Ang Binaba nga Kasugoan​—Nganong Gisulat Kini?

NGANONG daghang unang-siglo nga mga Hudiyo ang napakyas sa pagdawat kang Jesus ingong ang Mesiyas? Ang usa ka saksing nakakita nagtaho: “Human [si Jesus] moadto sa templo, ang pangulong mga saserdote ug ang mga ansiyano sa katawhan nanuol kaniya samtang siya nanudlo ug miingon: ‘Pinaagi ba sa unsang awtoridad nga ikaw nagabuhat niining mga butanga? Ug kinsay naghatag kanimo niini nga awtoridad?’” (Mateo 21:23) Sa ilang panglantaw, ang Labing Gamhanan naghatag sa Torah (Balaod) ngadto sa Hudiyohanong nasod, ug naghatag kini sa pipila ka tawo ug hinatag-sa-Diyos nga awtoridad. Si Jesus ba nagbaton sa maong awtoridad?

Si Jesus nagpakitag dakong pagtahod sa Torah ug niadtong gihatagan niinig tinuod nga awtoridad. (Mateo 5:17-20; Lucas 5:14; 17:14) Apan kanunay niyang gisaway kadtong naglapas sa kasugoan sa Diyos. (Mateo 15:3-9; 23:2-28) Ang maong mga tawo nagsunod sa mga tradisyon nga nailhan sa ulahi ingong ang binaba nga kasugoan. Si Jesus nagsalikway sa awtoridad niini. Sa baylo, daghan ang nagsalikway kaniya ingong ang Mesiyas. Sila nagtuo nga ang usa ka tawo nga nagpaluyo sa mga tradisyon niadtong may awtoridad taliwala nila mao lamang ang makabaton sa pagpaluyo sa Diyos.

Diin maggikan kining binaba nga kasugoan? Sa unsang paagi nga gilantaw kini sa ulahi sa mga Hudiyo ingong may awtoridad katumbas sa sinulat nga Kasugoan nga gitala diha sa Kasulatan? Ug kon gituyo kini nga mahimong binaba nga tradisyon, nganong sa ngadtongadto kini gisulat?

Diin Maggikan ang mga Tradisyon?

Ang mga Israelinhon misulod sa relasyong may pakigtugon uban kang Jehova nga Diyos sa Bukid sa Sinai niadtong 1513 W.K.P. Pinaagi kang Moises, ilang nadawat ang mga lagda sa maong pakigtugon. (Exodo 24:3) Ang pagsunod niini nga mga tulumanon magpahinabo kanila nga ‘pamatud-an ang ilang kaugalingon nga balaan ingon nga si Jehova nga ilang Diyos balaan.’ (Levitico 11:44) Ilalom sa pakigtugon sa Kasugoan, ang pagsimba kang Jehova naglakip sa mga halad nga itanyag sa gitudlo nga mga saserdote. Diha unyay sentrong dapit sa pagsimba​—sa ngadtongadto ang templo sa Jerusalem.​—Deuteronomio 12:5-7; 2 Cronicas 6:4-6.

Ang Moisesnong Kasugoan nagtaganag kinatibuk-ang gambalay alang sa pagsimba sa Israel kang Jehova ingong usa ka nasod. Bisan pa niana, ang pipila ka detalye dili tinong gisulti. Pananglitan, ang Kasugoan nagdili sa pagtrabaho sa Igpapahulay, apan wala kini maghimog tino nga kalainan tali sa trabaho ug sa ubang mga kalihokan.​—Exodo 20:10.

Kon nakita ni Jehova nga angayng himoon ang ingon, nagtagana unta siyag detalyadong mga tulumanon nga nagsakop sa matag mahunahunaan nga suliran. Apan iyang gilalang ang mga tawo nga dunay tanlag, ug gihatagan niya silag inisyatibo sa pag-alagad kaniya uban ang sukod sa pagkamapailin-ilinon sulod sa gambalay sa iyang mga lagda. Ang Kasugoan naghimog tagana alang sa hudisyal nga mga kaso nga pagadumalahon sa mga saserdote, mga Levihanon, ug mga maghuhukom. (Deuteronomio 17:8-11) Samtang nagkadaghan ang kaso, gipahamtang ang pipila ka sumbanan, ug walay duhaduha nga ang pipila niini gipasa sa sunodsunod nga kaliwatan. Ang mga paagi sa pag-atiman sa mga katungdanan sa saserdote sa templo ni Jehova gipasa usab gikan sa amahan ngadto sa anak nga lalaki. Samtang nagkadaghan ang giambitang kasinatian sa nasod, mao usab ang mga tradisyon niini.

Hinunoa, diha sa labing hinungdanong bahin sa pagsimba sa Israel nagpabilin ang sinulat nga Kasugoan nga gihatag kang Moises. Ang Exodo 24:3, 4 nag-ingon: “Si Moises miadto ug giasoy ngadto sa katawhan ang tanang pulong ni Jehova ug ang tanang hudisyal nga desisyon, ug ang tanang katawhan mitubag sa usa ka tingog ug miingon: ‘Ang tanang pulong nga gipamulong ni Jehova kami andam sa pagbuhat.’ Busa gisulat ni Moises ang tanang pulong ni Jehova.” Subay niining sinulat nga kasugoan nga gihimo sa Diyos ang iyang pakigtugon uban sa mga Israelinhon. (Exodo 34:27) Sa pagkamatuod, walay gisulti ang Kasulatan bahin sa paglungtad sa usa ka binaba nga kasugoan.

“Kinsay Naghatag Kanimo Niini nga Awtoridad?”

Ang Moisesnong Kasugoan tin-awng nagtugyan sa panguna nga relihiyosong awtoridad diha sa mga kamot sa mga saserdote, ang mga kaliwat ni Aaron. (Levitico 10:8-11; Deuteronomio 24:8; 2 Cronicas 26:16-20; Malaquias 2:7) Ugaling, latas sa kasiglohan, ang pipila ka saserdote nahimong dili-matinumanon ug dunot. (1 Samuel 2:12-17, 22-29; Jeremias 5:31; Malaquias 2:8, 9) Sulod sa panahon sa Gregong pagmando, daghang saserdote ang mikompromiso sa relihiyosong mga isyu. Sa ikaduhang siglo W.K.P., ang mga Pariseo​—usa ka bag-ong grupo sulod sa Judaismo nga walay pagsalig sa mga saserdote—​misugod sa paghimog mga tradisyon nga pinaagi niini ang ordinaryong tawo makaisip sa iyang kaugalingon ingong balaan sama sa saserdote. Makapadani sa kadaghanan kini nga mga tradisyon, apan kini maoy dili-madawat nga pagdugang sa Kasugoan.​—Deuteronomio 4:2; 12:32 (13:1 sa Hudiyohanong mga edisyon).

Ang mga Pariseo nahimong bag-ong mga eskolar sa Kasugoan, nga naghimo sa trabaho nga ilang gibating wala himoa sa mga saserdote. Sanglit ang Moisesnong Kasugoan wala magtugot sa ilang awtoridad, nakaugmad silag bag-ong pamaagi sa paghubad sa Kasulatan pinaagig misteryosong mga sambingay ug pinaagi sa ubang mga pamaagi nga morag nagsuportar sa ilang mga panglantaw.a Ingong pangulong mga tig-atiman ug mga tigpasiugda niining mga tradisyona, nakapatungha silag bag-ong patukoranan sa awtoridad diha sa Israel. Pag-abot sa unang siglo K.P., ang mga Pariseo nahimong dominanteng puwersa diha sa Judaismo.

Samtang ilang gitigom ang naglungtad na nga binabang mga tradisyon ug nangitag Kasulatanhong mga kahulogan aron dugang nga mapalig-on ang ilang kaugalingong mga tradisyon, nakita sa mga Pariseo ang panginahanglan sa paghatag ug dugang nga awtoridad sa ilang kalihokan. Usa ka bag-ong ideya mahitungod sa sinugdan niini nga mga tradisyon ang nahimugso. Ang mga rabbi misugod sa pagtudlo: “Si Moises ang midawat sa Torah didto sa Sinai ug gipasa kini ngadto kang Josue, si Josue ngadto sa mga ansiyano, ug ang mga ansiyano ngadto sa mga propeta. Ug ang mga propeta nagpasa niini ngadto sa kalalakin-an sa dakong katilingban.”​—Avot 1:1, ang Mishnah.

Sa pag-ingong, “si Moises ang midawat sa Torah,” ang mga rabbi nagtumong dili lamang sa sinulat nga kasugoan kondili sa tanan nilang binaba nga mga tradisyon. Sila nag-ingon nga kining mga tradisyona​—gimugna ug giugmad sa mga tawo—​gihatag sa Diyos kang Moises didto sa Sinai. Ug sila nagtudlo nga wala gitugyan sa Diyos ngadto sa mga tawo ang pagpatin-aw kon unsay wala sa Torah kondili binaba nga gihubit kon unsay wala diha sa sinulat nga Kasugoan. Sumala pa kanila, gipasa ni Moises kining binaba nga kasugoan ngadto sa daghang kaliwatan, dili ngadto sa mga saserdote, kondili sa ubang mga lider. Ang mga Pariseo mismo nangangkon nga mao ang kinaiyanhong mga manununod niining “wala maputol” nga pagkasunodsunod sa awtoridad.

Ang Kasugoan Anaa sa Krisis​—Usa ka Bag-ong Solusyon

Si Jesus, kansang hinatag-sa-Diyos nga awtoridad gikuwestiyon sa Hudiyohanong mga lider, nagtagna sa kalaglagan sa templo. (Mateo 23:37–​24:2) Human malaglag sa mga Romano ang templo niadtong 70 K.P., ang mga gibaod sa Moisesnong Kasugoan nga naglakip sa mga halad ug pag-alagad sa mga saserdote dili na gayod matuman. Ang Diyos nagtukod ug bag-ong pakigtugon pinasikad sa halad lukat ni Jesus. (Lucas 22:20) Ang pakigtugon sa Moisesnong Kasugoan gitapos na.​—Hebreohanon 8:7-13.

Inay nga sabton kining mga hitaboa ingong pamatuod nga si Jesus mao ang Mesiyas, ang mga Pariseo nakakaplag ug laing solusyon. Ila nang nailog ang dakong bahin sa awtoridad sa mga saserdote. Sanglit nalaglag na ang templo, makahimo silag lain pang lakang. Ang rabbinikong eskuylahan sa Yavneh nahimong sentro sa giorganisar-pag-usab nga Sanhedrin​—ang Hudiyohanong hataas nga korte. Ilalom sa pagpangulo ni Yohanan ben Zakkai ug Gamaliel II sa Yavneh, ang Judaismo bug-os nga nagambalay pag-usab. Ang mga serbisyo sa sinagoga, nga gipangunahan sa mga rabbi, maoy nagpuli sa pagsimba sa templo, nga gidumalahan sa mga saserdote. Ang mga pag-ampo, ilabina kadtong sa Adlaw sa Pagtabon sa Sala, maoy mipuli sa mga halad. Ang mga Pariseo nangatarongan nga ang binaba nga kasugoang gihatag kang Moises sa Sinai nakakita nang daan ug nakahimo nag tagana alang niini.

Ang rabbinikong mga eskuylahan nakabaton ug dugang nga kabantog. Ang ilang pangunang kurikulum mao ang mainit nga panaglantugi, pagsag-ulo, ug pagpadapat sa binaba nga kasugoan. Sa miagi, ang pasikaranan sa binaba nga kasugoan nalangkit sa pagbadbad sa Kasulatan​—ang Midrash. Karon, ang kanunay-gidugangang mga tradisyon nga nagkadaghan gisugdang itudlo ug organisahon sa bulag nga paagi. Ang matag lagda sa binaba nga kasugoan gihimong mugbo, sayon sag-ulohon nga mga prase, nga kasagarang kantahon.

Nganong Kinahanglan Pang Isulat ang Usa ka Binaba nga Kasugoan?

Ang pagkadaghan kaayo sa rabbinikong mga eskuylahan ug nagkadaghang rabbinikong mga lagda nagpatunghag bag-ong suliran. Ang rabbinikong eskolar nga si Adin Steinsaltz nagpatin-aw: “Ang matag magtutudlo may iyang kaugalingong pamaagi ug nagprase sa iyang binaba nga mga lagda diha sa iyang kaugalingong linain nga estilo. . . . Dili na igo nga masinati sa mga pagpanudlo sa magtutudlo sa usa, ug ang estudyante obligadong mahibaloan mismo ang trabaho sa ubang mga eskolar . . . Busa ang mga estudyante mapugos sa pagsag-ulo ug daghan kaayong materyal tungod sa ‘kusog nga pag-uswag sa kahibalo.’” Taliwala sa hilabihan ka daghang dili-organisadong impormasyon, ang panumdoman sa estudyante mahago kaayo sa puntong dili na makaagwanta.

Sa ikaduhang siglo K.P., ang Hudiyohanong pagrebelde batok sa Roma, nga gipangunahan ni Bar Kokhba, mitultol ngadto sa grabeng paglutos sa rabbinikong mga eskolar. Si Akiba​—ang panguna nga rabbi, nga nagsuportar kang Bar Kokhba—​ingon man ang daghang nangunang mga eskolar gipamatay. Gikahadlokan sa mga rabbi nga ang nagsugod na usab nga paglutos makapameligro sa mismong paglungtad sa ilang binaba nga kasugoan. Nagtuo silang ang mga tradisyon labing maayong ipasa sa binaba nga paagi gikan sa magtutudlo ngadto sa tinun-an, apan kining nausab nga mga kahimtang mitultol sa dugang nga paningkamot sa paghimog organisadong gambalay aron mapreserbar ang mga pagpanudlo sa mga manggialamon, sa kahadlok nga makalimtan kini hangtod sa hangtod.

Panahon sa misunod nga yugto sa igong kalinaw uban sa Roma, si Judah Ha-Nasi, ang nangunang rabbi sa ulahing bahin sa ikaduha ug sayong bahin sa ikatulong mga siglo K.P., nagtipon sa daghang eskolar ug naghikay sa daghan kaayong binaba nga tradisyon ngadto sa usa ka organisadong sistema nga gilangkoban sa unom ka Han-ay, ang matag usa gibahin ngadto sa mas gagmay nga mga kabatbatan​—63 tanan. Kini nga basahon nailhan ingong ang Mishnah. Si Ephraim Urbach, usa ka awtoridad sa binaba nga kasugoan, nagkomento: “Ang Mishnah . . . gihatagag pag-uyon ug awtoridad nga wala pa gayod mahatag sa bisan unsang basahon gawas sa Torah mismo.” Gisalikway ang Mesiyas, nagun-ob ang templo, apan tungod kay ang binaba nga kasugoan napreserbar pinaagig pagsulat sa dagway sa Mishnah, usa ka bag-ong yugto sa Judaismo ang nagsugod.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 26]

Nganong gisalikway sa daghang Hudiyo ang awtoridad ni Jesus?