Usa ka Katumbas nga Lukat Alang sa Tanan

“Ang Anak sa tawo mianhi, dili aron pagaalagaran, kondili sa pag-alagad ug sa paghalad sa iyang kalag nga usa ka lukat ilis sa daghan.”—MATEO 20:28.

 1, 2. (a) Nganong ikaingon nga ang lukat mao ang kinalabwang gasa sa Diyos sa katawhan? (b) Unsay moabot nga kaayohan gikan sa pagsusi sa lukat?

ANG lukat mao ang labing dako nga gasa sa Diyos sa katawhan. Tungod “sa kagawasan pinaagi sa lukat,” atong mabatonan “ang kapasayloan sa atong mga sala.” (Efeso 1:7) Kini maoy patukoranan sa usa ka paglaom sa walay kataposang kinabuhi, kon kaha sa langit o sa usa ka paraisong yuta. (Lucas 23:43; Juan 3:16) Ug tungod niini, ang mga Kristohanon makapahimulos sa usa ka mahinlong baroganan atubangan sa Diyos bisan karon.—Pinadayag 7:14, 15.

² Busa ang lukat dili maoy butang nga dili-piho o sa hunahuna lamang. Kay adunay usa ka legal nga patukoranan diha sa balaang mga prinsipyo, ang lukat magdalag tinuod, makitang mga kaayohan. Adunay mga bahin niini nga doktrina nga hayan “malisod hisabtan.” (2 Pedro 3:16) Apan imong makaplagan kini nga takos kaayo sa paningkamot sa pagsusi nga maikagon sa lukat, kay kini nagbanaag sa labaw nga gugma sa Diyos alang sa katawhan. Sa pagsabot sa kahulogan sa lukat maoy pagsabot sa usa ka hinungdanong bahin sa dili matugkad nga “mga bahandi ug kaalam ug kahibalo” sa Diyos.​—Roma 5:8; 11:33.

Ang mga Isyu nga Pagahusayon

 3. Sa unsang paagi kinahanglanon ang usa ka lukat, ug nganong ang Diyos sa yano wala magapasaylo sa kasal-anan sa katawhan?

³ Ang lukat kinahanglanon tungod sa sala sa unang tawo, si Adan, kinsa nagtugyan sa iyang kaliwat sa usa ka waypulos nga kabilin sa sakit, balatian, kaguol, ug kasakit. (Roma 8:20) Tungod sa ilang napanunod nga pagkadili-hingpit, ang tanang kaliwatan ni Adan maoy “mga anak sa kapungot,” takos sa kamatayon. (Efeso 2:3; Deuteronomio 32:5) Ang Diyos dili motugot sa walay prinsipyong hunahuna ug yanong magapasaylo sa kasalanan sa katawhan. Ang iyang kaugalingong Pulong nagpakita nga “ang bayad sa sala mao ang kamatayon.” (Roma 6:23) Aron mahigawas ang katawhan sa pagkamakasasala, isalikway ba sa Diyos ang iyang kaugalingong mga sukdanan sa pagkamatarong, aron ibaliwala ang iyang kaugalingong legal nga hustisya! (Job 40:8) Apan, ang “pagkamatarong ug ang hustisya mao ang patukoranan sa imong [Diyos] trono.” (Salmo 89:14) Ang bisan unsang pagtipas gikan sa pagkamatarong sa iyang bahin modasig lamang sa pagkadaotan ug motamay sa iyang posisyon ingong Soberano sa Uniberso.​—Itandi ang Ecclesiastes 8:11.

 4. Ang rebelyon ni Satanas nagpatungha ug unsang mga isyu?

⁴ Ang Diyos magahusay usab sa ubang mga isyu nga gipatungha sa rebelyon ni Satanas, mga isyu nga mas bililhon pa kay sa gidangatan sa katawhan. Gihugawan ni Satanas ang maayong ngalan sa Diyos pinaagi sa pagsumbong kang Jehova nga bakakon ug usa ka mabangis nga diktador nga naghikaw sa iyang mga linalang sa kahibalo ug kagawasan. (Genesis 3:1-5) Dugang pa, pinaagi sa daw pagbalda sa katuyoan sa Diyos nga pun-on ang yuta uban sa matarong nga katawhan, gihimo ni Satanas nga maorag napakyas ang Diyos. (Genesis 1:28; Isaias 55:10, 11) Gidasig usab ni Satanas ang iyang kaugalingon sa pagbutangbutang sa maunongong mga alagad sa Diyos, nagsumbong kanila nga sila nag-alagad lamang Kaniya tungod sa hakog nga mga motibo. Kon ilalom sa kapit-os, nanghambog si Satanas, walay usa kanila ang magpabiling maunongon ngadto sa Diyos!​—Job 1:9-11.

 5. Nganong ang Diyos dili makasalikway sa mga hagit ni Satanas?

⁵ Kini nga mga hagit dili mahimong isalikway. Kon sila dili matubag, ang pagsalig ug pagpaluyo alang sa pagmando sa Diyos sa kataposan mahanaw. (Proverbio 14:28) Kon ang balaod ug kalinaw nagakahanaw, dili ba ang kasamok ang magahari sa tibuok uniberso? Sa ingon nahasandig sa Diyos mismo ug sa iyang matarong nga mga paagi ang pagbayaw sa iyang pagkasoberano. Iyang gitugyan kini ngadto sa iyang matinumanong mga alagad nagtugot kanilang ipasundayag ang ilang dili mabugtong pagkamaunongon ngadto kaniya. Kini nagpasabot nga makiglabot uban sa kahimtang sa makasasalang katawhan diha sa usa ka paagi nga magpasiuna sa dagkong mga isyu. Siya sa ulahi miingon sa Israel: “Ako​—ako ang Usa nga nagpapas sa inyong mga kasal-anan tungod ug alang kanako.”​—Isaias 43:25.

Lukat: Usa nga Nagatabon

 6. Unsa ang pipila ka mga termino nga gigamit sa Bibliya sa paghubit sa paagi sa Diyos sa pagluwas sa katawhan?

⁶ Sa Salmo 92:5, atong mabasa: “Pagkadako sa imong mga buhat, Oh Jehova! Halalom kaayo ang imong mga hunahuna.” Busa kini nagkinahanglag paningkamot alang kanato nga masabtan ang gibuhat sa Diyos alang sa katawhan. (Itandi ang Salmo 36:5, 6.) Makalilipay, ang Bibliya nagtabang kanato nga makasabot niana pinaagi sa paggamit ug daghang mga termino nga naghubit o nag-ilustrar sa dagkong mga buhat sa Diyos gikan sa usa ka nagkadaiyang mga punto de vista. Ang Bibliya naghisgot sa lukat diha sa mga termino nga usa ka pinalit, usa ka pagpasig-uli, usa ka paglukmay, usa ka tubos, ug usa ka pagtabon. (Salmo 49:8; Daniel 9:24; Galacia 3:13; Colosas 1:20; Hebreohanon 2:17) Apan tingali ang ekspresyon nga naghubit pag-ayo sa butang mao ang usa nga gigamit ni Jesus mismo sa Mateo 20:28: “Ang anak sa tawo mianhi, dili aron pagaalagaran, kondili sa pag-alagad ug sa paghalad sa iyang kalag nga usa ka lukat [Grego, lyʹtron] ilis sa daghan.”

 7, 8. (a) Unsay atong nakat-onan gikan sa Grego ug Hebreohanong mga pulong alang sa lukat? (b) Iilustrar kon sa unsang paagi nalangkit ang katumbas sa usa ka lukat.

⁷ Unsa ang usa ka lukat? Ang Grego nga pulong lyʹtron gikan sa usa ka berbo nga nagkahulogang “buhian.” Kini gigamit sa paghubit sa salapi nga gibayad ilis sa pagpagawas sa mga binilanggo sa gubat. Sa Hebreohanong Kasulatan, hinunoa, ang pulong alang sa lukat, koʹ­pher, gikan sa usa ka berbo nga nagkahulogang “pagtabon” o “paghaklap.” Pananglitan, ang Diyos nagsugo kang Noe sa pagtabon (ka·pharʹ) sa arka ug alketran. (Genesis 6:14) Gikan niini nga punto de vista, nan, sa paglukat, o sa pagtubos sa mga sala, nagpasabot sa pagtabon sa mga sala.​—Salmo 65:3.

⁸ Ang Theological Dictionary of the New Testament nag-ingon nga ang koʹpher “kanunayng nagpasabot ug katugbang,” o katumbas. Busa, ang pagtabon (kap·poʹreth) sa arka sa tugon katumbas sa dagway sa arka mismo. Ingon man usab, sa pagtabon sa sala, o sa paglukat, ang balaang hustisya nangayo ug ‘kalag alang sa kalag, mata alang sa mata, ngipon alang sa ngipon, kamot alang sa kamot, tiil alang sa tiil.’ (Deuteronomio 19:21) Apan, usahay ang hustisya matagbaw kon ang usa ka katumbas gitanyag ilis sa higpit nga silot. Sa pag-ilustrar: ang Exodo 21:28-32 naghisgot sa usa ka baka nga misungag sa usa ka tawo ngadto sa kamatayon. Kon ang tag-iya nahibalo sa batasan sa baka apan walay gihimong pagbantay, siya magtabon, o magbayad, sa kinabuhi sa namatay uban sa iyang kaugalingong kinabuhi! Apan, komosta kon ang tag-iya maoy bahin lamang sa kasal-anan? Iyang gikinahanglan ang koʹpher, nga magtabon sa iyang kasal-anan. Ang tinudlong mga maghuhukom ang magpahamtang kaniya sa usa ka lukat, o multa, ingong usa ka tubos.

 9. Sa unsang paagi ang usa ka situwasyong nalangkit ang panganay sa Israel nag-ilustrar sa kinahanglanong katukma sa usa ka tubos?

⁹ Ang laing Hebreohanong termino maylabot sa “paglukat” maoy pa·dhahʹ, usa ka berbo nga sa paninugdan nagkahulogang “pagtubos.” Ang Numeros 3:39-51 nag-ilustrar kon unsa ka tukma ang prisyo sa tubos. Human nga giluwas ang panganay sa mga Israelinhon sa Paskuwa sa 1513 W.K.P., ang Diyos nanag-iya kanila. Busa mahimo niyang imando nga ang kada panganay sa mga Israelinhon mag-alagad kaniya sa iyang templo. Hinunoa, ang Diyos midawat sa usa ka “tubos” (pidh·yohmʹ, usa ka nombre kinuha gikan sa pa·dhahʹ), nagmando: “Kuhaa ang mga Levihanon alang kanako . . . ilis sa tanang panganay taliwala sa mga anak sa Israel.” Apan ang paghulip kinahanglang tukma. Giihap ang tribo ni Levi: 22,000 ka mga lalaki. Sunod, giihap ang tanang panganay sa Israel: 22,273 ka mga lalaki. Pinaagi lamang sa pagbayad sa usa ka “lukat” sa lima ka siklo sa matag indibiduwal nga ang sobrang 273 nga panganay matubos, mahigawas gikan sa pag-alagad sa templo.

Usa ka Katumbas nga Lukat

10. Nganong ang mga halad sa hayop dili pa igo sa pagtabon sa mga sala sa katawhan?

¹⁰ Ang nahisgotan nag-ilustrar nga ang usa ka lukat kinahanglang katumbas nianang pagalukaton, o magkobre. Ang mga halad sa hayop nga gitanyag sa mga tawo sa pagtuo gikan kang Abel paunahan dili gayod makatumbas sa mga sala sa mga tawo, sanglit ang katawhan superyor kay sa mga hayop. (Salmo 8:4-8) Sa ingon si Pablo nakasulat nga “imposible alang sa dugo sa mga baka ug mga kanding ang pagkuha sa mga sala.” Ang maong mga halad nag-alagad lamang ingong usa ka hulagway, o simbolo, nga pagtabon sa pagpaabot sa moabot nga lukat.​—Hebreohanon 10:1-4.

11, 12. (a) Nganong ang linibo ka milyong mga tawo dili angayng mamatay sa haladnong kamatayon sa pagtabon sa pagkamakasasala sa katawhan? (b) Kinsa lamang ang makahimo sa “usa ka katumbas nga lukat,” ug uban sa unsang katuyoan nagsilbi ang iyang kamatayon?

¹¹ Kining gihulagway nga lukat kinahanglang motumbas kang Adan, sanglit ang silot nga kamatayon nga tukmang gipahamtang sa Diyos ngadto kang Adan moresulta sa pagkahinukman sa tawhanong kaliwat. “Diha kang Adan ang tanan mangamatay,” nag-ingon ang 1 Corinto 15:22. Busa dili kinahanglanon alang sa tanang minilyong tinagsatagsa ka mga tawo nga mamatay sa haladnong kamatayon aron motumbas sa matag usa nga kaliwat ni Adan. “Pinaagi sa usa ka tawo [Adan] ang sala misulod sa kalibotan ug ang kamatayon pinaagi sa sala.” (Roma 5:12) Ug “sanglit ang kamatayon maoy pinaagi sa usa ka tawo,” ang pagtubos sa katawhan himoon usab sa “usa ka tawo.”​—1 Corinto 15:21.

¹² Ang tawo nga maglukat kinahanglang adunay usa ka hingpit tawhanong unod ug dugo​—ang tukmang katumbas kang Adan. (Roma 5:14) Ang espiritung linalang o usa ka “Diyos-tawo” dili balanse sa mga timbangan sa hustisya. Ang hingpit nga tawo lamang, usa nga dili ilalom sa Adanikong silot sa kamatayon, ang makatanyag ug “usa ka katumbas nga lukat,” usa nga sa hingpit motumbas kang Adan. (1 Timoteo 2:6)a Pinaagi sa boluntaryong paghalad sa iyang kinabuhi, kining “kataposang Adan” makabayad alang sa sala sa “unang tawo nga si Adan.”​—1 Corinto 15:45; Roma 6:23.

13, 14. (a) Si Adan ug Eva ba makabenepisyo gikan sa lukat? Ipatin-aw. (b) Sa unsang paagi ang lukat naghatag kaayohan sa mga kaliwat ni Adan? Iilustrar.

¹³ Dili si Adan ni si Eva, hinunoa, ang makabatog kaayohan gikan sa lukat. Ang Kasugoan ni Moises naundan niini nga prinsipyo: “Dili kamo magadawat ug lukat alang sa kinabuhi sa usa ka mamumuno nga takos sa kamatayon.” (Numeros 35:31) Si Adan wala hilimbongi, busa ang iyang sala kinabubut-on, tinuyo. (1 Timoteo 2:14) Kini nahisamag pagpatay sa iyang mga kaliwat, kay sila karon nakapanunod sa iyang pagkadili-hingpit, sa ingon nailalom sa silot sa kamatayon. Tin-aw, nga si Adan takos sa kamatayon, kay ingong usa ka hingpit nga tawo, siya sa kinabubut-on mipili sa paglapas sa sugo sa Diyos. Kini batok sa matarong nga mga prinsipyo ni Jehova alang kaniya nga ipadapat ang lukat kang Adan. Ang pagbayad sa sala ni Adan, hinunoa, wala magkuha sa silot sa kamatayon diha sa mga kaliwat ni Adan! (Roma 5:16) Diha sa legal nga diwa, ang malaglagong gahom sa sala giputol mismo diha sa tinubdan niini. Ang naglukat ‘namatay alang sa tanan,’ nagpas-an sa mga sangpotanan sa sala alang sa tanang mga anak ni Adan.​—Hebreohanon 2:9; 2 Corinto 5:21; 1 Pedro 2:24.

¹⁴ Sa pag-ilustrar: Handurawa ang usa ka dakong pabrika nga may gatosan ka empleyado. Ang usa ka malimbongong manedyer sa pabrika nagpabangkarota sa negosyo; gisirhan ang pabrika. Ang gatosan karon wala nay trabaho ug dili na makabayad sa ilang mga galastohan. Ang ilang mga kapikas sa kaminyoon, mga anak, ug, oo, ang mga tigpautang ang tanan nag-antos tungod sa korapsiyon sa usa ka tawo! Unya duyog niana miabot ang usa ka adunahang tigtabang kinsa nagbayad sa tanang mga utang ug nagbukas pag-usab sa pabrika. Ang pagpalagpot sa usa nga nakautang, sa baylo, nagdalag bug-os nga kahupayan ngadto sa daghang mga empleyado, sa ilang pamilya, ug sa mga tigpautang. Apan ang orihinal nga manedyer ba makigbahin pa sa bag-ong kauswagan? Dili, siya nabilanggo na ug sa ingon bug-os nga gitangtangan na sa iyang trabaho! Sa susama, ang pagpapas sa utang ni Adan nagdalag mga kaayohan ngadto sa minilyon sa iyang mga kaliwat​—apan dili ngadto kang Adan.

Kinsa ang Magtagana sa Lukat?

15. Kinsa ang makatagana sa usa ka lukat alang sa katawhan, ug ngano?

¹⁵ Ang salmista mimulo: “Walay bisan kinsa kanila ang makahimo sa bisan unsang paagi sa pagluwas bisan sa usa ka igsoon, ni makahatag ngadto sa Diyos ug usa ka lukat alang kaniya; (ug ang pagtubos sa ilang mga kinabuhi bililhon man nga kini mahanaw ngadto sa panahong walay katinoan).” Ang The New English Bible nag-ingon nga ang lukat maoy “dili mabayran hangtod sa hangtod.” (Salmo 49:7, 8) Nan, kinsa ba ang magtagana sa lukat? Si Jehova lamang ang makatagana sa hingpit nga “Kordero . . . nga magakuha sa kasal-anan sa kalibotan.” (Juan 1:29) Ang Diyos wala magpadala ug manulonda sa pagluwas sa katawhan. Iyang gihimo ang kinalabwang sakripisyo sa pagpadala sa iyang bugtong Anak, “ang usa nga iyang linaing gikahimut-an.”​—Proverbio 8:30; Juan 3:16.

16. (a) Sa unsang paagi ang Anak sa Diyos gianak ingong usa ka hingpit nga tawo? (b) Unsay igangalan kang Jesus diha sa usa ka legal nga diwa?

¹⁶ Pinaagi sa iyang kaandam sa pagpakigbahin diha sa balaang kahikayan, ang Anak sa Diyos “naghukas” sa iyang langitnong kinaiyahan. (Filipos 2:7) Si Jehova nagbalhin sa puwersa sa kinabuhi ug sa personalidad nga gikan sa iyang panganay nga Anak sa langit ngadto sa tagoangkan sa usa ka Hudiyong ulay nga ginganlag si Maria. Dayon ang balaang espiritu ‘naglandong kaniya,’ nagpasalig nga ang bata nga nagatubo sa iyang sabakan mahimong balaan, bug-os nahigawas gikan sa sala. (Lucas 1:35; 1 Pedro 2:22) Ingong usa ka tawo, siya paganganlag si Jesus. Apan diha sa legal nga diwa, siya mahimong tawgon nga ‘ikaduhang Adan,’ kay siya sa hingpit katumbas ni Adan. (1 Corinto 15:45, 47) Sa ingon si Jesus makatanyag sa iyang kaugalingon mismo diha sa halad ingong “usa ka karnero nga walay buling ug hugaw,” usa ka lukat alang sa makasasalang katawhan.​—1 Pedro 1:18, 19.

17. (a) Ngadto kang kinsa gibayad ang lukat, ug ngano? (b) Sanglit ang Diyos mitagana ug midawat sa lukat, nganong ang pag-ilis gihimo pa?

¹⁷ Apan, ngadto kang kinsa ibayad ang lukat? Sa kasiglohan naglantugiay ang mga teologo sa Kakristiyanohan nga kini gibayad ngadto kang Satanas nga Yawa. Ang kamatuoran mao nga ang katawhan “ginabaligya” tungod sa sala ug sa ingon nailalom sa pagkontrolar ni Satanas. (Roma 7:14; 1 Juan 5:19) Sa gihapon, si Jehova, dili si Satanas, ang “magasilot” alang sa kasal-anan. (1 Tesalonica 4:6) Busa, ang Salmo 49:7 tin-aw nga nag-ingong, ang lukat ibayad “ngadto sa Diyos.” Si Jehova naghimo sa lukat nga mabatonan, apan human nga igahalad ang Kordero sa Diyos, ang bili sa iyang lukat angay nga ibayad ngadto sa Diyos. (Itandi ang Genesis 22:7, 8, 11-13; Hebreohanon 11:17.) Kini wala magpakunhod sa lukat ngadto sa walay tumong, basta ilis lamang, ingon sa daw ang kuwarta gikuha gikan sa usa ka bulsa ug gibalhin ngadto sa lain. Ang lukat wala kaayo maglangkit sa pisikal nga pag-ilis sama sa usa ka legal nga transaksiyon. Pinaagi sa pagpilit nga ibayad ang usa ka lukat​—bisag naghasol ug dako sa iyang kaugalingon—​gipalig-on ni Jehova ang iyang hugot nga pagsunod sa matarong nga mga prinsipyo.​—Santiago 1:17.

“Natapos Na!”

18, 19. Nganong kinahanglan alang kang Jesus nga mag-antos?

¹⁸ Sa tingpamulak sa 33 K.P., kadto maoy panahon alang sa lukat nga igabayad. Si Jesu-Kristo gidakop tungod sa bakak nga mga sumbong, gihukman nga nakasala, ug gilansang sa usa ka kahoy sa pagsilot. Siya nangamuyo sa Diyos uban ang “kusog nga pagsinggit ug paghilak” tungod sa tuman nga kasakit ug sa pagbiaybiay nga nalangkit. (Hebreohanon 5:7) Si Jesus nagkinahanglan ba nga mag-antos sa ingon niana? Oo, tungod sa pagpabiling “maunongon, walay sala, walay lama, linain gikan sa makasasala,” hangtod sa kataposan, natubag ni Jesus sa dramatikanhong kataposan ang isyu sa pagkamaunongon sa mga alagad sa Diyos.​—Hebreohanon 7:26.

¹⁹ Ang pag-antos ni Kristo nagpahingpit usab kaniya sa iyang papel ingong Hataas nga Saserdote alang sa katawhan. Tungod niana, siya dili kay bugnaw, dili-matinagdanong magmamando. “Kay tungod niana siya mismo nakaantos man sa dihang gisulayan, siya makahimo sa pagtabang niadtong kinsa ginasulayan.” (Hebreohanon 2:10, 18; 4:15) Uban sa iyang himalatyong ginhawa, si Jesus nakasinggit sa kadaogan, “Natapos na!” (Juan 19:30) Dili lamang kay napamatud-an niya ang iyang kaugalingong pagkamaunongon kondili milampos sa pagpahimutang sa pasikaranan alang sa kaluwasan sa katawhan​—ug labaw nga hinungdanon, ang kabayawan sa pagkasoberano ni Jehova!

20, 21. (a) Nganong si Kristo gibangon gikan sa patay? (b) Nganong si Jesu-Kristo “gibanhaw diha sa espiritu”?

²⁰ Diha sa unsang paagi, hinunoa, nga ang lukat ikapadapat ngadto sa makasasalang katawhan? Kanus-a? Sa unsang paagi? Kining butanga gitagad. Sa ikatulong adlaw human sa kamatayon ni Kristo, si Jehova nagbangon kaniya gikan sa patay. (Buhat 3:15; 10:40) Pinaagi niining talagsaong buhat, usa ka kamatuoran ang gipamatud-an sa gatosan ka mga Saksi, wala lamang gantihi ni Jehova ang matinumanong pag-alagad sa iyang Anak apan naghatag kaniya ug kahigayonan sa pagtapos sa iyang nagalukat nga buluhaton.​—Roma 1:4; 1 Corinto 15:3-8.

²¹ Si Jesus “gibanhaw diha sa espiritu,” ang iyang patayng lawas nagpabiling wala ibutyag. (1 Pedro 3:18; Salmo 16:10; Buhat 2:27) Ingong usa ka espiritung linalang, ang nabanhaw nga Jesus makahimo na karon sa madaogong pagbalik sa langit. Pagkadakong kalipay unya didto sa langit niana nga okasyon! (Itandi ang Job 38:7.) Si Jesus wala sa yano mobalik aron pahimuslan ang pag-abiabi kaniya. Siya mibalik sa pagbuhat ug laing buluhaton, apil nianang paghimo nga posible alang sa tanang rasa sa katawhan nga makabatog kaayohan gikan sa iyang lukat. (Itandi ang Juan 5:17, 20, 21.) Kon sa unsang paagi iyang pagabuhaton kini ug unsay kahulogan niini alang sa katawhan pagahisgotan unya sa mosunod nga artikulo.

[Footnote]

Repasong mga Pangutana

◻ Unsang mga isyu ang mas labaw pa nga hinungdanon kay sa kaluwasan sa katawhan?

◻ Unsay gipasabot sa “paglukat” sa mga makasasala?

◻ Ngadto kang kinsa motumbas si Jesus, ug ngano?

◻ Kinsa ang magtagana sa lukat, ug ngadto kang kinsa kini gibayad?

◻ Nganong gikinahanglan nga si Kristo pagabangonon gikan sa patay ingong usa ka espiritu?

[Hulagway sa panid 13]

Ang mga halad sa hayop dili pa igo sa pagtabon sa tawhanong mga sala; sila naghulagway sa mas dakong halad nga moabot