Mga Batan-on—Unsay Inyong Ginatinguha?
“Kalagiw gikan sa mga pangibog nga iya sa pagkabatan-on, ug tinguhaa ang pagkamatarong, pagtuo, gugma, pakigdait, uban kanila nga nagasangpit sa Ginoo diha sa putli nga kasingkasing.”—2 TIMOTEO 2:22.
1. Unsay atong paglaom sa mga batan-on sa atong taliwala?
“ANG MGA SAKSI NI JEHOVA,” matud pa sa mantalaan sa Pentekostal nga Dagen (Ang Adlaw) sa Sweden, “gilangkoban sa grupo nga nakakabig ug labing daghan bag-ong mga sakop tuig-tuig ug adunay labing daghang pundok sa mga batan-on.” Tingali bahin ka niining pundoka sa mahinlo, mahinadlokon sa Diyos nga mga batan-on. Tingali gimatuto ka sa Kristohanong paagi sukad pa sa pagkabata, o tingali nakadungog ka ug misanong sa balita sa Gingharian sa imong kaugalingon. Bisan hain pa niini, kami nalipay nga ikaw anaa sa among taliwala. Ug nagalaom kami nga maoy imong tinguhaon ang dalan sa pagkamatarong, sama sa gihimo sa maunongong mga batan-ong Kristohanon sa unang siglo. Ang mga pulong ni apostol Juan mohaom kanimo: “Kamo kusgan ug ang pulong sa Diyos nagapabilin diha kaninyo ug inyong gidaog ang usa nga daotan.”—1 Juan 2:14.
2. Unsa ang mga butang nga makahatag ug kalisod sa pagtinguhag usa ka matarong nga dalan sa panahon sa ‘pagpamuswak sa pagkabatan-on’?
2 Daghan—oo ang kinabag-an—sa mga batan-ong Kristohanon nagasagubang karong adlawa sa mga pagpit-os sa kalibotan. Imong makita, hinunoa, nga ang pagpabilin diha sa maong dalan dili masayon. Kon ikaw “nagabuswak pa sa pagkabatan-on,” tingali bation mong madaog ka sa bag-o ug kusganong mga emosyon. (1 Corinto 7:36) Sa samang higayon, tingali bation mo ang nagadugang nga kabug-at sa mga responsabilidad sa eskuylahan, sa balay, ug sa kongregasyon. Anaa pa ang pagpit-os gikan kang Satanas nga Yawa mismo. Desidido nga makapahisalaag ug daghan kutob sa mahimo, iyang atakehon kadtong daw mahuyang—sama sa iyang gihimo diha sa tanaman sa Eden. Balik niadto, iyang gisentro ang iyang makahaylo nga kaalisto, dili sa gulang-gulang, mas nahibalong Adan, kondili sa mas batan-on ug kulag eksperyensiya nga babaye, si Eva. (Genesis 3:1-5) Sa kasiglohan sa ulahi, si Satanas migamit ug samang mga taktika diha sa bag-o pa nga kongregasyon sa mga Kristohanon sa Corinto. Si apostol Pablo miingon: “Nahadlok ako nga sa usa ka paagi, maingon nga nalimbongan sa bitin si Eva pinaagi sa pagkamalipoton niini, ang inyong mga hunahuna basin mahisalaag gikan sa kamaminatud-on ug kaputli nga iya ni Kristo.”—2 Corinto 11:3.
3, 4. Unsa ang pipila ka hinagiban nga gamiton ni Satanas nga Yawa sa pagpahisalaag sa mga batan-on, ug unsa ang posibleng mosangpot?
3 Karong adlawa, ang imong Kristohanong mga ginikanan tingali nabalaka usab kanimo. Dili nga sila naghunahuna nga kiling ka sa daotan, kondili sila nahibalo gikan sa kasinatian nga ang mga batan-on ilabinang mahuyang sa “mga lipatlipat” ni Satanas. (Efeso 6:11, potnot) Dili makadaot nga tan-awon, ang mga bitik ni Satanas madanihon, tilinguhaon. Maayo kaayong mopadayag ang telebisyon sa materyalismo, dayag nga sekso, buhi nga kabangisan, ug espiritismo ingong kalingawan. Ang batan-ong mga hunahuna mahimong mapuno sa mga butang nga dili ‘matuod, maugdang, matarong, maputli, ug hiligugmaon.’ (Filipos 4:8) Ang pagpit-os sa isigkaingon maoy laing kusganong hinagiban ni Satanas. Tingali pugson ka sa imong isigkaingon sa pagsunod sa paagi sa ilang kinabuhi, pamesti, ug pamostura. (1 Pedro 4:3, 4) Ang kolumnista sa mantalaan si William Brown miingon: “Kon aduna may usa, sekular nga Diyos alang sa tin-edyer kini mao ang Diyos nga tigpauyon. . . . Ang pagkahimong lahi alang sa mga tin-edyer maoy usa ka kapalaran nga grabe pa kay sa kamatayon.” Ang usa ka Saksi nga dalagita sa Italya miangkon: “Naulaw ako sa pagpahibalo sa akong kauban sa eskuylahan nga Saksi ako. Ug tungod kay nahibalo ako nga wala malipay si Jehova kanako, naguol ako ug nawad-ag kadasig.”
4 Ayaw palimbong—maoy tinguha ni Satanas nga maagak ka ngadto sa imong pagkalaglag. Daghang batan-on sa gawas sa kalibotan mag-antos sa pagkapildi sa ilang mga kinabuhi sa panahon sa dakong kasakitan tungod kay ilang gitugotan ang ilang kaugalingon nga mahisalaag. (Ezekiel 9:6) Ang bugtong paagi nga mabuhi mao ang pagtinguha sa matarong.
Pagbantay Batok sa Dili Maayong mga Panag-uban
5, 6. (a) Unsang mga hagit ang giatubang sa batan-ong Timoteo samtang nagpuyo pa sa Efeso? (b) Unsang tambag ang gihatag ni Pablo kang Timoteo?
5 Mao kanay diwa sa tambag nga gihatag ni apostol Pablo sa batan-ong lalaki nga si Timoteo. Kapin sa napulo ka tuig, mikuyog si Timoteo kang apostol Pablo sa iyang misyonaryong mga panaw. Sa usa ka panahon nga nag-alagad si Timoteo sa paganong siyudad sa Efeso, si Pablo naglingkod sa Romanhong bilanggoan nga naghulat sa pagbitay. Sa nagkahiduol na ang iyang kamatayon, si Pablo sa walay duhaduha nabalaka sa kahimtang unya ni Timoteo. Ang Efeso maoy usa ka siyudad nga ilado sa iyang bahandi, imoralidad, ug sa mahilay nga kalingawan, ug si Timoteo mawad-an na unya sa pagpaluyo sa iyang minahal nga magtatambag.
6 Busa gisulatan ni Pablo ang iyang “hinigugmang anak” sa mosunod: “Karon diha sa dakong balay adunay mga galamiton nga dili lamang hinimo sa bulawan ug salapi kondili usab mga hinimo sa kahoy ug yuta, ug ang uban alang sa dungganon nga katuyoan ug ang uban alang sa dili-dungganon nga katuyoan. Busa, kon ang bisan kinsa nga maghinlo sa iyang kaugalingon gikan sa dili-dungganon, siya mahimong galamiton alang sa dungganon nga katuyoan, gibalaan, mapuslanon sa iyang tag-iya, giandam alang sa tanang maayong buhat. Busa, kalagiw gikan sa mga pangibog nga iya sa pagkabatan-on, ug tinguhaa ang pagkamatarong, pagtuo, gugma, pakigdait, uban kanila nga nagasangpit sa Ginoo diha sa putli nga kasingkasing.”—2 Timoteo 1:2; 2:20-22.
7. (a) Unsa ang ‘mga galamiton nga dili-dungganon’ nga gipasidaan ni Pablo? (b) Sa unsang paagi ikapadapat sa mga batan-on karong adlawa ang mga pulong ni Pablo?
7 Busa gipasidan-an ni Pablo si Timoteo nga bisan taliwala sa mga isigka-Kristohanon basin adunay ‘mga galamiton alang sa dili-dungganon nga katuyoan’—mga indibiduwal nga dili maayo ang ilang paggawi. Karon kon makadaot man gani alang kang Timoteo ang pagpakig-uban sa pipila ka dinihogang mga Kristohanon, labi nang makadaot sa usa ka Kristohanong batan-on ang pagpakig-uban sa mga kalibotanon karong adlawa! (1 Corinto 15:33) Wala kini magpasabot nga dili ka na magmahigalaon sa imong mga kauban sa tunghaan. Apan kinahanglang magbantay ka nga dili sobrang malangkit kanila, bisan pag kana mopadayag kanimo nga tig-inusara usahay. Malisod kaayo kini. Miingon ang usa ka taga-Brazil nga dalagita: “Malisod kaayo kini. Kanunay akong dapiton sa akong mga kauban sa tunghaan sa pag-adto sa mga parti ug sa mga lugar nga dili-angay sa mga batan-ong Kristohanon. Sila moingon: ‘Unsa! Dili ka moadto? Binuang!’”
8, 9. (a) Sa unsang paagi ang panag-uban, bisan sa daw buotang tan-awong mga kalibotanon, mohatag kapeligrohan sa usa ka Kristohanon? (b) Asa nimo makita ang maayong mga higala?
8 Ang ubang kalibotanong mga batan-on daw buotang tan-awon tungod kay dili sila manabako, dili mamalikas, o wala makigbahin sa imoral nga sekso. Kon sila wala magtinguha sa pagkamatarong, hinunoa, ang ilang unodnong panghunahuna ug mga tinamdan dali nga makaimpluwensiya nimo. Gawas pa, unsa ba ka daghan ang butang nga sama ninyong gikaikagan uban sa mga dili-magtutuo? (2 Corinto 6:14-16) Aw, ang espirituwal nga mga sukdanan nga imong gipakamahal “binuang” lamang alang kanila! (1 Corinto 2:14) Maampingan ba nimo ang ilang pagkahigala nga walay pagkompromiso sa imong mga prinsipyo?
9 Busa likayi ang dili-maayong mga panag-uban. Pagpakig-uban lamang sa mga Kristohanon nga mahunahunaon sa espirituwal kinsa tinuod nga nahigugma kang Jehova. Pagbantay bisan sa mga batan-on sa kongregasyon nga negatibo ug hinawayon. Samtang motubo ka sa espirituwal, ang imong pagpilig mga higala hayan mausab. Miingon ang usa ka tin-edyer nga Saksi nga dalagita: “Nakakita akog bag-ong mga higala sa nagkalainlaing mga kongregasyon. Kini nakapaamgo kanako kon unsa ka walay-hinungdan ang kalibotanong mga higala.”
Pagkalagiw Gikan sa Daotang mga Pangibog
10, 11. (a) Unsay kahulogan sa ‘pagkalagiw gikan sa mga pangibog nga iya sa pagkabatan-on?’ (b) Sa unsang paagi ang usa ‘makakalagiw gikan sa pakighilawas’?
10 Giawhag usab ni Pablo si Timoteo sa ‘pagkalagiw sa mga pangibog nga iya sa pagkabatan-on.’ Kon ikaw bata pa, ang pangandoy nga mahimong popular, maglingawlingaw, o magtagbaw sa seksuwal nga mga pangibog mahimong matukmoron. Kon dili-masumpo, ang maong mga kailibgon moagak kanimo sa sala. Busa si Pablo miingon sa pagkalagiw gikan sa makadaot nga mga pangibog—sa pagdagan ingon nga daw ang imong kinabuhi nameligro.a
11 Ang seksuwal nga pangibog, pananglitan, nagtukmod sa daghang Kristohanong mga batan-on ngadto sa espirituwal nga pagkadaot. Nan, uban sa maayong katarongan ang Bibliya nagsugo kanato sa “pagkalagiw gikan sa pakighilawas.” (1 Corinto 6:18) Kon ang dalaga ug ulitawo managtrato, nagadeyt, kining prinsipyoha ilang ikapadapat pinaagi sa paglikay sa matentalong mga kahimtang—sama sa kon sila rang duha sa usa ka apartment o sa awto nga giparking. Ang pagdala ug tsaperon nga mokuyog kaninyo tingali kinaraan nang pamation, apan kini mahimong tinuod nga panalipod. Ug samtang ang pipila ka pasundayag sa pagmahal tingali angay, kinahanglang adunay makataronganong mga limitasyon aron malikayan ang mahugaw nga paggawi. (1 Tesalonica 4:7) Ang pagkalagiw gikan sa pakighilawas naglakip usab sa paglikay sa mga sine o sa mga salida sa TV nga makapukaw ug daotang pangibog. (Santiago 1:14, 15) Kon mosulod ang imoral nga mga hunahuna sa imong kaisipan nga wala-dapita, usba ang talan-awon sa hunahuna. Lakaw sa gawas; pagbasa; pagkurikuri sa balay. Ang pag-ampo ilabina maoy gamhanang tabang niining bahina.—Salmo 62:8.b
12. Sa unsang paagi imong makat-onan ang pagdumot sa daotan? Iilustrar.
12 Labaw sa tanan, kinahanglang magtuon ka sa pagdumot, pagkasilag, ug sa pag-ayad sa daotan. (Salmo 97:10) Sa unsang paagi imong dumtan kanang mopatim-aw sa sinugdan nga makalingaw o makawiwili? Pinaagi sa paghunahuna sa mga sangpotanan! “Ayaw pagpalimbong: Ang Diyos dili mabiaybiay. Kay bisan unsay igapugas sa tawo, kini ang iyang pagaanihon; kay ang magapugas alang sa iyang unod magaani siyag pagkadunot sa iyang unod.” (Galacia 6:7, 8) Dihang matental nga madaog sa kailibgon, hunahunaa kon unsa ang labaw nga sangpotanan—sa unsang paagi kini makasakit kang Jehova nga Diyos. (Itandi ang Salmo 78:41.) Hunahunaa, usab, ang posibilidad nga mamabdos nga wala-kinahanglana o matakdan sa sakit, sama sa AIDS. Palandonga ang emosyonal nga kadaot ug pagkawala sa pagtahod sa kaugalingon nga imong antoson. Hayan aduna pay taas-ug-tagal nga mga sangpotanan usab. Ang usa ka Kristohanong babaye miadmiter: “Ako ug ang akong bana nakigsekso na sa ubang mga tawo sa wala pa kami magkita. Bisan tuod mga Kristohanon na kaming duha karon, ang among nangaging seksuwal nga kinabuhi maoy tuboran sa panag-away ug pangabugho sa among kaminyoon.” Dili pagahikalimtan, usab, mao ang pagkawala sa inyong teokratikanhong mga pribilehiyo o ang posibilidad nga mapalagpot sa Kristohanong kongregasyon! (1 Corinto 5:9-13) Ang daklit ba nga kalipay takos sa dako kaayo nga kabayaran?
Tinguhaa ang Suod nga Relasyon Kang Jehova
13, 14. (a) Nganong dili igo ang pagkalagiw gikan sa daotan? (b) Sa unsang paagi ang usa ‘makatinguha sa pagkaila kang Jehova’?
13 Dili pa igo, hinunoa, ang pagkalagiw sa daotan. Si Timoteo giawhag usab nga iyang ‘tinguhaon ang pagkamatarong, pagtuo, gugma, pakigdait.’ Kini nagsugyot ug kusganong aksiyon. Ang manalagnang si Oseas samang mihangyo sa dili-matinumanong nasod sa Israel: “Umari kamo, ug mamalik kita kang Jehova . . . Atong tinguhaon ang pagkaila kang Jehova.” (Oseas 6:1-3) Ikaw ba nakahimo na niana? Kini naglakip ug labaw pa kay sa pagtambong lamang sa mga tigom ug sa pag-uban sa imong mga ginikanan sa pag-alagad sa kanataran. Ang usa ka Kristohanong babaye miangkon: “Gipadako ako sa akong mga ginikanan sa kamatuoran, ug gibawtismohan ako nga bata pa. . . . Panagsa ra akong mopalta sa tigom ug wala gayod makapalta ug bulan sa pag-alagad, apan wala gayod ako makaugmad ug suod personal nga relasyon kang Jehova.”
14 Laing batan-on miadmiter nga siya usab napakyas sa pagkaila kang Jehova ingong Higala ug Amahan, naglantaw kaniya nga usa ka abstrakto nga Espiritu. Siya nahulog sa imoralidad ug nahimong usa ka wala-pakasling inahan sa edad 18. Ayaw himoa ang samang sayop! ‘Tinguhaa ang pagkaila kang Jehova,’ sama sa giawhag ni Oseas. Pinaagi sa pag-ampo ug sa adlaw-adlaw nga paglakaw uban kang Jehova, imong mahimo siya nga imong kasaligang higala. (Itandi ang Miqueas 6:8; Jeremias 3:4.) “Dili ra siya halayo gikan sa matag usa kanato” kon atong pangitaon siya. (Buhat 17:27) Busa ang regular nga programa sa personal nga pagtuon sa Bibliya hinungdanon. Ang maong rotina dili kinahanglang makuti o komplikado. “Kada adlaw mobasa ako ug Bibliya sa mga 15 minutos,” miingon ang dalagitang ginganlag Melody. Paggahin ug panahon sa pagbasa sa matag gula sa Ang Bantayanang Torre ug Pagmata! Pangandam sa mga tigom sa kongregasyon aron ikaw “makadasig [sa uban] sa paghigugma ug sa maayong mga binuhatan.”—Hebreohanon 10:24, 25.
Ihatag ang Inyong Kasingkasing Ngadto sa Inyong mga Ginikanan
15. (a) Nganong lisod usahay ang pagsugot sa mga ginikanan? (b) Nganong ang pagsugot sagad maoy alang sa kaayohan sa usa ka batan-on?
15 Ang mahinadlokon sa Diyos nga mga ginikanan mahimong tuboran sa tinuod nga tabang ug pagpaluyo. Apan timan-i ang papel nga kinahanglan nimong dulaon: “Magmasinugtanon sa imong mga ginikanan diha sa Ginoo, kay buhat kini nga matarong: ‘Pasidunggi ang imong amahan ug ang imong inahan’; nga mao ang unang sugo nga may saad: ‘Aron magmauswagon ikaw ug mataas ang imong kinabuhi sa yuta.’” (Efeso 6:1-3) Tinuod, ikaw nagkagulang-gulang na ug lagmit nagkinahanglag dugang kagawasan. Tingali ikaw dugang nakamatikod sa mga limitasyon sa imong mga ginikanan. “Ang atong tawhanong mga amahan,” miadmiter si apostol Pablo, “makahimo lamang sa ilang gituohan nga labing maayo.” (Hebreohanon 12:10, The Jerusalem Bible) Bisan pa, sa kapulihay, imo gihapong kaayohan ang pagsunod kanila. Gihigugma ka sa imong mga ginikanan ug mas nakaila sila kanimo kay kang bisan kinsa. Bisag dili ka mouyon kanila kanunay, sila sagad naghunahuna lamang sa imong kaayohan. Nganong isalikway ang ilang mga paningkamot sa pagmatuto kanimo “diha sa pagbansay ug pahamatngon ni Jehova”? (Efeso 6:4) Sa pagkatinuod, ang buang lamang ang “dili-motahod sa disiplina sa iyang amahan.” (Proverbio 15:5) Ang maalamong batan-on moila sa awtoridad sa iyang mga ginikanan ug mopakitag angay nga pagtahod.—Proverbio 1:8.
16. (a) Nganong dili-maalamong tagoon sa mga batan-on ang ilang mga problema gikan sa ilang mga ginikanan? (b) Unsa ang mahimong himoon sa mga batan-on aron mouswag ang komunikasyon uban sa ilang mga ginikanan?
16 Kana naglakip sa pagsulti sa tinuod ngadto sa imong mga ginikanan, pahibaloon sila kon ikaw adunay mga problema, sama sa makatugaw nga mga pagduhaduha bahin sa kamatuoran o sa pagkahulog sa kuwestiyonable nga paggawi. (Efeso 4:25) Ang pagtago niining makahasol nga mga kahimtang gikan sa mga ginikanan makamugnag dugang mga problema. (Salmo 26:4) Tugotan ta, ang ubang mga ginikanan wala kaayoy paningkamot sa pagpakigkomunikar. “Ang akong inahan dili gayod molingkod ug makig-estorya kanako,” mireklamo ang usa ka dalagita. “Wala gayod akoy kaisog sa pagsulti sa akong gibati tungod kay nahadlok ako nga iya unya akong sawayon.” Kon sama niini ang imong kahimtang, maalamong mangita kag maayong panahon sa pagpahibalo sa imong mga ginikanan sa imong gibati. “Anak ko, ihatag kanako ang imong kasingkasing,” miawhag ang Proverbio 23:26. Sulayi ang pagpakigsulti kanila sa imong mga problema sa regular, sa dili pa motungha ang seryosong mga problema.
Tinguhaa Kanunay ang Pagkamatarong!
17, 18. Unsay makatabang sa batan-on nga makapadayon sa iyang pagtinguha sa pagkamatarong?
17 Sa hinapos sa iyang ikaduhang sulat, gitambagan ni Pablo si Timoteo: “Magpadayon ka sa mga butang nga imong nakat-onan ug nakabig sa pagtuo.” (2 Timoteo 3:14) Mao usab kanay imong buhaton. Ayaw itugot nga adunay usa o bisan unsa nga mopahisalaag kanimo gikan sa imong pagtinguha sa pagkamatarong. Ang kalibotan ni Satanas—ang tanang mga pangdani niini—tugob sa pagkadaotan. Sa dili madugay kini ug ang tanan nga bahin niini mag-antos sa kalaglagan. (Salmo 92:7) Magmadeterminado nga dili malaglag uban sa panon ni Satanas.
18 Uban niini nga katuyoan sa hunahuna, kinahanglang imong susihon kanunay ang imong mga tumong, mga tinguha, ug mga intereses. Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Naghupot ba ako ug taas nga mga sukdanan sa sinultihan ug paggawi kon ang akong mga ginikanan ug ang mga sakop sa kongregasyon dili makakita kanako? Unsang matanga sa mga higala ang akong ginapili? Ginamandoan ba sa kalibotanong mga isigkaingon ang akong pamiste ug pamostura? Unsang mga tumong ang gibutang ko sa akong kaugalingon? Ginatinguha ko ba gayod ang bug-os panahong ministeryo—o ang usa ka karera diha sa himalatyong sistema sa mga butang ni Satanas?’
19, 20. (a) Nganong dili angay mobati nga gipiit ang mga batan-on sa mga kinahanglanon ni Jehova? (b) Unsang mga tagana ang mabatonan sa mga batan-on?
19 Tingali imong nakita ang panginahanglan sa paghimog mga kausaban sa imong panghunahuna. (2 Corinto 13:11) Ayaw batia nga ikaw gipiit. Hinumdomi, si Jehova wala magpaabot ug labaw kanimo sa kon unsa ang makataronganon. Nangutana ang manalagnang Miqueas: “Unsa ba ang gikinahanglan ni Jehova kanimo kondili ang pagpakitag hustisya ug ang paghigugma sa kalulot ug ang paglakaw nga makasaranganon uban sa imong Diyos?” (Miqueas 6:8) Dili kaayo kini malisod kon imong pahimuslan ang mga tagana ni Jehova sa pagtabang kanimo. Pagpakigsuod sa imong mga ginikanan. Regular nga makig-uban sa Kristohanong kongregasyon. Ilabina, paningkamoti nga masuod nimo ang mga ansiano sa kongregasyon. Sila nabalaka sa imong kaayohan ug mahimong tuboran sa pagpaluyo ug paglipay. (Isaias 32:2) Labaw sa tanan, ugmara ang suod, mainit nga relasyon uban kang Jehova nga Diyos. Siya mohatag kanimo sa kusog ug hugot nga pagtinguha sa matarong!
20 Gidaot sa ubang mga batan-on, hinunoa, ang ilang mga paningkamot sa pagtubo sa espirituwal pinaagi sa pagpamati sa dili-maayong musika. Hatagan sa sunod nga artikulo kining ulohana ug linain nga pagtagad.
[Mga footnote]
a Ang Gregong pulong alang sa “pagkalagiw” gigamit usab sa Mateo 2:13, diin si Maria ug Jose gisugo sa “pagkalagiw ngadto sa Ehipto” sa pag-ikyas sa malaglagong plano ni Herodes.—Itandi ang Mateo 10:23.
b Makakita kag ubay-ubayng makatabang nga mga sugyot sa pagkontrolar sa seksuwal nga pangibog diha sa kapitulo 26 sa librong Mga Pangutanang Gisukna sa mga Batan-on—Mga Tubag nga Mosaler, gipatik sa Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Nakahinumdom Ka Ba?
◻ Nganong ang mga batan-on ilabinang mahuyang sa “mga lipatlipat” ni Satanas?
◻ Nganong ang suod nga pagpakig-uban sa kalibotanong mga batan-on peligroso?
◻ Sa unsang paagi makakalagiw ka sa seksuwal nga imoralidad?
◻ Sa unsang paagi matinguha mo ang suod nga relasyon kang Jehova?
◻ Nganong hinungdanong makigkomunikar ka sa imong mga ginikanan?
[Hulagway sa panid 16]
Maayong magkailhanay ang managtrato sa usag usa diha sa mga kalihokan, sama sa “ice skating,” diin sila dili malain gikan sa ubang mga tawo