Unsay Ikasulti Bahin sa “mga Tekstong Pamatuod” sa Trinidad?
GIINGON nga ang pila ka teksto sa Bibliya nagahatag ug pamatuod nga nagasuportar sa Trinidad. Bisan pa niana, sa pagbasa nianang mga tekstoha, angay ibutang nato sa hunahuna nga ang ebidensiya sa Bibliya ug kasaysayan wala magsuportar sa Trinidad.
Ang bisan unsang kinutlo sa Bibliya nga gihatag nga pamatuod pagasabton sa konteksto sa dili-sukwahing pagtulon-an sa tibuok Bibliya. Kasagaran kaayong ang tinuod nga kahulogan sa maong teksto gitin-aw sa konteksto sa naglibot nga mga bersikulo.
Tulo sa Usa
ANG The New Catholic Encyclopedia nagahatag sa tulo nianang “mga tekstong pamatuod” apan nagaadmitir usab: “Ang doktrina sa Santisima Trinidad wala itudlo diha sa D[aang] T[estamento]. Sa B[ag-ong] T[estamento] ang labing karaang ebidensiya anaa sa mga sulat ni Pablo, ilabina ang 2 Cor 13.13 [bersikulo 14 sa ubang mga Bibliya], ug sa 1 Cor 12.4-6. Diha sa mga Ebanghelyo ang ebidensiya sa Trinidad tatawng makita diha lamang sa pormula sa bawtismo sa Mat 28.19.”
Sa maong mga bersikulo ang tulo ka “mga persona” gitala sumala sa mosunod diha sa The New Jerusalem Bible. Ang 2 Corinto 13:13 (14) nagatingob sa tulo niining paagiha: “Ang grasya sa Ginoong Jesu-Kristo, ang gugma sa Diyos ug ang pakig-uban sa Balaang Espiritu magauban kaninyong tanan.” Ang 1 Corinto 12:4-6 nagaingon: “Adunay daghang lainlaing mga gasa, apan sa kanunay usa ra ka Espiritu; adunay lainlaing paagi sa pag-alagad, apan sa kanunay usa lamang ka Ginoo. Adunay daghang lainlaing dagway sa kalihokan, apan diha sa tanan ang samang Diyos mao ang nagalihok diha kanilang tanan.” Ug ang Mateo 28:19 mabasa: “Busa, panlakaw kamo, himoa ang mga tinun-an sa tanang nasod; nga magabawtismo kanila sa ngalan sa Amahan ug sa Anak ug sa Balaang Espiritu.”
Ang maong mga bersikulo nagaingon ba nga ang Diyos, si Kristo, ug ang balaang espiritu nagalangkob sa Trinidad nga Pagkadiyos, nga ang tulo managsama sa substansiya, gahom, ug pagkawalay-kataposan? Wala, kana wala mag-ingon niana, sama ra nga ang paglista sa tulo ka tawo, sama kang Tom, Dick, ug Harry, wala magkahulogang sila maoy tulo sa usa.
Kining matanga sa pagpangutlo, nagaadmitir ang McClintock and Strong’s Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, “nagapamatuod lamang nga adunay tulo nga ginganlan, . . . apan kini wala magpamatuod, sa kaugalingon, nga silang tulo sakop sa balaang kinaiyahan, ug nagbaton sa samang balaang kadungganan.”
Bisan tuod nagsuportar sa Trinidad, ang maong basahon nagaingon bahin sa 2 Corinto 13:13 (14): “Kita dili makataronganon nga makahukom nga sila may samang awtoridad, o samang kinaiyahan.” Ug bahin sa Mateo 28:18-20 kini nagaingon: “Kining tekstoha, hinunoa, kon sabton sa kaugalingon, dili magpamatuod sa tino sa personalidad kaha sa tulo ka gihisgotan, o sa ilang pagkamanagsama o pagkabalaan.”
Sa gibawtismohan si Jesus, ang Diyos, si Jesus, ug ang balaang espiritu gihisgotan usab sa samang konteksto. Si Jesus “nakakita nga mikunsad sama sa salampati ang espiritu sa Diyos diha kaniya.” (Mateo 3:16) Kini, hinunoa, wala mag-ingon nga ang tulo maoy usa. Si Abraham, Isaac, ug Jacob gihisgotang magkauban sa daghang beses, apan kana wala maghimo kanila nga usa. Si Pedro, Santiago, ug Juan ginganlan nga magkauban, apan kana wala usab maghimo nila nga usa. Dugang pa, sanglit ang espiritu sa Diyos mikunsad kang Jesus sa pagbawtismo kaniya, kini nagapakita nga si Jesus wala makabaton sa espiritu sa wala pa ang maong panahon. Kay mao kini, sa unsang paagi siya nahimong bahin sa Trinidad diin siya angayng nahiusa sa balaang espiritu sa tanang panahon?
Ang laing pagkutlo nga nagahisgot sa tulo sa tingob hikaplagan diha sa pila ka daandaang hubad sa Bibliya sa 1 Juan 5:7. Bisan pa niana, ginadawat sa mga eskolar nga kining mga pulonga sa sinugdan wala sa Bibliya apan gidugang sa ulahi na kaayo. Ang kadaghanang modernong hubad nagalaktaw niining mini nga bersikulo.
Ang ubang “mga tekstong pamatuod” nagahisgot lamang sa relasyon tali sa duha—ang Amahan ug si Jesus. Atong hisgotan ang pipila niini kanila.
“Ako ug ang Amahan Usa Ra”
ANG maong teksto, sa Juan 10:30, kadaghanan isitar sa pagsuportar sa Trinidad, bisan pag walay ikatulong persona ang gihisgotan niana. Apan si Jesus mismo nagpakita kon unsay iyang gipasabot sa iyang pagka “usa” sa Amahan. Sa Juan 17:21, 22, siya miampo sa Diyos nga ang iyang mga tinun-an “mahimong usa, maingon nga ikaw, Amahan, nahiusa kanako ug ako nahiusa kanimo, aron sila usab mahiusa kanato, . . . aron sila mahimong usa maingon nga kita maoy usa.” Si Jesus nag-ampo ba aron ang tanan niyang tinun-an mahimong usa? Wala, dayag si Jesus nag-ampo nga sila magkahiusa sa hunahuna ug katuyoan, sama kaniya ug sa Diyos.—Tan-awa usab ang 1 Corinto 1:10.
Sa 1 Corinto 3:6, 8, si Pablo nagaingon: “Ako ang nagtanom, si Apolo ang nagbisibis . . . Ang nagatanom ug ang nagabisibis maoy usa.” Si Pablo wala magpasabot nga siya ug si Apolo maoy duha ka persona sa usa; iyang gipasabot nga sila nahiusa sa katuyoan. Ang Gregong pulong nga gigamit dinhi ni Pablo alang sa “usa” (hen) maoy neuter, sa literal “usa ka (butang),” nga nagapaila sa pagkausa tungod sa pagkooperar. Kini mao ang mismong pulong gigamit ni Jesus sa Juan 10:30 sa pagbatbat sa iyang relasyon uban sa iyang Amahan. Kini usab mao ang pulong nga gigamit ni Jesus sa Juan 17:21, 22. Busa sa dihang gigamit niya ang pulong “usa” (hen) sa maong mga kaso, siya naghisgot bahin sa panaghiusa sa hunahuna ug katuyoan.
Mahitungod sa Juan 10:30, si John Calvin (nga Trinitaryan) miingon diha sa basahong Commentary on the Gospel According to John: “Ang mga tawong karaan sayop nga migamit niining tekstoha sa pagpamatuod nga si Kristo . . . samag substansiya sa Amahan. Kay si Kristo wala moergo bahin sa pagkausa sa substansiya, kondili bahin sa panag-uyon nga iyang nabatonan uban sa Amahan.”
Diha mismo sa konteksto sa mga bersikulo tapos sa Juan 10:30, kusganong gipangatarongan ni Jesus nga ang iyang mga pulong dili pangangkon nga siya Diyos. Gisukna niya ang mga Hudiyo nga sayop nagbaton sa maong paghinapos ug buot mobato kaniya: “Nganong inyo akong isumbong sa pagpasipala tungod kay ako, nga gipahinungod ug gipadala sa kalibotan sa Amahan, miingon, ‘Ako mao ang anak sa Diyos’?” (Juan 10:31-36, NE) Wala, si Jesus miangkon nga siya maoy, dili Diyos nga Anak, kondili mao ang Anak sa Diyos.
“Naghimo sa Iyang Kaugalingon nga Sama sa Diyos”
ANG laing kasulatan nga gihatag nga pagsuportar sa Trinidad mao ang Juan 5:18. Kini nagaingon nga ang mga Hudiyo (sama sa diha sa Juan 10:31-36) buot mopatay kang Jesus tungod kay “siya nagtawag usab sa Diyos nga iyang kaugalingong Amahan, nga naghimo sa iyang kaugalingon nga sama sa Diyos.”
Apan kinsay miingon nga si Jesus naghimo sa iyang kaugalingon nga sama sa Diyos? Dili si Jesus. Gidepensahan niya ang iyang kaugalingon batok niining bakak nga sumbong sa sunod mismong bersikulo (Ju 5:19): “Sa maong sumbong si Jesus mitubag: . . . ‘ang Anak walay mabuhat sa iyang kaugalingon; siya makabuhat lamang kon unsay iyang makita nga ginabuhat sa Amahan.’”—JB.
Pinaagi niini, si Jesus mipakita sa mga Hudiyo nga siya dili sama sa Diyos ug busa dili makalihok sa iyang kaugalingon. Makahanduraw ba kita nga ang usang sama sa Diyos nga Makagagahom sa Tanan magaingon nga siya “dili makabuhat sa bisan unsa sa iyang kaugalingon”? (Itandi ang Daniel 4:34, 35.) Makaiikag, ang konteksto sa Juan 5:18 ug 10:30 nagapakita nga gidepensahan ni Jesus ang iyang kaugalingon batok sa bakak nga mga sumbong gikan sa mga Hudiyo si kinsa, sama sa mga Trinitaryan, naghimog sayop nga mga panghinapos!
“Sama sa Diyos”?
SA FILIPOS 2:6 ang Katolikong Douay Version (Dy) sa 1609 nagaingon bahin kang Jesus: “Si kinsa tungod kay diha sa dagway sa Diyos, wala maghunahuna nga pagpangawat nga mahisama sa Diyos.” Ang King James Version (KJ) sa 1611 mabasang halos pareho niana. Ang ubay-ubay sa susamang mga bersiyon gigamit pa sa uban sa pagsuportar sa ideya nga si Jesus sama sa Diyos. Apan matikdi giunsa paghubad sa ubang mga hubad kining bersikuloha:
1869: “si kinsa, tungod kay diha sa dagway sa Diyos, wala mag-isip nga usa ka butang pagaagawon ang pagkahimong sama sa Diyos.” The New Testament, ni G. R. Noyes.
1965: “Siya—nga tinuod may balaang kinaiya!—sa pagkamasaligon sa kaugalingon wala gayod maghimo sa iyang kaugalingon nga sama sa Diyos.” Das Neue Testament, rebisadong edisyon, ni Friedrich Pfäfflin.
1968: “si kinsa, bisan tuod diha sa dagway sa Diyos, wala mag-isip sa pagkasama sa Diyos nga usa ka butang nga sa kadalo himoon nga iyang kaugalingon.” La Bibbia Concordata.
1976: “Siya sa kanunay nagbaton sa kinaiyahan sa Diyos, apan siya wala maghunahuna nga pinaagi sa kusog siya magatinguha nga mahisama sa Diyos.” Today’s English Version.
1984: “si kinsa, bisan tuod naglungtad diha sa dagway sa Diyos, wala maghunahuna sa pagpangilog, nga mao, nga siya mahisama gayod sa Diyos.” New World Translation of the Holy Scriptures.
1985: “Si kinsa, tungod kay diha sa dagway sa Diyos, wala mag-isip nga ang pagkasama sa Diyos maoy butang nga pagailogon.” The New Jerusalem Bible.
Hinuon, miangkon ang pipila nga bisan kining mas tukmang mga hubad nagpasabot nga (1) si Jesus nagbaton na sa pagkasama apan wala magtinguha nga mohawid niana o nga (2) dili kinahanglang ilogon niya ang pagkasama kay siya nagbaton na niana.
Niining bahina, si Ralph Martin, diha sa The Epistle of Paul to the Philippians, nagaingon mahitungod sa orihinal nga Grego: “Hinuon, kuwestiyonable kon kaha ang kahulogan sa berbo makadailos gikan sa tinuod niining kahulogan nga ‘pag-ilog’, ‘pag-agaw nga pakusog’ ngadto sa iya sa ‘panguptan nga hugot.’” Ang The Expositor’s Greek Testament nagaingon usab: “Dili kita makakaplag ug teksto diin ang ἁρπάζω [har·paʹzo] o bisan hain sa mga deribatiba niini nagbaton sa kahulogan sa ‘pagpanag-iya,’ ‘paghawid’. Mopatim-aw nga kini sa waysipyat nagkahulogang ‘pag-ilog,’ ‘pag-agaw nga pakusog’. Busa dili ikatugot ang pagdailos gikan sa matuod nga kahulogang ‘pag-ilog’ ngadto sa usa nga bug-os lahi, ‘pagkupot nga hugot.’”
Gikan sa nahaunang kasayoran dayag nga ang mga maghuhubad sa mga bersiyon sama sa Douay ug King James nagabawog sa mga lagda sa pagsuportar sa mga katuyoan sa Trinitaryan. Halayo sa pag-ingon nga si Jesus naghunahuna nga angay ang pagkasama sa Diyos, ang Grego sa Filipos 2:6, kon basahon nga dili madapigon, nagapakita lamang sa kaatbang, nga si Jesus wala maghunahuna nga kana angay.
Ang konteksto sa palibot nga mga bersikulo (Fil 2:3-5, 7, 8, Dy) nagatin-aw kon unsaon pagsabot ang Fil 2 bersikulo 6. Ang mga taga-Filipos giawhag: “Sa pagkamapaubsanon, pasagding ang matag usa magtamod sa uban nga labi pang maayo kay sa ilang kaugalingon.” Unya gigamit ni Pablo si Kristo ingong labawng panig-ingnan niining tinamdana: “Pasagding kining hunahunaa mabatonan ninyo, nga diha usab kang Kristo Jesus.” Unsang “hunahunaa”? Ang ‘paghunahuna nga dili pagpangawat ang pagkasama sa Diyos’? Dili, kana maoy kaatbang gayod sa puntong gipasabot! Hinunoa, si Jesus, kinsa ‘nagtamod sa Diyos nga labi pang maayo kay sa iyang kaugalingon,’ dili gayod ‘mangilog sa pagkasama sa Diyos,’ apan hinunoa “nagpaubos sa iyang kaugalingon, nga nagmasinugtanon hangtod sa kamatayon.”
Sa pagkamatuod, kana wala maghisgot mahitungod sa pagkahimong bahin sa Diyos nga Makagagahom sa Tanan. Kana naghisgot mahitungod kang Jesu-Kristo, kinsa hingpit nag-ilustrar sa punto dinhi ni Pablo—nga mao ang kahinungdanon sa pagkamapaubsanon ug pagkamasinugtanon ngadto sa Labaw ug Maglalalang sa usa, si Jehova nga Diyos.
“Ako Mao”
SA JUAN 8:58, ang ubay-ubayng hubad, pananglitan ang The Jerusalem Bible, mabasa nga si Jesus nag-ingon: “Sa wala pa si Abraham, Ako Mao.” Si Jesus dinha nagtudlo ba, sumala sa gipatuo sa mga Trinitaryan, nga siya nailhan pinaagi sa titulong “Ako Mao”? Ug, sumala sa ilang giangkon, nagkahulogan ba kini nga siya mao si Jehova sa Hebreohanong Kasulatan, sanglit ang King James Version sa Exodo 3:14 nagaingon: “Ang Diyos miingon ngadto kang Moises, AKO MAO ANG MAO AKO”?
Sa Exodo 3:14 (KJ) ang pamulong “AKO MAO” gigamit ingong titulo sa Diyos sa pagpaila nga siya tinuod naglungtad ug mobuhat kon unsay iyang gisaad. Ang The Pentateuch and Haftorahs, nga giedit ni Dr. J. H. Hertz, nagaingon mahitungod sa pamulong: “Alang sa mga Israelinhong naulipon, ang kahulogan maoy, ‘Bisan pag Siya wala pa makapasundayag sa Iyang gahom nganha kaninyo, kana Iyang pagabuhaton; Siya walay kataposan ug kamo iyang pagalukaton.’ Ang kadaghanang makibag-o nagasunod kang Rashi [Pranses nga komentarista sa Bibliya ug Talmud] sa paghubad sa [Exodo 3:14] ‘Ako mamao ang mamao ako.’”
Ang pamulong sa Juan 8:58 may pagkalahi gikan sa pamulong nga gigamit sa Exodo 3:14. Si Jesus wala mogamit niana ingong ngalan o titulo kondili usa ka paagi sa pagpatin-aw sa iyang una-tawhanong paglungtad. Busa, matikdi giunsa paghubad sa ubang bersiyon sa Bibliya ang Juan 8:58:
1869: “Sukad sa wala pa si Abraham, ako mao na.” The New Testament, ni G. R. Noyes.
1935: “Ako naglungtad na sa wala pa matawo si Abraham!” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ug E. J. Goodspeed.
1965: “Sa wala pa matawo si Abraham, ako mao nga mao na.” Das Neue Testament, ni Jörg Zink.
1981: “Ako buhi na sa wala pa matawo si Abraham!” The Simple English Bible.
1984: “Sa wala pa molungtad si Abraham, ako mao na.” New World Translation of the Holy Scriptures.
Busa, ang matuod nga ideya sa Grego nga gigamit dinhi mao nga ang linalang nga “panganay” sa Diyos, si Jesus, naglungtad sa dugay na sa wala pa matawo si Abraham.—Colosas 1:15; Proverbio 8:22, 23, 30; Pinadayag 3:14.
Sa makausa pa, ang konteksto nagapakita nga kini mao ang hustong pagsabot. Niining panahona buot sa mga Hudiyo nga batohon si Jesus tungod sa pag-angkon nga “nakakita kang Abraham” bisan pag, sumala sa ilang giingon, siya wala pay 50 anyos. (Ju 8 Bersikulo 57) Ang kinaiyanhong tubag ni Jesus mao ang pagsulti sa tinuod bahin sa iyang edad. Busa kinaiyanhong giingnan niya sila nga siya “buhi na sa wala pa matawo si Abraham!”—The Simple English Bible.
“Diyos ang Pulong”
SA JUAN 1:1 ang King James Version mabasa: “Sa sinugdanan mao ang Pulong, ug ang Pulong uban sa Diyos, ug ang Pulong Diyos.” Ang mga Trinitaryan nagaangkon nga kini nagkahulogan nga “ang Pulong” (Grego, ho loʹgos) nga mianhi sa yuta ingong Jesu-Kristo mao ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan mismo.
Hinuon, matikding dinhi na usab ang konteksto nagapahimutang sa pasikaranan sa hustong pagsabot. Bisan ang King James Version nagaingon, “Ang Pulong uban sa Diyos.” (Italiko amoa.) Ang usa nga “uban” sa laing persona dili mahimong mao kanang lain nga persona. Nahiuyon niini, ang Journal of Biblical Literature, nga giedit sa Heswitang si Joseph A. Fitzmyer, nagaingon nga kon ang ulahing bahin sa Juan 1:1 pagahubarong nagkahulogang “ang” Diyos, kini “sa ingon mahasupak sa nag-unang mga pulong,” nga nagaingon nga ang Pulong uban sa Diyos.
Matikdi, usab, giunsa sa paghubad sa ubang mga hubad kining bahina sa bersikulo:
1808: “ug ang pulong usa ka diyos.” The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text.
1864: “ug usa ka diyos ang pulong.” The Emphatic Diaglott, interlinear nga pagbasa, ni Benjamin Wilson.
1928: “ug ang Pulong balaang usa.” La Bible du Centenaire, L’Evangile selon Jean, ni Maurice Goguel.
1935: “ug ang Pulong balaan.” The Bible—An American Translation, ni J. M. P. Smith ug E. J. Goodspeed.
1946: “ug sa balaang matang ang Pulong.” Das Neue Testament, ni Ludwig Thimme.
1950: “ug ang Pulong usa ka diyos.” New World Translation of the Christian Greek Scriptures.
1958: “ug ang Pulong usa ka Diyos.” The New Testament, ni James L. Tomanek.
1975: “ug usa ka diyos (o, sa balaang matang) ang Pulong.” Das Evangelium nach Johannes, ni Siegfried Schulz.
1978: “ug sa matang nga sama sa diyos ang Logos.” Das Evangelium nach Johannes, ni Johannes Schneider.
Sa Juan 1:1 adunay duha ka pagpatim-aw sa Gregong nombre nga the·osʹ (diyos). Ang unang pagpatim-aw nagatumong sa Diyos nga Makagagahom sa Tanan, nga kaniya uban ang Pulong (“ug ang Pulong [loʹgos] uban sa Diyos [usa ka dagway sa the·osʹ]”). Kining unang the·osʹ giunhan sa pulong ton (ang), usa ka dagway sa Gregong depinidong artikulo nga nagapunting sa linaing ilhanan, nga sa maong kahimtang ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan (“ug ang Pulong uban sa [ang] Diyos”).
Sa laing bahin, walay artikulo una sa ikaduhang the·osʹ sa Juan 1:1. Busa ang literal nga hubad mabasa, “ug diyos ang Pulong.” Apan atong nakita nga daghang hubad nagahubad niining ikaduhang the·osʹ (predikadong nombre) ingong “balaan,” “samag-diyos,” o “usa ka diyos.” Pinasukad sa unsang awtoridad kini ilang gibuhat?
Ang Koine Gregong pinulongan dunay depinidong artikulong (“ang”), apan kini walay indepinidong artikulong (“a” o “an” o usa ka). Busa kon ang predikadong nombre dili unhan sa depinidong artikulo, kini mahimong indepinido o dili tino, nga nagdepende sa konteksto.
Ang Journal of Biblical Literature nagaingon nga ang mga ekspresyong “may anarthrous [walay artikulong] predikado nga nagauna sa berbo, sa panguna maoy hiyasnon sa kahulogan.” Sumala sa giingon sa Journal, kini nagapasabot nga ang loʹgos ikapanig-ingon sa usa ka diyos. Kini nagaingon usab mahitungod sa Juan 1:1: “Ang hiyasnong puwersa sa predikado ilado kaayo nga ang nombre [the·osʹ] dili maisip nga depinido o tino.”
Busa ang Juan 1:1 nagapasiugda sa hiyas sa Pulong, nga siya maoy “balaan,” “samag-diyos,” “usa ka diyos,” apan dili Diyos nga Makagagahom sa Tanan. Kini nahiuyon sa ubang bahin sa Bibliya, nga nagapakita nga si Jesus, nga gitawag dinhi nga “ang Pulong” diha sa iyang papel ingong Tigpamaba sa Diyos, maoy ubos nga masinugtanon nga gipadala sa yuta sa iyang Labaw, ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan.
Adunay daghan pang ubang bersikulo sa Bibliya diin halos ang tanang maghuhubad sa ubang pinulongan sa kanunay nagasukip sa artikulong “a” o “usa ka” sa dihang magahubad sa mga Gregong tudling-pulong nga may samang estruktura. Pananglitan, sa Marcos 6:49, sa dihang nakita sa mga tinun-an nga si Jesus naglakaw sa tubig, ang King James Version nagaingon: “Abi nilag kadto usa ka espiritu.” Sa Koine Grego, walay “a” o “usa ka” una sa “espiritu.” Apan halos ang tanang hubad sa ubang pinulongan nagadugang ug “a” o “usa ka” aron ang paghubad mohaom sa konteksto. Sa samang paagi, sanglit ang Juan 1:1 nagapakita nga ang Pulong maoy uban sa Diyos, siya dili maoy “Diyos” kondili “usa ka diyos,” o “balaan.”
Si Joseph Henry Thayer, usa ka teologo ug eskolar nga nagtrabaho sa American Standard Version, mipahayag sa yano: “Ang Logos balaan, dili ang balaang Usa mismo.” Ug ang Heswitang si John L. McKenzie misulat diha sa iyang Dictionary of the Bible: “Ang Jn 1:1 angay ekstriktong hubaron . . . ‘ang pulong maoy usa ka balaang usa.’”
Nagalapas sa Usa ka Lagda?
ANG uban, hinunoa, nagaangkon nga ang maong mga hubad nagalapas sa usa ka lagda sa Koine Gregong gramatika nga gipatik sa Gregong eskolar si E. C. Colwell niadto pang 1933. Gipatuo niya nga sa Grego ang predikadong nombre “nagbaton sa [depinidong] artikulo kon mosunod kini sa berbo; kini wala magbaton sa [depinidong] artikulo kon magauna kini sa berbo.” Niini iyang gipasabot nga ang predikadong nombre nga nagauna sa berbo pagasabton nga kini may depinidong artikulong (“ang”) nga magauna niini. Sa Juan 1:1 ang ikaduhang nombre (the·osʹ), ang predikado, nagauna sa berbo—“ug [the·osʹ] mao ang Pulong.” Busa, si Colwell miangkon, ang Juan 1:1 angay magkahulogang “ug [ang] Diyos mao ang Pulong.”
Apan tagda ang duha lamang ka pananglitan nga makaplagan sa Juan 8:44. Dinha si Jesus nagaingon mahitungod sa Yawa: “Kana siya maoy usa ka mamumuno” ug “siya maoy usa ka bakakon.” Sama ra sa Juan 1:1, ang predikadong mga nombre (“mamumuno” ug “bakakon”) nagauna sa mga berbo (“was” ug “is” o “maoy”) diha sa Grego. Walay indepinidong artikulo sa unahan sa bisan haing nombre kay wala may indepinidong artikulo diha sa Koine Grego. Apan ang kadaghanang hubad nagasukip sa pulong “a” o “usa ka” tungod kay gikinahanglan kana sa Gregong gramatika ug konteksto.—Tan-awa usab ang Marcos 11:32; Juan 4:19; 6:70; 9:17; 10:1; 12:6.
Gidawat gayod kini ni Colwell mahitungod sa predikadong nombre, kay siya miingon: “Kini maoy indepinido [“a” o “an”] niining kahimtanga lamang sa dihang gikinahanglan kini sa konteksto.” Busa bisan pag siya nagdawat nga kon gikinahanglan kini sa konteksto, ang mga maghuhubad mahimong magsukip ug indepinidong artikulo sa unahan sa nombre niining matanga sa estruktura sa tudling-pulong.
Gikinahanglan ba sa konteksto ang indepinidong artikulo sa Juan 1:1? Oo, kay ang pamatuod sa tibuok Bibliya mao nga si Jesus dili mao ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan. Busa, dili ang kuwestiyonableng lagda sa gramatika ni Colwell, kondili ang konteksto angay nga maoy magagiya sa maghuhubad nianang mga kasoha. Ug dayag gikan sa daghang hubad nga nagasukip sa indepinidong artikulong “a” o “usa ka” sa Juan 1:1 ug sa ubang dapit nga daghang eskolar dili mouyon sa maong artipisyal nga lagda, ug mao usab ang Pulong sa Diyos.
Walay Panagsumpaki
ANG pag-ingon ba nga si Jesu-Kristo maoy “usa ka diyos” nahasupak sa pagtulon-an sa Bibliya nga aduna lamay usa ka Diyos? Dili, kay usahay ang Bibliya nagagamit nianang terminoha sa pagtumong sa gamhanang mga linalang. Ang Salmo 8:5 mabasa: “Gibuhat mo usab siyang [tawo] ubos ug diyutay sa mga samag-diyos [Hebreohanon, ʼelo·himʹ],” nga mao, mga manulonda. Sa pagdepensa ni Jesus batok sa sumbong sa mga Hudiyo, nga giangkon niyang siya Diyos, siya miingon nga “ang Kasugoan nagagamit sa pulong mga diyos niadtong si kinsa gitumongan sa pulong sa Diyos,” nga mao, ang tawhanong mga maghuhukom. (Juan 10:34, 35, JB; Salmo 82:1-6) Bisan si Satanas gitawag “ang diyos niining sistema sa mga butang” sa 2 Corinto 4:4.
Si Jesus adunay posisyon nga hataas pa kay sa mga manulonda, sa dili-hingpit nga mga tawo, o kang Satanas. Sanglit kini sila gitawag nga “mga diyos,” mga gamhanan, tinong si Jesus mamahimo ug maoy “usa ka diyos.” Tungod sa iyang linaing posisyon maylabot kang Jehova, si Jesus maoy usa ka “Diyos nga Gamhanan.”—Juan 1:1; Isaias 9:6.
Apan dili ba ang “Diyos nga Gamhanan” uban sa kapital nga mga letra niini nagapaila nga si Jesus sa usa ka paagi sama kang Jehova nga Diyos? Wala gayod. Si Isaias nagtagna lamang nga kini maoy usa sa upat ka ngalan nga itawag kang Jesus, ug sa Ingles nga pinulongan ang maong mga ngalan ginakapital. Sa gihapon, bisan pag si Jesus gitawag “Gamhanan,” adunay usa lamang nga “Makagagahom sa Tanan.” Ang pagtawag kang Jehova nga Diyos nga “Makagagahom sa Tanan” mawalay kahulogan gawas nga may ubang naglungtad nga gitawag usab nga mga diyos apan nag-okupar sa menos o ubos nga posisyon.
Ang Bulletin of the John Rylands Library sa Inglaterra miingon nga sumala sa Katolikong teologo si Karl Rahner, bisan tuod ang the·osʹ gigamit diha sa mga kasulatan sama sa Juan 1:1 nga nagatumong kang Kristo, “sa maong mga higayon ang ‘theos’ wala gamita sa paagi nga magapaila nga si Jesus mao ang ginapadayag diha sa laing bahin sa Bag-ong Testamento nga ‘ho Theos,’ nga mao, ang Supremong Diyos.” Ug ang Bulletin nagadugang: “Kon ang mga manunulat sa Bag-ong Testamento nagtuo nga hinungdanon nga ang matinuohon angay moila nga si Jesus maoy ‘Diyos’, ikapatin-aw ba ang halos bug-os nga pagkawalay ingong matang sa pag-ila diha sa Bag-ong Testamento?”
Apan unsay ikasulti sa pag-ingon ni apostol Tomas kang Jesus, “Ginoo ko ug Diyos ko!” sa Juan 20:28? Alang kang Tomas, si Jesus nahisama sa “usa ka diyos,” ilabina sa milagrosong mga kahimtang nga nakadasig sa iyang pagpatugbaw. Ang pila ka eskolar nagasugyot nga si Tomas mahimong sa yano nakahimog emosyonal nga pagpatugbaw sa kahingangha, nga gisulti ngadto kang Jesus apan gitumong ngadto sa Diyos. Sa bisan haing kaso, si Tomas wala maghunahuna nga si Jesus mao ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan, kay siya ug ang tanang ubang apostol nasayod nga si Jesus wala gayod moangkon nga mao ang Diyos kondili nagtudlo nga si Jehova lamang mao “ang bugtong matuod nga Diyos.”—Juan 17:3.
Sa makausa pa, ang konteksto nagatabang kanato sa pagsabot niini. Sayosayo niadtong adlawa ang nabanhawng si Jesus nagsugo kang Maria Magdalena sa pagsulti ngadto sa mga tinun-an: “Ako mosaka ngadto sa akong Amahan ug inyong Amahan ug ngadto sa akong Diyos ug sa inyong Diyos.” (Juan 20:17) Bisan pag si Jesus nabanhaw na ingong gamhanang espiritu, si Jehova mao gihapon ang iyang Diyos. Ug si Jesus nagpadayon sa pagtawag Kaniya sa ingon bisan diha sa kataposang basahon sa Bibliya, tapos nga siya mahimaya.—Pinadayag 1:5, 6; 3:2, 12.
Tulo ra ka bersikulo tapos sa pagpatugbaw ni Tomas, sa Juan 20:31, ang Bibliya sa dugang nagatin-aw sa butang sa pag-ingon: “Kini nahisulat aron kamo motuo nga si Jesus mao ang Kristo ang Anak sa Diyos,” dili ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan. Ug kana nagpasabot “Anak” sa literal nga paagi, sama ra uban sa natural nga amahan ug anak, dili ingong misteryosong bahin sa Trinidad nga Pagkadiyos.
Kinahanglang Mahiuyon sa Bibliya
GIANGKON nga ang ubay-ubay pang laing kasulatan nagasuportar sa Trinidad. Apan kini sila susama sa mga gihisgotan sa ibabaw sa pagkaagi nga, kon susihon pag-ayo, kana dili mohatag ug tinuod nga pagsuportar. Ang maong mga teksto nagailustrar lamang nga kon tagdon ang bisan unsang giangkong suportar sa Trinidad, ang usa kinahanglang mosukna: Ang interpretasyon ba nahiuyon sa walay-panagsumpaking pagtulon-an sa Bibliya—nga si Jehova nga Diyos lamang ang Supremo? Kon dili, nan ang interpretasyon sayop gayod.
Kinahanglang ibutang usab nato sa hunahuna nga walay bisan usa na lang ka “tekstong pamatuod” ang nagaingon nga ang Diyos, si Jesus, ug ang balaang espiritu maoy usa diha sa misteryosong Pagkadiyos. Walay usa ka kasulatan sa bisan diin sa Bibliya ang nagaingon nga kanang tulo managsama sa substansiya, gahom, ug pagkawalay-kataposan. Ang Bibliya walay pagbalhin sa pagpadayag nga ang Diyos nga Makagagahom sa Tanan, si Jehova, mao lamang ang Supremo, si Jesus mao ang iyang gilalang nga Anak, ug ang balaang espiritu mao ang aktibong gahom sa Diyos.
[Blurb sa panid 24]
“Ang mga tawong karaan sayop migamit sa [Juan 10:30] sa pagpa-matuod nga si Kristo . . . samag substansiya sa Amahan.”—Commentary on the Gospel According to John, ni John Calvin
[Blurb sa panid 27]
Ang usa nga “uban” sa laing persona dili mahimong mao usab kanang laing persona
[Blurb sa panid 28]
“Ang Logos balaan, dili ang balaang Usa mismo.”—Joseph Henry Thayer, eskolar sa Bibliya
[Mga hulagway sa panid 24, 25]
Si Jesus miampo sa Diyos nga ang iyang mga tinun-an “mahimong usa,” maingon nga siya ug ang iyang Amahan “usa ra”
[Hulagway sa panid 26]
Gipakita ni Jesus sa mga Hudiyo nga siya dili sama sa Diyos, nga miingon nga siya ‘walay mabuhat sa iyang kaugalingon apan ang makita lamang niyang ginabuhat sa Amahan’
[Mga hulagway sa panid 29]
Sanglit ang Bibliya nagatawag sa mga tawo, mga manulonda, bisan kang Satanas, “mga diyos,” o mga gamhanan, ang labaw nga Jesus sa langit tukmang matawag “usa ka diyos”