GREGO, I

Usa ka pinulongan nga lakip sa Indo-Uropanhong pamilya sa mga pinulongan. (Ang Hebreohanon naggikan sa Semitikanhon, laing pamilya sa mga pinulongan.) Ang Grego mao ang pinulongan nga orihinal nga gigamit sa pagsulat sa Kristohanong Kasulatan (gawas sa Ebanghelyo ni Mateo, nga unang gisulat diha sa Hebreohanon) ug diha niini gisulat usab ang unang kompletong hubad sa Hebreohanong Kasulatan, nga mao, ang Gregong Septuagint. Kini nga pinulongan adunay mausab-usab nga porma sa mga pulong, ug kini makamugnag lainlaing mga termino pinaagi sa lintunganayng mga pulong, sa letra o mga letra nga ilanggikit sa unahan sa mga pulong (prefix), ug sa letra o mga letra nga ilanggikit sa tumoy sa mga pulong (endings).

Koine. Sukad sa mga 300 W.K.P. hangtod sa mga 500 K.P. mao ang panahon nga gigamit ang Koine, o komon nga Grego, usa ka panagsagol sa lainlaing Grego nga mga diyalekto nga ang labing impluwensiyado mao ang Attic nga diyalekto. Ang Koine nahimong internasyonal nga pinulongan. Kini nakabentaha pag-ayo sa ubang mga pinulongan niadtong adlawa, sanglit kini gigamit sa halos tanang dapit. Ang Koine nagkahulogang komon nga pinulongan, o diyalekto nga komon sa tanan. Kon unsa ka kaylap ang paggamit sa Koine makita sa kamatuoran nga ang mga dekreto sa mga gobernador sa imperyo ug sa Romanhong senado gihubad ngadto sa Koine aron ipadangat sa tibuok Romanhong Imperyo. Tungod niana, ang sumbong nga gitaod ibabaw sa ulo ni Jesu-Kristo sa panahon sa paglansang kaniya gisulat dili lamang sa opisyal nga pinulongang Latin ug sa Hebreohanon kondili sa Grego (Koine) usab.—Mat 27:37; Ju 19:19, 20.

Mahitungod sa paggamit sa Gregong pinulongan didto sa yuta sa Israel, ang usa ka eskolar nagkomento: “Bisan tuod ang kinabag-an sa katawhang Hudiyo misalikway sa Helenismo (Gregong kultura) ug sa mga paagi niini, ang pagpakiglabot uban sa mga Grego ug ang paggamit sa Gregong pinulongan wala gayod likayi. . . . Giila sa mga magtutudlo sa Palestina ang Gregong hubad sa Kasulatan ingong instrumento sa pagdala sa kamatuoran ngadto sa mga Hentil.” (Hellenism, ni N. Bentwich, 1919, p. 115) Siyempre, ang pangunang hinungdan sa pagpatungha sa Gregong Septuagint maoy aron makabenepisyo ang mga Hudiyo, ilabina kadtong sakop sa Natibulaag, nga wala na magsultig puro nga Hebreohanon apan pamilyar na sa Grego. Ang karaang Hebreohanong mga termino nga gigamit sa Hudiyohanong pagsimba gipulihan ug mga termino nga gikan sa Grego. Ang pulong nga sy·na·go·geʹ, nga nagkahulogang “usa ka panagkatigom,” maoy usa ka pananglitan sa pagsagop sa mga Hudiyo sa Gregong mga pulong.

Ang Koine gigamit sa inspirado nga Kristohanong mga magsusulat. Sanglit ang mga magsusulat sa inspirado nga Kristohanong Kasulatan buot nga ang tanang katawhan makasabot sa ilang mensahe, ilang gigamit dili ang klasikal nga Grego kondili ang Koine. Kining tanang magsusulat maoy mga Hudiyo. Bisan tuod sila mga Semitikanhon, buot ingnon, naghupot sa kultura sa mga Hudiyo, dili sila interesado sa pagpakaylap niini nga kultura, kondili sa kamatuoran sa lunsay nga Kristiyanidad, ug pinaagi sa Gregong pinulongan ilang maabot ang daghang katawhan. Mas epektibo nilang matuman ang ilang buluhaton sa “paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran.” (Mat 28:19, 20) Dugang pa, ang Koine maoy usa ka maayong instrumento nga pinaagi niini ilang ikapahayag pag-ayo ang mga lisod sabtong mga ideya nga buot nilang ipresentar.

Gihatagan sa inspirado nga Kristohanong mga magsusulat ang Koine ug gahom, dignidad, ug kainit tungod sa ilang binayaw nga mensahe. Ang Gregong mga pulong nakabaton ug mas dagaya, mas bug-os, ug mas dakong espirituwal nga kahulogan diha sa mga konteksto sa inspiradong Kasulatan.

Alpabeto. Ang tanang Uropanhong mga alpabeto karong adlawa sa direkta o dili-direkta nga paagi naggikan sa Gregong alpabeto. Apan, ang mga Grego wala mag-imbento sa ilang alpabeto; ilang gihulam kini gikan sa mga Semihanon. Dayag kini gikan sa kamatuoran nga ang Gregong mga letra sa alpabeto (sa mga ikapitong siglo W.K.P.) maoy susama sa Hebreohanong mga karakter (sa mga ikawalong siglo W.K.P.). Susama usab ang katibuk-ang pagkasunodsunod niini, gawas lang sa pipila. Dugang pa, ang paglitok sa mga ngalan sa pipila ka letra amgid kaayo; pananglitan: alʹpha (Grego) ug ʼaʹleph (Hebreohanon); beʹta (Grego) ug behth (Hebreohanon); delʹta (Grego) ug daʹleth (Hebreohanon); ug daghan pa. Ang Koine adunay 24 ka letra. Sa dihang gisagop sa Gregong pinulongan ang Semitikanhong alpabeto, ang mga Grego mihimog mahinungdanong pagdugang sa ilang pinulongan pinaagi sa paggamit sa mga letra sa Semitikanhong alpabeto diin sila walay katumbas nga mga konsonante (ʼaʹleph, heʼ, chehth, ʽaʹyin, waw, ug yohdh) ug gigamit kini sa paghawas sa mga tunog sa bokales nga a, e (daklit), e (dugay), o, y, ug i.

Bokabularyo. Ang Gregong bokabularyo tugob kaayo ug tukma. Ang Gregong magsusulat adunay igong mga pulong aron siya makahimog tukmang pagpalahi ug makapalutaw sa kahulogan nga buot niya. Pananglitan, sa Grego gipalahi ang ordinaryong kahibalo, gnoʹsis (1Ti 6:20), ug ang lalom nga kahibalo, e·piʹgno·sis (1Ti 2:4), ug ingon man ang alʹlos (Ju 14:16), nga nagkahulogang “lain” gikan sa samang matang, ug ang heʹte·ros, nga nagkahulogang “lain” gikan sa lahi nga matang. (Gal 1:6) Daghang ekspresyon sa ubang mga pinulongan nga adunay Gregong mga pulong ingon man naggamit ug lintunganayng mga pulong nga gilangkoban sa Gregong mga pulong, nga nagpatunghag usa ka pinulongan nga mas tukma ug espesipiko ang mga ekspresyon.

Mga Nombre. Ang mga nombre mabag-o sumala sa pagkagamit niini diha sa tudling-pulong, kon kini ba panglalaki o pangbabaye, o kaha singular o plural. Ang susamang mga pulong, sama sa pronombre ug mga adhetibo, mabag-o sumala sa mga pulong nga gihawasan sa pronombre niini (antecedent) o nianang gihubit niini.

Ang porma niini (case). Kasagaran ang Koine adunay lima ka case. (Ang ubang mga eskolar naghimo niining walo.) Sa Koine ang matag case sagad nagkinahanglan ug lahing porma o mga letra nga idugang sa tumoy, nga naghimo niini nga pinulongan nga mas komplikado kay sa Cebuano.

Ang Artikulo. Sa Cebuano adunay tinong artikulo (“ang”) ug dili-tinong artikulo (“usa ka”). Sa Koine adunay usa lamang ka artikulo nga ὁ (ho), nga sa pipila ka bahin maoy katumbas sa tinong artikulo nga “ang” sa Cebuano. Ang tinong artikulo sa Cebuano nga “ang” dili gayod mausab ang porma, samtang ang porma sa Gregong artikulo mausab sumala sa pagkagamit niini diha sa tudling-pulong, kon kini ba panglalaki o pangbabaye, o kaha singular o plural, sama usab sa mga nombre.

Ang Gregong artikulo gigamit dili lamang ingong pasiuna sa mga nombre, sama sa gihimo sa Cebuano, kondili diha usab sa mga berbo, adhetibo, adberbo, mga prase, mga hugpong sa mga pulong, ug bisan sa tibuok nga mga tudling-pulong. Ang paggamit sa artikulo uban sa usa ka adhetibo makita diha sa Grego sa Juan 10:11, diin ang literal nga hubad mao: “Ako ang magbalantay ang [usa nga] maayo.” Mas bug-at kini kay sa pag-ingon lamang nga “Ako ang maayong magbalantay.” Sama kini sa paghimo nga italiko sa pulong nga “maayo.”

Ang usa ka pananglitan sa artikulo nga gigamit alang sa tibuok nga hugpong sa mga pulong diha sa Grego makita sa Roma 8:26, diin ang prase nga “kon unsay angay natong iampo sumala sa atong gikinahanglan” giunhan ug artikulo nga anaa sa neuter gender. Sa literal, ang prase mabasa nga “ang . . . kon unsay angay natong iampo.” (Int) Aron masabtan sa Cebuano, makatabang ang pagdugang sa pulong nga “suliran.” Ang tinong artikulo nagpresentar sa mga butang sa paagi nga ang suliran gilakip ingong espesipikong isyu. Sa ingon, ang hubad nga “Kay ang suliran kon unsay angay natong iampo sumala sa atong gikinahanglan wala nato mahibaloi” (NW) mas tukma nga nagpadayag sa hunahuna sa magsusulat.

Mga Berbo. Ang Gregong mga berbo gibalay gikan sa lintunganayng berbo pinaagi sa mga punoan ug mga tumoy sa pulong, o mga affix ug mga suffix. Kini balayon sumala sa voice, mood, tense, person, ug number. Sa Grego kini mas lisod tun-an kay sa mga nombre. Ang mas tukmang pagsabot sa Koine sa dili pa dugayng katuigan, ilabina bahin sa mga berbo, nakatabang sa mga maghuhubad nga mapalutaw sa mas tin-awng paagi ang tinuod nga ideya ug kahulogan sa Kristohanon Gregong Kasulatan kay sa mga hubad sa mas karaang mga bersiyon. Ang pipila sa mas makaiikag nga mga kinaiyahan sa Gregong mga berbo ug ang kahinungdanon niini sa pagsabot sa Bibliya hisgotan sa sunod nga mga parapo.

Porma sa berbo (voice). Sa Iningles adunay duha lamang ka voice alang sa mga berbo, nga mao, ang active ug passive voice, apan sa Grego aduna pay lain, ang “middle voice.” Niini nga voice, ang hingtungdan nakigbahin sa mga sangpotanan sa aksiyon o, usahay, maoy nagpatungha sa aksiyon. Ang middle voice nagpasiugda sa interes sa nagabuhat diha sa aksiyon sa berbo.

Ang middle voice gigamit usab alang sa pagpasiugda. Kini gigamit nga susama sa italiko sa Cebuano. Human sultihi nga ang mga gapos ug kasakitan naghulat kaniya inig-abot niya sa Jerusalem, si Pablo miingon: “Bisan pa, sa unsa mang hinungdan wala ko pakamahala ang akong kalag, basta lamang akong mahuman ang akong ginadagan ug ang ministeryo nga akong nadawat sa Ginoong Jesus.” (Buh 20:22-24) Dinhi ang berbo alang sa “paka[mahala],” poi·ouʹmai, maoy sa middle voice. Si Pablo wala mag-ingon nga wala niya pabilhi ang iyang kinabuhi, apan alang kaniya mas hinungdanon ang pagtuman sa iyang ministeryo. Kana mao ang iyang konklusyon, bisan pa kon unsay hunahunaon sa uban.

Ang middle voice gigamit sa Filipos 1:27: “Lamang magagawi [o, “molihok ingong mga lungsoranon”] kamo sa paaging takos sa maayong balita labot kang Kristo.” Ang berbo nga po·li·teuʹo·mai niini nga teksto maoy sa middle voice, po·li·teuʹe·sthe, “molihok ingong mga lungsoranon,” nga mao, makigbahin sa kalihokan sa mga lungsoranon, nga makig-ambit sa pagmantala sa maayong balita. Sagad nga ang Romanong mga lungsoranon aktibong nakigbahin sa mga kalihokan sa Estado, kay ang Romanong pagkalungsoranon gipabilhan pag-ayo, ilabina diha sa mga siyudad kansang mga molupyo gihatagan sa pagkalungsoranon sa Roma, sama sa kahimtang sa Filipos. Busa gisultihan ni Pablo dinhi ang mga Kristohanon nga sila dili kay moangkon lamang nga mga Kristohanon apan walay gibuhat, kondili sila angayng makigbahin sa Kristohanong buluhaton. Kini nahiuyon sa iyang ulahing mga pulong kanila: “Alang kanato, ang atong pagkalungsoranon nagalungtad sa mga langit.”—Flp 3:20.

Mga panahon (tenses). Ang laing importante ug lahi nga kinaiyahan sa Grego nga nakaamot sa katukma niini mao ang paggamit sa tenses sa berbo. Ang mga berbo ug tenses niini adunay duha ka elemento: matang sa aksiyon (ang mas importante) ug panahon sa aksiyon (dili kaayo importante). Adunay tulo ka pangunang mga punto sa pagklasipikar sa aksiyon diha sa Gregong pinulongan, diin ang matag usa adunay mga kinaiyahan sa paglarawan: (1) ang aksiyon nga nagapadayon (“nagabuhat”), sa paninugdan maoy present tense, nga ang pangunang gipasiugda mao ang padayong aksiyon o kanang nabatasan o padayong nagakahitabo; (2) ang aksiyon nga nahuman na o nakompleto (“nabuhat”), sa panguna kini maoy perfect tense; (3) ang aksiyon nga daklit, o sa makadiyot (“buhaton”), maoy aorist tense. Siyempre, aduna pay ubang tenses sama sa imperfect, past perfect, ug future.

Aron ipakita ang kalainan sa Gregong mga panahon o tenses: Sa 1 Juan 2:1, si apostol Juan miingon: “Kon si bisan kinsang tawo makasala, kita adunay manlalaban ngadto sa Amahan” (KJ). Ang Gregong berbo alang sa “makasala” maoy aorist, busa ang panahon sa aksiyon maoy daklit o makadiyot. Dinhi ang aorist tense nagtumong sa usa lamang ka buhat sa pagkasala, samtang ang present tense nagtumong sa pagkamakasasala o sa padayon nga buhat sa pagpakasala. Busa si Juan wala maghisgot bahin sa usa ka tawo nga nagbatasan sa pagpakasala, kondili sa usa nga ‘nakahimog sala.’ (Itandi ang Mat 4:9, diin ang aorist tense nagpakita nga ang Yawa wala mangayo kang Jesus sa pagbuhat ug mapadayonong pagsimba kaniya, kondili sa “usa ka buhat sa pagsimba.”)

Apan, kon ang 1 Juan 3:6, 9 basahon nga dili hatagag pagtagad nga ang berbo dinhi maoy present tense, ang mga pulong ni Juan daw mosumpaki sa kon unsay nahisgotan na. Ang King James Version mabasa: “Ang bisan kinsa nga nagapabilin diha kaniya dili makasala,” ug, “Ang bisan kinsa nga gipanganak gikan sa Diyos dili makahimog sala.” Wala mapabanaag niini nga mga hubad diha sa Cebuano ang mapadayonong aksiyon nga gipaila sa present tense sa mga berbong Grego nga gigamit. Ang pipila ka modernong mga hubad, inay moingon dinhi, “dili makasala” ug “dili makahimog sala,” nagtagad sa padayong aksiyon ug tukmang naghubad sa mga berbo: “dili magpakasala,” “dili magpadayon sa pagbuhat ug kasal-anan” (NW); “nagpadayon sa pagpakasala,” “magpadayon sa pagpakasala” (New Cebuano Version); “dili magbatasan sa pagpakasala” (Ph); “dili magpadayon sa pagpakasala” (TEV). Si Jesus nagsugo sa iyang mga sumusunod diha sa Mateo 6:33: “Nan, magpadayon sa pagpangita pag-una sa gingharian,” nga nagpaila sa pagkamapadayonon, inay sa pag-ingon lamang nga “unaha pagpangita ang gingharian” (KJ).

Sa mga pagdili, ang present tense ug aorist tense magkalahi usab kaayo. Sa present tense ang usa ka pagdili nagkahulogan ug labaw pa kay sa dili pagbuhat sa usa ka butang. Kini nagkahulogan sa paghunong sa pagbuhat niana. Si Jesu-Kristo, sa nagpadulong sa Golgotha, wala lamang moingon sa mga babaye nga nagsunod kaniya, “Ayaw paghilak,” apan, sanglit sila nanaghilak na, siya miingon: “Hunong na sa paghilak tungod kanako.” (Luc 23:28) Susama usab ngadto sa mga nagtinda ug mga salampati didto sa templo, si Jesus miingon: “Ihunong na ninyo ang paghimo sa balay sa akong Amahan nga balay sa mga tinda!” (Ju 2:16) Diha sa Wali sa Bukid siya miingon: “Hunong na sa pagkabalaka” bahin sa kon unsay inyong kan-on, imnon, o isul-ob. (Mat 6:25) Sa laing bahin, diha sa aorist ang pagdili maoy usa ka sugo sa dili pagbuhat sa usa ka butang sa bisan unsa nga panahon o gutlo. Si Jesus gihisgotan nga nag-ingon sa iyang mga mamiminaw: “Busa, ayaw gayod kamo kabalaka [nga mao, ayaw kabalaka sa bisan unsa nga gutlo] bahin sa sunod nga adlaw.” (Mat 6:34) Dinhi gigamit ang aorist aron ipakita nga ang mga tinun-an dili angay nga mabalaka sa bisan unsa nga panahon.

Ang laing pananglitan nga kinahanglang tagdon ang tense sa Grego sa dihang maghubad makita sa Hebreohanon 11:17. Ang ubang mga hubad wala magtagad sa linaing kahulogan sa tense sa berbo. Mahitungod kang Abraham, ang King James Version nag-ingon: “Siya nga nakadawat sa mga saad mihalad sa iyang bugtong nga anak.” Ang Gregong berbo nga gihubad dinhi nga “mihalad” maoy imperfect tense, nga mahimong magpasabot nga ang aksiyon buot pang buhaton o sulayan, apan wala mabuhat. Busa, pinasukad sa aktuwal nga nahitabo, ang Gregong berbo mas tukma nga hubaron nga “misulay sa paghalad.” Sa susama usab, diha sa Lucas 1:59, sa paghisgot bahin sa panahon sa pagtuli sa anak nga lalaki ni Zacarias ug Elisabet, ang imperfect tense nga gigamit nagpakita nga inay sa hubad nga “Ilang gitawag siya nga Zacarias, pinasukad sa ngalan sa iyang amahan” (KJ), kini nga teksto angayng mabasa nga “Ila unta kining nganlan [ang bata] sa ngalan sa amahan niini, nga Zacarias” (NW). Nahiuyon kini sa aktuwal nga nahitabo, nga siya ginganlan ug Juan, sumala sa instruksiyon sa manulonda nga si Gabriel.—Luc 1:13.

Transliterasyon. Kini nagtumong sa paghatag ug katumbas nga espeling sa Gregong mga pulong pinaagig mga letra sa laing alpabeto. Sa kadaghanang kahimtang kini maoy letra por letra lamang nga pagpuli, b alang sa β, g alang sa γ, ug uban pa. Ingon usab niini sa Gregong mga bokales, a alang sa α, e alang sa ε, e alang sa η, i alang sa ι, o alang sa ο, y alang sa υ, ug o alang sa ω.

Kombinasyon sa duha ka bokales (diphthong). Ang katibuk-ang lagda nga gihisgotan labot sa letra por letra nga pagpuli mapadapat usab sa kadaghanan sa mga diphthong: ai alang sa αι, ei alang sa ει, oi alang sa οι. Ang Gregong letra nga yʹpsi·lon (υ) maoy eksepsiyon diha sa mosunod nga mga kahimtang: αυ maoy au, dili ay; ευ maoy eu, dili ey; ου maoy ou, dili oy; υι maoy ui, dili yi; ηυ maoy eu, dili ey.

Apan, adunay mga higayon nga ang mga letra nga morag diphthong adunay marka alang sa bokales o duha ka tulbok ( ͏̈) ibabaw sa ikaduhang letra, sama pananglitan, αϋ, εϋ, οϋ, ηϋ, ωϋ, αϊ, οϊ. Ang duha ka tulbok ibabaw sa usa ka i·oʹta (ϊ) o yʹpsi·lon (ϋ) nagpaila nga kini ug ang bokales nga nag-una niini dili gayod matawag nga diphthong. Busa ang yʹpsi·lon nga may duha ka tulbok ibabaw niini gihatagag katumbas nga espeling nga y, dili u. Ang mga pananglitan nga gihisgotan dinhi mahimo nang ay, ey, oy, ey, oy, ai, oi.

Ang ubang mga bokales (α, η, ω) adunay gamay nga i·oʹta (ι) (gitawag nga i·oʹta subscript) nga gibutang sa ubos niana. Sa paghatag ug katumbas nga espeling niining Gregong mga porma, ang i·oʹta (o letrang i) dili ibutang sa ilalom sa linya kondili sunod sa letra diin kini makita. Busa ang ᾳ maoy ai, ang ῃ maoy ei, ug ang ῳ maoy oi.

Mga marka sa aksento. Adunay tulo ka matang sa mga aksento diha sa Grego; ang acute (΄), ang circumflex ( ͏̑), ug ang grave (`). Diha sa Grego kini makita ibabaw sa bokales sa mga silaba nga may aksento. Apan niini nga publikasyon, sa dihang kini hatagan ug katumbas nga espeling, ang marka anaa sa kataposan sa silaba nga may aksento ug usa lang ka marka ang gigamit alang sa tanang tulo ka matang sa Gregong mga aksento. Busa ang λόγος gimarkahan nga loʹgos; ang ζῷον maoy zoiʹon.

Mga silaba. Ingong tabang sa paglitok, usa ka tulbok o marka sa aksento ang gigamit diha sa katumbas nga espeling aron litokon nga magkabulag ang matag silaba. Ang mga silaba sa usa ka Gregong pulong pareho ug gidaghanon sa mga bokales o mga diphthong niini. Busa, sanglit ang λόγος (loʹgos) adunay duha ka bokales, kini adunay duha usab ka silaba. Ang duha ka bokales sa usa ka diphthong maoy usa ra ka silaba, dili duha. Ang pulong nga πνεῦμα (pneuʹma) adunay usa ka diphthong (eu) ug usa ka laing bokales (a) ug busa adunay duha ka silaba.

Sa pagbahin sa silaba ang mosunod nga mga lagda mao ang gisunod: (1) Kon ang usa ka konsonante anaa sa tunga sa usa ka pulong, itapo kini sa bokales sa sunod nga silaba. Busa ang πατήρ mahimong pa·terʹ. (2) Usahay ang usa ka kombinasyon sa mga konsonante makita diha sa tunga sa usa ka Gregong pulong. Kon kini nga kombinasyon sa mga konsonante mahimong gamiton sa pagsugod sa usa ka Gregong pulong, kini mahimong sinugdanan usab sa silaba. Pananglitan, ang κόσμος bahinon nga koʹsmos. Ang sm gitapo sa ikaduhang bokales. Kini tungod kay daghang Gregong mga pulong—sama sa Smyrʹna—nagsugod pinaagi niining duha ka konsonante. Apan, kon ang usa ka kombinasyon sa mga konsonante anaa sa tunga sa usa ka pulong ug walay Gregong pulong nga nagsugod niana nga kombinasyon, kini pagabulagon. Busa ang βύσσος gihatagag katumbas nga espeling dinhi ingong bysʹsos, sanglit walay Gregong pulong nga nagsugod sa ss.

Mga marka sa pagginhawa (breathing marks). Ang bokales sa sinugdanan sa usa ka pulong nanginahanglan ug “smooth” nga marka sa pagginhawa (᾿), o “rough” nga marka sa pagginhawa (῾). Ang “smooth” nga marka sa pagginhawa (᾿) mahimong dili hatagag katumbas nga espeling; ang “rough” nga marka sa pagginhawa (῾) nagkinahanglan ug h nga idugang sa sinugdanan sa pulong. Kon ang unang letra maoy kapital, kini nga mga marka sa pagginhawa ibutang sa dili pa ang pulong. Niana nga kahimtang, ang Ἰ mahimong I, samtang ang katumbas nga espeling sa Ἱ maoy Hi. Kon ang mga pulong magsugod sa gagmay nga mga letra, ang mga marka sa pagginhawa anaa sa ibabaw sa unang letra o, sama sa kadaghanan sa mga diphthong, ibabaw sa ikaduhang letra. Busa ang αἰών mahimong ai·onʹ, samtang ang ἁγνός maoy ha·gnosʹ ug ang αἱρέομαι maoy hai·reʹo·mai.

Dugang pa, ang Gregong letra nga rho (ρ), nga katumbas sa r, kanunayng nagkinahanglan ug “rough” nga marka sa pagginhawa (῾) sa sinugdanan sa pulong. Busa ang ῥαββεί maoy rhab·beiʹ.

[Chart sa panid 905]

GREGONG ALPABETO

Letra

Ngalan

Transliterasyon ug Paglitok¹

Α α

Alʹpha

Β β

Beʹta

Γ γ

Gamʹma

g, gahi, sama sa Iningles nga begin²

Δ δ

Delʹta

Ε ε

Eʹpsi·lon

e, daklit, sama sa Iningles nga met

Ζ ζ

Zeʹta

Η η

Eʹta

e, dugay, sama sa Iningles nga they

Θ θ

Theʹta

Ι ι

I·oʹta

i sama sa Iningles nga machine

Κ κ

Kapʹpa

Λ λ

Lamʹbda

Μ μ

Ν ν

Ξ ξ

Ο ο

Oʹmi·kron

o, daklit, sama sa Iningles nga lot

Π π

Ρ ρ

Rho

Σ σ, ς³

Sigʹma

Τ τ

Tau

Υ υ

Yʹpsi·lon

y o u,⁴ Pranses nga u o Aleman nga ü

Φ φ

Phi

ph sama sa Iningles nga phase

Χ χ

Khi

kh sama sa Iningles nga elkhorn

Ψ ψ

Psi

ps sama sa Iningles nga lips

Ω ω

O·meʹga

o, dugay, sama sa Iningles nga note

¹ Ang paglitok nga gipakita dinhi maoy lahi sa modernong Grego.

² Sa dili pa ang κ, ξ, χ, o ang laing γ, litokon kini nga ang tunog ipaagi sa ilong ug litokon nga n sama sa Iningles nga think.

³ Gigamit lamang sa tumoy sa usa ka pulong sa dihang makita ang sigʹma.

⁴ Ang yʹpsi·lon litokon nga u kon kini maoy bahin sa usa ka diphthong.