GALILEA, DAGAT SA
Usa ka tab-ang nga lanaw sa ilaya sa A sa Palestina nga gitawag usab ug Dagat sa Kineret (Num 34:11), Lanaw sa Genesaret (Luc 5:1), ug Dagat sa Tiberias (Ju 6:1). (Ang Gregong pulong nga gihubad nga “dagat” nagpasabot usab nga “lanaw.”)—MAPA, Tomo 2, p. 740; MGA HULAGWAY, Tomo 1, p. 336, ug Tomo 2, p. 740.
Gidak-on ug Topograpiya sa Dapit. Ang Dagat sa Galilea nahimutang sa aberids nga 210 m (700 p) ubos sa lebel sa Dagat Mediteranyo ug maoy bahin sa Rift Valley sa Jordan. Ang kinalaloman nga tubig niini maoy mga 48 m (157 p). Gikan sa A ngadto sa H, kini nga katubigan may gibanabanang gitas-on nga 21 km (13 mi), ug ang kinalapdang bahin niini maoy mga 12 km (7.5 mi). Depende sa panahon, ang tin-awng katubigan sa Dagat sa Galilea nagkadaiya ang bulok gikan sa berde ngadto sa asul, ug ang kasarangang temperatura sa tubig maoy gikan sa 14°C. (57°F.) sa Pebrero hangtod sa 30°C. (86°F.) sa Agosto. Kini nga lanaw pangunang giagosan sa Suba sa Jordan.
Ang salog sa Dagat sa Galilea kaamgid sa usa ka dakong dulang. Nagtuybo sa kabaybayonan niini dapit sa S ang titip nga kabukiran nga anapog nga nataklapan ug laba, nga may gihabogong mga 610 m (2,000 p). Apan dapit sa K, dili ra kaayo titip ang kabukiran. Ang Dagat sa Galilea halos gilibotan sa kabungtoran ug kabukiran, gawas lamang sa kapatagan palibot sa Jordan, nga mao, ang mga dapit diin ang suba moagos ngadto sa lanaw sa A nga tumoy ug diin kini mopadayon pag-agos dapit sa HK. Ang dapit sa A maoy nahimutangan sa daghang dagkong mga bato nga basalto. Dili halayo sa H sa siyudad sa Tiberias sa K nga baybayon, adunay init nga mga tubod nga may asupre nga gibantog tungod sa mga kalidad niini nga makaayo sa panglawas. Usa sa pito ka tubod didto may temperatura nga 58°C. (136°F.).
Klima. Ang init nga klima palibot sa Dagat sa Galilea angayan sa pagtubo sa tropikanhong mga tanom, lakip ang tunokon nga lotus, palma, ug mga tanom nga tagom. Ang mga pawikan, bao, uwang, ug mga bukto makaplagan sa kabaybayonan sa lanaw. Daghan usab ang mga langgam ug mga isda. Sa ika-19 nga siglo, ang eksperto nga nagtuon sa mga hayop nga si H. B. Tristram miingon: “Ang bagang duot sa mga isda sa Dagat sa Galilea dili gayod katuohan niadtong wala makakita niini. Sagad nga gikobrehan niining duot sa mga isda ang usa ka akre o kapin pa nga luna sa katubigan, ug ang mga isda, samtang hinayhinay kining moaginod ingong panon, magpunsisok pag-ayo, nga ang mga silik niini sa likod makita na ibabaw sa katubigan, nga kon tan-awon sa halayo kaamgid sa kusog nga pagpangatagak sa ulan diha sa ibabaw sa katubigan.”—The Natural History of the Bible, 1889, p. 285.
Ang kalit nga mga unos, sama niadtong nasinati ni Jesu-Kristo ug sa iyang mga tinun-an, maoy kasagaran. (Mat 8:24; 14:24) Tungod kay ubos ang Dagat sa Galilea, ang temperatura sa hangin mas init didto kay sa naglibot nga mga patag ibabaw sa bukid ug sa kabukiran. Kini ang hinungdan sa mga unos. Lain pa, ang kusog nga hangin mohuros sa Walog sa Jordan gikan sa naputos sa niyebe nga Bukid sa Hermon, nga dili ra halayo dapit sa A.
Sa unang siglo K.P., dasok sa mga tawo ang kabaybayonan niini nga lanaw. Apan karong adlawa, sa siyam ka siyudad nga gihisgotan ni Josephus nga anaa sa daplin sa Dagat sa Galilea, ang Tiberias na lamang ang nagpabilin.
Ministeryo ni Jesus Niini nga Dapit. Kini nga katubigan gihisgotan kanunay diha sa yutan-ong ministeryo ni Jesus. Sa daghang higayon, ang Anak sa Diyos, nga nagsakay sa usa ka sakayan, namulong ngadto sa dakong panon sa katawhan nga nagkatigom diha sa halapad, daghag gagmayng bato nga baybayon niini. (Mar 3:9; 4:1; Luc 5:1-3) Sa usa niini nga mga okasyon iyang milagrosong gipahinabo nga makakuha ug daghang isda ang iyang mga tinun-an ug giawhag si Pedro, Andres, Santiago, ug Juan nga mahimong “mga mangingisda ug mga tawo.” (Mat 4:18-22; Luc 5:4-11) Diha sa kasikbit nga mga dapit sa Dagat sa Galilea, gihimo ni Jesus ang daghang gamhanang mga buhat. Iyang giayo ang mga masakiton, gihinginlan ang mga demonyo (Mar 3:7-12), gipakalma ang hangin ug ang dagat (Mar 4:35-41), ug milakaw ibabaw sa katubigan (Ju 6:16-21); kas-a, iyang milagrosong gipakaon ang kapin sa 5,000 ka tawo, ug sa lain nga higayon iyang gipakaon ang kapin sa 4,000 ka tawo, nga sa matag higayon pinaagi lamang sa pipila ka tinapay ug pipila ka isda. (Mat 14:14-21; 15:29, 34-38) Makataronganon gayod nga gihukman ni Jesus ang tulo ka siyudad nianang dapita, ang Corasin, Betsaida, ug Capernaum, tungod sa pagpabiling dili masanongon bisan pa sa daghang gamhanang mga buhat nga nasaksihan sa mga molupyo niini.—Mat 11:20-24.
Human sa iyang pagkabanhaw, si Jesus nagpakita ngadto sa pipila sa iyang mga tinun-an sa daplin sa Dagat sa Galilea ug iyang gipahinabo nga sila, sa ikaduhang higayon, milagrosong makakuha ug daghang isda. Unya iyang gipasiugda ang kahinungdanon sa pagpakaon sa iyang mga karnero.—Ju 21:1, 4-19.