KAALAM

Ang Biblikanhong kahulogan sa kaalam nagpasiugda sa maayong panghukom, nga gipasukad sa kahibalo ug pagsabot; ang katakos sa paggamit sa kahibalo ug pagsabot sa malamposong paagi aron sa pagsulbad sa mga suliran, sa paglikay o pagpahilayo gikan sa mga kapeligrohan, sa pagkab-ot sa tinong mga tumong, o sa pagtambag sa uban sa pagbuhat niana. Kaatbang kini sa kabuangan ug pagkahungog, diin kini subsob nga gitandi.​—Deu 32:6; Pr 11:29; Ecc 6:8.

Ang pangunang mga termino nga nagkahulogan ug kaalam mao ang Hebreohanong chokh·mahʹ (berbo, cha·khamʹ) ug ang Gregong so·phiʹa, uban ang kaamgid nga mga porma niini. Dugang pa, anaa ang Hebreohanong tu·shi·yahʹ, nga mahimong hubaron nga “mabungahong pagbuhat” o “praktikal nga kaalam,” ug ang Gregong phroʹni·mos ug phroʹne·sis (gikan sa phren, ang “hunahuna”), nga nalangkit sa “pagkamay-salabotan,” “maalamon,” o “praktikal nga kaalam.”

Ang kaalam nagpasabot sa gilapdon sa kahibalo ug sa giladmon sa pagsabot, ug kini makahatag ug maayo ug tin-aw nga paghukom nga maoy kinaiyahan sa kaalam. Ang tawong maalamon “nagatipig ug kahibalo,” nga nagpondo niini aron siya adunay makuha. (Pr 10:14) Bisan tuod “ang kaalam mao ang pangunang butang,” ang tambag mao nga “uban sa tanan nga imong pagabatonan, batoni ang pagsabot.” (Pr 4:5-7) Ang pagsabot (usa ka halapad nga termino nga kanunayng naglakip sa katakos sa pag-ila) nagpalig-on sa kaalam, nakaamot ug dako sa pagkamaalamon ug sa abanteng panglantaw, nga maoy talagsaong mga kinaiyahan usab sa kaalam. Ang pagkamaalamon nagpasabot ug mainampingong panabot ug mahimong ipasundayag nga may panagana, pagpugong-sa-kaugalingon, pagkamakasaranganon, o pagkamapugnganon. Ang “tawong maalamon [porma sa phroʹni·mos]” nagtukod sa iyang balay ibabaw sa dakong-bato, kay naglantaw-daan sa posibilidad sa pag-abot sa bagyo; ang tawong buangbuang nagtukod sa iyang balay ibabaw sa balas ug nakaagom ug katalagman.​—Mat 7:24-27.

Ang pagsabot nagpalig-on sa kaalam sa ubang mga paagi. Pananglitan, ang usa ka tawo mahimong mosunod sa usa ka sugo sa Diyos tungod kay siya nakasabot sa pagkahusto sa maong pagsunod, ug kini maoy kaalam sa iyang bahin. Apan kon siya makabaton sa tinuod nga pagsabot sa hinungdan sa maong sugo, sa maayong katuyoan niini, ug sa mga kaayohan nga moresulta sa pagsunod niini, iyang mapalig-on pag-ayo ang determinasyon sa iyang kasingkasing nga magpadayon sa maong maalamon nga dalan. (Pr 14:33) Ang Proverbio 21:11 nag-ingon nga “pinaagi sa paghatag ug hait nga salabotan ngadto sa tawong maalamon siya makabaton ug kahibalo.” Ang tawong maalamon malipay sa pagkuhag bisan unsang impormasyon nga mohatag kaniyag mas tin-aw nga panglantaw maylabot sa nagpahiping mga sirkumstansiya, mga kahimtang, ug mga hinungdan sa mga suliran. Sa ingon siya ‘nakabaton ug kahibalo’ kon unsay buhaton mahitungod sa maong butang ug nasayod kon unsang mga konklusyon ang himoon, kon unsay gikinahanglan aron masulbad ang mitungha nga suliran.​—Itandi ang Pr 9:9; Ecc 7:25; 8:1; Eze 28:3; tan-awa ang HAIT NGA SALABOTAN.

Kaalam sa Diyos. Ang kaalam sa bug-os nga diwa makaplagan diha kang Jehova nga Diyos, kinsa maoy “bugtong maalamon” pinasukad niini nga diwa. (Rom 16:27; Pin 7:12) Ang kahibalo mao ang pagkaila o pagkasinati sa kamatuoran, ug sanglit si Jehova mao ang Maglalalang, kinsa maoy “gikan sa panahong walay tino hangtod sa panahong walay tino” (Sal 90:​1, 2), siya nahibalo sa tanan nga kinahanglang mahibaloan bahin sa uniberso, sa mga butang nga anaa niini, ug sa kasaysayan niini hangtod karon. Siya ang naghimo sa tanang pisikal nga mga balaod, mga siklo, ug mga sukdanan nga niana gipasukad sa mga tawo ang ilang panukiduki ug imbensiyon, ug kon wala kana sila walay mahimo ug walay malig-on nga pasukaranan sa paghimo niini. (Job 38:34-38; Sal 104:24; Pr 3:19; Jer 10:​12, 13) Nan dayag nga ang iyang moral nga mga sukdanan mas hinungdanon pa alang sa kalig-on, maayong panghukom, ug malamposong pagkinabuhi sa tawo. (Deu 32:4-6; tan-awa ang JEHOVA [Usa ka Diyos sa moral nga mga sukdanan].) Walay butang nga dili niya arang masabtan. (Isa 40:​13, 14) Bisan tuod nga siya tingali motugot nga maugmad ang mga butang nga sukwahi sa iyang matarong nga mga sukdanan ug gani temporaryong molambo, ang umaabot bug-os nagdepende kaniya ug tukmang mahiuyon sa iyang kabubut-on, ug ang mga butang nga iyang gisulti ‘tinong molampos.’​—Isa 55:8-11; 46:9-11.

Tungod niining tanang katarongan dayag nga “ang pagkahadlok kang Jehova maoy sinugdanan sa kaalam.” (Pr 9:10) “Kinsa ang dili mahadlok kanimo, Oh Hari sa kanasoran, kay kini angay kanimo; tungod kay taliwala sa tanang maalamon sa kanasoran ug taliwala sa tanan nilang pagkahari wala gayoy bisan usa nga sama kanimo.” (Jer 10:7) “Siya maalamon sa kasingkasing ug kusgan sa gahom. Kinsay magpakitag pagkagahian batok kaniya ug makalingkawas sa kadaot?” (Job 9:4; Pr 14:16) Tungod sa iyang pagkagamhanan siya makasalga gayod sa tawhanong mga kalihokan, makamaniobra sa mga magmamando o makawagtang kanila, nga magpamatuod sa pagkadili-masayop sa iyang matagnaong mga kapadayagan. (Dan 2:20-23) Ang kasaysayan sa Bibliya nag-asoy sa kawang nga mga paningkamot sa gamhanang mga hari ug sa ilang maalamong mga magtatambag sa pagpakigparang sa ilang kaalam batok sa Diyos, ug kini nagpasiugda kon sa unsang paagi iyang madaogong gituboy ang iyang mga alagad nga maunongong nagmantala sa iyang mensahe.​—Isa 31:2; 44:25-28; tan-awa ang Job 12:​12, 13.

“Ang kaalam sa Diyos ingong sagradong tinago.” Ang rebelyon nga nahitabo sa Eden naghagit sa kaalam sa Diyos. Ang iyang maalamong paagi sa pagtapos sa maong rebelyon​—sa pagwagtang sa mga epekto niini ug sa pagpasig-uli sa pakigdait, kaharmonya, ug sa kahapsay sa iyang unibersohanong pamilya​—nahimong usa ka “sagradong tinago, ang natagong kaalam, nga gimbut-an daan sa Diyos sa wala pa ang sistema sa mga butang,” nga mao, kadtong mga sistema nga naugmad sa panahon sa kasaysayan sa tawo sa gawas sa Eden. (1Co 2:7) Ang mga laraw niini makita diha sa mga pagpakiglabot ug sa mga saad sa Diyos ngadto sa iyang matinumanong mga alagad latas sa kasiglohan; kini gilandongan ug gisimbolohan diha sa pakigsaad sa Balaod uban sa Israel, lakip sa pagkasaserdote ug sa mga halad niini, ug gihisgotan diha sa dili maihap nga mga tagna ug mga panan-awon.

Sa kataposan, human sa kapin sa 4,000 ka tuig, ang kaalam sa maong sagradong tinago gipadayag diha kang Jesu-Kristo (Col 1:26-28), nga pinaagi kaniya gilaraw sa Diyos “ang usa ka pagdumala inig-abot sa kinutoban sa tinudlong kapanahonan, nga mao, aron tigomon pag-usab ang tanang butang diha kang Kristo, ang mga butang sa mga langit ug ang mga butang sa yuta.” (Efe 1:8-11) Gipadayag ang tagana sa Diyos nga lukat alang sa kaluwasan sa masinugtanong katawhan ug ang iyang katuyoan alang sa usa ka Ginghariang kagamhanan nga gipangulohan sa iyang Anak ug makahimo sa pagtapos sa tanang pagkadaotan. Sanglit ang dakong katuyoan sa Diyos natukod ug nasentro diha sa iyang Anak, si Kristo Jesus alang “kanato [mga Kristohanon] nahimong kaalam gikan sa Diyos.” (1Co 1:30) “Maampingong natago diha kaniya ang tanang bahandi sa kaalam ug kahibalo.” (Col 2:3) Pinaagi lamang kaniya ug pinaagi sa pagtuo kaniya, “ang Pangulong Ahente [sa Diyos] sa kinabuhi,” nga ang kaluwasan ug kinabuhi mahimong mabatonan. (Buh 3:15; Ju 14:6; 2Ti 3:15) Busa, walay tinuod nga kaalam nga dili maghatag ug pagtagad kang Jesu-Kristo, nga dili lig-ong magpasukad sa hukom ug mga desisyon niini diha sa katuyoan sa Diyos ingon sa gipadayag diha kaniya.​—Tan-awa ang JESU-KRISTO (Iyang Hinungdanong Dapit Diha sa Katuyoan sa Diyos).

Tawhanong Kaalam. Ang kaalam gipersonipikar diha sa basahon sa Mga Proverbio, ug gihulagway diha niana ingong usa ka babaye nga nagdapit sa mga tawo sa pagdawat sa iyang itanyag. Kini nga asoy ug ang susamang mga teksto nagpakita nga ang kaalam sa pagkatinuod maoy panaglangkob sa daghang butang: kahibalo, pagsabot (nga naglakip sa katakos sa pag-ila), katakos sa panghunahuna, kasinatian, kakugi, pagkamaalamon (ang kaatbang sa pagkadaling-malimbongan o kakulang sa kahibalo [Pr 14:​15, 18]), ug hustong panghukom. Apan sanglit ang tinuod nga kaalam magsugod sa pagkahadlok kang Jehova nga Diyos (Sal 111:10; Pr 9:10), kining superyor nga kaalam molabaw gayod sa ordinaryong kaalam ug maglakip sa paghupot ug hataas nga mga sukdanan, sa pagpasundayag sa pagkamatarong ug katul-id, ingon man sa pagtapot sa kamatuoran. (Pr 1:​2, 3, 20-22; 2:2-11; 6:6; 8:​1, 5-12) Dili tanang kaalam ang makatumbas nianang superyor nga kaalam.

Ang tawhanong kaalam dili gayod absoluto kondili relatibo. Ang limitadong kaalam mabatonan sa tawo pinaagi sa iyang kaugalingong mga paningkamot, bisan tuod kinahanglan niyang gamiton ang kinaadman nga sa sinugdan gihatag sa Diyos (kinsa naghatag gani sa mga hayop ug kinaiyanhong kaalam [Job 35:11; Pr 30:24-28]) nganha sa tawo. Ang tawo makakat-on gikan sa pag-obserbar ug sa paggamit sa mga butang nga gilalang sa Diyos. Ang maong kaalam mahimong magkadaiya sa matang ug sa gidak-on. Ang Gregong pulong nga so·phiʹa sagad gipadapat ngadto sa kahanas sa usa ka kapanginabuhian o trabaho, sa kabatid ug maayong administratibong panghukom diha sa mga natad sa kagamhanan o sa negosyo, o sa dakong kahibalo diha sa partikular nga natad bahin sa tawhanong siyensiya o panukiduki. Sa susama, ang Hebreohanong mga pulong nga chokh·mahʹ ug cha·khamʹ gigamit sa paghubit sa ‘kahanas’ sa mga tripulante ug sa mga magbubulit sa barko (Eze 27:​8, 9; itandi ang Sal 107:​23, 27) ug sa mga magbubuhat sa bato ug mga panday (1Cr 22:15), ingon man sa kaalam ug sa kahanas sa ubang mga artesano, nga ang uban may dakong abilidad diha sa nagkadaiyang mga trabaho. (1Ha 7:14; 2Cr 2:​7, 13, 14) Bisan ang hanas nga maglililok ug larawan o idolo gihubit pinaagi sa maong mga termino. (Isa 40:20; Jer 10:3-9) Ang maalamong pamaagi diha sa natad sa pagnegosyo maoy usa ka matang sa kaalam.​—Eze 28:​4, 5.

Kining tanan nga kaalam mahimong mabatonan bisan tuod ang mga nagbaton niini walay espirituwal nga kaalam nga ilabinang gipasiugda sa Kasulatan. Bisan pa niana, ang espiritu sa Diyos mahimong magpalambo sa pipila niining matanga sa kaalam nga mapuslanon sa pagpalampos sa iyang katuyoan. Ang iyang espiritu nagpalihok niadtong nagtukod sa tabernakulo ug naggama sa mga kasangkapan niini ingon man niadtong naghablon sa mga besti sa mga saserdote, mga lalaki ug mga babaye, nga nagpuno kanila sa ‘kaalam ug pagsabot.’ Busa dili lamang kay nasabtan nila kon unsa ang gikinahanglan ug ang paagi sa pagpalampos sa buluhaton kondili nagpasundayag usab sila sa kabatid, sa pagkaartistikanhon, sa panglantaw, ug sa panghukom nga kinahanglanon sa pagdisenyo ug sa pagpatungha sa labing maayong produkto.​—Ex 28:3; 31:3-6; 35:​10, 25, 26, 31, 35; 36:​1, 2, 4, 8.

Maalamong mga tawo sa kakaraanan. Sa kakaraanan, ang mga tawo nga nabantog tungod sa ilang kaalam ug tambag gipabilhan pag-ayo sa mga hari ug sa uban, sama sa modernong kapanahonan. Ang Ehipto, Persia, Caldea, Edom, ug ang ubang kanasoran adunay ilang tagsatagsa ka pundok sa “mga tawong maalamon.” (Ex 7:11; Est 1:13; Jer 10:7; 50:35; Abd 8) Dayag nga lakip sa maong mga pundok mao ang mga saserdote ug mga opisyales sa kagamhanan apan dili lamang kay sila ra; lagmit lakip kanila ang tanang ‘tigulang’ sa mga nasod nga ilabinang nabantog tungod sa ilang kaalam ug kinsa nagpuyo duol sa kaulohan aron daling kapangayoan ug tambag. (Itandi ang Gen 41:8; Sal 105:17-22; Isa 19:​11, 12; Jer 51:57.) Ang mga monarko sa Persia adunay pribadong konsilyo sa pito ka maalamong mga tawo alang sa dali nga pagkonsulta (Est 1:13-15), ug ang ubos nga mga opisyales sa Persia lagmit nga adunay ilang kaugalingong mga kawani sa mga tawong maalamon.​—Est 6:13.

Si Jose, pinaagi sa tabang sa espiritu sa Diyos, nagpasundayag sa maong pagkamasinaboton ug kaalam nga tungod niana gihimo siyang primer ministro sa nagamandong Paraon sa Ehipto. (Gen 41:38-41; Buh 7:​9, 10) “Si Moises natudloan sa tanang kaalam sa mga Ehiptohanon” ug “gamhanan sa iyang mga pulong ug mga buhat” bisan sa wala pa siya himoa sa Diyos nga iyang tigpamaba. Apan kining tawhanong kaalam ug abilidad wala magkuwalipikar kang Moises alang sa katuyoan sa Diyos. Human sa iyang unang paningkamot (sa pangedarong mga 40) sa pagdalag kahupayan sa iyang Israelinhong mga igsoon, si Moises kinahanglang maghulat pa ug laing 40 ka tuig ayha pa ang Diyos nagpadala kaniya ingong usa ka espirituwal nga tawong maalamon aron manguna sa Israel sa paggula sa Ehipto.​—Buh 7:22-36; itandi ang Deu 34:9.

Si Solomon maalamon na sa wala pa mahimong hari (1Ha 2:​1, 6, 9), bisan pa niana siya mapainubsanong miadmitir sa iyang kaugalingon ingong “usa lamang ka gamayng bata” diha sa iyang pag-ampo kang Jehova ug naghangyo sa iyang tabang sa paghukom sa katawhan sa Diyos. Siya gigantihan ug “usa ka maalamon ug masinaboton nga kasingkasing” nga dili matumbasan taliwala sa mga hari sa Juda. (1Ha 3:7-12) Ang iyang kaalam milabaw sa gibantog nga kaalam sa mga taga-Sidlakan ug sa Ehipto, nga naghimo sa Jerusalem nga usa ka dapit nga adtoanan sa mga monarko o sa ilang mga hawas aron makakat-on gikan niining Judeanhong hari. (1Ha 4:29-34; 10:1-9, 23-25) Ang pipila ka babaye sa karaang kapanahonan nabantog usab tungod sa ilang kaalam.​—2Sa 14:1-20; 20:16-22; itandi ang Huk 5:​28, 29.

Wala kanunayng gamita alang sa kaayohan. Ang tawhanong kaalam mahimong gamiton alang sa maayo o sa daotan. Ang paggamit sa kaalam sa dinaotang paagi tinong magpaila niini nga maoy kaalam nga unodnon lamang, dili espirituhanon, dili gikan sa Diyos. Si Jehonadab maoy “maalamon kaayo nga tawo,” apan ang iyang tambag kang Amnon nga anak nga lalaki ni David maoy pinasukad sa malalangon nga paagi ug sa pagmaniobra sa mga tawo pinaagig limbong, nga magdalag kaduhaduhaan nga kalamposan ug malaglagong mga sangpotanan. (2Sa 13:1-31) Si Absalom sa malinglahon nga paagi nangampanya aron mapalagpot sa pagkahari si David nga iyang amahan (2Sa 14:28-33; 15:1-6) ug, sa dihang naokupar na niya ang Jerusalem, nagpakitambag sa duha ka magtatambag sa iyang amahan, si Ahitopel ug si Husai, labot sa kon unsay dugang mga lakang nga iyang maalamong himoon. Ang maalamong tambag ni Ahitopel tukma gayod kanunay nga daw kini naggikan sa Diyos. Bisan pa niana, siya nahimong magbubudhi sa dinihogan sa Diyos, ug gipahinabo ni Jehova nga isalikway ang iyang maalamong laraw sa pagpakiggubat aron uyonan ang laraw sa matinumanon nga si Husai, nga mahanasong nagpahimulos sa pagkahambogiro ni Absalom ug sa tawhanong mga kahuyangan aron sa pagpukan kaniya. (2Sa 16:15-23; 17:1-14) Ingon sa gisulat ni Pablo bahin sa Diyos: “‘Iyang gidakop ang maalamon sa ilang kaugalingong lipatlipat.’ Ug usab: ‘Si Jehova nahibalo nga walay pulos ang mga pangatarongan sa mga tawong maalamon.’”​—1Co 3:​19, 20; itandi ang Ex 1:​9, 10, 20, 21; Luc 20:19-26.

Ang apostatang mga saserdote, mga manalagna, ug maalamong mga tawo sa nasod sa Israel sa ulahi nagdaldal sa katawhan sa pagsupak sa tambag ug mga sugo sa Diyos nga gisulti sa iyang maunongong mga alagad. (Jer 18:18) Ingong resulta, gipahinabo ni Jehova nga ‘ang kaalam sa ilang mga tawong maalamon mahanaw, ug ang pagsabot sa ilang mga tawong maayog pagsabot magtago’ (Isa 29:​13, 14; Jer 8:​8, 9), nga nagtugyan sa 500-anyos nga gingharian ngadto sa kalaglagan (ingon sa iyang gibuhat sa ulahi ngadto sa mapahitas-ong tiglaglag sa Jerusalem, ang Babilonya, ug ngadto sa mapasigarbohong dinastiya sa Tiro). (Isa 47:10-15; Eze 28:2-17) Ilang gisalikway ang espirituwal nga kaalam baylo sa unodnong kaalam.

Ang kakawangan sa kadaghanan sa tawhanong kaalam. Sa pagsusi sa “malisod nga buluhaton” nga gipatungha sa sala ug pagkadili-hingpit ngadto sa katawhan, si Haring Solomon nagtimbangtimbang sa bili sa kaalam nga naugmad ug nabatonan sa mga tawo sa katibuk-an ug nakakaplag nga kini maoy “usa ka paggukod sa hangin.” Ang kagubot, kahiwian, ug mga depekto sa dili-hingpit nga tawhanong katilingban dili na gayod matul-id o maayom-ayom pa sa tawo, ug kadtong ‘nakabaton ug dagayang kaalam’ nakasinatig dugang kapakyasan ug kagul-anan, dayag tungod kay sila nahibalo pag-ayo nga diyutay ra gayod ang ilang personal nga mahimo aron mapauswag ang mga butang.​—Ecc 1:13-18; 7:29; itandi ang Rom 8:19-22, diin gipakita sa apostol ang tagana sa Diyos sa pagtapos sa pagkaulipon sa katawhan gikan sa kadunotan ug sa pagkailalom niini sa pagkawalay-pulos.

Nakaplagan usab ni Solomon nga bisan tuod ang maong tawhanong kaalam nakapatunghag nagkalainlaing kalipayan ug kabatid nga nagdalag materyal nga bahandi, dili kini makahatag ug tinuod nga kalipay o dumalayong katagbawan. Ang tawong maalamon mamatay kauban sa tawong hungog, nga dili mahibalo kon unsay dangatan unya sa iyang mga kabtangan, ug ang iyang tawhanong kaalam mahanaw sa lubnganan. (Ecc 2:3-11, 16, 18-21; 4:4; 9:10; itandi ang Sal 49:10.) Bisan sa dihang buhi pa, “ang panahon ug ang wala damhang panghitabo” lagmit magdalag kalit nga katalagman, nga tungod niana ang tawong maalamon mawad-an bisan sa pangunang mga panginahanglan sama sa pagkaon. (Ecc 9:​11, 12) Pinaagi sa iyang kaugalingong kaalam ang tawo dili gayod makakaplag sa “buhat sa matuod nga Diyos,” dili gayod siya makabaton ug kasaligang kahibalo kon unsaon pagsulbad ang kinadak-ang mga suliran sa tawo.​—Ecc 8:​16, 17; itandi ang Job kap 28.

Wala moingon si Solomon nga ang tawhanong kaalam bug-os nga walay kapuslanan. Kon itandi sa kabuangan, nga iyang gisusi usab, ang bentaha sa kaalam kay sa kabuangan maoy sama sa bentaha sa “kahayag kay sa kangitngit.” Kay ang mga mata sa maalamong tawo “anaa sa iyang ulo,” nga nagsilbing iyang intelektuwal nga mga gahom, samtang ang mga mata sa tawong hungog dili makakita ginamit ang mapamalandongong katakos sa pag-ila. (Ecc 2:12-14; itandi ang Pr 17:24; Mat 6:​22, 23.) Ang kaalam maoy usa ka panalipod nga mas dakog bili kay sa salapi. (Ecc 7:​11, 12) Apan gipakita ni Solomon nga ang bili niini dili bug-os, nga sa katibuk-an nagdepende sa pagkanahiuyon niini sa kaalam ug katuyoan sa Diyos. (Ecc 2:24; 3:11-15, 17; 8:​12, 13; 9:1) Ang usa ka tawo mahimong maghinobra sa pagpaningkamot sa pagpasundayag ug kaalam, nga manlimbasog saylo sa maarangan sa iyang dili-hingpit nga katakos diha sa paagi sa pagkinabuhi nga makadaot kaniya. (Ecc 7:16; itandi ang 12:12.) Apan pinaagi sa masinugtanong pag-alagad sa iyang Maglalalang ug magmakontento sa pagkaon, pag-inom, ug sa maayong mga resulta nga iyang madawat tungod sa iyang mga paghago, ang Diyos mohatag kaniya sa gikinahanglang “kaalam ug kahibalo ug pagmaya.”​—Ecc 2:24-26; 12:13.

Gitandi sa sagradong tinago sa Diyos. Ang kalibotan sa katawhan nakaugmad ug dakong pondo sa kaalam latas sa kasiglohan​—ang dakong bahin niini gitudlo pinaagi sa mga tunghaan niini ug sa ubang mga paagi sa pagtudlo, samtang ang uban nakuha sa mga indibiduwal pinaagi sa personal nga pagpakig-uban sa ubang mga tawo o pinaagi sa kasinatian. Alang sa Kristohanon, kinahanglang mahibaloan niya ang hustong tinamdan sa pagdawat sa maong kaalam. Diha sa usa ka sambingay bahin sa dili-matarong nga piniyalan kinsa nagmaniobra sa mga kuwenta sa iyang agalon uban sa pipila ka utangan aron makabaton ug seguradong kaugmaon, gihubit ni Jesus ang piniyalan ingong “milihok uban ang praktikal nga kaalam [phro·niʹmos, “sa maalamon nga paagi”].” Apan, kining maalamong paglantaw daan maoy praktikal nga kaalam sa “mga anak niining sistemaha sa mga butang,” dili nianang sa “mga anak sa kahayag.” (Luc 16:1-8, Int) Una pa niini, gidayeg ni Jesus ang iyang langitnong Amahan sa pagtago sa pipila ka kamatuoran gikan “sa mga maalamon ug sa mga makinaadmanon” samtang gibutyag kini ngadto sa iyang mga tinun-an, nga kon itandi maoy sama sa “mga bata.” (Luc 10:21-24) Ang mga eskriba ug mga Pariseo, nga giedukar sa rabbinikong mga tunghaan, maoy lakip sa maong mga maalamon ug mga makinaadmanon.​—Itandi ang Mat 13:54-57; Ju 7:15.

Sa unang siglo, ang mga Grego ilabinang nabantog sa ilang kultura ug sa nabatonan nga kahibalo, sa ilang mga tunghaan ug sa mga grupo sa mga pilosopo. Lagmit nga tungod niana gitandi ni Pablo ang ‘mga Grego ug mga Barbaro’ ngadto “sa mga maalamon ug sa mga walay salabotan.” (Rom 1:14) Gipasiugda pag-ayo ni Pablo ngadto sa mga Kristohanon sa Corinto, Gresya, nga ang Kristiyanidad wala mag-agad ni mailhan pinaagi sa “kaalam [so·phiʹan] sa kalibotan,” nga mao, ang kalibotan sa katawhan nga nahimulag sa Diyos. (1Co 1:20; tan-awa ang KALIBOTAN [Ang kalibotan nga nahimulag sa Diyos].) Dili buot ingnon nga taliwala sa nagkadaiyang kaalam sa kalibotan walay usa niini nga magamit o mapuslanon, kay si Pablo usahay migamit sa iyang naantigohan nga trabaho sa paghimog tolda ug sa usa ka okasyon mikutlo gikan sa mga sinulat sa kalibotanong mga awtor aron iilustrar ang pipila ka punto bahin sa kamatuoran. (Buh 18:​2, 3; 17:​28, 29; Tit 1:12) Apan ang katibuk-ang panglantaw, mga paagi, mga sukdanan, ug mga tumong sa kalibotan​—ang pilosopiya niini​—wala mahiuyon sa kamatuoran, ug sukwahi sa “kaalam sa Diyos ingong sagradong tinago.”

Busa ang kalibotan tungod sa kaalam niini misalikway sa tagana sa Diyos pinaagi ni Kristo ingong kabuangan; ang mga magmamando niini, bisan tuod sila makinaadmanon ug maalamong mga administrador, ‘naglansang pa gani sa mahimayaong Ginoo.’ (1Co 1:18; 2:​7, 8) Apan ang Diyos, sa baylo, nagpamatuod nga ang kaalam sa mga maalamon sa kalibotan maoy kabuangan, nga nagpakaulaw sa ilang maalamong mga tawo pinaagi sa paggamit sa ilang giisip nga “binuang nga butang sa Diyos,” ingon man sa mga tawo nga ilang giisip ingong ‘buangbuang, mahuyang, ug tinamay,’ sa pagpalampos sa Iyang dili mapakyas nga katuyoan. (1Co 1:19-28) Gipahinumdoman ni Pablo ang mga Kristohanon sa Corinto nga “ang kaalam niini nga sistema sa mga butang [ug] sa mga magmamando niini nga sistema sa mga butang” mangahanaw ra; busa ang maong kaalam dili bahin sa espirituwal nga mensahe sa apostol. (1Co 2:​6, 13) Iyang gipasidan-an ang mga Kristohanon sa Colosas batok sa pagkahimong malit-agan “sa pilosopiya [phi·lo·so·phiʹas, sa literal, gugma sa kaalam] ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo.”​—Col 2:8; itandi ang ber 20-23.

Bisan pa sa temporaryong mga kaayohan ug mga kalamposan niini, ang kaalam sa kalibotan tino gayod nga mapakyas. Apan ang Kristohanong kongregasyon sa mga dinihogan sa Diyos nakabaton sa espirituwal nga kaalam nga motultol sa “dili-matugkad nga bahandi ni Kristo.” Sanglit ang maong kongregasyon maoy bahin sa sagradong tinago sa Diyos, pinaagi sa iyang mga pagpakiglabot niana ug sa iyang mga katuyoan nga natuman diha niana, iyang gipahibalo o gibutyag “ang nagkadaiya uyamot nga kaalam sa Diyos” pinaagi niini nga kongregasyon, bisan gani ngadto “sa mga kagamhanan ug sa mga awtoridad diha sa langitnong mga dapit.” (Efe 3:8-11; 1:​17, 18; itandi ang 1Pe 1:12.) Ang mga membro niini, kay nakabaton sa “panghunahuna ni Kristo” (itandi ang Flp 2:5-8), adunay kahibalo ug pagsabot nga labaw kaayo kay sa nianang sa kalibotan, busa sila makasulti, “dili pinaagi sa mga pulong nga gitudlo sa tawhanong kaalam, kondili pinaagi niadtong gitudlo sa espiritu,” uban ang “baba ug kaalam” nga dili malalis sa mga magsusupak, bisan tuod ang maong mga Kristohanon lagmit ginatamay ingong “dili edukado ug ordinaryo” sumala sa kalibotanong mga sukdanan.​—1Co 2:11-16; Luc 21:15; Buh 4:13; 6:​9, 10.

Espirituwal nga pagpakiggubat. Si apostol Pablo misalig sa kaalam sa Diyos sa pagpakiggubat sa espirituwal nga gubat batok kang bisan kinsa nga naghulga sa pagpahisalaag sa Kristohanong mga kongregasyon, sama nianang sa Corinto. (1Co 5:​6, 7, 13; 2Co 10:3-6; itandi ang 2Co 6:7.) Siya nahibalo nga “ang kaalam mas maayo pa kay sa mga hinagiban sa pagpakiggubat, ug ang usa lamang ka makasasala makalaglag ug daghan nga maayo.” (Ecc 9:18; 7:19) Ang iyang paghisgot sa “pagpukan sa lig-ong pagkatarok nga mga butang” (2Co 10:4) susama sa ideya sa hubad sa Gregong Septuagint sa usa ka bahin sa Proverbio 21:22. Nahibalo si Pablo sa tawhanong kiling sa paghatag ug dakong pagtagad niadtong mga dungganon, may dayag nga talento, o katahaan nga personalidad ug sinultihan; siya nahibalo nga ang ‘hilom nga pagpanulti sa tawong maalamon apan kabos’ sagad dili patalinghogan kay sa mga pulong niadtong daw mas gamhanan. (Itandi ang Ecc 9:13-17.) Bisan si Jesus, nga walay yutan-ong bahandi ug posisyon nga sama sa nabatonan ni Solomon apan adunay superyor kaayong kaalam, wala pakitaig pagtahod ug pagtagad sa mga magmamando ug sa mga tawo.​—Itandi ang Mat 12:42; 13:54-58; Isa 52:13-15; 53:1-3.

Alang sa pipila nga nanghambog sa unodnong mga abilidad (itandi ang Jer 9:​23, 24) inay sa kon unsay anaa sa kasingkasing, ang personal nga panagway ni Pablo gilantaw ingong “maluya ug ang iyang pagsulti talamayon.” (2Co 5:12; 10:10) Apan iyang gilikayan ang bisan unsang paghinobra sa sinultihan o sa pagpadayag sa tawhanong kaalam ug sa gahom niini sa pagpangombinsir, aron nga ang pagtuo sa iyang mga mamiminaw mapalig-on pinaagi sa espiritu ug sa gahom sa Diyos ug matukod diha kang Kristo inay nga sa “kaalam sa mga tawo.” (1Co 1:17; 2:1-5; 2Co 5:12) Pinaagi sa abanteng panglantaw sa espirituwal, si Pablo maoy usa ka “maalamon nga tagdumala sa mga buluhaton,” dili sa materyal nga pagpanukod kondili sa espirituwal nga pagpanukod, nga naghago uban sa Diyos sa pagpatunghag mga tinun-an nga magpakitag tinuod nga Kristohanong mga hiyas.​—1Co 3:9-16.

Busa, bisan unsa pa ka dako sa kaalam sa kalibotan nga mahimong nabatonan sa usa ka tawo tungod sa iyang kabatid sa mga trabaho, pagkamaayong laki sa negosyo, katakos sa pagdumala, o kaha sa siyentipikanhon o pilosopikanhong kinaadman, ang lagda mao: “Kon may si bisan kinsa kaninyo nga naghunahuna nga siya maalamon niini nga sistema sa mga butang, magpakabuang unta siya, aron siya mahimong maalamon.” (1Co 3:18) Siya angayng magpasigarbo lamang nga ‘nakabaton ug hait nga salabotan ug kahibalo kang Jehova, ang Usa nga nagpakitag mahigugmaong-kalulot, hustisya, ug pagkamatarong diha sa yuta,’ kay niini si Jehova nahimuot.​—Jer 9:​23, 24; 1Co 1:31; 3:19-23.

Maalamong pagdumala. Sama sa giingon sa kaalam nga gipersonipikar: “Ako adunay tambag ug praktikal nga kaalam. Ako​—ang pagsabot; ako adunay kagahom. Pinaagi nako ang mga hari nagahari, ug ang hataas nga mga opisyal nagalagda sa pagkamatarong. Pinaagi nako ang mga prinsipe nagamando ingong mga prinsipe, ug ang tanang hamili nagahukom sa pagkamatarong. Ako nahigugma kanilang nahigugma kanako, ug silang nagapangita kanako mao ang makakaplag kanako.” (Pr 8:​12, 14-17) Ang Mesiyanikong Hari nagpasundayag sa maong superyor nga kaalam gikan sa Diyos. (Isa 11:1-5; itandi ang Pin 5:12.) Kini milabaw sa abilidad nga mahimong mabatonan sa mga tawo o maugmad nga kinaiyanhon, nga maghimo sa usa ka tawo nga maalamon labot sa mga prinsipyo sa balaod sa Diyos ug, uban sa tabang sa iyang espiritu, makahimo sa paghatag ug hudisyal nga mga desisyon nga matarong ug dili mapihigon. (Esd 7:25; 1Ha 3:28; Pr 24:23; itandi ang Deu 16:​18, 19; San 2:1-9.) Ang maong kaalam dili kay wala magpakabana sa pagkadaotan kondili nakigbugno batok niana.​—Pr 20:26.

Ang mga lalaki nga gipili aron makabaton ug responsibilidad sulod sa Kristohanong kongregasyon kuwalipikado, dili pinasukad sa kalibotanong kalamposan, unodnong kaalam, o kinaiyanhong mga katakos, kondili sa pagkahimong “puno sa espiritu ug kaalam [sa Diyos].” (Buh 6:1-5; itandi ang 1Ti 3:1-13; Tit 1:5-9.) Ang maong mga tawo maoy lakip sa “mga manalagna ug mga tawong maalamon ug mga magtutudlo sa publiko” nga gisaad ni Jesus nga ipadala, ug sila usab makahimo sa pag-alagad ingong mga maghuhukom ug mga magtatambag sulod sa kongregasyon, sama sa unodnong Israel nga adunay kaugalingong maalamong mga tawo nga nag-alagad sa samang mga paagi. (Mat 23:34; 1Co 6:5) Ilang giila ang kahinungdanon sa pagkonsultahanay.​—Pr 13:10; 24:​5, 6; itandi ang Buh 15:1-22.

Pagbaton ug Tinuod nga Kaalam. Ang proverbio nagtambag: “Palita ang kamatuoran ug ayaw kana ibaligya​—ang kaalam ug ang disiplina ug ang pagsabot.” (Pr 23:23) Si Jehova, ang Tinubdan sa tinuod nga kaalam, naghatag niini nga madagayaon niadtong tim-os nga nangita ug naghangyo niini diha sa pagtuo, nga nagpakitag maayo ug matahaong kahadlok kaniya. (Pr 2:1-7; San 1:5-8) Apan ang nangita kinahanglang mogugol ug panahon sa pagtuon sa Pulong sa Diyos; mokat-on sa Iyang mga sugo, mga balaod, mga pahinumdom, ug tambag; mamalandong sa kasaysayan sa mga buhat ug mga nahimo sa Diyos; dayon magpadapat niini sa iyang kinabuhi. (Deu 4:​5, 6; Sal 19:7; 107:43; 119:98-101; Pr 10:8; itandi ang 2Ti 3:15-17.) Sa pagkamaalamon iyang paliton ang nahiangay nga panahon, dili molihok nga dili makataronganon sa daotan nga panahon, kondili ‘sabton kon unsa ang kabubut-on ni Jehova.’ (Efe 5:15-20; Col 4:​5, 6) Kinahanglang iyang ugmaron ang malig-ong pagtuo ug dili-matarog nga kombiksiyon nga ang gahom sa Diyos dili mabuntog, nga ang Iyang kabubut-on tinong molampos, ug nga ang Iyang abilidad ug saad nga gantihan ang pagkamatinumanon maoy kasaligan.​—Heb 11:​1, 6; 1Co 15:​13, 14, 19.

Niining paagiha lamang nga ang usa ka tawo makahimog hustong mga desisyon bahin sa iyang dalan sa kinabuhi ug dili maapektohan sa kahadlok, kadalo, imoral nga tinguha, ug sa ubang makadaot nga mga emosyon. (Pr 2:6-16; 3:21-26; Isa 33:​2, 6) Ingon sa gisulti sa kaalam nga gipersonipikar: “Malipayon ang tawo nga nagapatalinghog kanako pinaagi sa pagtukaw diha sa akong mga pultahan sa matag adlaw, pinaagi sa pagbantay diha sa mga poste sa akong mga ganghaan. Kay siya nga makakaplag kanako makakaplag ug kinabuhi, ug makabaton ug maayong kabubut-on gikan ni Jehova. Apan siya nga mosipyat kanako nagabuhat ug kadaot sa iyang kalag; silang tanan nga nagadumot kanako sa hilabihan mao kadtong nahigugma sa kamatayon.”​—Pr 8:34-36; 13:14; 24:​13, 14.

Kaalam ug ang kasingkasing. Ang intelihensiya dayag nga maoy usa ka pangunang butang sa pagbaton ug kaalam, apan ang kasingkasing, nga nagtumong dili lamang sa panghunahuna kondili sa panukmod ug ingon man sa pagbati, dayag nga mas hinungdanong butang sa pagbaton ug tinuod nga kaalam. (Sal 49:​3, 4; Pr 14:33; tan-awa ang KASINGKASING.) Ang mga alagad sa Diyos buot nga makabaton ug “tiunay nga kaalam” diha sa iyang “tago nga pagkatawo,” nga adunay maalamong panukmod sa pagplano sa iyang dalan sa kinabuhi. (Itandi ang Sal 51:​6, 10; 90:12.) “Ang kasingkasing sa maalamon anaa sa iyang tuong kamot [sa ato pa, andam sa pagtabang ug pagpanalipod kaniya sa makuyaw nga mga panahon (itandi ang Sal 16:8; 109:31)], apan ang kasingkasing sa hungog anaa sa iyang walang kamot [dili makatultol kaniya sa dalan sa kaalam].” (Ecc 10:​2, 3; itandi ang Pr 17:16; Rom 1:​21, 22.) Ang tinuod nga tawong maalamon nagbansay ug nagdisiplina sa iyang kasingkasing diha sa dalan sa kaalam (Pr 23:​15, 16, 19; 28:26); siya daw nagsulat ug matarong nga mga sugo ug balaod ‘diha sa papan sa iyang kasingkasing.’​—Pr 7:1-3; 2:​2, 10.

Kasinatian ug hustong pagpakig-uban.   Ang kasinatian nakaamot ug dako sa pagbaton ug kaalam. Bisan si Jesus miuswag sa kaalam samtang siya nagdako. (Luc 2:52) Gitudlo ni Moises ingong mga pangulo ang mga tawong “maalamon ug maayog pagsabot ug may kasinatian.” (Deu 1:13-15) Bisan tuod ang usa ka tawo makabaton ug kaalam tungod sa pagkaagom ug silot o tungod sa pag-obserbar sa uban nga nakadawat niana (Pr 21:11), ang mas labaw ug dali nga paagi sa pagbaton ug kaalam mao ang pagpahimulos ug ang pagkat-on gikan sa kasinatian niadtong maalamon na, nga mopalabi sa pagpakig-uban kanila inay kay sa “mga walay kasinatian.” (Pr 9:1-6; 13:20; 22:​17, 18; itandi ang 2Cr 9:7.) Ang edarang mga tawo lagmit gayod nga nakabaton niana nga kaalam, ilabina niadtong napamatud-an nga adunay espiritu sa Diyos. (Job 32:7-9) Kini giilustrar pag-ayo sa panahon sa paghari ni Rehoboam. (1Ha 12:5-16) Apan, “mas maayo pa ang bata nga kabos apan maalamon [sa relatibong pagkasulti] kay sa usa ka tigulang nga hari apan hungog, nga walay igong kahibalo aron pasidan-an pa.”​—Ecc 4:13-15.

Ang mga ganghaan sa siyudad (nga sagad duol sa publikong mga plasa) maoy mga dapit diin ang tigulang nga mga lalaki naghatag ug maalamong tambag ug hudisyal nga mga desisyon. (Itandi ang Pr 1:​20, 21; 8:1-3.) Ang tingog sa mga tawong buangbuang sagad dili madungog diha sa maong mga dapit (sa pagpangayog kaalam o kaha sa paghatag niini), kay ang ilang walay kapuslanang mga tabitabi didto gihimo sa laing mga dapit. (Pr 24:7) Bisan tuod ang pagpakig-uban sa mga tawong maalamon nagdalag disiplina ug pagbadlong sa popanahon, kini mas maayo pa gayod kay sa awit ug katawa sa hungog. (Ecc 7:​5, 6) Ang tawong nagalain sa iyang kaugalingon, nga nagasunod sa iyang mubo ug limitadong panglantaw sa kinabuhi ug sa iyang kaugalingong hakog nga mga tinguha, sa ngadtongadto mosupak sa tanang praktikal nga kaalam.​—Pr 18:1.

Makita sa personal nga panggawi ug sinultihan. Ang Proverbio 11:2 nag-ingon nga “ang kaalam anaa sa mga makasaranganon”; si Santiago naghisgot bahin sa “kalumo nga iya sa kaalam.” (San 3:13) Kon ang pangabugho, panagtigi, panghambog, o pagkagahian anaa sa usa ka tawo, kini nagpakita nga siya kulang sa tinuod nga kaalam ug sa kasukwahi gigiyahan sa kaalam nga “yutan-on, mananapon, demonyohanon.” Ang tinuod nga kaalam maoy “makigdaiton, makataronganon, andam mosunod.” (San 3:​13-18) “Ang bunal sa pagkamapahitas-on anaa sa baba sa buangbuang, apan ang mga ngabil sa mga maalamon magabantay kanila.” Sila sa pagkamaalamon dili mosulti nga mapahitas-on, mapig-oton, o madalidalion. (Pr 14:3; 17:​27, 28; Ecc 10:12-14) Gikan sa dila ug mga ngabil sa tawong maalamon naggikan ang maayong pagkahunahuna, makaayo, makapahimuot, mapuslanon nga sinultihan (Pr 12:18; 16:21; Ecc 12:9-11; Col 3:​15, 16), ug inay sa pagpahinabog kasamok, sila nagtinguha sa kalinaw ug sa ‘pagkabig ug mga kalag’ pinaagi sa maalamong pagpangombinsir.​—Pr 11:30; 15:1-7; 16:21-23; 29:8.

Kadtong nahimong ‘maalamon sa ilang kaugalingong panan-aw,’ nga nagtuboy sa ilang kaugalingon ibabaw sa uban (bisan ibabaw sa Diyos), mas daotan pa kay sa tawong hungog apan wala magpakaaron-ingnon nga maalamon. (Pr 26:​5, 12; 12:15) Ang maong mapagawalong mga tawo mapahitas-on ra kaayo aron modawat ug pagtul-id. (Pr 3:7; 15:12; Isa 5:​20, 21) Sa pagkatinuod, ang tawong tapolan ug ang tawong bahandianon parehong adunay tendensiya nga magpakita niini nga tinamdan. (Pr 26:16; 28:11; itandi ang 1Ti 6:17.) Apan “maoy usa ka ariyos nga bulawan, ug usa ka pahiyas sa talagsaong bulawan ang usa ka maalamong magbabadlong diha sa mapatalinghogong igdulungog” (Pr 25:12); oo, “badlonga ang usa ka tawong maalamon ug mahigugma siya kanimo.”​—Pr 9:8; 15:31-33.

Kaalam diha sa pamilya. Ang kaalam magpalig-on sa usa ka panimalay, dili lamang sa usa ka tinukod kondili sa pamilya ug sa malamposon nga pamilyahanong kinabuhi niini ingong usa ka yunit. (Pr 24:​3, 4; itandi ang Pr 3:​19, 20; Sal 104:5-24.) Ang maalamong mga ginikanan dili magpugong sa pagbunal ug pagbadlong sa ilang mga anak kondili, pinaagi sa disiplina ug tambag, ilang panalipdan sila batok sa pagkadelingkuwente. (Pr 29:15) Ang maalamong asawa makaamot ug dako sa kalamposan ug sa kalipay sa pamilya. (Pr 14:1; 31:26) Ang mga anak nga maalamong magpasakop sa disiplina sa mga ginikanan magdalag kalipay ug kadungganan sa pamilya, magtuboy sa reputasyon niini batok sa pagbutangbutang o pag-akusar, ug magpamatuod sa uban bahin sa kaalam ug pagbansay sa ilang mga amahan.​—Pr 10:1; 13:1; 15:20; 23:​24, 25; 27:11.