Filipos—Dapit sa mga Tuboran sa Tubig

KAMI naglupad sa ibabaw lamag diyutay sa mga balod sa Aegean sa nagsingabot kami sa Tesalonica. Sa kalit, mibutho ang landiganan sa tumoy sa katubigan ug naghaguros sa ubos kanamo​—duol kaayo sa ayroplano nga nagtuo ang akong asawa nga kami nakalandig na. “Kadto ang labing mahapsayng pagtugpa nga atong naagian!” siya miingon. Unya, ang mga ligid nag-untol-untol nga misayad sa yuta.

Macedonia, Gresya! Maoy akong gihunahuna ang kalibotan ni Alejandrong Bantogan ug ang gubat sa ulahi diha sa Kapatagan sa Filipos nga maoy mitino sa kaugmaon sa Roma. Ug ako nahibulong kon unsa ka dako ang impluwensiya nila diha sa kinabuhi ug sa ministeryo ni apostol Pablo. Ingong “usa ka apostol sa mga nasod,” gipailaila ni Pablo ang Kristiyanidad ngadto sa Uropa sa Filipos. (Roma 11:13) May makita ba kami didto nga makahatag kanamog kadan-agan? O milabay ba lamang ang kasaysayan sa tibuok kapatagan nga walay gibiling timaan?

Duha ka oras gikan sa amihanan sa Tesalonica, ang among bus milikoliko subay sa dalan sa bukid sa ibabaw sa dunggoanan sa Kaválla. Bisag ang Kaválla ilado nga nag-eksportar ug tabako, ang mga mangingisda nga nagpilot sa mga pukot sa dunggoanan nakamugna ug usa ka matang sa talan-awon nga among mahanduraw nga maoy nakita ni Pablo dihang ang Kaválla gitawag pa ug Neapolis.​—Buhat 16:11.

Bisag si Pablo wala moestar sa Neapolis, pipila ka yarda sa ubos namo among makita ang titip gibakbakan ug bato nga dalan nga iyang giagian. Unya kami miagi sa hiktin, daghag kahoyng dalan ug nakakita sa among unang pagtan-aw sa gitawag nga lungsod sa Filipos. Among naaninaw ang dagkong bato nga nagtimaan sa lugar, nga halos kinatung-an patungas sa walog.

Among nakita sa ubos ang mga uma sa gulang nang mga tabako. Si Pablo nakatan-aw sa kalamakan sa ubos, ug sa unang mga molupyo sa bagang kalasangan. Ang apostol tingali mihunong sa pagginhawa sa matag karon ug unya sa iyang paglugsong. Apan, seguro siya nagdali, tingali naghinamhinam sama kanamo.

Mga Tuboran sa Tubig

Ang Filipos naglungtad una pa kang Philip II sa 356 W.K.P. sa pagpuril sa kalasangan, sa pagpadako sa lungsod, ug sa pagngalan niini sa iyang kaugalingong ngalan. Lima ka tuig nga sayosayo, ang mga molupyo gikan sa Thásos miabot aron sa pagtrabaho sa adunahang mga mina sa Asyla ug sa Bukid Pangaeus. Ilang gitawag ang ilang balangay nga Crenides, ‘dapit sa gagmayng mga tuboran.’ Ngano? Tungod kay ang mga tuboran sa tubig nagbukal bisan diin, naghimo sa dakong bahin sa walog nga kalamakan.

Bag-o pa lamang nga ang dapit malamposong napamala. Apan ang mga tuboran anaa gihapon, ug ang mga sapa nagaagay gihapon. Diha sa usa ka dapit, ang karaan Romanhong dalan nagtadlas sa Subang Gangites. Ang suba maoy linain alang kang Pablo, ug gusto namong makita kini.

Mga Tuboran sa Bililhong mga Metal

Gipalig-on ni Philip ang Crenides aron maluwas ang mga minero gikan sa Thásiano nga gihulga sa Thrace. Buot niya nga ang Crenides mahimong bantayanan sa mga sundalo. Apan labaw sa tanan, siya nagkinahanglag bulawan aron igasto sa iyang ambisyosong mga plano sa gubat. Ang mina sa bulawan nagpadato kang Philip ug kang Alejandrong Bantogan pinaagi sa kapin sa usa ka libo ka talento tuig-tuig. Dihang nahurot na ang bulawan, ang Filipos wala na igdungog.

Mga Tuboran sa Dugo

Milabay ang kapin sa usa ka siglo. Ang Gresya napildi sa gahom sa Roma. Ang Romanhong Imperyo nagkinahanglag mga dalan, ug ang Via Egnatia gitukod latas sa Macedonia. Katorse ka kilometros gikan sa baybayon, kini miagi sa kinatung-an sa Filipos, gipukaw kini sa patigayon ug sa militar.

Ang Filipos nahimong estratehikong lugar. Sa 42 W.K.P., dihay daghang dugo nga mibanaw didto sa duha ka mabangis nga gubat tali sa Roma ug sa mga mangingilog nga buot mokontrolar sa imperyo. Apan ang panagkunsabo sa Republikano wala molampos ug naluwas ang Cesarianhong Imperyo. Ingong handomanan, gihimo sa nagmadaogong Octaviano ang Filipos nga usa ka koloniya nga Romanhon.​—Buhat 16:12.

Mga Tuboran sa Kinabuhi

Walay nagpuyo sa Filipos karong adlawa. Kini maoy arkeolohikanhong dapit na lamang. Samtang kami naglakaw-lakaw subay sa Via Egnatia, kami nakamatikod ug mga luta sa ligid diha sa binakbakan nga dalan. Nagsuroy-suroy kami sa tiyanggihan ug gitan-aw ang 50 ka iniduro nga kasilyas sa publiko. Diha sa librarya, walay mga libro, ug walay mga magdudumog diha sa gym (sa aktuwal usa ka palaestra, o eskuylahan sa pagdumog). Among nakita ang mga nahibilin sa mga templo nga Romanhon, mga nitsong Grego, ug bisan ang Ehiptohanong sangtuwaryo sa kinatung-an patungas sa kaulohan. Samtang kami nanglingkod sa walay-atop nga teyatro, nahibulong kami sa paglanog sa tingog. Kami mibarog sa hawanan ug gihanduraw ang mabangis nga mga mahistrado nga nanggula gikan sa ilang mga lawak, nga gipangunahan sa mga polis nga nagdalag mga bangan sa sanga nga gibaat sa atsa​—usa ka timaan sa ilang awtoridad. Diha sa among mga hunahuna, among gisulayan ang pagbuhi pag-usab sa Filipos sa 50 K.P. nga hilabihan ka Romanhon.

Sumala sa Bibliya, si Pablo ug ang iyang mga kauban “nagpabilin niining siyudara sulod sa pila ka adlaw.” (Buhat 16:12) Walay maukyabong engkuwentro ang gitaho. Unya usa ka adlaw nadungog ni Pablo ang usa ka gamay nga pundok kinsa wala magsunod ug karaan ni bag-ong mga diyos apan giingong mga debotado. Sila nagtagbo sa gawas sa pultahan sa koloniya sa gawas sa lungsod duol sa dalan nga nagtadlas ang suba.

“Sa adlaw nga igpapahulay,” si Lucas misulat, “nangadto kami sa gawas sa pultahan diha sa daplin sa suba, diin sa among paghunahuna nga didtoy dapit ampoanan; ug kami nanglingkod ug nakigsulti sa mga babaye nga nagkatigom didto.” Ang panagsulti maoy bahin sa paglaom sa kaluwasan ug sa kinabuhing walay kataposang pinaagi ni Jesu-Kristo. Ilabina ang “usa ka babaye nga ginganlag Lydia, nga tigbaligyag panaptong purpora, . . . namati, ug giablihan ni Jehova ang iyang kasingkasing aron magpatalinghog sa mga butang gisulti ni Pablo.”​—Buhat 16:​13, 14; itandi ang Filipos 2:​12, 16; 3:14.

Sa milabay ang pila ka adlaw, ang panaw ni Pablo sa Filipos natapos nga madulaon. Samtang naglakaw ug usa o kapin pa nga milya ngadto sa dapit ampoanan, gikasugat niya ang usa ka samokan nga dalagita nga gipuy-an sa daotang espiritu. Sa dihang gipagula ni Pablo ang demonyo, ang mga agalon sa dalagita nasuko tungod sa pagdaot sa ilang negosyo sa pagpanagna. Unsay misangpot?

“Ilang gidakop si Pablo ug Silas ug gitaral sila ngadto sa taboan atubangan sa mga punoan.” ‘Sila mga Hudiyo,’ sila misumbong. (Ang tanan nahibalo nga bag-o pa nga gipapahawa ni Claudio ang mga Hudiyo gikan sa Roma.) ‘Sila nagpagubot sa atong siyudad pinaagi sa pagpanudlog mga batasan nga dili matarong alang sa pagsagop o paggawi nato ingon nga mga Romanhon,’ sila midugang. Ang panon sa katawhan mihasmag; ang mga mahistrado mipakanaog sa hukom. Niana gitangtang sa mga polis ang ilang gibangan nga lipak ug “gibunalan sa makadaghan” si Pablo ug Silas. Unya gibanlod sila sa bilanggoan, nagkadugo ug nautas, gisulod ang ilang mga tiil sa mga sipohan. Niadto mismong gabhiona nahitabo ang usa ka dakong linog nga maoy nakapagawas kang Pablo ug Silas ug sa pagdawat sa Kristiyanidad sa ilang magbalantay sa bilanggoan ug sa iyang pamilya.​—Buhat 16:​16-34.

Sa pagkabuntag, ang mga magmamando nangayog pasaylo sa sayop nga nahimo, apan mahimo ba nga mobiya sa lungsod ang mga estranghero? Si Pablo ug Silas miadto una sa balay ni Lydia sa pagdasig sa kaubang mga magtutuo sa wala pa sila moadto sa Tesalonica. Si Lucas nagpabilin sa pag-atiman sa bag-o pa nga kongregasyon.​—Buhat 16:​35-40.

Mga Tuboran sa Pagkamahinatagon

“Kami iyang gidapit” sa iyang balay, misulat si Lucas bahin kang Lydia. Bisan ang nagbanlod sa bilanggoan kang Pablo maabiabihon kaayo dihang nasabtan na niya sa husto ang situwasyon. (Buhat 16:​15, 33, 34) Sa panahon sa pagpuyo ni Pablo sa Tesalonica, ang mga higala sa Filipos nagpadala kaniya duha ka beses ug mga butang nga iyang gikinahanglan.

Sa ulahi, samtang siya nag-alagad sa Diyos nga maisogon sa Corinto, ang mga taga Filipos nangita pag-usab kaniya. Bisan katuigan sa ulahi dihang si Pablo nabilanggo sa Roma, ang usa ka sinugo gikan sa Filipos miabot uban ang mga gasa ug nagtanyag ug personal nga pag-alagad alang sa apostol. Si Pablo natandog. Siya nasayod nga ang mga taga Filipos kabus usab sa materyal. Busa siya misulat: “Ang ilang kawalad-on nagpadagaya sa ilang pagkamahinatagon.”​—2 Corinto 8:​1, 2; 11:​8, 9; Filipos 2:​25; 4:​16-18.

Ang Among Paggikan

Kami nagpalangan sa Gangites, ug gituslob ko ang akong kamot sa tubig. Kadto bugnaw kaayo. Among gitan-aw ang palibot. Duol dinhi mao ang “dapit ampoanan” diin si Pablo ug ang uban nagtagbo sa pagsimba.

Apan unya gipangutana ko ang akong kaugalingon, Unsay naghimo sa Filipos nga linain kaayo alang nako? Kini bang daplin sa suba? Kadto bang taboan nga adunay librarya nga walay sulod, gym nga bakante, mga templo nga walay-diyos, ug mga tindahan nga walay mga baligya?

Ang mga tuboran ba? Sa pagkamatuod, ang Filipos gayod maoy usa ka “dapit sa mga tuboran.” Nagaagay gihapon dinhi ang tubig. Kas-a kini giagosan ug bulawan ug, sa subo nga panahon, sa dugo. Apan dihay usa ka maayong panahon usab dihang ang mga tuboran sa kinabuhi, gugma, ug pagkamahinatagon miagos gikan sa pipila ka linain kaayong mga tawo sama kang Pablo, Lydia, ang tigbanlod sa bilanggoan, ug uban pa. Ang mga tawo, dili ba? Kadtong linain nga mga tawo mao ang naghimo sa Filipos nga linain kanako. Sila nakapahinuktok kanako. Sila nakapalandong kanako. Maayo unta​—gikuhit sa akong asawa ang akong bukton. “Tana,” siya hinay nga miingon. “Mamauli na kita.”​—Tinampo.

[Mapa/Mga hulagway sa panid 25]

Itaas nga wala: “bema” (hukmanan) sa karaang Filipos; Itaas nga tuo: ang dapit diin ang “Via Egnatia” nagtadlas sa Gangites; ubos: ang hawanan

[Mapa sa Gresya/Filipos]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)