KAPITULO 6
Si Esteban—“Giuyonan Pag-ayo sa Diyos ug Puno sa Gahom”
Pagkat-on gikan sa maisogong pagpamatuod ni Esteban atubangan sa Sanhedrin
Gibase sa Buhat 6:8–8:3
1-3. (a) Unsang kuyaw nga kahimtang ang giatubang ni Esteban, apan unsay iyang reaksiyon? (b) Unsang mga pangutana ang atong tagdon?
MIATUBANG si Esteban sa hukmanan. Sa usa ka dako kaayong dapit-tigomanan nga lagmit duol sa templo sa Jerusalem, 71 ka lalaki ang nanglingkod nga morag nag-alirong. Niadtong adlawa si Esteban pagahukman sa Sanhedrin. Ang mga maghuhukom gamhanan ug impluwensiyado, ug ang kadaghanan kanila nagtamay sa maong tinun-an ni Jesus. Gani, ang hataas nga saserdoteng si Caifas maoy nagpatawag sa mga maghuhukom ug siya ang nagdumala sa Sanhedrin sa dihang si Jesu-Kristo gihukman ug kamatayon sa miaging pipila ka bulan. Nahadlok ba si Esteban?
2 Katingalahan ang panagway ni Esteban niadtong tungora. Gitutokan siya sa mga maghuhukom ug ilang nakita nga ang iyang nawong “sama sa nawong sa anghel.” (Buh. 6:15) Ang mga anghel maoy mga mensahero ni Jehova nga Diyos mao nga sila dili mahadlok ug kalmado. Kana ang gibati ni Esteban—bisan ang mga maghuhukom nga nagdumot pag-ayo kaniya nakakita niana. Nganong kalmado kaayo siya?
3 Ang mga Kristohanon karon daghag makat-onan sa tubag niana nga pangutana. Angay usab natong mahibaloan kon nganong si Esteban nakaatubang niadtong kuyaw nga kahimtang. Sa unsang paagi gidepensahan niya ang iyang pagtuo sa nangagi? Ug sa unsang mga paagi masundog nato siya?
“Ilang Gigubot ang Katawhan” (Buhat 6:8-15)
4, 5. (a) Nganong si Esteban dako gayong tabang sa kongregasyon? (b) Sa unsang paagi si Esteban “giuyonan pag-ayo sa Diyos ug puno sa gahom”?
4 Kita nahibalo na nga si Esteban dako gayong tabang sa Kristohanong kongregasyon nga bag-o pang natukod. Sa miaging kapitulo niining libroha, atong nakita nga usa siya sa pito ka mapainubsanong mga lalaki nga andam motabang sa mga apostoles. Ang iyang pagkamapainubsanon mas makapahingangha pa kon atong hunahunaon ang daghang regalo nga gihatag sa Diyos kaniya. Atong mabasa sa Buhat 6:8 nga nakahimo siyag “dagkong katingalahang butang ug mga ilhanan,” sama sa ubang apostoles. Kini sab nag-ingon nga siya “giuyonan pag-ayo sa Diyos ug puno sa gahom.” Unsay ipasabot niana?
5 Ang Gregong pulong nga gihubad ug ‘giuyonan sa Diyos’ mahimo pong hubaron nga “pagkamapuangoron.” Dayag nga si Esteban buotan, malumo, ug mahigalaon. Ang iyang paagi sa pagsulti nakapakombinsir sa iyang mga mamiminaw nga siya sinsero ug nga makataronganon ang mga kamatuoran nga iyang gitudlo. Siya punog gahom kay mapainubsanon siyang nagpagiya sa espiritu ni Jehova. Imbes ipanghambog ang iyang mga gasa ug mga katakos, ang tanang pagdayeg gihatag niya kang Jehova ug nagpakita siyag kahingawa sa mga tawo nga iyang giwalihan. Busa dili ikatingala nga giisip siya nga peligroso niadtong mga misupak kaniya!
6-8. (a) Unsa ang duha ka akusasyon sa mga magsusupak batok kang Esteban, ug ngano? (b) Nganong ang panig-ingnan ni Esteban mahimong mapuslanon alang sa mga Kristohanon karon?
6 Lainlaing tawo ang nakiglalis kang Esteban, apan “dili sila makasugakod sa kaalam ug espiritu nga pinaagi niana siya nagasulti.”a Kay naglagot, “sekreto nilang gisulsolan” ang mga tawo sa pagmugnag mga akusasyon batok niining inosenteng sumusunod sa Kristo. Ila usab nga “gigubot ang katawhan,” ang mga ansiyano, ug ang mga eskriba, mao nga si Esteban gidala ngadto sa Sanhedrin. (Buh. 6:9-12) Kini ang duha ka akusasyon nga gipahamtang kaniya sa mga magsusupak: Siya nagpasipala sa Diyos ug nagpasipala kang Moises. Sa unsang mga paagi?
7 Ang mga tigbutangbutang miingon nga si Esteban nagpasipala sa Diyos tungod kay misulti siya batok “niining balaang dapit”—ang templo sa Jerusalem. (Buh. 6:13) Nagpasipala usab siya kang Moises, matod nila, tungod kay siya misulti batok sa Moisesnong Balaod, nga nag-usab sa mga kostumbre nga gipasa ni Moises. Seryoso kaayo kadto nga akusasyon kay niadtong panahona ang mga Hudiyo nagpabili pag-ayo sa templo, sa mga detalye sa Moisesnong Balaod, ug sa mga tradisyon nga ilang gidugang sa Balaod. Busa ang maong akusasyon nagpasabot nga si Esteban peligroso ug takos sa kamatayon!
8 Ikasubo, ang kasagarang relihiyosong mga magsusupak mogamit sa maong mga taktika sa pagbabag sa buluhaton sa mga alagad sa Diyos. Bisan karon, usahay hulhogan nila ang sekular nga mga awtoridad sa paglutos sa mga Saksi ni Jehova. Unsay atong himoon sa dihang makaatubang kitag bakak nga mga akusasyon? Daghan ang atong makat-onan gikan ni Esteban.
Maisogong Nagpamatuod Bahin sa “Diyos sa Kahimayaan” (Buhat 7:1-53)
9, 10. Unsay giingon sa mga kritiko bahin sa depensa ni Esteban atubangan sa Sanhedrin, ug unsay angay natong hinumdoman?
9 Ingon sa nahisgotan na, kalmado ang panagway ni Esteban, sama sa anghel, samtang naminaw sa mga akusasyon batok kaniya. Dayon si Caifas mitan-aw kaniya ug miingon: “Tinuod ba kining mga butanga?” (Buh. 7:1) Turno na ni Esteban sa pagsulti ug misulti gayod siya!
10 Gisaway sa pipila ka kritiko ang depensa ni Esteban sa pag-ingon nga bisag taas, kadto wala magtubag sa akusasyon batok kaniya. Apan sa pagkatinuod, si Esteban mihatag kanatog maayo kaayong panig-ingnan kon unsaon “pagdepensa” ang maayong balita. (1 Ped. 3:15) Hinumdomi nga si Esteban giakusahan nga nagpasipala sa Diyos tungod sa pagsulti batok sa templo ug nagpasipala kang Moises tungod sa pagsulti batok sa Balaod. Ang depensa ni Esteban nagsumaryo sa tulo ka yugto sa kasaysayan sa Israel, nga may pipila ka punto nga napasiugda pag-ayo. Tagsatagsaon natog hisgot kining tulo ka yugto sa kasaysayan.
11, 12. (a) Sa unsang paagi epektibong gigamit ni Esteban si Abraham ingong usa ka pananglitan? (b) Nganong gihisgotan ni Esteban si Jose sa iyang depensa?
11 Ang yugto sa mga patriarka. (Buh. 7:1-16) Gisugdan ni Esteban ang iyang depensa pinaagi sa paghisgot kang Abraham, nga tinahod sa mga Hudiyo tungod sa iyang pagtuo. Bisan pag si Esteban sa sinugdan mihisgot ug hinungdanong punto nga ilang giuyonan, iyang gipasiugda nga si Jehova, “ang Diyos sa kahimayaan,” nagpadayag pag-una kang Abraham didto sa Mesopotamia. (Buh. 7:2) Sa pagkatinuod, usa siya ka langyaw sa Yutang Saad. Wala pay templo o Moisesnong Balaod sa panahon ni Abraham. Busa, nganong may makig-ergo man nga ang pagkamatinumanon ngadto sa Diyos nagdepende gayod sa pagsimba sulod sa templo ug sa pagsunod sa Balaod?
12 Ang kaliwat ni Abraham nga si Jose tinamod usab kaayo sa mga mamiminaw ni Esteban. Apan iyang gipahinumdoman sila nga ang mga igsoon sa matarong nga si Jose, nga mao ang mga amahan sa mga tribo sa Israel, naglutos ug nagbaligya kaniya ingong ulipon. Bisan pa niana, siya ang gigamit sa Diyos sa pagluwas sa Israel gikan sa kagutom. Nasabtan gayod ni Esteban nga magkaamgid si Jose ug si Jesu-Kristo, apan wala una siya mohisgot niana aron magpadayon silag paminaw kaniya.
13. Sa unsang paagi ang impormasyon bahin kang Moises nagtubag sa mga akusasyon batok kang Esteban, ug unsa ang tema nga napatin-aw?
13 Ang panahon ni Moises. (Buh. 7:17-43) Daghan ang gisulti ni Esteban bahin kang Moises—kadto maalamon kay ang daghang membro sa Sanhedrin maoy Saduseo, nga nagtuo lamang sa mga basahon sa Bibliya nga gisulat ni Moises. Hinumdomi usab ang akusasyon nga si Esteban nagpasipala kang Moises. Ang mga pulong ni Esteban direktang nagtubag sa maong akusasyon kay iyang gipakita nga siya dako kaayog pagtahod kang Moises ug sa Balaod. (Buh. 7:38) Siya miingon nga bisan si Moises gisalikway usab niadtong buot niyang luwason. Siya ilang gisalikway sa nag-edad pa siyag 40. Kapig 40 ka tuig sa ulahi, daghang beses nilang gihagit ang iyang pagkapangulo.b Nianang paagiha inanayng napatin-aw ni Esteban ang usa ka hinungdanong tema: Balikbalik nga gisalikway sa katawhan sa Diyos ang mga tawong gitudlo ni Jehova sa pagpanguna kanila.
14. Unsang mga punto ang gipasiugda sa paghisgot ni Esteban bahin kang Moises?
14 Gipahinumdoman ni Esteban ang iyang mamiminaw nga si Moises nagtagna nga may motungha nga usa ka propeta nga sama kaniya sa Israel. Kinsa siya, ug tuohan kaha siya? Kana gitubag lamang ni Esteban sa konklusyon sa iyang depensa. Mihisgot siyag laing hinungdanong punto: Nasayran ni Moises nga mabalaan ang bisan unsang dapit, sama niadtong dapit sa nagdilaab nga tunokong tanom diin si Jehova nakigsulti kaniya. Busa ang pagsimba kang Jehova kinahanglan bang himoon lang sulod sa usa ka tinukod, sama sa templo sa Jerusalem? Atong tan-awon.
15, 16. (a) Nganong ang tabernakulo hinungdanon sa argumento ni Esteban? (b) Sa unsang paagi gigamit ni Esteban ang templo ni Solomon diha sa iyang pagpangatarongan?
15 Ang tabernakulo ug ang templo. (Buh. 7:44-50) Gipahinumdoman ni Esteban ang Sanhedrin nga sa panahong wala pay templo sa Jerusalem, ang Diyos nagpatukod kang Moises ug tabernakulo. Kini mabalhinbalhin ug samag tolda nga gigamit sa pagsimba. Kinsay mangahas sa pag-ingon nga ang tabernakulo dili sama ka hinungdanon sa templo, nga si Moises gani mismo nagsimba man didto?
16 Sa ulahi, sa pagtukod ni Solomon sa templo sa Jerusalem, may hinungdanong leksiyon siyang gipadayag sa iyang pag-ampo panahon sa pagpahinungod niana. Sumala sa gisulti ni Esteban, “ang Labing Hataas wala magpuyo sa mga balay nga hinimog mga kamot.” (Buh. 7:48; 2 Cron. 6:18) Mahimong gamiton ni Jehova ang usa ka templo sa pagtuman sa iyang mga katuyoan, apan wala siya magpuyo niana. Busa, nganong maghunahuna ang iyang mga magsisimba nga ang putling pagsimba kinahanglang himoon lamang sulod sa usa ka tinukod nga hinimog mga kamot sa tawo? Epektibong gitapos ni Esteban ang maong argumento pinaagi sa pagkutlo sa basahon ni Isaias: “Ang langit mao ang akong trono, ug ang yuta mao ang tumbanan sa akong tiil. Unsa pa mang balaya ang inyong tukoron alang kanako? miingon si Jehova. O asa man ang akong pahulayanan? Dili ba gibuhat sa akong kamot kining tanang butang?”—Buh. 7:49, 50; Isa. 66:1, 2.
17. Sa unsang paagi ang depensa ni Esteban (a) nagyagyag sa sayop nga tinamdan sa iyang mga mamiminaw ug (b) nagtubag sa mga akusasyon batok kaniya?
17 Kon imong sublion ang depensa ni Esteban atubangan sa Sanhedrin hangtod niining puntoha, dili ba ka mouyon nga giyagyag gayod niya ang sayop nga tinamdan sa mga nag-akusar kaniya? Gipakita niya nga ang katuyoan ni Jehova mauswagong nagakatuman ug wala magapos sa tradisyon. Kadtong sobrang nagpabili sa matahom nga templo sa Jerusalem ug sa mga kostumbre ug tradisyong nalangkit sa Moisesnong Balaod wala gayod makasabot sa bug-os nga katuyoan sa Balaod ug sa templo! May nagpahipi nga hinungdanong pangutana sa depensa ni Esteban: Dili ba ang pagsugot kang Jehova mao ang kinamaayohang paagi sa pagtahod sa Balaod ug sa templo? Sa pagkatinuod, ang mga pulong ni Esteban maoy labing maayong pamatuod sa iyang mga buhat, kay siya nagmasinugtanon kang Jehova kutob sa iyang maarangan.
18. Sa unsang mga paagi angay natong sundogon si Esteban?
18 Unsay atong makat-onan gikan sa depensa ni Esteban? Sinati kaayo siya sa Kasulatan. Busa kinahanglan usab nga seryoso kita sa atong pagtuon sa Pulong sa Diyos aron magamit nato ang “pulong sa kamatuoran sa hustong paagi.” (2 Tim. 2:15) Makakat-on usab kita bahin sa pagkamapuangoron ug pagkamataktikanhon gikan ni Esteban. Gidumtan gayod siya sa iyang mga mamiminaw! Apan siya nagpadayon sa paghisgot kutob sa iyang mahimo sa mga butang nga ilang gipabilhan pag-ayo. Matinahoron usab siya sa iyang pagpakigsulti kanila, kay ang tigulang nga mga lalaki gitawag niyag “mga amahan.” (Buh. 7:2) Busa, kinahanglan usab natong ipahayag ang mga kamatuoran sa Pulong sa Diyos uban ang “kalumo ug lawom nga pagtahod.”—1 Ped. 3:15.
19. Sa unsang paagi maisogong gipahayag ni Esteban ang mensahe sa paghukom ni Jehova atubangan sa Sanhedrin?
19 Bisan pa niana, dili kita angayng mag-ukon-ukon sa pagsangyaw sa maayong balita tungod sa kahadlok nga ang mga tawo masuko; ni atong pagaanon ang mga mensahe sa paghukom ni Jehova. Si Esteban usa ka maayong panig-ingnan alang kanato. Siya nakasabot nga ang tanang ebidensiya nga iyang gipahayag atubangan sa Sanhedrin walay epekto niadtong gahig kasingkasing nga mga maghuhukom. Busa, pinaagi sa paggiya sa balaang espiritu, iyang gitapos ang iyang depensa pinaagi sa pagyagyag nga sila sama gayod sa ilang mga katigulangan nga nagsalikway kang Jose, Moises, ug sa tanang propeta. (Buh. 7:51-53) Sa pagkatinuod, ang maong mga maghuhukom sa Sanhedrin maoy nagpapatay sa Mesiyas, kansang pag-abot gitagna ni Moises ug sa tanang propeta. Grabe gayod kaayo ang ilang paglapas sa Moisesnong Balaod!
“Ginoong Jesus, Dawata ang Akong Espiritu” (Buhat 7:54–8:3)
“Pagkadungog niini, sila nasuko pag-ayo diha sa ilang kasingkasing ug nagpakagot sa ilang mga ngipon batok kaniya.”—Buhat 7:54
20, 21. Unsay reaksiyon sa Sanhedrin sa mga pulong ni Esteban, ug sa unsang paagi gipalig-on siya ni Jehova?
20 Ang mga maghuhukom naglungotlungot kay ang mga pulong ni Esteban tinuod. Wala sila mahimutang ug ilang gipakagot ang ilang mga ngipon batok kaniya. Kining matinumanong alagad nakasabot gayod nga siya dili kaluy-an, sama kang Jesus nga iyang Agalon.
21 Nagkinahanglag kaisog si Esteban sa pagsagubang sa hapit nang mahitabo kaniya, ug nadasig gayod siya tungod sa panan-awon nga gipakita ni Jehova kaniya. Nakita ni Esteban ang himaya sa Diyos, ug si Jesus nga nagbarog sa tuong kamot ni Jehova! Samtang gihubit ni Esteban ang panan-awon, gisampong sa mga maghuhukom ang ilang mga kamot sa ilang mga dalunggan. Ngano? Di pa dugay, gisultihan ni Jesus ang maong hukmanan nga siya mao ang Mesiyas ug hapit na siyang molingkod sa tuong kamot sa iyang Amahan. (Mar. 14:62) Ang panan-awon ni Esteban nagpamatuod sa gisulti ni Jesus. Sa pagkatinuod, ang maong Sanhedrin nagbudhi ug nagpatay sa Mesiyas! Ug sila nagdungan sa paghasmag aron ipabato si Esteban hangtod siya mamatay.c
22, 23. Sa unsang mga paagi managsama ang pagkamatay ni Esteban ug sa iyang Agalon, ug nganong ang mga Kristohanon karon mahimong magmasaligon sama kang Esteban?
22 Managsama ang pagkamatay ni Esteban ug sa iyang Agalon, siya malinawon ug kasingkasing, bug-os nga nagsalig kang Jehova, ug nagpasaylo sa mga nagpatay kaniya. Siya miingon, “Ginoong Jesus, dawata ang akong espiritu,” tingali kay nakita pa niya ang Anak sa tawo kauban ni Jehova diha sa panan-awon. Tino nga nahibalo si Esteban sa makapalig-ong mga pulong ni Jesus: “Ako ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi.” (Juan 11:25) Dayon si Esteban direktang miampo sa Diyos sa kusog nga tingog: “Jehova, ayawg idat-og kanila kining salaa.” Human makasulti niini, siya nahikatulog sa kamatayon.—Buh. 7:59, 60.
23 Busa si Esteban nahimong unang martir sa mga sumusunod sa Kristo nga narekord sa Kasulatan. (Tan-awa ang kahon nga “Siya Namatay Ingong Usa ka ‘Martir’”) Apan ikasubo nga dili siya ang kataposan. Sa atong panahon, may pipila ka matinumanong mga alagad ni Jehova nga gipatay sa mga panatiko sa relihiyon ug politika ug sa ubang mapintas nga mga magsusupak. Bisan pa niana, may katarongan ta nga magmasaligon sama kang Esteban. Si Jesus naghari na karon, nga naggamit sa talagsaong gahom nga gihatag sa iyang Amahan kaniya. Walay bisan unsa nga makapugong kaniya sa pagbanhaw sa iyang matinumanong mga sumusunod.—Juan 5:28, 29.
24. Unsay papel ni Saulo sa pagpatay kang Esteban, ug unsa ang pipila ka malungtarong epekto sa kamatayon nianang matinumanong alagad?
24 Kadtong tanan nakita sa usa ka batan-on nga ginganlag Saulo. Giuyonan niya ang pagpatay kang Esteban, ug siya pa gani ang nagbantay sa mga besti niadtong nagbato kaniya. Sa wala madugay, siya ang nanguna sa sunodsunod nga mapintas nga mga paglutos. Apan ang kamatayon ni Esteban may malungtarong epekto. Ang iyang panig-ingnan makapalig-on sa ubang mga Kristohanon aron magpabiling matinumanon ug magmadaogon usab. Dugang pa, si Saulo—nga sa ulahi nailhang Pablo—nahinumdom sa iyang pagpakigbahin sa pagpatay kang Esteban ug siya nagbasol gayod niana. (Buh. 22:20) Miuyon siya nga ipapatay si Esteban, apan nakaamgo sa ulahi: “Ako tigpasipala, maglulutos, ug bagis.” (1 Tim. 1:13) Tin-aw nga wala gayod malimot si Pablo kang Esteban ug sa iyang epektibong depensa niadtong adlawa. Gani, ang depensa ni Esteban gihisgotan diha sa pipila ka pakigpulong ug sinulat ni Pablo. (Buh. 7:48; 17:24; Heb. 9:24) Ngadtongadto, nasundog ni Pablo ang pagtuo ug kaisog ni Esteban, usa ka tawo nga “giuyonan pag-ayo sa Diyos ug puno sa gahom.” Ang pangutana mao, kita ba makasundog kaniya?
a Ang pipila sa maong mga magsusupak maoy sakop sa “Sinagoga sa mga Tawong Gipagawas.” Posible nga sila kaniadto mga binihag sa mga Romano apan sa ulahi gipagawas, o tingali sila nahigawas nang mga ulipon nga nahimong mga kinabig sa Hudiyohanong relihiyon. Ang pipila kanila taga-Cilicia, sama kang Saulo sa Tarso. Ang asoy wala magbutyag kon si Saulo usa ba sa mga taga-Cilicia nga wala makasugakod batok kang Esteban.
b Ang depensa ni Esteban may mga impormasyon nga wala sa ubang bahin sa Bibliya, sama sa pagkaedukar ni Moises sa Ehipto, iyang edad sa una niyang pagkalagiw sa Ehipto, ug gidugayon sa iyang pagpuyo sa Midian.
c Kaduhaduhaan nga ang Sanhedrin may awtoridad ubos sa Romanhong balaod sa pagpahamtang sa silot nga kamatayon. (Juan 18:31) Bisan pa niana, ang kamatayon ni Esteban dili silot sa hukmanan, apan kadto morag gipahinabo sa nagkagubot ug nasuko pag-ayong panon sa mga tawo.