Masada—Pamatuod ba nga Miabot na ang Mesiyas?

ANG pag-ulag dugo sa ngalan sa relihiyon nahimong sugmat-sugmat nga hampak sa kasaysayan. Apil na niini ang Masada, kay ang mga tigpanalipod niini may kusganon relihiyosong mga tumong. Kon moduaw ka sa mga kinubkuban sa Masada, imong makita ang mga kagun-oban sa sinagoga diin ang mga punyalan nagtigom alang sa pagsimba ug sa rituwal nga mga kaligoanan alang sa relihiyosong paghinlo.

Ang mga tipak sa Bibliya nakit-an usab sa Masada. Unsay kalainan, tingali nahibulong ka, sa mensahe sa Bibliya nga nabatonan sa mga punyalan kon itandi nianang atong mabasa sa Bibliya karon? Si Dr.  Yigael Yadin, diha sa iyang librong Masada, misulat bahin sa una sa maong nakaplagan:

“Ang lakbit nga pagtan-aw sa lugar mopakita kanato nga aniay tipak nga gikan sa Basahon sa mga Salmo, ug gani atong maila ang mga kapitulo: ang seksiyon nga gikan sa Salmo 81 ngadto sa Salmo 85. . . . Posible nga mahatagan kini ug petsa nga walay bisan gamay nga pagduhaduha. Kini dili gayod momenos sa tuig 73 AD, ang tuig nga nahulog ang Masada. . . . Kining seksiyon nga gikan sa Basahon sa mga Salmo, sama sa ubang biblikanhong mga linukot nga among nakit-an sa ulahi, parehas gayod . . . sa teksto sa biblikanhong mga basahon nga atong gigamit karong adlawa.”

Tataw, ang mga punyalan nagtuo nga panalanginan sa Balaang Awtor sa Hebreohanong Kasulatan ang ilang pag-alsa batok sa Roma. Ang The Universal Jewish Encyclopedia nagbatbat: “Ang binuta nga kasibot sa mga Hudiyo diha sa Dakong Gubat batok sa Roma (66-73 K.P.) napalig-on sa ilang pagtuo nga ang Mesiyaniko nga panahon haduol na. Ang pagkawala sa Templo nagpasamot hinoon sa pagbanabana bahin sa pag-abot sa Mesiyas.”

Ang Pag-abot sa Mesiyas

“Ang masiboton sa mesiyaniko nga mga Hudiyo,” nag-ingon ang The Encyclopedia of Religion, “nagbase sa ilang mga kalkulasyon diha sa Basahon ni Daniel.” Matuod, ang Hebreohanong propetang Daniel nagtagna sa pag-abot sa “Mesiyas nga Pangulo.” (Daniel 9:25) Diha sa laing duha ka asoy, si Daniel nag-ingon nga ang Mesiyas mahimong Magmamando sa kalibotan ug nga ang Iyang Gingharian molaglag sa tanang nagkontrahay nga tawhanong mga kagamhanan.—Daniel 2:44; 7:13, 14.

Ang unang-siglong rebolusyonaryong Hudiyo nagtuo nga miabot na ang panahon alang sa katumanan niining matagnaong mga panan-awon. “Unsa pay lain nga nag-agda kanila ngadto sa gubat,” matud pa ni Josephus, “kondili [ang pagtuo] nga sa maong panahon ang usa nga gikan sa ilang nasod mahimong magmamando sa kalibotan.” Apan nagtagna si Daniel nga ang Mesiyanikong Pangulo kinahanglang “pagaputlon” ug inigkamatay niya ang Jerusalem ug ang templo niini pagagun-obon sa ‘mga tawo sa laing pangulo nga moabot.’—Daniel 9:25, 26.

Ang mga Hunahuna sa Hudiyo Bahin sa Pagmando sa Hentil

Ang unang-siglong Judea nabahin tali sa pipila ka sapian ug daghang kabos. Gipakahamili sa ubang sapiang mga Hudiyo, ilabina taliwala sa mga Saduseo ug mga Pariseo, ang awtoridad nga gihatag sa Roma kanila diha sa yuta, ug ilang gitamay ang mga tawong ordinaryo. Busa, supak sila sa bisan unsang hunahuna bahin sa rebolusyon, naningkamot hinoon alang sa malinawong relasyon uban sa Roma.—Lucas 16:14; 19:45, 46; Juan 2:14; 7:47-49; 11:47, 48.

Sa laing bahin, ang ordinaryong mga taga Judea nag-antos ubos sa palas-anon sa pagpamuhis sa Romano ug sa ilang kaugalingon madaogdaogong katagilungsod. Sila walay kalipay sa ilang pagkahimong ilalom sa gitawag nga Pax Romana (Romano nga Kalinaw) apan buot ug kausaban. Kini nga panagbangi sa intereses misangpot ug makalilisang nga sibil nga panagbangi. “Ang usa ka grupo matinguhaon nga maoy momando,” misulat si Josephus, “lain sa kabangisan ug sa pagpangawat sa sapian.”

Ang mga punyalan, pananglitan, nagpanglungkab ug nagpamatay sa kaubang mga Hudiyo ug gipakamatarong kining teroristang mga buhat ingong silot sa mga Hudiyo nga ginaingong nakigkunsabo sa Roma. Ang ikaduhang-siglong rabbi, si Johanan ben Torta, mihatag niini nga katarongan alang sa kalamidad nga miabot sa unang-siglong mga Hudiyo: “Ilang gikaibgan ang salapi ug nagdinumtanay sa usa ug usa.”

Dili ikahibulong nga ang mga Hudiyo nga tinuod nga mahadlokon sa Diyos nangandoy sa pagtungha sa Mesiyas, kinsa ilang gilaoman nga maoy mopukan sa pagmando sa Roma ug magtukod ug matarong nga Gingharian sa Diyos. Apan gipahimuslan sa mga tawo nga walay konsensiya kining mga paglaoma.

Mini nga mga Mesiyas

Sa mga tuig 33 K.P., usa ka Hudiyonhong pangulo nga ginganlag Gamaliel nagpahinumdom sa kaubang mga magmamando sa Jerusalem: “Sa wala pa kining mga adlawa . . . si Judas nga Galileanhon mitungha sa mga adlaw sa pagpanglista, ug iyang gipasalaag ang mga tawo ngadto kaniya. Ug ang maong tawo nalaglag, ug nagkatibulaag ang mga tawo nga misunod kaniya.”—Buhat 5:36, 37.

Ang “pagpanglista” nga misangpot sa pag-alsa ni Judas naorganisar sa 6 K.P. sa tuyo sa pagpataas sa mga buhis alang sa Roma. Gisuginlan kita ni Josephus nga gibandilyo ni Judas nga ang mga Hudiyo “mga talawan kon sila mosugot sa pagbayad ug mga buhis sa mga Romano.” Ang ngalang Judas nagagikan sa ngalang Juda, nga nagsugyot nga siya sakop sa banay nga diin motungha ang Mesiyas. (Genesis 49:10) “Ang iyang kalarinong mosulti ug ang popularidad sa iyang mga doktrina nakakabig ug daghan ngadto sa iyang pundok, nga diin daghan ang naglantaw kaniya nga mao ang Mesiyas,” nagkanayon ang Cyclopædia ni McClintock ug Strong.

Matikdi nga ang Buhat 5:37 nag-asoy nga ang mga sumusunod sa maong Judas wala mawagtang uban niya. Ang iyang kalihokan, sumala sa Hudiyong eskolar nga si Gaalya Cornfeld, “nakagamot ug lalom ang mesiyanikong mga paglaom.” Sa pagkamatuod, ang duha ka pangulo sa mga punyalan, si Menahem ug Eleazar, nagagikan sa maong Judas nga Galileanhon. Sa sinugdan sa Hudiyonhong pag-alsa sa 66 K.P., gihatagan ni Menahem ang iyang mga sumusunod ug mga armas nga didto gitipigan sa Masada. Unya, “siya mibalik nga samag hari ngadto sa Jerusalem” ug “nahimong pangulo sa rebolusyon.” “Sa tino,” midugang ang Encyclopaeda Judaica, “nga si Menahem [anak ni] Juda gilantaw sa maong panahon nga mao ang Mesiyas.”

Apan, sa maong tuig, gipatay si Menahem sa mga sakop sa kakontrang Hudiyonhong kalihokang rebolusyonaryo. Ang iyang mga sumusunod miikyas balik sa Masada, diin didto si Eleazar mipuli sa pagpangulo sa mga punyalan hangtod sa 73 K.P. Ang kang Eleazar nga pakigpulong sa paghikog nagpalanog sa sayop nga mga pagtulon-an sa iyang kagikang si Judas: “Sa dugay nang panahon, maisog kong mga kauban, kita desidido sa pag-alagad dili sa mga Romano ni kang bisan kinsa kondili sa Diyos lamang.”

Neyutralidad sa mga Kristohanon sa Judea

Sa wala pa ang pag-alsa sa Hudiyo sa 66 K.P., ang Kristohanong mga kongregasyon natukod na sa Judea, apil, siyempre, ang kongregasyon sa Jerusalem. (Buhat 9:31) Kini gilangkoban sa mga Hudiyo nga nagtuo nga si Jesus sa Nazaret mao ang Mesiyas kansang kamatayon ug pagkabanhaw gitagna. (Buhat 2:22-36) Ang Kristohanong mga Hudiyo madasigong nagpakaylap sa ilang mga pagtuo, samtang malinawong naghulat sa ikaduhang pag-abot sa Mesiyas, ingong magmamando sa kalibotan. Si Jesus nagpakita nga siya mobalik “human sa dugay nga panahon.”—Mateo 25:19, 31; 28:19, 20; Buhat 1:8-11.

Apan sa dihang mibuto ang Hudiyonhong pag-alsa sa 66 K.P., unsay nakapugong sa mga Kristohanon sa Judea nga madala sa unang kadaogan niini? Sila sa tino nagdumdom sa pasidaan sa ilang Agalon: “Ang tanan nga magagamit ug espada mamatay sa espada.” (Mateo 26:52) Si Jesus naghatag usab kanila ug timbang nga hunahuna bahin sa awtoridad sa paggahom sa Hentil. “Bayri si Cesar sa mga butang nga iya ni Cesar,” siya miingon, “ug ang Diyos sa mga butang nga iya sa Diyos.” (Marcos 12:17) Dugang pa, si Jesus nagtagna nga ang mga mini nga Mesiyas moabot, nga nagaingon, “‘Ako mao siya,’ ug, ‘Ang tinakdang panahon miabot na,’” apan siya nagpasidaan: “Ayaw kamo pagnunot kanila.”—Lucas 21:8.

Gitagna pa gani ni Jesus ang sangpotan sa Hudiyonhong pag-alsa, nga nagaingon: “Sa diha nga makita na ninyo ang Jerusalem nga pagalikosan sa mga kasundalohan, nan, inyong masabot nga nagakahiduol na ang pagkalaglag niini. Ug unya sila nga anaa sa Judea pakalagiwa ninyo sila ngadto sa kabukiran, ug sila nga anaa sa sulod sa siyudad, papahawaa sila, ug sila nga atua sa banika, ayaw na sila pagpasudla pa diha kaniya; . . . kay moabot ang makalilisang nga kalisdanan niining yutaa ug ang kapungot mahiagoman niini nga katawhan; sila mangamatay sa sulab sa espada ug pagabihagon sila ngadto sa tanang kanasoran.”—Lucas 21:20-24.

Ang makalilisang nga baha sa kalaglagan human sa pas-alsa sa mga Hudiyo maoy dramatikong katumanan sa tagna ni Jesus! Apan, ang mga Kristohanon sa Judea masinundanong ‘mikalagiw ngadto sa kabukiran.’ “Sa wala pa masikop ang Jerusalem ni Tito [sa 70 K.P.],” nagkanayon ang Encyclopaedia Judaica, “ang Kristohanong komunidad niini mibalhin ngadto sa Pella.” Makaiikag, ang Pella nahimutang sa amihanan sa tiilan sa kabukiran tabok sa Subang Jordan ug busa bug-os nga nalain gikan sa Judea tungod sa Walog sa Jordan. “Lisod subayon kini nga pag-ikyas kon ang tagna [ni Jesus] gisulat pa human sa maong hitabo,” matud pa ni G. A. Williamson diha sa iyang pasiuna sa Josephus—The Jewish War.

Sa pagkamatuod, ang malamposong pag-ikyas sa mga Kristohanon sa Judea maoy gamhanang ebidensiya nga sila maoy mga sumusunod sa matuod nga Mesiyas. Kini nagbangon sa hinungdanong mga pangutana. Unsay katuyoan sa unang pag-abot sa Mesiyas? Ug unsay kahulogan alang kanato sa malaglagon Hudiyonhong pag-alsa karong adlawa, ilabina sa sektor sa katawhan nga ginganlag “Kristohanon”? Kining mga pangutana hisgotan pa ug dugang niining magasina.