MALTA

Usa ka pulo sa Mediteranyo nga nahimutang mga 100 km (60 mi) sa H sa Sicilia ug may gidak-on nga mga 246 km kwd (95 mi kwd). Didto sa Malta nalunod ang gisakyan ni apostol Pablo, ug siya miestar didto ug tulo ka bulan. Sulod niining panahona giayo niya ang amahan ni Publio ug ang uban pa nga may mga sakit.—Buh 28:1, 7-9, 11.

Sa miagi gituohan sa pipila nga ang Gregong pulong nga gihubad nga “Malta” (Me·liʹte) mao ang Mljet (o, ang Italyanhong Meleda) atbang sa K nga baybayon sa Peninsula sa Balkan, tungod kay kaniadto kini nga pulo gitawag ug Melita. Apan ang tradisyon ug ang ebidensiya sa Kasulatan nagpunting sa Malta ingong ang dapit diin nalunod ang gisakyan ni Pablo. Ang gihisgotang “dagat sa Adria,” diin didto ang barko sa dihang nagkaduol kini sa Malta, naglakip sa katubigan sa Mediteranyo sa S sa Sicilia ug sa K sa Creta, ug busa, ikaingon nga ang Malta gilibotan niini nga dagat.—Buh 27:27.

Ang Pagkalunod sa Gisakyan ni Pablo. Human sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala (sa Septiyembre o Oktubre), ang barko nga gisakyan sa binilanggo nga si Pablo migikan sa dunggoanan sa Creta, ang Maayong mga Dunggoanan, ug gikusokuso sa usa ka unos (ang Euroaquilo), nga lagmit gikan sa SAS. Gipadpad niini ang barko gikan sa baybayon sa Creta ngadto sa Cauda, ug ang mga marinero nahadlok nga kini masangad sa “Sirtis,” ang mga huyonghuyong nga ubay sa kabaybayonan sa amihanang Aprika. (Buh 27:8, 9, 13-17) Ang SAS nga hangin lagmit dili magpadpad sa barko paingon sa Mljet, mga 1,000 km (600 mi) sa AAK sa Cauda. Dayag nga ang barko, human mapadpad sulod sa duha ka semana, nahiduol sa Malta, mga 870 km (540 mi) sa KAK sa Cauda.—Buh 27:33; tan-awa ang EUROAQUILO.

Ang gitawag karon nga St. Paul’s Bay, nga nahimutang sa AS nga kiliran sa Malta, mahimong maabot pinaagi sa paglawig agi sa KAK, nga dili na moagi sa ubang bahin sa pulo sa Malta. Lagmit nga sa dihang nabatian sa ilang sinating pandungog ang mga tinapya sa balod nga mihapak sa batoon nga Koura Head, nga milawis ngadto sa Mediteranyo gikan sa sidlakang bahin sa St. Paul’s Bay, ang mga tripulante nagtuo nga sila nagkaduol na sa mamala. Ang giladmon nga “kawhaan ka dupa” ug “napulog-lima ka dupa” (ang usa ka dupa katumbas sa 1.8 m; 6 p) nga ilang nasukod mosibo sa mga pagsunda nga gihimo sa tungatunga sa ika-19 nga siglo diha sa St. Paul’s Bay.—Buh 27:27, 28.

Tingali tungod kay sinati sa laing mga dunggoanan sa Malta, ang mga marinero wala makaila nga ang maong yuta mao na ang Malta bisan sa adlawng dako. Ang kinadak-an ug labing ilado nga dunggoanan sa pulo mao ang sa Valletta, 13 km (8 mi) sa HS sa St. Paul’s Bay.—Buh 27:39.

Ubay sa kasadpang kiliran sa St. Paul’s Bay, adunay duha ka gagmay nga luok. Lagmit nga diha sa usa niini nga ang mga tripulante naglaom sa “pagpadunggo sa sakayan” apan wala molampos tungod kay (sumala sa literal nga teksto sa Grego) sila ‘nahipunta sa usa ka dapit sa duha ka dagat.’ Lagmit nga nagkahulogan kini nga ang barko misangad sa “usa ka dapit diin nagtagbo ang duha ka dagat” (AS) o “sa mabaw.” (NW) O, ang barko nahipunta taliwala sa nagsugat nga mga sulog ug misangad. (Itandi ang JB, NE.) Ang dulong sa barko miungot, tingali diha sa lapokong yuta nga mga tulo ka dupa ilalom sa dagat sa St. Paul’s Bay, samtang ang ulin nagupok tungod sa mga balod.—Buh 27:39-41.

Ang kasinatian ni Pablo sa Malta. Niining higayona ang mga sundalo determinado nga patyon si Pablo ug ang ubang mga binilanggo. Tingali tungod kini sa estriktong disiplina sa Romanhong kasundalohan nga ang mga bantay maoy manubag kon makaikyas ang mga binilanggo nga ilang gibantayan. (Itandi ang Buh 12:19; 16:27.) Sanglit ang opisyal sa kasundalohan (senturyon) nagpugong sa mga sundalo tungod kang Pablo, ang tanang sakay, nga miabot ug 276, naluwas sa pagkalunod pinaagi sa paglangoy ngadto sa baybayon o luwas nga nakaabot sa mamala pinaagig mga tabla ug uban pang molutaw nga mga butang gikan sa naguba nga barko.—Buh 27:37, 42-44.

Ang dili-makasultig Grego nga mga molupyo sa Malta nagpakitag talagsaong tawhanong kalulot sa mga naluwas, nga naghaling pa ug kalayo alang kanila aron sila mainitan. Sa dihang si apostol Pablo nagbutang ug usa ka bangan nga kahoy diha sa kalayo, usa ka malalang bitin ang migula ug miukob sa iyang kamot. Kay nahibulong nga si Pablo wala manghubag o mamatay, giisip sa katawhan sa Malta nga siya usa ka diyos.—Buh 28:1-6.

Karong adlawa wala nay bitin nga lumad sa Malta. Dagkong kausaban ang nahitabo sukad sa unang siglo K.P. Bisan tuod karong adlawa ang Malta maoy usa sa daghan kaayog molupyo nga nasod sa kalibotan, nga may mga 1,280 ka tawo kada km kwd (3,330 kada mi kwd), lagmit nga sa panahon ni Pablo dihay dagkong mga luna sa kakahoyan didto. Ang pagdaghan sa mga molupyo nakaapekto gayod sa mga puloy-anan sa ihalas nga mga mananap. Lagmit kini ang hinungdan nga daling nahanaw ang tanang bitin, sama sa nahitabo sa Arran, usa ka pulo nga duol sa HK nga baybayon sa Scotland. Apan, niadto lang 1853, usa ka bitin ang gitaho nga nakita duol sa St. Paul’s Bay.