nakaingon: “Si Abraham . . . nagmaya sa hilabihan sa paglaom nga makita ang akong adlaw, ug siya nakakita niini ug nagmaya.”—Ju 8:56.

Gipahinabo ni Jehova ang dugang kaugmaran sa iyang saad bahin sa “binhi” (Gen 3:15) sa Gingharian pinaagi sa paghimog pakigsaad uban kang Abraham. (Gen 12:1-3; 22:15-18) Maylabot niini, siya nagtagna nga ang ‘mga hari mogula’ gikan kang Abraham (Abram) ug sa iyang asawa. (Gen 17:1-6, 15, 16) Bisan tuod ang mga kaliwat sa apong lalaki ni Abraham nga si Esau nagporma ug mga teritoryo nga gipangulohan sa mga sultan ug nagtukod ug mga gingharian, hinunoa ngadto sa laing apo nga lalaki ni Abraham nga si Jacob nga gisubli sa Diyos ang iyang matagnaong saad bahin sa harianong mga kaliwat.—Gen 35:11, 12; 36:9, 15-43.

Ang pagkaporma sa nasod sa Israel. Kasiglohan sa ulahi, sa takdang panahon (Gen 15:13-16), si Jehova nga Diyos milihok alang sa mga kaliwat ni Jacob, nga mikabat na ug minilyon nianang panahona (tan-awa ang PAGPANGGULA [Ang Gidaghanon sa mga Nanggula]), nga nagpanalipod kanila sa dihang gitinguha sa kagamhanan sa Ehipto ang pagpuo kanila (Ex 1:15-22) ug sa kataposan nagpahigawas kanila gikan sa mapig-ot nga pagpangulipon ilalom sa rehimen sa Ehipto. (Ex 2:23-25) Ang sugo sa Diyos ngadto kang Paraon, nga gidala pinaagi sa iyang mga sinugo nga si Moises ug Aaron, gisalikway sa Ehiptohanong magmamando nga nag-isip niini ingong naggikan sa usa nga walay awtoridad sa mga kalihokan sa Ehipto. Tungod sa sublisubli nga pagsalikway ni Paraon nga ilhon ang pagkasoberano ni Jehova, gipasundayag sa Diyos ang iyang gahom pinaagi sa mga hampak. (Ex 7 ngadto sa 12) Busa gipamatud-an sa Diyos nga ang iyang gahom ibabaw sa mga elemento ug mga linalang sa yuta mas labaw kay sa gahom ni bisan kinsang hari sa tibuok yuta. (Ex 9:13-16) Iyang gitapos kini nga pagpasundayag sa kinalabwang gahom pinaagi sa paglaglag sa kasundalohan ni Paraon sa paaging walay usa sa mapasigarbohong manggugubat nga mga hari sa kanasoran ang makahimo sa pagsundog. (Ex 14:26-31) Tungod kay may tinuod nga pasukaranan, si Moises ug ang mga Israelinhon miawit: “Si Jehova magmando ingong hari hangtod sa panahong walay tino, bisan hangtod sa kahangtoran.”—Ex 15:1-19.

Human niadto gipakita ni Jehova ang dugang pamatuod sa iyang gahom ibabaw sa yuta, sa hinungdanong mga tuboran sa tubig niini, ug sa kalanggaman niini, ug iyang gipakita ang iyang katakos sa pagbantay ug sa pagtagana sa iyang nasod bisan anaa sa umaw ug dili-maayong mga palibot. (Ex 15:22–17:15) Human mahimo kining tanan, iyang gisultihan ang iyang napahigawas nga katawhan nga kon sila magmasinugtanon sa iyang awtoridad ug pakigsaad, sila mahimong iyang linaing katigayonan gikan sa tanang ubang mga katawhan, “tungod kay ang tibuok yuta akoa man.” Sila mahimong “usa ka gingharian sa mga saserdote ug usa ka balaan nga nasod.” (Ex 19:3-6) Sa dihang ilang gipamatud-an nga sila maoy masinugtanong mga sakop sa iyang soberanya, si Jehova milihok ingong ilang Magbabalaod nga Hari pinaagi sa paghatag kanila ug harianong mga mando nga gilakip sa usa ka dakong hugpong sa mga balaod, nga inubanan sa dinamiko ug kahibulongang pagpasundayag sa iyang gahom ug himaya. (Ex 19:7–24:18) Ang usa ka tabernakulo o tolda nga tagboanan, ug ilabina ang arka sa pakigsaad niini, nagpaila sa presensiya sa dili-makita nga langitnong Pangulo sa Estado. (Ex 25:8, 21, 22; 33:7-11; itandi ang Pin 21:3.) Bisan tuod si Moises ug ang ubang tinudlong mga lalaki mao ang naghukom sa kadaghanang mga kaso, nga gigiyahan sa balaod sa Diyos, usahay si Jehova mismo mopataliwala aron sa pagpahayag ug mga paghukom ug sa pagpahamtang ug mga silot batok sa mga maglalapas sa balaod. (Ex 18:13-16, 24-26; 32:25-35) Ang ordinadong mga saserdote nag-alagad aron mamentinar ang maayong relasyon tali sa nasod ug sa langitnong Magmamando niini, nga nagtabang sa katawhan sa ilang mga paningkamot sa pagpahiuyon sa hataas nga mga sukdanan sa pakigsaad sa Balaod. (Tan-awa ang SASERDOTE.) Busa ang kagamhanan sa Israel maoy usa ka tinuod nga teokrasya.—Deu 33:2, 5.

Ingong Diyos ug Maglalalang, nga adunay “labaw nga katungod” ibabaw sa tibuok yuta, maingon man ingong “ang Maghuhukom sa tibuok yuta” (Gen 18:25), gihatag ni Jehova ang yuta sa Canaan ngadto sa binhi ni Abraham. (Gen 12:5-7; 15:17-21) Ingong Pangulong Ehekutibo, iyang gimandoan ang mga Israelinhon nga panag-iyahon sa pinugos nga paagi ang teritoryo nga gihuptan sa hinukman nga mga Canaanhon, maingon man sa pagpahamtang sa iyang silot nga kamatayon batok kanila.—Deu 9:1-5; tan-awa ang CANAAN, CANAANHON Num. 2 (Gisakop sa Israel ang Canaan).

Ang yugto sa mga Maghuhukom. Sulod sa tulo ug tunga ka siglo human sakopa sa Israel ang daghang gingharian sa Canaan, si Jehova nga Diyos mao lamang ang bugtong hari sa nasod. Sa nagkalainlaing mga yugto, ang mga Maghuhukom nga gipili sa Diyos nanguna sa nasod o sa ubang mga dapit niini diha sa pakiggubat ug sa pakigdait. Tungod kay gipildi ni Maghuhukom Gideon ang Midian, gihangyo siya sa kadaghanan nga himoon siyang magmamando sa nasod, apan siya midumili, nga miila kang Jehova ingong ang matuod nga magmamando. (Huk 8:22, 23) Sa makadiyot ang iyang ambisyosong anak nga si Abimelek nag-establisar sa iyang pagkahari diha sa usa ka gamayng bahin sa nasod, apan kini misangko sa iya mismong katalagman.—Huk 9:1, 6, 22, 53-56.

Bahin niini nga yugto sa mga Maghuhukom, kini ang giingon: “Niadtong mga adlawa walay hari sa Israel. Kon bahin sa tagsatagsa ka tawo, kon unsay matarong sa iyang mga mata mao ang naandan niyang buhaton.” (Huk 17:6; 21:25) Wala kini magpasabot nga wala nay balaod nga gipatuman. Ang matag siyudad adunay mga maghuhukom, mga ansiyano, nga modumala sa legal nga mga isyu ug mga suliran ug sa pagpahamtang ug hustisya. (Deu 16:18-20; tan-awa ang KORTE, HUDISYAL NGA.) Ang Levihanong mga saserdote adunay dakong impluwensiya sa paggiya ug pag-edukar sa katawhan maylabot sa balaod sa Diyos, sanglit ang hataas nga saserdote adunay Urim ug Tumim nga pinaagi niini siya makakonsulta sa Diyos bahin sa malisod nga mga butang. (Tan-awa ang HATAAS NGA SASERDOTE; SASERDOTE; URIM UG TUMIM.) Busa, ang tawo nga nakapahimulos niini nga mga tagana, nga nakabaton ug kahibalo sa balaod sa Diyos ug nagpadapat niini, adunay maayong giya alang sa iyang tanlag. Ang iyang pagbuhat “kon unsay matarong sa iyang mga mata” pinasukad niana dili moresulta sa daotan. Gitugotan ni Jehova ang katawhan nga magpakitag matinguhaon o dili-matinguhaon nga tinamdan ug buhat. Walay tawhanong monarko sa nasod nga nagdumala sa buluhaton sa mga maghuhukom sa siyudad o nagsugo sa mga lungsoranon sa pagbuhat sa partikular nga mga proyekto o sa pag-organisar kanila alang sa pagdepensa sa nasod. (Itandi ang Huk 5:1-18.) Busa, ang daotang mga kahimtang nga naugmad maoy tungod sa pagkadili-matinguhaon sa kadaghanan nga mopatalinghog sa pulong ug balaod sa ilang langitnong Hari ug mopahimulos sa iyang mga tagana.—Huk 2:11-23.

Gipangayo ang Usa ka Tawhanong Hari. Duolan sa 400 ka tuig sukad sa Pagpanggula ug kapin sa 800 ka tuig sukad sa paghimo sa pakigsaad sa Diyos uban kang Abraham, ang mga Israelinhon nangayog tawhanong hari aron manguna kanila, sama sa ubang mga nasod nga adunay tawhanong mga monarko. Ang ilang pagpangayo maoy pagsalikway mismo sa pagkahari ni Jehova ibabaw kanila. (1Sa 8:4-8) Tinuod, haom nga magdahom ang katawhan ug usa ka gingharian nga pagatukoron sa Diyos kaharmonya sa iyang saad ngadto kang Abraham ug kang Jacob, sumala sa nahisgotan na. Sila adunay dugang pasukaranan sa maong paglaom diha sa tagna ni Jacob bahin kang Juda sa hapit nang mamatay si Jacob (Gen 49:8-10), sa mga pulong ni Jehova ngadto sa Israel human sa Pagpanggula (Ex 19:3-6), sa mga probisyon sa pakigsaad sa Balaod (Deu 17:14, 15), ug usab sa pipila ka mensahe nga gipahinabo sa Diyos nga isulti ni manalagnang Balaam (Num 24:2-7, 17). Ang matinumanong inahan ni Samuel nga si Ana nagpahayag niini nga paglaom diha sa iyang pag-ampo. (1Sa 2:7-10) Bisan pa niana, si Jehova wala sa bug-os magbutyag sa iyang “sagradong tinago” bahin sa Gingharian ug wala magpadayag kon kanus-a moabot ang iyang takdang panahon sa pagtukod niini ni magbutyag kon unsa unyay gambalay ug kon unsay maglangkob niana nga kagamhanan—kon kana ba yutan-on o langitnon. Busa nianang panahona mapangahason gayod ang katawhan sa pagpangayog usa ka tawhanong hari.

Ang hulga sa pagsulong sa mga Filistehanon ug mga Ammonhanon dayag nga nakaamot sa tinguha sa mga Israelinhon sa pagbaton ug usa ka makitang hari ingong pangulong komandante. Busa sila nagpakitag kakulang sa pagtuo sa katakos sa Diyos sa pagpanalipod, paggiya, ug sa pagtagana kanila ingong usa ka nasod o ingong mga indibiduwal. (1Sa 8:4-8) Sayop ang motibo sa katawhan; bisan pa niana gihatag ni Jehova nga Diyos ang ilang hangyo dili lamang tungod kanila kondili aron usab sa pagtuman sa iyang maayong katuyoan labot sa inanayng pagpadayag sa “sagradong tinago” sa iyang umaabot nga Gingharian pinaagi sa “binhi.” Apan ang pagbatog tawhanong hari magpahinabog mga suliran ug pinansiyal nga kalisdanan sa Israel, ug gipahibalo ni Jehova kining mga butanga ngadto sa katawhan.—1Sa 8:9-22.

Ang mga hari nga gitudlo ni Jehova human niadto nag-alagad ingong yutan-ong mga ahente sa Diyos, hinuon wala kini magpakunhod sa pagkasoberano ni Jehova ibabaw sa nasod. Ang trono sa pagkatinuod iya ni Jehova, ug sila naglingkod niini ingong luyoluyong mga hari. (1Cr 29:23) Gisugo ni Jehova ang pagdihog sa unang hari nga si Saul (1Sa 9:15-17), sa samang higayon nagyagyag sa kakulang sa pagtuo nga gipakita sa nasod.—1Sa 10:17-25.

Aron ang pagkahari magdalag kaayohan, ang hari ug ang nasod kinahanglang motahod sa awtoridad sa Diyos. Kon sa pagkadili-makataronganon sila modangop sa ubang mga tinubdan alang sa pagtultol ug panalipod, sila ug ang ilang hari mangapuo. (Deu 28:36; 1Sa 12:13-15, 20-25) Ang hari kinahanglang dili mosalig sa militaryong kusog, dili magbaton ug daghang asawa, ug dili magpadaog sa kahakog sa bahandi. Ang pagpalakaw sa iyang gingharian kinahanglang bug-os mahisubay sa gambalay sa pakigsaad sa Balaod. Siya kinahanglang motuman sa sugo sa Diyos sa pagsulat ug kaugalingong kopya niana nga Balaod ug basahon kini matag adlaw, aron siya magbaton ug tukmang kahadlok sa Soberanong Awtoridad, magpabiling mapainubsanon, ug magasubay sa matarong nga dalan. (Deu 17:16-20) Kon iya kining tumanon, nga maghigugma sa Diyos sa tibuok kasingkasing ug maghigugma sa iyang silingan sama sa iyang kaugalingon, ang iyang pagmando magpatunghag mga panalangin, nga walay ikareklamo batok niini tungod sa pagpanglupig o kalisdanan. Apan sama usab sa katawhan, ang ilang mga hari gitugotan ni Jehova nga magpasundayag kon unsay anaa sa ilang mga kasingkasing, kon sila ba matinguhaon o dili-matinguhaon sa pag-ila sa awtoridad ug kabubut-on sa Diyos.

Ang Sulondang Pagmando ni David. Tungod sa pagkawalay pagtahod sa Benjaminhong si Saul sa superyor nga awtoridad ug sa mga kahikayan sa “Halangdon sa Israel,” siya nawad-an sa pabor sa Diyos ug ang iyang kaliwat wala makapanunod sa trono. (1Sa 13:10-14; 15:17-29; 1Cr 10:13, 14) Sa dihang nagmando sa Juda si David nga manununod ni Saul, ang tagna ni Jacob sa hapit na siyang mamatay dugang nga natuman. (Gen 49:8-10) Bisan tuod si David nakahimog mga sala tungod sa tawhanong mga kahuyangon, ang iyang pagmando maoy sulondan tungod sa iyang kinasingkasing nga debosyon kang Jehova nga Diyos ug sa iyang mapainubsanong pagpasakop sa awtoridad sa Diyos. (Sal 51:1-4; 1Sa 24:10-14; itandi ang 1Ha 11:4; 15:11, 14.) Sa panahon sa pagdawat sa mga amot alang sa pagtukod sa templo, si David miampo sa Diyos atubangan sa nagkatigom nga katawhan, nga nag-ingon: “Imo, Oh Jehova, ang pagkadako ug ang pagkagamhanan ug ang katahom ug ang kahalangdon ug ang dignidad; tungod kay ang tanang butang sa mga langit ug sa yuta imo. Imo ang gingharian, Oh Jehova, ang Usa usab nga nagpataas sa imong kaugalingon ingong pangulo ibabaw sa tanan. Ang mga bahandi ug ang himaya maoy tungod kanimo, ug ikaw nagagahom sa tanang butang; ug sa imong kamot anaa ang gahom ug ang pagkagamhanan, ug sa imong kamot anaa ang katakos sa pagpadako ug sa paghatag ug kusog sa tanan. Ug karon, Oh among Diyos, kami nagapasalamat kanimo ug nagadayeg sa imong maanindot nga ngalan.” (1Cr 29:10-13) Ang iyang kataposang tambag ngadto sa iyang anak nga si Solomon nagpakita usab sa maayong panglantaw ni David bahin sa relasyon tali sa yutan-ong paghari ug sa Tinubdan niini nga mao ang Diyos.—1Ha 2:1-4.

Sa dihang gidala ang arka sa pakigsaad, nga nagpaila sa presensiya ni Jehova, ngadto sa kaulohan, ang Jerusalem, si David miawit: “Magmaya ang mga langit, ug maglipay ang yuta, ug pasultiha sila taliwala sa kanasoran, ‘Si Jehova nahimong hari!’” (1Cr 16:1, 7, 23-31) Kini nagpakita nga, bisan tuod ang pagmando ni Jehova maoy sukad pa sa pagsugod sa paglalang, siya makahimog espesipikong mga kapahayagan sa iyang pagmando o makatukod ug mga ahensiya nga maghawas kaniya nga tungod niana ikaingon nga siya “nahimong hari” sa usa ka partikular nga panahon o okasyon.

Ang pakigsaad alang sa usa ka gingharian. Si Jehova naghimog pakigsaad uban kang David alang sa usa ka gingharian nga pagatukoron sa walay kataposan diha sa linya sa iyang kaliwat, nga nag-ingon: “Ako magbangon gayod sa imong binhi sunod kanimo, . . . ug tukoron ko gayod nga malig-on ang iyang gingharian. . . . Ug ang imong balay ug ang imong gingharian mahimong malig-on hangtod sa panahong walay tino sa imong atubangan; ang imong trono matukod nga malig-on hangtod sa panahong walay tino.” (2Sa 7:12-16; 1Cr 17:11-14) Kini nga pakigsaad nga gipatuman nganha sa dinastiya ni David nagtaganag dugang ebidensiya sa katumanan sa Edenikong saad sa Diyos alang sa iyang Gingharian pinaagi sa gitagnang “binhi” (Gen 3:15) ug naghatag ug dugang mga paagi sa pag-ila sa “binhi” sa dihang siya moabot. (Itandi ang Isa 9:6, 7; 1Pe 1:11.) Ang mga hari nga gitudlo sa Diyos gidihogan alang sa ilang katungdanan, busa, ang terminong “mesiyas,” nga nagkahulogang “dinihogan,” mapadapat kanila. (1Sa 16:1; Sal 132:13, 17) Nan, tataw nga ang yutan-ong gingharian nga gitukod ni Jehova ibabaw sa Israel nagsilbing usa ka larawan o gamayng hulad sa umalabot nga Gingharian nga pagamandoan sa Mesiyas, si Jesu-Kristo, ang “anak ni David.”—Mat 1:1.

Ang Pagkahuyang ug Pagkapukan sa mga Gingharian sa Israel. Tungod kay napakyas sa pagsunod sa matarong nga mga sukdanan ni Jehova, ang mga kahimtang human sa tulo lang ka paghari ug sa pagsugod sa ikaupat nga paghari nagpahinabog tumang pagkadiskontento nga misangpot sa pag-alsa ug sa pagkasip-ak sa nasod (997 W.K.P.). Kini miresulta sa pagtungha sa amihanang gingharian ug habagatang gingharian. Ang pakigsaad ni Jehova uban kang David sa gihapon padayong gipatuman nganha sa mga hari sa habagatang gingharian sa Juda. Latas sa kasiglohan, panagsa na lang nga dihay matinumanong mga hari sa Juda, ug walay bisan usa nga makaplagan sa amihanang gingharian sa Israel. Ang kasaysayan sa amihanang gingharian natugob sa idolatriya, intriga, ug mga pagpatay, ug ang mga hari sagad dali rang mapulihan. Ang katawhan nag-antos sa inhustisya ug pagpanglupig. Mga 250 ka tuig human sa pagsugod niini, si Jehova nagtugot sa hari sa Asirya sa paglaglag sa amihanang gingharian (740 W.K.P.) tungod sa pagkamasuklanon niini batok sa Diyos.—Os 4:1, 2; Am 2:6-8.

Bisan tuod nga ang gingharian sa Juda nakapahimulos ug labaw nga kalig-on tungod sa Davidnong dinastiya, ang habagatang gingharian sa ulahi milabaw sa amihanang gingharian maylabot sa pagkadunot niini sa moral, bisan pa sa mga paningkamot sa mahinadlokon-sa-Diyos nga mga hari, sama kang Ezequias ug Josias, nga mahunong ang pagkahitumpawak niini sa idolatriya ug ang pagsalikway sa pulong ug awtoridad ni Jehova. (Isa 1:1-4; Eze 23:1-4, 11) Ang inhustisya, pagharihari, kahakog, pagpanglimbong, pagpanghiphip, seksuwal nga kahiwian, mga pag-atake sa mga kriminal, ug mga pag-ulag dugo, maingon man ang relihiyosong pagkasalingkapaw nga naghimo sa templo sa Diyos ingong “langob sa mga tulisan”—kining tanan gisaway sa mga manalagna ni Jehova diha sa ilang pasidaang mga mensahe nga gihatag ngadto sa mga magmamando ug sa katawhan. (Isa 1:15-17, 21-23; 3:14, 15; Jer 5:1, 2, 7, 8, 26-28, 31; 6:6, 7; 7:8-11) Dili ang pagpaluyo sa apostatang mga saserdote ni ang bisan unsang politikanhong pakig-alyansa niini sa ubang mga nasod ang makapugong sa umalabot nga pagkapukan nianang dili-matinumanong gingharian. (Jer 6:13-15; 37:7-10) Ang kaulohang siyudad, ang Jerusalem, gilaglag ug ang Juda gigun-ob sa mga Babilonyanhon niadtong 607 W.K.P.—2Ha 25:1-26.

Ang harianong posisyon ni Jehova nagpabiling wala maapektohi. Ang pagkalaglag sa mga gingharian sa Israel ug Juda wala gayod makadaot sa pagmando ni Jehova nga Diyos; wala gayod kini magpakita ug kahuyangon sa iyang bahin. Sa tibuok kasaysayan sa nasod sa Israel, giklaro ni Jehova nga ang iyang gitinguha mao ang kinabubut-ong pag-alagad ug pagkamasinugtanon. (Deu 10:12-21; 30:6, 15-20; Isa 1:18-20; Eze 18:25-32) Siya nagtudlo, nagbadlong, nagdisiplina, nagpasidaan, ug nagsilot. Apan wala niya gamita ang iyang gahom sa pagpugos sa hari o sa katawhan sa pagsunod sa usa ka matarong nga dalan. Ang daotang mga kahimtang nga namugna, ang pag-antos nga nasinatian, ang katalagman nga nahitabo kanila, kining tanan maoy tungod ra usab kanila, tungod kay sila nagpatig-a gayod sa ilang mga kasingkasing ug miinsistir sa pagsunod sa usa ka independenteng dalan, usa ka dalan nga dili maalamon ug nakadaot gayod kanila.—Lam 1:8, 9; Neh 9:26-31, 34-37; Isa 1:2-7; Jer 8:5-9; Os 7:10, 11.

Si Jehova nagpasundayag sa iyang gahom ingong Soberano pinaagi sa pagpugong sa agresibo ug mabangis nga mga gahom sa Asirya ug Babilonya hangtod sa iyang takdang panahon, gani nagmaniobra kanila nga molihok sa pagtuman sa iyang mga tagna. (Eze 21:18-23; Isa 10:5-7) Sa dihang sa kataposan gikuha ni Jehova ang iyang panalipod sa nasod, kini maoy pagpadayag sa iyang matarong nga paghukom ingong Soberanong Magmamando. (Jer 35:17) Ang kalaglagan sa Israel ug Juda wala makapatingala sa masinugtanong mga alagad sa Diyos kinsa gipasidan-an pinaagi sa iyang mga tagna. Sa dihang gipaubos ang mapahitas-ong mga magmamando, nabayaw ang “mahimayaong pagkalabaw” ni Jehova. (Isa 2:1, 10-17) Apan labaw sa tanan, iyang gipasundayag ang iyang katakos sa pagpanalipod ug sa pagluwas sa mga indibiduwal nga nag-isip kaniya ingong ilang Hari, bisan pag sila nakaagom ug mga gutom, sakit, ug pinakyaw nga pagpamatay, maingon man sa dihang sila gilutos niadtong nagdumot sa pagkamatarong.—Jer 34:17-21; 20:10, 11; 35:18, 19; 36:26; 37:18-21; 38:7-13; 39:11–40:5.

Ang kataposang hari sa Israel gipasidan-an bahin sa umaabot nga pagtangtang sa iyang purongpurong, nga naghawas sa dinihogang pagkahari ingong harianong hawas ni Jehova. Ang maong dinihogang Davidnong pagkahari mohunong na “hangtod nga moabot siya nga may legal nga katungod, ug ihatag ko [Jehova] kini kaniya.” (Eze 21:25-27) Busa, kini nga tipikal nga gingharian, nga karon gun-ob na, wala na magmando, ug ang pagtagad gipunting na ngadto sa umaabot nga “binhi,” ang Mesiyas.

Ang politikanhong mga nasod, sama sa Asirya ug Babilonya, naglaglag sa apostatang mga gingharian sa Israel ug Juda. Bisan tuod ang Diyos naghisgot nga siya ang ‘nagpatindog’ o ‘nagdala’ kanila batok niadtong gihukman nga mga gingharian (Deu 28:49; Jer 5:15; 25:8, 9; Eze 7:24; Am 6:14), dayag nga sa diwa kini maoy susama sa ‘pagpagahi’ sa Diyos sa kasingkasing ni Paraon. (Tan-awa ang PAGKAHIBALO-DAAN, PAGBUOT-DAAN [Maylabot sa mga indibiduwal].) Sa ato pa, ang Diyos ‘nagdala’ niining misulong nga mga kasundalohan pinaagi sa pagtugot kanila nga buhaton ang tinguha nga diha na sa ilang kasingkasing (Isa 10:7; Lam 2:16; Miq 4:11), nga nagkuha sa iyang mapanalipdanong “kamot” gikan sa mga butang nga mahakogon nilang gitinguha. (Deu 31:17, 18; itandi ang Esd 8:31 sa Esd 5:12; Neh 9:28-31; Jer 34:2.) Ang apostatang mga Israelinhon, nga matig-ang nagdumili sa pagpasakop sa balaod ug kabubut-on ni Jehova, sa ingon gihatagag ‘kagawasan ngadto sa espada, kamatay, ug gutom.’ (Jer 34:17) Apan wala kini magpasabot nga ang miatake nga paganong mga nasod nahimong inuyonan sa Diyos, ni sila adunay ‘hinlo nga mga kamot’ atubangan kaniya tungod sa ilang walay kokaluoy nga paglaglag sa amihanan ug habagatan nga mga gingharian, sa kaulohang siyudad sa Jerusalem, ug sa sagradong templo niini. Busa, si Jehova, ang Maghuhukom sa tibuok yuta, hustong makahukom kanila tungod kay ilang ‘giagawan ang iyang panulondon’ ug makapahamtang kanila sa samang kalaglagan nga ilang gipahamtang sa iyang gipakigsaaran nga katawhan.—Isa 10:12-14; 13:1, 17-22; 14:4-6, 12-14, 26, 27; 47:5-11; Jer 50:11, 14, 17-19, 23-29.

Mga Panan-awon sa Gingharian sa Diyos sa Adlaw ni Daniel. Ang tagna ni Daniel sa katibuk-an nagpasiugda gayod sa tema sa Unibersohanong Pagkasoberano sa Diyos, nga dugang nagpatin-aw sa katuyoan ni Jehova. Nagpuyo ingong destiyero sa kaulohan sa gahom sa kalibotan nga nagpukan sa Juda, si Daniel gigamit sa Diyos aron sa pagbutyag sa kahulogan sa usa ka panan-awon nga nakita sa monarko sa Babilonya, usa ka panan-awon nga nagtagna sa paglutaw sa mga gahom sa kalibotan ug sa ilang pagkahanaw sa ulahi pinaagi sa walay-kataposang Gingharian nga tukoron mismo ni Jehova. Sa walay duhaduha, sa dakong kahibulong sa iyang harianong panimalay, si Nabucodonosor, ang nagpukan sa Jerusalem, nianang tungora naaghat sa pagyukbo agig pagpasidungog kang Daniel nga destiyero ug sa pag-ila sa Diyos ni Daniel ingong “usa ka Ginoo sa mga hari.” (Dan 2:36-47) Sa makausa pa, pinaagi sa damgo nga panan-awon ni Nabucodonosor bahin sa ‘giputol nga kahoy,’ gipaila ni Jehova sa gamhanang paagi nga “ang Labing Hataas maoy Magmamando sa gingharian sa mga tawo ug ngadto sa usa nga buot niya, kini iyang ihatag ug iyang ipahimutang ibabaw niini bisan ang usa nga labing ubos sa katawhan.” (Dan 4; tan-awa ang paghisgot niini nga panan-awon diha sa artikulong TINUDLONG MGA PANAHON SA MGA NASOD.) Pinaagi sa katumanan sa damgo nga naglangkit kaniya, ang magmamando sa imperyo nga si Nabucodonosor sa makausa pa napugos sa pag-ila sa Diyos ni Daniel ingong “Hari sa mga langit,” ang Usa nga “nagabuhat sumala sa iyang kabubut-on taliwala sa mga panon sa kalangitan ug sa mga molupyo sa yuta. Ug walay usa nga makapugong sa iyang kamot o nga makaingon kaniya, ‘Unsa ang imong ginabuhat?’”—Dan 4:34-37.

Sa hapit nang matapos ang tibuok-kalibotang paggahom sa Babilonya, si Daniel nakakita ug matagnaong mga panan-awon bahin sa sunodsunod nga mga imperyo nga may mga kinaiya nga samag mananap; iyang nakita usab nga nagtigom ang mga naglangkob sa halangdon ug langitnong Korte ni Jehova, nga nagpakanaog ug paghukom batok sa mga gahom sa kalibotan, nga nagpahayag kanila nga dili takos sa pagmando; ug iyang nakita ang ‘sama sa anak sa tawo nga gihatagan ug pagmando ug dignidad ug gingharian, aron ang tanang mga katawhan, nasodnong mga pundok ug mga pinulongan magaalagad gayod kaniya’ ubos sa iyang “pagmando nga mohangtod sa panahong walay tino nga dili mahanaw.” Nasaksihan usab niya ang pagpakiggubat sa kataposang gahom sa kalibotan batok sa “mga balaan,” nga nagtuaw alang sa pagkalaglag niini, ug sa paghatag ‘sa gingharian ug sa pagmando ug sa kahalangdon sa mga gingharian ilalom sa tibuok kalangitan ngadto sa katawhan nga mao ang mga balaan sa Supremong Usa,’ si Jehova nga Diyos. (Dan 7, 8) Busa, nadayag nga ang sinaad nga “binhi” pagalangkoban sa usa ka kagamhanan nga dili lamang adunay hari ingong pangulo, ang “anak sa tawo,” kondili adunay kauban usab nga mga magmamando, “ang mga balaan sa Supremong Usa.”

Ngadto sa Babilonya ug Medo-Persia. Ang dili-mapugngang paghukom sa Diyos batok sa Babilonya gituman nga hinanali ug wala dahoma; ang iyang mga adlaw giihap ug gitapos. (Dan 5:17-30) Sa panahon sa misunod nga Medo-Persianhong pagmando, si Jehova mihimog dugang pagpadayag bahin sa Mesiyanikong Gingharian, nga nagpunting sa panahon sa pagtungha sa Mesiyas, nagtagna sa iyang ‘pagkamatay,’ maingon man sa ikaduhang kalaglagan sa siyudad sa Jerusalem ug sa balaang dapit niini. (Dan 9:1, 24-27; tan-awa ang KAPITOAN KA SEMANA.) Ug, sama sa iyang gihimo panahon sa Babilonyanhong pagmando, gipasundayag pag-usab ni Jehova nga Diyos ang iyang katakos sa pagpanalipod niadtong miila sa iyang pagkasoberano atubangan sa kasuko sa mga awtoridad ug sa hulga nga kamatayon, nga nagpasundayag sa iyang gahom ibabaw sa yutan-ong mga elemento ug sa mapintas nga mga mananap. (Dan 3:13-29; 6:12-27) Iyang gipahinabo nga ang mga ganghaan sa Babilonya mabuksan pag-ayo sumala sa panahon nga gitakda, nga nagtugot sa iyang gipakigsaaran nga katawhan nga makabaton ug kagawasan sa pagbalik ngadto sa ilang kaugalingong yuta ug sa pagtukod pag-usab sa balay ni Jehova didto. (2Cr 36:20-23) Tungod sa pagpahigawas niya sa iyang katawhan, mahimong ipahibalo ngadto sa Zion, “Ang imong Diyos nahimong hari!” (Isa 52:7-11) Human niadto, ang mga panagkunsabo batok sa iyang katawhan napukgo ug ang pagdaot nga gihimo sa ubos nga mga opisyal ug ang pig-ot nga mga lagda sa kagamhanan nabuntog, sanglit gipalihok ni Jehova ang lainlaing Persianhong mga hari aron motabang sa pagpatuman sa iyang soberanong kabubut-on.—Esd 4-7; Neh 2, 4, 6; Est 3-9.

Busa, sulod sa linibo ka katuigan ang dili-mausab, dili-mapugngang katuyoan ni Jehova nga Diyos nagpadayon. Bisan pa sa mga kausaban sa mga panghitabo sa yuta, kontrolado gihapon niya ang kahimtang, nga kanunayng nanguna sa pagsupak sa tawo ug sa yawa. Walay makababag sa hingpit nga pagpalampos sa iyang katuyoan, sa iyang kabubut-on. Ang nasod sa Israel ug ang kasaysayan niini, bisan tuod nagsilbing matagnaong mga larawan ug nagtagna sa umaabot nga pagpakiglabot sa Diyos uban sa mga tawo, nag-ilustrar usab nga kon walay kinasingkasing nga pag-ila ug pagpasakop sa pagkaulo sa Diyos, wala gayoy dumalayong panaghiusa, pakigdait, ug kalipay. Ang tagsatagsa ka Israelinhon nakapahimulos sa mga kaayohan nga makabaton ug usa ra ka katigulangan, pinulongan, ug nasod. Sila usab nakaatubang ug parehong mga kaaway. Apan sa panahon lamang nga sila maunongon ug matinumanon nga misimba ug mialagad kang Jehova nga Diyos nga sila nakabaton ug panaghiusa, kalig-on, hustisya, ug tinuod nga kalipay sa kinabuhi. Sa dihang mihuyang ang ilang suod nga relasyon kang Jehova nga Diyos, ang nasod daling naut-ot.

Ang Gingharian sa Diyos “Haduol Na.” Sanglit ang Mesiyas maoy usa ka kaliwat ni Abraham, Isaac, ug Jacob, usa ka sakop sa tribo ni Juda, ug usa ka “anak ni David,” siya kinahanglang ipanganak ingong tawo; ingon sa gipahayag sa tagna ni Daniel, siya kinahanglang mahimong usa ka “anak sa tawo.” Sa dihang ang “kinutoban sa panahon miabot,” si Jehova nga Diyos nagpadala sa iyang Anak, nga gipakatawo sa usa ka babaye ug nagtuman sa tanang legal nga mga kinahanglanon aron makapanunod sa “trono ni David nga iyang amahan.” (Gal 4:4; Luc 1:26-33; tan-awa ang TALAAN SA KAGIKAN NI JESU-KRISTO.) Unom ka bulan una pa siya matawo, si Juan, kinsa nahimong Tigbawtismo ug mag-uuna ni Jesus, natawo. (Luc 1:13-17, 36) Ang mga gipahayag sa mga ginikanan niini nga mga anak nagpakita nga sila nagkinabuhi nga maikagong nagpaabot sa mga buhat sa pagmando sa Diyos. (Luc 1:41-55, 68-79) Sa pagkatawo ni Jesus, ang mga pulong sa mga manulonda nga gipadala aron sa pagpahibalo sa kahulogan sa maong panghitabo nagpatugbaw usab sa mahimayaong mga buhat sa Diyos. (Luc 2:9-14) Ang mga pulong ni Simeon ug Ana didto sa templo nagpahayag usab ug paglaom sa mga buhat sa pagluwas ug kagawasan. (Luc 2:25-38) Ang Biblikanhong rekord ug ang sekular nga ebidensiya nagpakita nga ang mga Hudiyo mibati ug nagdahom nga ang pag-abot sa Mesiyas nagkahiduol na. Apan alang sa kadaghanan, ang ilang pangunang interes maoy aron makaangkon ug kagawasan gikan sa mabug-at nga yugo sa Romanhong paggahom.—Tan-awa ang MESIYAS.

Ang buluhaton ni Juan maoy aron “sa pagpabalik sa mga kasingkasing” sa mga tawo ngadto kang Jehova, ngadto sa iyang mga pakigsaad, ngadto sa “pribilehiyo sa paghatag kaniya ug walay kahadlok nga sagradong pag-alagad uban ang pagkamaunongon ug pagkamatarong,” sa ingon nag-andam alang kang Jehova ug “usa ka katawhan nga inandam.” (Luc 1:16, 17, 72-75) Tin-awng gisultihan ni Juan ang katawhan nga sila nag-atubang ug usa ka panahon sa paghukom sa Diyos, nga “ang gingharian sa mga langit haduol na,” nga tungod niana dinalian nga sila maghinulsol ug mobiya sa ilang pagkadili-masinugtanon sa kabubut-on ug balaod sa Diyos. Kini sa makausa pa nagpasiugda sa sukdanan ni Jehova sa pagbaton lamang ug masinugtanong mga sakop, mga tawo nga moila ug mopabili sa katul-id sa iyang mga dalan ug mga balaod.—Mat 3:1, 2, 7-12.

Ang Mesiyas miabot sa dihang si Jesus miadto kang Juan aron magpabawtismo ug dayon gidihogan sa balaang espiritu sa Diyos. (Mat 3:13-17) Busa siya nahimong Umaabot nga Hari, ang Usa nga giila sa Korte ni Jehova ingong adunay legal nga katungod sa paglingkod sa Davidnong trono, usa ka katungod nga wala gamita sulod sa nag-unang unom ka siglo. (Tan-awa ang JESU-KRISTO [Iyang Bawtismo].) Apan dugang pa, gidala ni Jehova kining inuyonan nga Anak ngadto sa usa ka pakigsaad alang sa usa ka langitnong Gingharian, diin si Jesus mahimong Hari ug Saserdote, sama kang Melquisedek sa karaang Salem. (Sal 110:1-4; Luc 22:29; Heb 5:4-6; 7:1-3; 8:1; tan-awa ang PAKIGSAAD.) Ingong sinaad nga ‘binhi ni Abraham,’ kining langitnong Hari-Saserdote mahimong Pangulong Ahente sa Diyos sa pagpanalangin sa mga tawo sa tanang kanasoran.—Gen 22:15-18; Gal 3:14; Buh 3:15.

Sayo sa yutan-ong kinabuhi sa iyang Anak, gipadayag ni Jehova ang iyang harianong gahom diha kang Jesus. Gipasimang sa Diyos ang mga astrologong taga-Sidlakan nga magpahibalo unta sa malupigong si Haring Herodes bahin sa nahimutangan sa bata, ug iyang gipakalagiw ang mga ginikanan ni Jesus ngadto sa Ehipto sa wala pa himoa sa mga sinugo ni Herodes ang pagpamatay sa mga masuso didto sa Betlehem. (Mat 2:1-16) Sanglit ang unang tagna sa Eden nagtagna bahin sa panag-away tali sa sinaad nga “binhi” ug sa ‘binhi sa halas,’ kining pagsulay sa paghunos sa kinabuhi ni Jesus nagpasabot lamang nga ang Kaaway sa Diyos, si Satanas nga Yawa, misulay, apan sa kawang nga paagi, sa pagpakyas sa katuyoan ni Jehova.—Gen 3:15.

Human sa 40 ka adlaw didto sa Kamingawan sa Judea, ang nabawtismohan nga si Jesus giharong niining pangunang kaaway sa pagkasoberano ni Jehova. Pinaagi sa paggamit ug pipila ka taktika, ang espiritung Kaaway naghatag kang Jesus ug pipila ka malinglahong mga sugyot nga gituyo aron sa pag-agni kaniya sa pagbuhat nga supak sa dayag nga kabubut-on ug pulong ni Jehova. Si Satanas mitanyag pa gani sa paghatag ngadto sa dinihogang si Jesus ug dominyo ibabaw sa tanang yutan-ong mga gingharian nga dili na kinahanglang makigbisog ug dili na kinahanglang mag-antos pa si Jesus—baylo sa usa ka buhat sa pagsimba ngadto kaniya. Sa dihang midumili si Jesus, nga nag-ila kang Jehova ingong ang matuod nga Soberano kinsa maoy tinuod nga gigikanan sa awtoridad ug ngadto kaniya ihatag ang pagsimba, ang Kaaway sa Diyos nagsugod sa paghimog laing mga plano sa pagpakig-away sa Hawas ni Jehova, nga nakahunahuna sa paggamit ug tawhanong mga ahente sa lainlaing paagi, sama sa iyang gihimo dugay na kanhi sa kaso ni Job.—Job 1:8-18; Mat 4:1-11; Luc 4:1-13; itandi ang Pin 13:1, 2.

Sa unsang paagi nga ang Gingharian sa Diyos ‘anaa sa taliwala’ niadtong giwalihan ni Jesus?

Kay misalig sa gahom ni Jehova sa pagpanalipod kaniya ug sa paghatag kaniyag kalamposan, si Jesus misugod sa iyang publikong ministeryo, nga nagpahibalo sa katawhan nga gipakigsaaran ni Jehova nga “ang tinudlong panahon natuman na,” nga misangpot sa pag-abot sa Gingharian sa Diyos. (Mar 1:14, 15) Aron matino kon sa unsang diwa nga ang Gingharian “haduol na,” angayng matikdan ang iyang mga pulong ngadto sa pipila ka Pariseo, nga mao, nga “ang gingharian sa Diyos anaa sa inyong taliwala.” (Luc 17:21) Sa pagkomento bahin niini nga teksto, ang The Interpreter’s Dictionary of the Bible nag-ingon: “Bisan tuod kanunayng gikutlo ingong pananglitan sa ‘mistisismo’ o ‘pagkasulodnon’ ni Jesus, kini nga interpretasyon pangunang gipasukad sa karaang hubad nga ‘within you,’ [KJ, Dy] nga sa modernong diwa sayop nga gisabot ang ‘you’ [sa Cebuano, ‘nimo’] ingong singular; ang ‘you’ ([hy·monʹ]) [sa Cebuano, ‘ninyo’] maoy plural (ang mga Pariseo mao ang gipakigsultihan ni Jesus—ber. 20) . . . Ang teoriya nga ang gingharian sa Diyos nagpunting sa pangsulod nga kahimtang sa hunahuna, o sa personal nga kaluwasan, maoy sukwahi sa konteksto niining bersikuloha, ug usab sa gipadayag nga ideya sa tibuok BT.” (Giedit ni G. A. Buttrick, 1962, Tomo 2, p. 883) Sanglit ang “gingharian [ba·si·leiʹa]” mahimong magtumong sa “harianong dignidad,” dayag nga ang gipasabot ni Jesus nga siya, ang harianong hawas sa Diyos ug ang usa nga gidihogan sa Diyos alang sa maong pagkahari, anaa sa ilang taliwala. Dili lamang nga siya presente niini nga kapasidad kondili siya usab adunay awtoridad sa paghimog mga buhat nga magpadayag sa harianong gahom sa Diyos ug sa pag-andam ug mga tawo aron makabatog mga posisyon sulod sa iyang umalabot nga pagmando sa Gingharian. Busa, “haduol na” ang Gingharian; usa kadto ka dakong kahigayonan.

Kagamhanan uban ang gahom ug awtoridad. Nasabtan sa mga tinun-an ni Jesus nga ang Gingharian maoy usa ka aktuwal nga kagamhanan sa Diyos, bisan tuod wala nila matino ang gidak-on sa paggahom niini. Si Natanael miingon kang Jesus: “Rabbi, ikaw mao ang Anak sa Diyos, ikaw mao ang Hari sa Israel.” (Ju 1:49) Nasayran nila ang mga butang nga gitagna bahin sa “mga balaan” diha sa tagna ni Daniel. (Dan 7:18, 27) Si Jesus direktang misaad ngadto sa iyang sumusunod nga mga apostoles nga sila molingkod sa “mga trono.” (Mat 19:28) Si Santiago ug Juan nagtinguha ug espesyal nga mga posisyon diha sa Mesiyanikong kagamhanan, ug giila ni Jesus nga adunay makabaton sa maong espesyal nga mga posisyon, apan siya miingon nga ang paghatag niini nag-agad sa iyang Amahan, ang Soberanong Magmamando. (Mat 20:20-23; Mar 10:35-40) Busa, bisan tuod gipakaingon sa iyang mga tinun-an nga ang harianong pagmando sa Mesiyas maoy dinhi lamang sa yuta ug sa espesipiko sa unodnong Israel, gani ingon gihapon niana ang ilang gituohan sa adlaw sa pagkayab sa nabanhawng si Jesus (Buh 1:6), ilang tukmang nasabtan nga kini nagtumong sa usa ka kahikayan sa kagamhanan.—Itandi ang Mat 21:5; Mar 11:7-10.

Ang harianong paggahom ni Jehova sa iyang yutan-ong kalalangan gipasundayag sa daghang paagi pinaagi sa iyang harianong Hawas. Pinaagi sa espiritu sa Diyos, o aktibong puwersa, ang iyang Anak nagpasundayag ug gahom ibabaw sa hangin ug dagat, mga tanom, isda, ug bisan gani sa organikong mga elemento sa pagkaon, nga nagpadaghan sa pagkaon. Kining gamhanang mga buhat nakatukmod sa iyang mga tinun-an nga magbaton ug halalom nga pagtahod sa awtoridad nga iyang nabatonan. (Mat 14:23-33; Mar 4:36-41; 11:12-14, 20-23; Luc 5:4-11; Ju 6:5-15) Ang labi pang makapahingangha mao ang iyang pagpasundayag sa gahom sa Diyos ibabaw sa tawhanong mga lawas, nga nag-ayo sa nagkalainlaing mga balatian gikan sa pagkabuta hangtod sa pagkasanlahon, ug nagbanhaw sa mga patay. (Mat 9:35; 20:30-34; Luc 5:12, 13; 7:11-17; Ju 11:39-47) Ang naayo nga mga sanlahon iyang gisugo nga moadto sa giawtorisahan sa Diyos, apan sa katibuk-an dili-matinuohon, nga mga saserdote, ingong “usa ka pamatuod ngadto kanila.” (Luc 5:14; 17:14) Sa kataposan, iyang gipakita ang gahom sa Diyos ibabaw sa labaw-tawhanong mga espiritu. Ang mga demonyo miila sa awtoridad nga gihatag kang Jesus ug, inay mangahas sa pagpakigtigi sa gahom nga nagpaluyo kaniya, sila mipatuo sa iyang mga mando sa pagpahigawas sa mga tawo nga ilang gigamhan. (Mat 8:28-32; 9:32, 33; itandi ang San 2:19.) Sanglit kining gamhanan nga paghingilin sa mga demonyo maoy pinaagi sa espiritu sa Diyos, kini nagpasabot nga ang Gingharian sa Diyos sa pagkatinuod “nahidangat na” sa iyang mga mamiminaw.—Mat 12:25-29; itandi ang Luc 9:42, 43.

Kining tanan maoy usa ka lig-ong pamatuod nga si Jesus adunay harianong awtoridad ug kini nga awtoridad wala maggikan sa yutan-on, tawhanon, politikanhon nga tinubdan. (Itandi ang Ju 18:36; Isa 9:6, 7.) Ang mga mensahero gikan sa nabilanggong si Juan nga Tigbawtismo, ingong mga saksi niining gamhanang mga buhat, gisugo ni Jesus nga mobalik ngadto kang Juan ug suginlan siya kon unsay ilang nakita ug nadungog ingong pamatuod nga si Jesus mao gayod “ang Usa nga Moanhi.” (Mat 11:2-6; Luc 7:18-23; itandi ang Ju 5:36.) Ang mga tinun-an ni Jesus nakakita ug nakadungog sa ebidensiya sa awtoridad sa Gingharian nga dugay nang buot masaksihan sa mga manalagna. (Mat 13:16, 17) Dugang pa, si Jesus nagdelegar ug awtoridad ngadto sa iyang mga tinun-an aron sila makapasundayag sa samang mga gahom ingong iyang tinudlong mga luyoluyo, sa ingon naghatag ug puwersa ug gibug-aton sa ilang gimantala, “Ang gingharian sa mga langit haduol na.”—Mat 10:1, 7, 8; Luc 4:36; 10:8-12, 17.

Pagsulod Ngadto sa Gingharian. Gipasiugda ni Jesus ang linaing yugto sa kahigayonan nga miabot na. Bahin sa iyang mag-uuna nga si Juan nga Tigbawtismo, si Jesus miingon: “Taliwala niadtong natawo gikan sa mga babaye wala pay gibangon nga labaw kay kang Juan nga Bawtista; apan ang usa nga ubos sa gingharian sa mga langit labaw pa kay kaniya. Apan sukad sa mga adlaw ni Juan nga Bawtista hangtod karon ang gingharian sa mga langit mao ang tumong nga ginapakigbisogan [bi·aʹze·tai] sa mga tawo, ug ginasakmit kini niadtong nagapakigbisog [bi·a·staiʹ]. [Itandi ang AT; usab ang Zürcher Bibel (Aleman).] Kay ang tanan, ang mga Manalagna ug ang Balaod, nanagna hangtod kang Juan.” (Mat 11:10-13) Busa, ang mga adlaw sa ministeryo ni Juan, nga hapit nang matapos sa dihang patyon na siya, nagtimaan sa kataposan sa usa ka yugto ug sa pagsugod sa laing yugto. Bahin sa Gregong berbo nga bi·aʹzo·mai nga gigamit niining tekstoha, ang Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words nag-ingon, “Kini nga berbo nagpasabot ug kusganong pagpaningkamot.” (1981, Tomo 3, p. 208) Mahitungod sa Mateo 11:12, ang Alemang eskolar nga si Heinrich Meyer nagpahayag: “Niining paagiha gihubit ang maikagon, dili-mapugngang pagpaningkamot ug pagpakigbisog alang sa umalabot nga Mesiyanikong gingharian . . . Hilabihan ka maikagon ug masiboton (dili na kalmado ug naghinamhinam) ang interes bahin sa gingharian. Nan, ang [bi·a·staiʹ] maoy mga magtutuo [dili kaawayng mga magsusupak] nga nakigbisog pag-ayo aron mapanag-iya kini.”—Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew ni Meyer, 1884, p. 225.

Busa, dili sayon ang pagkahimong sakop sa Gingharian sa Diyos. Kini dili sama sa pagsulod sa usa ka bukas nga siyudad nga diyutay lamang o wala gayoy kalisdanan ang pagsulod niini. Hinunoa, ang Soberano, si Jehova nga Diyos, nagbutang ug mga ali aron babagan kadtong dili takos. (Itandi ang Ju 6:44; 1Co 6:9-11; Gal 5:19-21; Efe 5:5.) Kadtong mosulod kinahanglang moagi sa usa ka sigpit nga dalan, mangita sa sigpit nga ganghaan, padayong mangayo, padayong mangita, padayong manuktok, ug ang dalan pagabuksan. Ilang makaplagan nga ang dalan maoy “sigpit” tungod kay kini nagdili niadtong mosubay niini sa pagbuhat sa mga butang nga makadaot kanila o sa uban. (Mat 7:7, 8, 13, 14; itandi ang 2Pe 1:10, 11.) Sila tingali sa mahulagwayong paagi mawad-an ug usa ka mata o usa ka kamot aron makasulod. (Mar 9:43-47) Ang Gingharian dili plutokrasya diin ang pabor sa Hari mahimong paliton; lisod alang sa usa ka datong tawo (Gr., plouʹsi·os) ang pagsulod niini. (Luc 18:24, 25) Dili kini usa ka kalibotanong aristokrasya; ang prominenteng mga posisyon sa mga tawo dili mahinungdanon. (Mat 23:1, 2, 6-12, 33; Luc 16:14-16) Kadtong daw “nauna,” nga adunay talagsaong relihiyosong kagikan ug rekord, “maulahi,” ug ang “naulahi mauna” sa pagdawat sa pinaborang mga pribilehiyo nga nalangkit niana nga Gingharian. (Mat 19:30–20:16) Makita sa prominente apan salingkapawng mga Pariseo, kinsa masaligon tungod sa ilang paborableng posisyon, ang nagbag-o na nga mga pampam ug mga maniningil ug buhis nga mosulod sa Gingharian nga una kanila. (Mat 21:31, 32; 23:13) Bisan tuod nagtawag kang Jesus nga “Ginoo, Ginoo,” ang tanang salingkapawng mga tawo nga nagpasipala sa pulong ug kabubut-on sa Diyos ingon sa gipadayag pinaagi ni Jesus igasalikway pinaagi sa mga pulong: “Wala gayod ako makaila kaninyo! Pahilayo gikan kanako, kamong mga mamumuhat sa kalapasan.”—Mat 7:15-23.

Ang makasulod mao kadtong nagbutang sa materyal nga mga intereses ingong segundaryo ug nangita una sa Gingharian ug sa pagkamatarong sa Diyos. (Mat 6:31-34) Sama kang Kristo Jesus nga dinihogang Hari sa Diyos, higugmaon nila ang pagkamatarong ug dumtan ang pagkadaotan. (Heb 1:8, 9) Ang mga tawong mahunahunaon sa espirituwal, maluluy-on, putli ug kasingkasing, makigdaiton, bisan tuod mao ang tumong sa pakaulaw ug paglutos sa mga tawo, mahimong umaabot nga mga sakop sa Gingharian. (Mat 5:3-10; Luc 6:23) Ang “yugo” nga giawhag ni Jesus nga isangon nila sa ilang kaugalingon nagkahulogan sa pagpasakop sa iyang harianong awtoridad. Apan kadto maoy usa ka masayon nga yugo, nga may magaan nga luwan alang niadtong “malumog-buot ug mapainubsanon sa kasingkasing” sama sa ilang Hari. (Mat 11:28-30; itandi ang 1Ha 12:12-14; Jer 27:1-7.) Kini nakapadasig gayod sa iyang mga mamiminaw, nga nagpasalig kanila nga dili makaplagan sa iyang pagmando ang dili-tilinguhaong mga hiyas nga gibatonan sa daghang naunang mga magmamando, mga Israelinhon ug dili-Israelinhon. Kini naghatag kanilag katarongan sa pagtuo nga sa iyang pagmando wala nay bug-at nga balayranan sa buhis, pinugos nga pagpangulipon, o mga pag-abuso. (Itandi ang 1Sa 8:10-18; Deu 17:15-17, 20; Efe 5:5.) Sumala sa ulahing mga pulong ni Jesus, dili kay ang Pangulo lamang sa umalabot nga Gingharian ang nagpamatuod sa iyang pagkadili-hakog hangtod pa gani sa paghatag sa iyang kinabuhi alang sa iyang katawhan, kondili ang tanan usab nga kauban niya niana nga kagamhanan maoy mga tawo kinsa nagtinguha nga moalagad inay nga alagaron.—Mat 20:25-28; tan-awa ang JESU-KRISTO (Ang Iyang mga Buhat ug Personal nga mga Hiyas).

Kinabubut-ong pagpasakop hinungdanon. Si Jesus adunay halalom nga pagtahod sa kabubut-on ug awtoridad sa iyang Amahan ingong Soberano. (Ju 5:30; 6:38; Mat 26:39) Samtang gipatuman pa ang pakigsaad sa Balaod, ang iyang Hudiyong mga sumusunod kinahanglang motuman ug magmasinugtanon niini; ang si bisan kinsa nga mosupak igasalikway gikan sa iyang Gingharian. Apan kini nga pagtahod ug pagkamasinugtanon kinahanglang maggikan sa kasingkasing, dili lang kay usa ka pormalismo o dili-bug-os nga pagsunod sa Balaod pinaagi sa pagtagad lamang sa espesipikong mga buhat nga gikinahanglan, kondili ang pagtuman sa paninugdang mga prinsipyo nga anaa niini nga naglangkit sa hustisya, kaluoy, ug pagkamatinumanon. (Mat 5:17-20; 23:23, 24) Ngadto sa eskriba nga miila sa talagsaong posisyon ni Jehova ug miila nga ang “paghigugma kaniya sa tibuok kasingkasing ug sa tibuok pagpanabot ug sa tibuok kusog ug kining paghigugma sa silingan sama sa kaugalingon labaw pa kaayog bili kay sa tanang tibuok nga mga halad-nga-sinunog ug sa mga halad,” si Jesus miingon, “Ikaw dili halayo sa gingharian sa Diyos.” (Mar 12:28-34) Busa, gipatin-aw gayod ni Jesus nga si Jehova nga Diyos nangita lamang ug masinugtanong mga sakop, kadtong mipili sa iyang matarong nga mga dalan ug nagtinguha gayod nga mopuyo ilalom sa iyang awtoridad ingong Soberano.

Relasyon sa pakigsaad. Sa kataposang gabii uban sa iyang mga tinun-an, gihisgotan ni Jesus ngadto kanila ang usa ka “bag-ong pakigsaad” nga moepekto nganha sa iyang mga sumusunod ingong resulta sa iyang halad lukat (Luc 22:19, 20; itandi ang 12:32); siya mismo ang mag-alagad ingong Tigpataliwala sa maong pakigsaad tali kang Jehova nga Soberano ug sa mga sumusunod ni Jesus. (1Ti 2:5; Heb 12:24) Dugang pa, si Jesus personal nga mihimog pakigsaad uban sa iyang mga sumusunod “alang sa usa ka gingharian,” aron sila mahiuban kaniya sa iyang harianong mga pribilehiyo.—Luc 22:28-30; tan-awa ang PAKIGSAAD.

Pagdaog sa kalibotan. Bisan pag ang pag-aresto, mga paghusay, ug pagpatay kang Jesus sa ulahi naghimo sa iyang harianong posisyon nga daw mahuyang, kini sa pagkatinuod nagtimaan sa gamhanang katumanan sa mga tagna sa Diyos ug kini gitugotan sa Diyos alang niana nga hinungdan. (Ju 19:10, 11; Luc 24:19-27, 44) Pinaagi sa iyang pagkamaunongon ug integridad hangtod sa kamatayon, gipamatud-an ni Jesus nga “ang magmamando niining kalibotana,” si Satanas nga Kaaway sa Diyos, “walay gahom” kaniya ug nga sa pagkatinuod “gidaog [ni Jesus] ang kalibotan.” (Ju 14:29-31; 16:33) Dugang pa, bisan samtang ang iyang Anak gilansang diha sa estaka, si Jehova naghatag ug ebidensiya sa iyang labaw nga gahom: Ang kahayag sa adlaw nawala sa kasamtangan; dihay kusog nga linog usab ug ang dakong kortina sa templo nagilis sa duha ka bahin. (Mat 27:51-54; Luc 23:44, 45) Sa ikatulong adlaw human niadto, siya naghatag ug mas dakong pamatuod sa iyang Pagkasoberano sa dihang iyang gibanhaw ang iyang Anak ngadto sa espiritung kinabuhi, bisan pa sa kawang nga mga paningkamot sa mga tawo sa pagpugong sa maong pagbanhaw pinaagi sa pagbutang ug mga guwardiya diha sa tinakpan nga lubnganan ni Jesus.—Mat 28:1-7.

Ang “Gingharian sa Anak nga Iyang Gihigugma.” Napulo ka adlaw human sa pagkayab ni Jesus ngadto sa langit, niadtong Pentekostes sa 33 K.P., ang iyang mga tinun-an nakabaton ug pamatuod nga siya ‘gibayaw ngadto sa tuong kamot sa Diyos’ sa dihang gibubo ni Jesus ang balaang espiritu ibabaw kanila. (Buh 1:8, 9; 2:1-4, 29-33) Busa ang “bag-ong pakigsaad” miepekto na diha kanila, ug nahimo silang kinauyokan sa usa ka bag-ong “balaang nasod,” ang espirituwal nga Israel.—Heb 12:22-24; 1Pe 2:9, 10; Gal 6:16.

Si Kristo naglingkod na karon sa tuong kamot sa iyang Amahan ug mao ang Ulo niini nga kongregasyon. (Efe 5:23; Heb 1:3; Flp 2:9-11) Ang Kasulatan nagpakita nga sukad sa Pentekostes 33 K.P., ang usa ka espirituwal nga gingharian natukod na ibabaw sa iyang mga tinun-an. Sa dihang misulat sa unang-siglong mga Kristohanon sa Colosas, gihisgotan ni apostol Pablo si Jesu-Kristo ingong nakabaton na ug gingharian: “[Ang Diyos] nagpagawas kanato gikan sa awtoridad sa kangitngit ug nagbalhin kanato ngadto sa gingharian sa Anak nga iyang gihigugma.”—Col 1:13; itandi ang Buh 17:6, 7.

Ang gingharian ni Kristo sukad sa Pentekostes sa 33 K.P. maoy usa ka espirituwal nga gingharian nga nagmando ibabaw sa espirituwal nga Israel, ang mga Kristohanon nga gianak sa espiritu sa Diyos aron mahimong espirituwal nga mga anak sa Diyos. (Ju 3:3, 5, 6) Sa dihang kini nga inanak-sa-espiritung mga Kristohanon makadawat sa ilang langitnong ganti, sila dili na yutan-ong mga sakop sa espirituwal nga gingharian ni Kristo, kondili sila mahimong mga hari kauban ni Kristo didto sa langit.—Pin 5:9, 10.

Ang “Gingharian sa Atong Ginoo ug sa Iyang Kristo.” Pinaagi sa usa ka pinadayag gikan sa Diyos, nakita ni apostol Juan, nga nagsulat sa hapit nang matapos ang unang siglo K.P., ang umalabot nga panahon sa dihang si Jehova nga Diyos, pinaagi sa iyang Anak, mohimog usa ka bag-ong kapahayagan sa iyang pagmando. Nianang panahona, sama sa panahon sa pagdala ni David sa Arka ngadto sa Jerusalem, ikaingon nga si Jehova ‘nakahupot sa iyang dakong gahom ug misugod sa pagmando ingong hari.’ Mao kini ang panahon nga ang makusog nga mga tingog didto sa langit magmantala: “Ang gingharian sa kalibotan nahimo nang gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Kristo, ug siya magamando ingong hari hangtod sa kahangtoran.”—Pin 11:15, 17; 1Cr 16:1, 31.

Ang “atong Ginoo,” ang Soberanong Ginoong Jehova, kinsa nagpasundayag sa iyang awtoridad ibabaw sa “gingharian sa kalibotan,” naghimog usa ka bag-ong kapahayagan sa iyang soberanya ibabaw sa atong yuta. Siya nag-awtorisar sa iyang Anak, si Jesu-Kristo, nga magmando usab niana nga Gingharian, maong gitawag kini nga “gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Kristo.” Kini nga Gingharian mas dako ug mas lapad kay sa “gingharian sa Anak nga iyang gihigugma,” nga gihisgotan diha sa Colosas 1:13. Ang “gingharian sa Anak nga iyang gihigugma” nagsugod niadtong Pentekostes 33 K.P. ug nagmando ibabaw sa dinihogang mga tinun-an ni Kristo; ang “gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Kristo” gipatungha sa kataposan sa “tinudlong mga panahon sa mga nasod” ug nagmando ibabaw sa tanang katawhan sa yuta.—Luc 21:24.

Sa dihang gipamando usab sa “gingharian sa kalibotan,” gihimo ni Jesu-Kristo ang gikinahanglang mga lakang aron mahanaw ang pagsupak sa pagkasoberano sa Diyos. Ang unang lakang nahitabo didto sa langitnong dominyo; si Satanas ug ang iyang mga demonyo napildi ug gitambog nganhi sa yutan-ong dominyo. Kini misangpot sa pagmantala: “Ania na ang kaluwasan ug ang gahom ug ang gingharian sa atong Diyos ug ang awtoridad sa iyang Kristo.” (Pin 12:1-10) Sulod sa hamubong yugto sa panahon nga nahibilin alang kaniya, kining pangunang Kaaway nga si Satanas nagpadayon sa pagtuman sa tagna sa Genesis 3:15 pinaagi sa pagpakiggubat batok sa “mga nahibilin” sa “binhi” sa babaye, “ang mga balaan” nga gitakdang magmando uban ni Kristo. (Pin 12:13-17; itandi ang Pin 13:4-7; Dan 7:21-27.) Bisan pa niana, ang “matarong nga mga mando” ni Jehova mapadayag, ug ang iyang mga kapahayagan sa paghukom modangat ingong mga hampak batok niadtong misupak kaniya, nga moresulta sa paglaglag sa mistikong Dakong Babilonya, ang pangunang maglulutos sa mga alagad sa Diyos dinhi sa yuta.—Pin 15:4; 16:1–19:6.

Human niana ang “gingharian sa atong Ginoo ug sa iyang Kristo” magpadala sa langitnong kasundalohan niini batok sa mga magmamando sa tanang yutan-ong mga gingharian ug sa ilang mga kasundalohan diha sa gubat sa Armagedon, ug maglaglag kanila. (Pin 16:14-16; 19:11-21) Mao kini ang tubag sa pangamuyo ngadto sa Diyos: “Paanhia ang imong gingharian. Matuman unta ang imong kabubut-on, maingon sa langit, mao man usab sa yuta.” (Mat 6:10) Dayon si Satanas itambog sa kahiladman ug magsugod ang usa ka libo ka tuig nga yugto diin si Kristo Jesus ug ang iyang mga kaubanan magmando ingong mga hari ug mga saserdote ibabaw sa mga molupyo sa yuta.—Pin 20:1, 6.

‘Itugyan ni Kristo ang gingharian.’ Gihubit usab ni apostol Pablo ang pagmando ni Kristo panahon sa iyang presensiya. Human banhawon ni Kristo ang iyang mga sumusunod gikan sa kamatayon, siya mopadayon sa ‘pagwagtang sa tanang kagamhanan ug sa tanang awtoridad ug gahom’ (dayag nga nagtumong sa tanang kagamhanan, awtoridad, ug gahom nga supak sa kabubut-on sa Diyos ingong Soberano). Dayon, sa pagkatapos sa iyang Milenyong Paghari, “itugyan na niya ang gingharian ngadto sa iyang Diyos ug Amahan,” ug siya magpasakop ngadto sa “Usa nga nagpasakop sa tanang butang ngadto kaniya, aron ang Diyos mahimong tanang butang ngadto sa tanan.”—1Co 15:21-28.

Sanglit ‘itugyan ni Kristo ang gingharian ngadto sa iyang Diyos ug Amahan,’ sa unsang diwa nga ang iyang Gingharian “walay kataposan,” sumala sa subsob nga giingon sa Kasulatan? (2Pe 1:11; Isa 9:7; Dan 7:14; Luc 1:33; Pin 11:15) Ang iyang Gingharian “dili gayod malumpag”; ang mga kalamposan niini magpadayon hangtod sa hangtod; siya pasidunggan sa walay kataposan tungod sa iyang papel ingong Mesiyanikong Hari.—Dan 2:44.

Panahon sa Usa ka Libo ka Tuig nga Paghari, ang pagmando ni Kristo sa yuta maglangkit ug saserdotehanong buluhaton alang sa masinugtanong katawhan. (Pin 5:9, 10; 20:6; 21:1-3) Pinaagi niini ang paggahom sa sala ug kamatayon ingong mga hari ibabaw sa masinugtanong katawhan, nga nailalom sa ilang “balaod,” matapos na; ang dili-takos nga kalulot ug ang pagkamatarong mao ang mangibabaw. (Rom 5:14, 17, 21) Sanglit ang sala ug kamatayon pagahanawon sa bug-os gikan sa mga molupyo sa yuta, matapos na usab ang pag-alagad ni Jesus ingong “usa ka magtatabang ngadto sa Amahan” sa diwa nga nagtaganag kapasig-ulian gikan sa mga sala sa dili-hingpit nga mga tawo. (1Ju 2:1, 2) Kana magpasig-uli sa katawhan ngadto sa orihinal nga kahimtang nga napahimuslan sa hingpit nga tawong si Adan didto sa Eden. Si Adan samtang hingpit pa wala magkinahanglan nga adunay usa nga mopataliwala kaniya ug sa Diyos aron mohimog pagpasig-uli. Busa, sa pagkatapos usab sa Usa ka Libo ka Tuig nga Pagmando ni Jesus, ang mga molupyo sa yuta maanaa na sa kahimtang ug mailalom sa responsibilidad nga manubag sa ilang binuhatan atubangan kang Jehova nga Diyos ingong Supremong Maghuhukom, nga dili na modangop kang bisan kinsa ingong legal nga tigpataliwala, o magtatabang. Si Jehova, ang Soberanong Gahom, sa ingon mahimong “tanang butang ngadto sa tanan.” Kini nagkahulogan nga ang katuyoan sa Diyos nga “tigomon pag-usab ang tanang butang diha kang Kristo, ang mga butang sa mga langit ug ang mga butang sa yuta,” bug-os na nga matuman.—1Co 15:28; Efe 1:9, 10.

Bug-os na unyang molampos ang katuyoan sa Milenyong Pagmando ni Jesus. Ang yuta, nga kanhi maoy sentro sa pagrebelde, mapasig-uli na unya sa bug-os, hinlo, ug tinong dapit niini diha sa gingharian o dominyo sa Soberano sa uniberso. Walay segundaryong gingharian ang magpabilin tali kang Jehova ug sa masinugtanong katawhan.

Apan human niini, himoon ang usa ka kataposang pagsulay sa integridad ug debosyon sa tanang yutan-ong mga sakop niini. Si Satanas pagabuhian gikan sa iyang bilanggoan sa kahiladman. Kadtong magpadala sa iyang pagpanghaylo mobuhat sa ingon sumala sa samang isyu nga gipatungha didto sa Eden: ang katungod sa pagkasoberano sa Diyos. Makita kini pinaagi sa ilang pag-atake ‘sa kampo sa mga balaan ug sa siyudad nga hinigugma.’ Sanglit ang maong isyu gihusay na sa hudisyal nga paagi ug gideklarar na nga natapos sa Korte sa langit, wala na unyay tugotan nga dugayng rebelyon labot niini. Kadtong mapakyas sa pagbarog nga maunongon dapig sa Diyos dili na makahimo sa pagpangamuyo kang Kristo Jesus ingong ‘pangpasig-uli nga magtatabang,’ kondili si Jehova nga Diyos mahimo nang “tanang butang” ngadto kanila, nga dili na posible ang pagpangamuyo o pagpataliwala. Ang tanang rebelde, espiritu ug tawo, makadawat sa sentensiya sa Diyos nga kalaglagan diha sa “ikaduhang kamatayon.”—Pin 20:7-15.