Ang Gipamulong Nahimong Bahin sa Sagradong Kasulatan​—Pagsulat ug ang Unang mga Kristohanon

DAGHANG kaliwatan nga nagtuo sa pipila sa labing iladong mga sinulat​—sama sa Bag-ong Tugon, nga maoy kasagarang pagtawag sa Kristohanon Gregong Kasulatan—​ang naggugol ug dakong panahon sa pagbasa, pagtuon, ug pagsabot sa kahulogan niini. Ang maong mga sinulat, lakip na ang ubang bahin sa Bibliya, nakaimpluwensiyag dako kanato, nagsilbing sukdanan sa moralidad ug maayong pamatasan, ug nakahatag ug inspirasyon sa mga magsusulat ug sa mga mahiligon sa arte. Labaw sa tanan, kini nakatabang sa milyonmilyon​—lakip na tingali kanimo—​nga makabatog tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug kang Jesus.​—Juan 17:3.

Ang Ebanghelyo, ug ang ubang basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan, wala dayon isulat human sa kamatayon ni Jesus. Si Mateo lagmit nagsulat sa iyang Ebanghelyo mga 7 o 8 ka tuig sa ulahi, ug si Juan nagsulat sa iyang basahon mga 65 ka tuig pa sa ulahi. Giunsa nila pagsulat ang mga pulong ug mga buhat ni Jesus sa tukmang paagi? Tataw nga gigiyahan sila sa balaang espiritu sa Diyos. (Juan 14:16, 26) Apan, sa unsang paagi napasa ang mga pagtulon-an ni Jesus sa tukmang paagi ug sa ngadto-ngadto nahimong bahin sa Sagradong Kasulatan?

“Dili Gayod Makamaong Mobasa ug Mosulat”?

Sa milabayng siglo, ang pipila nag-ingon nga lagmit wala isulat sa unang mga disipulo ni Jesus ang mga pagtulon-an ug mga buhat ni Jesus. Hinunoa, binaba kono nila kining gipasa ngadto sa uban. Pananglitan, ang usa ka eskolar nag-ingon: “Pagkatapos sa ministeryo ni Jesus, midagan pag ubay-ubayng katuigan una pa sugdi sa mga awtor sa Ebanghelyo ang pagsulat sa mga pulong ni Jesus. Sulod sa maong katuigan, binaba nga gipasa ang tanang impormasyon bahin kang Jesus.” Ang pipila ka tigdukiduki miinsistir pa gani nga ang unang mga disipulo ni Jesus “dili gayod makamaong mobasa ug mosulat.”a Dugang pa, sila miingon nga sulod nianang mga tuig sa binaba nga pagpasag impormasyon, ang mga asoy bahin sa ministeryo ni Jesus padayong gipun-an ug giusab. Tungod niini, sila nagtuo nga dili na gayod tukma ang mga asoy sa Ebanghelyo.

Sa laing bahin, ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang Hudiyong mga disipulo ni Jesus nga suod niya lagmit nagsunod sa paagi sa mga rabbi sa pagtudlo​—ang pagsag-ulo pinaagig subli-subling paglitok—​nga nakatabang nga mapasa ang binaba nga impormasyon sa tukmang paagi. Ang mga disipulo ba nagsalig lang sa binaba nga pagpasa sa impormasyon? O nalangkit ang pagsulat sa pagtipig sa mga detalye sa ministeryo ni Jesus? Kita dili gayod makatino niini, apan posibleng nalangkit ang pagsulat.

Naandan Na ang Pagsulat

Sa unang siglo, ang mga tawo nga lainlaig kagikan mahibalo nang mobasa ug mosulat. Bahin niini, si Alan Millard, nga propesor sa Hebreohanon ug sa ubang karaang pinulongan sa Tungang Sidlakan, nag-ingon: “Makita diha sa tanang hut-ong sa katilingban nga kaylap ang pagsulat diha sa Grego, Aramaiko ug Hebreohanon.” Siya midugang: “Mao kini ang kahimtang sa dihang nagwali si Jesus.”

Kon bahin sa pangangkon nga ang basahon sa Ebanghelyo “naggikan sa katilingban nga dili makamaong mobasa ug mosulat,” si Propesor Millard nagsulat: “Dili kana tinuod, [tungod kay] naandan na sa tanan ang pagsulat . . . Busa, diha nay mga tawo kaniadto nga posibleng nagsulat sa ilang nadunggan, para sa ilang kaugalingon o sa pagpahibalo sa uban.”

Dayag nga kaniadto aduna nay magamit nga mga papan nga gibulitag talo aron masulatan ug impormasyon. Ang usa ka pananglitan niini mabasa diha sa unang kapitulo sa Lucas. Si Zacarias, nga temporaryong naamang, gipangutana kon unsay ingalan sa iyang anak nga lalaki. Ang bersikulo 63 nag-ingon: “Siya [nga lagmit nagsenyas] nangayog usa ka papan ug misulat: ‘Juan ang ngalan niini.’” Ang mga diksiyonaryo sa Bibliya nagpatin-aw nga ang pulong “papan” mahimong magtumong sa usa ka tabla nga sulatanan nga lagmit gibulitag talo. Ang usa ka tawo nga presente niadtong higayona lagmit nagdaladalag papan, nga gihatag kang Zacarias aron masulatan.

Ang laing pananglitan nagpakita nga nianang panahona ang mga tawo sinati na kaayo sa papan ug sa gamit niini. Sa basahon sa Buhat, atong mabasa nga si Pedro nakigsulti sa panon sa mga tawo diha sa templo, nga nagtambag kanila: “Paghinulsol kamo . . . aron mapapas ang inyong mga sala.” (Buhat 3:11, 19) Ang The New International Dictionary of New Testament Theology nagpatin-aw: “Ang pulong [mapapas] nga gigamit dinhi ug lagmit sa ubang teksto mahimong nagtumong sa pagpahamis sa ibabaw sa papan nga gibulitag talo aron kini masulatan pag-usab.”

Ang mga asoy sa Ebanghelyo nagpakita usab nga ang mga sumusunod ug mamiminaw ni Jesus naglakip sa mga tawo nga bahin na sa ilang inadlaw-adlaw nga kalihokan ang pagsulat. Pananglitan, ang mga maniningil ug buhis nga si Mateo ug Zaqueo (Mateo 9:9; Lucas 19:2); usa ka opisyal sa sinagoga (Marcos 5:22); usa ka opisyal sa kasundalohan (Mateo 8:5); si Juana, nga asawa sa usa ka hataas nga opisyal ilalom kang Herodes Antipas (Lucas 8:3); ug ang mga eskriba, Pariseo, Saduseo, ug ang mga membro sa Sanhedrin. (Mateo 21:23, 45; 22:23; 26:59) Sa walay duhaduha, daghan​—kon dili man tanan—​sa mga apostoles ug mga disipulo ni Jesus ang makamaong mosulat.

Mga Estudyante, Magtutudlo, ug mga Magsusulat

Aron mahimong Kristohanong mga magtutudlo, kinahanglang mahibal-an sa mga disipulo dili lang ang gisulti ug gibuhat ni Jesus kondili angay usab nilang masabtan kon sa unsang paagi ang Balaod ug mga tagna sa Hebreohanong Kasulatan natuman diha kang Kristo. (Buhat 18:5) Makaiikag, si Lucas nag-asoy nga usa ka higayon niana si Jesus nakigkita sa pipila niya ka disipulo wala madugay human siya mabanhaw. Unsay gihimo ni Jesus? “Sugod kang Moises ug sa tanang Manalagna gibadbad niya kanila ang mga butang maylabot sa iyang kaugalingon diha sa tibuok nga Kasulatan.” Wala madugay human niini, gisultihan ni Jesus ang mga disipulo: “‘Kini mao ang akong mga pulong nga gisulti ko kaninyo samtang uban pa ako kaninyo, nga ang tanang butang nga nahisulat diha sa balaod ni Moises ug sa mga Manalagna ug sa mga Salmo bahin kanako kinahanglang matuman.’ Unya gibuksan niya sa bug-os ang ilang mga kaisipan aron masabtan ang kahulogan sa mga Kasulatan.” (Lucas 24:27, 44, 45) Dayon, “nahinumdoman” sa mga disipulo ang gitudlo ni Jesus kanila.​—Juan 12:16.

Kini nga mga asoy nagpadayag nga ang mga apostoles ug mga disipulo makugihong nanukiduki ug nagtuon sa Kasulatan aron bug-os nilang masabtan ang ilang nakita ug nadungog bahin sa ilang Ginoo, si Jesu-Kristo. (Lucas 1:1-4; Buhat 17:11) Mahitungod niini, si Harry Y. Gamble, nga propesor sa University of Virginia nga nagtudlo bahin sa relihiyon, nagsulat: “Dili gayod kaduhaduhaan nga kaniadto dihay mga Kristohanon, lagmit daghan kanila, kinsa maampingong nagtuon ug nagpatin-aw sa Hebreohanong Kasulatan, nga nagkutlog mga tekstong nagsuportar sa Kristohanong mga pagtulon-an ug naggamit niana diha sa ilang pagwali.”

Kining tanan nagpadayag nga inay magdepende lamang sa binaba nga impormasyon, ang unang mga disipulo ni Jesus makugihong nagtuon, nagbasa, ug nagsulat. Sila maoy mga estudyante, magtutudlo, ug mga magsusulat. Labaw sa tanan, sila maoy mga tawong mahunahunaon sa espirituwal nga mga butang nga nagsalig sa balaang espiritu sa paggiya kanila. Gipasaligan sila ni Jesus nga ‘ang espiritu sa kamatuoran magpahinumdom kanila sa tanang butang nga iyang gisulti kanila.’ (Juan 14:17, 26) Ang balaang espiritu sa Diyos nagtabang kanila sa paghinumdom ug sa pagsulat sa gibuhat ug gisulti ni Jesus, bisan kadtong tag-as kaayo, sama sa Wali sa Bukid. (Mateo, kapitulo 5-7) Ang espiritu usab naggiya sa mga magsusulat sa Ebanghelyo sa pagtala sa gibati usahay ni Jesus ug sa iyang gipamulong diha sa pag-ampo.​—Mateo 4:2; 9:36; Juan 17:1-26.

Bisan tuod ang mga magsusulat sa Ebanghelyo sa walay duhaduha naggamit sa binaba ug sinulat nga mga tinubdan, ang mga butang nga ilang gisulat naggikan gayod sa kasaligan ug kinalabwang tinubdan​—kang Jehova nga Diyos mismo. Busa, kita makasalig gayod nga “ang tibuok Kasulatan inspirado sa Diyos” ug makatudlo ug makagiya kanato sa pagbuhat sa mga butang nga makapahimuot kaniya.​—2 Timoteo 3:16.

[Footnote]

[Blurb sa panid 14]

Ang mga sumusunod ni Jesus naglakip sa mga tawo nga bahin na sa ilang inadlaw-adlaw nga kalihokan ang pagsulat

[Blurb sa panid 15]

Ang balaang espiritu sa Diyos nagtabang sa unang mga disipulo ni Jesus sa paghinumdom ug sa pagsulat sa iyang gibuhat ug gisulti

[Kahon/​Hulagway sa panid 15]

Ang mga Apostoles ba Dili Makamaong Mobasa ug Mosulat?

Sa dihang ang mga magmamando ug ang mga ansiyano sa Jerusalem ‘nakakita sa pagkawalay-lipudlipod ni Pedro ug ni Juan, ug ilang naila nga sila maoy mga tawong dili edukado ug ordinaryo, sila natingala.’ (Buhat 4:13) Nagpasabot ba gayod kini nga ang mga apostoles dili makamaong mobasa ug mosulat? Maylabot niini nga pangangkon, ang The New Interpreter’s Bible nagkomento: “Kining mga terminoha dili angayng literalon pagsabot nga daw si Pedro [ug Juan] wala makatunob ug eskuylahan ug dili makamaong mosulat o mobasa. Igo lang kining nagpaila nga ang kahimtang sa mga apostoles diha sa katilingban ubos kaayo kon itandi sa kahimtang niadtong naghukom kanila.”

[Hulagway sa panid 13]

“Siya nangayog usa ka papan ug misulat: ‘Juan ang ngalan niini’”

[Hulagway sa panid 13]

Usa ka papan nga gibulitag talo ug ang mga gamit sa pagsulat niadtong una o ikaduhang siglo K.P.

[Credit Line]

© British Museum/​Art Resource, NY