KORTE, HUDISYAL NGA

Si Jehova nga Diyos ingong Maglalalang sa uniberso adunay supremong soberanya. Ingon sa pag-ila kaniya sa karaang nasod sa Israel, siya mao ang Maghuhukom, Maghahatag-lagda, ug Hari sa uniberso. (Isa 33:22) Ang ulo sa banay nga si Abraham miila kaniya ingong “Maghuhukom sa tibuok yuta.” (Gen 18:25) Si Jehova naghulagway sa iyang kaugalingon ingong Supremong Maghuhukom sa legal nga kaso batok sa Israel (Miq 6:2), usab diha sa legal nga kaso alang sa iyang katawhan batok sa mga nasod. (Isa 34:8) Siya nagtawag sa iyang katawhan ingong iyang mga saksi diha sa usa ka kaso nga nalangkit ang iyang pagka-Diyos nga gihagit sa mga magsisimba sa bakak nga mga diyos.​—Isa 43:9-12.

Patriarkanhong Katilingban. Human sa Lunop, si Noe nahimong ulo sa banay o patriarka, ug ang Diyos nakigsaad kaniya ug sa iyang mga anak ingong mga hawas sa tawhanong rasa. (Gen 9:12-16) Nadawat usab ni Noe ang pangunang mga balaod nga dugang pa sa gilatid sa Diyos una pa niana. (Gen 9:3-6) Ingong patriarka, si Noe mihimog mga desisyon nga nakaapektar dili lamang sa iya mismong panimalay kondili usab sa iyang minyong mga anak nga lalaki ug sa ilang mga kaliwat.​—Gen 9:20-27.

Ang ulo sa banay maoy maghuhukom sa banay, nga naglakip sa mga ulipon ug niadtong tanan nga nagpuyo ilalom sa iyang panimalay, maingon nga si Jehova nga Diyos mao ang Ulo ug Maghuhukom sa usa ka dakong banay. (Gen 38:24) Ang mga panaglalis tali sa matag banay gihusay tali sa mga ulo sa banay kon posible nga kini mahusay sa malinawong paagi.

Si Jacob milihok ingong maghuhukom alang sa mga sakop sa iyang panimalay sa dihang si Laban nag-akusar nga ang iyang terapim gikawat sa usa nga sakop sa panon ni Jacob. Si Jacob miingon: “Si bisan kinsa nga kaniya imong makaplagan ang imong mga diyos, ayaw siya tugoting mabuhi.” (Gen 31:32) Apan, si Jacob wala mahibalo nga si Raquel ang nagkuha niini, ug si Laban wala makakaplag niini, busa si Raquel wala maakusahi. Sa dihang ang mga igsoong lalaki ni Jose nagbaligya kaniya ngadto sa Ehipto ug nagpakita sa nabulit-sa-dugo nga besti ni Jose aron ingnon nga siya gipatay sa usa ka mapintas nga mananap, si Jacob milingkod sa paghukom, misusi sa ebidensiya, ug mihimog hudisyal nga desisyon: “Seguradong gikuniskunis si Jose!” (Gen 37:33) Si Juda milingkod sa paghukom sa dihang iyang nakaplagan nga si Tamar nagmabdos, nga nagsentensiya kaniya nga silotan sa kamatayon. Apan sa dihang iyang nakaplagan nga siya gimaniobra ni Tamar aron maoy mohimo sa angay untang buhaton sa iyang anak nga lalaking si Sela subay sa legal nga paagi, siya nagpahayag kang Tamar nga mas matarong pa kay kaniya.​—Gen 38:24-26.

Taliwala sa mga magsisimba sa matuod nga Diyos, si Jehova giila kanunay ingong ang Supremong Maghuhukom. Ang ulo sa banay ingong maghuhukom giisip nga maoy manubag sa Diyos, kinsa milingkod sa paghukom sa kaso ni Adan ug Eva (Gen 3:8-24); ni Cain (Gen 4:9-15); sa katawhan sa panahon sa Lunop (Gen 6:1-3, 11-13, 17-21); sa mga magtutukod sa Torre sa Babel (Gen 11:1-9); sa Sodoma ug Gomora (Gen 18:20-33); ug ni Abimelek (Gen 20:3-7).

Ubos sa Balaod. Sa Pagpanggula sa mga Israelinhon gikan sa Ehipto, si Moises ingong hawas ni Jehova nahimong maghuhukom. Sa sinugdan siya naningkamot sa paghusay sa tanang kaso, nga daghan kaayo mao nga siya puliki gikan sa buntag hangtod sa gabii. Tungod sa tambag ni Jetro siya nagtudlog takos nga mga lalaki ingong mga pangulo sa linibo, sa ginatos, sa tagkalim-an, ug sa tagnapulo. (Ex 18:13-26) Kini wala magpasabot nga dihay usa ka tawo nga linaing gitudlo ingong maghuhukom alang sa matag pito o walo ka lig-on ug lawas nga mga lalaki. Hinunoa, ang nasod giorganisar nga may mga pangulong giawtorisahan sa pagdumala sa gagmayng mga kaso kon gikinahanglan. Apan ang bisan unsang kaso nga komplikado o lisod kaayo, o usa ka butang nga nalangkit ang nasod, pagadad-on ngadto kang Moises o ngadto sa sangtuwaryo atubangan sa mga saserdote.

Kining lisod nga mga butang nga pagahukman naglakip sa mosunod: Sa dihang ang bana nagsuspetsa sa kaputli sa iyang asawa (Num 5:11-31), sa usa ka kaso sa pag-ula ug dugo nga dihay panagbangi (Deu 17:​8, 9), ug sa pipila ka kaso diin ang usa ka tawo gisumbong sa pag-alsa apan ang ebidensiya dili tin-aw o kaduhaduhaan (Deu 19:15-20). Ang mga saserdote maoy magdumala sa usa ka kaso labot sa wala masulbad nga pagbuno.​—Deu 21:1-9.

Walay regular nga mga probisyon sa pag-apelar gikan sa ubos nga mga korte ngadto sa mas taas nga korte, apan kon ang mga pangulo sa tagnapulo dili makahukom sa usa ka kaso, sila makadala niini ngadto sa mga pangulo sa tagkalim-an, ug sa uban pa, o direktang magdala niini ngadto sa sangtuwaryo o kang Moises.​—Ex 18:26; Deu 1:17; 17:8-11.

Ang mga lalaki nga gipili ingong mga maghuhukom kinahanglang takos, kasaligang mga lalaki, may kahadlok kang Jehova, nagadumot sa dili-minatarong nga ganansiya. (Ex 18:21) Sila sa kadaghanan maoy mga ulo sa banay o mga pangulo sa tribo, mga ansiyano sa siyudad nga niana sila milihok ingong mga maghuhukom. Ang mga Levihanon, kinsa gipinig ni Jehova ingong linaing mga magtutudlo sa Balaod, nag-alagad usab ingong mga maghuhukom.​—Deu 1:15.

Adunay daghang tambag batok sa pagtuis sa paghukom, sa pagdawat ug mga hiphip, o sa pagpihigpihig. (Ex 23:6-8; Deu 1:​16, 17; 16:19; Pr 17:23; 24:23; 28:21; 29:4) Ang tawong kabos dili angayng paboran tungod lamang kay siya kabos, ni ang tawong dato pagahatagan ug bentaha kay sa kabos. (Lev 19:15) Ang mga katungod sa langyawng pumoluyo angayng pagatagdon, ug sila dili pagalupigan. Ang mga maghuhukom angayng dili magdaogdaog sa maong mga tawo, ni sa babayeng balo ug sa mga ilo, kinsa mopatim-aw nga walay tigpanalipod, kay si Jehova maoy ilang amahan nga Maghuhukom ug Tigpanalipod. (Lev 19:​33, 34; Ex 22:21; 23:9; Deu 10:18; 24:​17, 18; 27:19; Sal 68:5) Busa, ang langyawng mga pumoluyo kinahanglang motahod sa balaod sa yuta. (Lev 18:26) Apan kini nga mga kalagdaan ug mga tambag nga gikan kang Jehova gisalikway sa mga prinsipe ug sa mga maghuhukom sa Israel, ug ang maong pagsalikway maoy usa sa mga hinungdan nga ang Diyos grabeng naghukom sa nasod.​—Isa 1:23; Eze 22:12; 1Sa 8:3; Sal 26:10; Am 5:12.

Sanglit ang mga maghuhukom kinahanglang maoy mga tawong matul-id, nga magahukom sumala sa balaod ni Jehova, sila naghawas kang Jehova. Busa, ang pagbarog atubangan sa mga maghuhukom giisip ingong pagbarog atubangan kang Jehova. (Deu 1:17; 19:17; Jos 7:19; 2Cr 19:6) Ang terminong “katigoman” o “kongregasyon” sa daghang kahimtang nagtumong sa katibuk-ang panon sa katawhan, apan ang paghisgot sa Bibliya sa pagdala sa mga kaso aron hukman atubangan sa katigoman o kongregasyon nagpunting sa hawas nga mga membro niana, sa mga maghuhukom, ingon sa gipakita sa Numeros 35:​12, 24, 25 ug Mateo 18:17.

Ang lokal nga korte nahimutang sa ganghaan sa usa ka siyudad. (Deu 16:18; 21:19; 22:​15, 24; 25:7; Ru 4:1) Sa paghisgot sa “ganghaan,” kini nagpasabot sa bakanteng luna sulod sa siyudad duol sa ganghaan. Ang mga ganghaan maoy mga dapit diin ang Balaod gibasa ngadto sa nagkatigom nga katawhan ug diin gimantala ang mga ordinansa. (Neh 8:​1-3) Diha sa ganghaan, dali rang makakuhag mga saksi alang sa kalihokang sibil, sama sa pagbaligyag mga propiedad, ug uban pa, sanglit ang kadaghanang tawo mosulod ug mogawas agi sa ganghaan sa maadlaw. Lain pa, tungod sa publisidad nga ikahatag sa bisan unsang husay diha sa ganghaan, ang mga maghuhukom mag-amping gayod ug magpakitag hustisya diha sa ilang mga paghusay ug sa ilang mga desisyon. Dayag nga adunay dapit nga gitagana duol sa ganghaan diin ang mga maghuhukom komportable nga makadumala. (Job 29:7) Si Samuel mipanaw libot sa Bethel, Gilgal, ug sa Mizpa ug “naghukom sa Israel niining tanang dapit,” ingon man usab sa Rama, diin didto nahimutang ang iyang balay.​—1Sa 7:​16, 17.

Ang mga maghuhukom kinahanglang tahoron, sanglit sila naghupot ug katungdanan nga naghawas kang Jehova. (Ex 22:28; Buh 23:3-5) Sa dihang ang desisyon ipakanaog sa mga saserdote, sa mga Levihanon sa sangtuwaryo, o sa maghuhukom nga nag-alagad niadtong mga adlawa (sama pananglitan, kang Moises o Samuel), kini kinahanglang tumanon, ug ang bisan kinsa nga dili motuman sa desisyon pagapatyon.​—Deu 17:8-13.

Kon ang usa ka tawo silotan pinaagi sa pagbunal, siya pahapaon atubangan sa maghuhukom ug bunalan atubangan kaniya. (Deu 25:2) Ang hustisya ipahamtang sa madali. Ang mga panghitabo lamang diin ang usa ka tawo itener sulod sa usa ka panahon maoy sa dihang ang kaso lisod ug ang paghukom kinahanglang madawat gikan kang Jehova. Dayon ang akusado itener hangtod nga madawat ang desisyon. (Lev 24:12; Num 15:34) Ang Balaod wala maghatag ug probisyon sa pagbilanggo. Sa ulahi na lamang sa dihang ang nasod nagkahuyang, ug sa panahon usab sa Hentil nga pagmando, nga ang pagbilanggo gihimo.​—2Cr 18:​25, 26; Jer 20:2; 29:26; Esd 7:26; Buh 5:19; 12:​3, 4.

Sa Panahon sa mga Hari. Human matukod ang gingharian sa Israel ang labing lisod nga mga kaso dad-on ngadto sa hari o kaha ngadto sa sangtuwaryo. Sa Deuteronomio 17:​18, 19, ang Balaod naglatid nga ang hari, sa dihang molingkod sa iyang trono, magsulat alang sa iyang kaugalingon ug usa ka kopya sa Balaod ug magbasa niini adlaw-adlaw, aron nga siya mahimong kuwalipikado gayod sa paghukom sa lisod nga mga kaso. Gimaniobra sa manalagnang si Natan nga si David maoy mohukom sa iyang kaugalingong kaso labot kang Bat-seba ug kang Urias nga Hitihanon. (2Sa 12:​1-6) Si Joab sa pagkamaalamon nagpadala sa usa ka babayeng Tekoahanon aron sa pagsang-at ug usa ka kaso ngadto kang David alang kang Absalom. (2Sa 14:1-21) Una pa sa iyang kamatayon si David nagtudlog 6,000 ka kuwalipikadong mga Levihanon sa pag-alagad ingong mga opisyal ug mga maghuhukom sa Israel. (1Cr 23:4) Si Haring Solomon nabantog sa iyang kaalam sa paghukom. Ang usa ka kaso nga nagpabantog kaniya mao ang kaso labot sa pagkainahan sa duha ka pampam. (1Ha 3:16-28) Si Jehosapat mihimog relihiyosong mga reporma sa Juda ug nagpalig-on sa hudisyal nga kahikayan.​—2Cr 19:5-11.

Kinsa ang mga membro sa Hudiyohanong Sanhedrin?

Ang Sanhedrin mao ang hataas nga hukmanan sa mga Hudiyo. Nahimutang kini sa Jerusalem. Kapitoag-usa ka membro ang naglangkob niining hataas nga korte nga gitawag nga ang Dakong Sanhedrin. Sa panahon sa yutan-ong ministeryo ni Jesus ang 71 ka membro naglakip sa hataas nga saserdote ug sa uban pa nga naghupot kanhi sa katungdanan sa pagkahataas nga saserdote (nga ang pipila kanila lagmit dungan nga nagkinabuhi, kay ang maong katungdanan maoy tinudlo ubos sa Romanhong pagmando). Naglakip usab kini sa mga membro sa mga banay sa hataas nga mga saserdote, sa mga ansiyano, sa mga pangulo sa mga tribo ug sa mga banay, ug sa mga eskriba, sa mga lalaki nga batid sa Balaod. (Buh 4:​5, 6) Kining mga tawhana maoy mga membro sa mga sekta sa mga Pariseo ug mga Saduseo.​—Buh 23:6.

Ang pangulo ug presidente sa Sanhedrin mao ang hataas nga saserdote, ug siya ang magpatawag sa panagkatigom. (Buh 5:​17, 21, 27; 7:1; 22:5; 23:2) Si Caifas mao ang nagadumalang hataas nga saserdote sa panahon sa paghusay kang Jesus, bisan tuod si Jesus gidala una atubangan kang Anas aron sukitsukiton. (Mat 26:​3, 57; Mar 14:​53, 55, 60, 63; 15:1; Luc 22:54; Ju 18:​12, 13, 19-24) Si Ananias mao ang nagadumalang hataas nga saserdote sa Sanhedrin sa panahon sa paghusay kang Pablo.​—Buh 23:2.

Sumala sa Tosefta (Sanhedrin 7:1) ug sa Mishnah (Sanhedrin 4:1), ang Sanhedrin molingkod sa paghukom sukad sa panahon sa pagtanyag sa inadlaw nga halad sa buntag hangtod sa halad sa pagkagabii. Kini dili molingkod sa paghukom sa mga adlaw sa Igpapahulay o sa mga adlaw sa pista. Sa mga kaso nga ang silot maoy kamatayon ang Sanhedrin mohimog paghusay sa maadlaw, ug ang hukom kinahanglang desisyonan nianang adlawa. Kon kini nga paghukom maoy silot tungod sa pagkasad-an, kini ipahayag pagkaugma. Busa, ang mga paghusay dili himoon sa bisperas sa Igpapahulay o sa bisperas sa pista. Apan, kini nga pamaagi wala sunda labot sa paghusay kang Jesus.

Ang Mishnah (Sanhedrin 4:3) nag-ingon: “Ang Sanhedrin gihan-ay nga pormag katunga sa usa ka linging giokanan aron ang tanan magkakitaay. Sa ilang atubangan mobarog ang duha ka eskriba sa mga maghuhukom, ang usa sa tuo ug ang usa sa wala, ug isulat sa mga eskriba ang mga pulong sa mga maghuhukom nga pabor sa pagkaabsuwelto ug ang mga pulong sa mga maghuhukom nga pabor sa pagsilot.”​—Gihubad ni H. Danby.

Sumala sa Hudiyohanong tradisyon, ang Sanhedrin gimugna ni Moises (Num 11:16-25) ug giorganisar pag-usab ni Esdras dihadiha human makabalik gikan sa pagkadestiyero. Apan walay makasaysayanhong ebidensiya nga magpaluyo sa ideya nga 70 ka ansiyano ang milingkod sa usa ka korte aron husayon ang mga kaso niadtong unang kapanahonan. Hinuon, ang Sanhedrin lagmit namugna sa panahon sa Gregong pagmando sa Palestina. Sa panahon sa yutan-ong ministeryo ni Jesus, ang Romanhong kagamhanan nagtugot sa Sanhedrin nga makabaton ug dakodakong independensiya, nga naghatag niini ug sibil ug administratibong awtoridad. Kini adunay mga sundalo nga magamit ug may gahom sa pagdakop ug pagbilanggo. (Mat 26:47; Buh 4:1-3; 9:​1, 2) Ang relihiyosong awtoridad niini giila bisan taliwala sa mga Hudiyo nga Natibulaag. (Tan-awa ang Buh 9:​1, 2.) Bisan pa niana, ubos sa pagmando sa Roma ang Sanhedrin sa kadugayan nawad-an sa legal nga awtoridad niini sa pagpahamtang ug silot nga kamatayon, gawas kon sila makakuhag permiso gikan sa Romanong gobernador (prokurador). (Ju 18:31) Human sa kalaglagan sa Jerusalem niadtong 70 K.P., ang Sanhedrin nahanaw.

Sa Jerusalem dihay mas ubos nga mga korte usab nga gilangkoban sa 23 ka membro ang kada usa. Sumala sa Mishnah (Sanhedrin 1:6), kining gagmayng mga korte nahimutang usab sa ubang mga siyudad nga may igoigong gidak-on sa tibuok Palestina. Ang bug-os nga gidaghanon sa mga maghuhukom nga naglangkob sa korte dili molingkod sa matag kaso. Ang gidaghanon magkalahi sumala sa gibug-aton sa kaso nga pagahukman ug sa kalisod sa pagkab-ot sa hukom. Dugang pa, anaa ang korte sa balangay nga gilangkoban sa tulo ka lalaki, ug ang usa ka korte nga gilangkoban sa pito ka ansiyano sa balangay.

Ang mga sinagoga, nga pangunang gigamit alang sa pagtudlo, gigamit usab ingong mga dapit alang sa lokal nga mga korte, nga usahay gihisgotan ingong ‘lokal nga mga Sanhedrin,’ nga adunay gahom sa pagpahamtang ug mga silot sa paglatigo ug pag-ekskomunikar.​—Mat 10:​17, ftn sa Rbi8; 23:34; Mar 13:9; Luc 21:12; Ju 9:22; 12:42; 16:2; tan-awa ang SAMBINGAY (Ang pipila sa bantog nga mga sambingay ni Jesus [21]).

Ang Kristohanong Kongregasyon. Ang Kristohanong kongregasyon, bisan tuod walay sekular nga awtoridad sama sa korte, makahimog lakang batok sa badlongong mga membro nga nagkinahanglan ug espirituwal nga disiplina, ug kini gani makapalagpot kanila gikan sa kongregasyon. Busa, si apostol Pablo nagsulti sa kongregasyon nga sila, buot ingnon, ang hawas nga mga membro niini, kadtong may awtoridad sa pagdumala, kinahanglang maghukom niadtong anaa sa sulod sa organisasyon. (1Co 5:​12, 13) Sa pagsulat ngadto sa mga kongregasyon ug ngadto sa mga magtatan-aw, si Pablo ug Pedro nagpasiugda nga ang mga ansiyano kinahanglang magbantay pag-ayo sa espirituwal nga kahimtang sa kongregasyon ug angayng motabang ug motambag kang bisan kinsa nga mihimog dili-maalamon o sayop nga lakang. (2Ti 4:2; 1Pe 5:​1, 2; itandi ang Gal 6:1.) Kadtong magpahinabog pagkabahinbahin o mga sekta kinahanglang pahimangnoan sa una ug sa ikaduhang higayon sa dili pa mohimog aksiyon sa kongregasyon. (Tit 3:​10, 11) Apan ang mga tawo nga padayong nagbuhat ug sala kinahanglang ipalagpot, hinginlan gikan sa kongregasyon. Kini maoy pagdisiplina, nga nagpakita ngadto sa mga makasasala nga ang ilang dalan sa kasal-anan dili tugotan diha sa kongregasyon. (1Ti 1:20) Si Pablo nagsugo niadtong mga lalaki diha sa kongregasyon nga adunay responsibilidad nga molihok ingong mga maghuhukom sa pagtigom aron sa paghusay sa maong butang. (1Co 5:​1-5; 6:​1-5) Ilang dawaton lamang ang akusasyon ingong tinuod kon adunay duha o tulo ka saksi, nga timbangtimbangon ang mga ebidensiya nga dili mohukom-daan, ug dili magbuhat ug bisan unsa sumala sa pagkamapihigon.​—1Ti 5:​19, 21.

Gisugo ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga kon ang usa makasala batok sa lain, angayng himoon una ang mga paningkamot sa paghusay sa mga butang tali kanila lamang. Kon mapakyas kini nga mga paningkamot ug ang isyu maoy seryoso, ilang dalhon kini sa kongregasyon aron mahusay (sa ato pa, ngadto kanilang gitudlo alang sa responsableng mga katungdanan sa pagdumala sa kongregasyon). Si Pablo sa ulahi nagtambag sa mga Kristohanon sa paghusay sa mga panagbangi niining paagiha ug dili magdala sa usag usa ngadto sa kalibotanong mga korte.​—Mat 18:15-17; 1Co 6:1-8; tan-awa ang LEGAL NGA KASO.