Ang Kristiyanidad Mikaylap Taliwala sa mga Hudiyo sa Unang Siglo

USA ka hinungdanong panagkatigom ang gipahigayon sa Jerusalem sa mga 49 K.P. Presente didto “ang giisip nga mga haligi” sa Kristohanong kongregasyon sa unang siglo—sila si Juan, Pedro, ug si Santiago nga igsoon ni Jesus sa inahan. Ang duha pa nga ginganlan nga mitambong sa maong panagkatigom mao si apostol Pablo ug ang iyang kauban nga si Bernabe. Lakip sa ilang gimitingan maoy kon unsaon pagbahinbahin ang dakong teritoryo nga sangyawanan. Si Pablo miingon: “[Sila] mitunol kanako ug kang Bernabe sa tuong kamot sa pag-inambitay, nga kami angay moadto sa kanasoran, apan sila ngadto sa mga tinuli.”—Galacia 2:1, 9.a

Unsaon nato pagsabot ang ilang gikauyonan? Ang teritoryo ba nga angayng sangyawan sa maayong balita gibahin ngadto sa mga Hudiyo ug mga kinabig sa usa ka bahin ug mga Hentil sa pikas nga bahin? O ang maong gikauyonan maoy usa ka pagbahin lamang sa dapit nga sangyawanan? Aron mahibaloan ang posibleng tubag, kinahanglan natong masayran ang pipila ka impormasyon bahin sa kasaysayan sa Diaspora, mga Hudiyo nga nagpuyo gawas sa Palestina.

Ang Hudiyong Katawhan sa Unang Siglo

Sa unang siglo, unsa ka daghan ang mga Hudiyo sa Diaspora? Daghang eskolar ang daw mouyon sa basahong Atlas of the Jewish World: “Lisod mahibaloan ang eksaktong gidaghanon, apan makataronganong gibanabana nga sa wala pa ang 70 K.P. dihay duha ug tunga ka milyong mga Hudiyo sa Judea ug kapin sa upat ka milyon ang nanimuyo sa nahibiling bahin sa imperyo sa Roma. . . . Lagmit nga gilangkoban ug mga Hudiyo ang mga diyes porsiyento sa katibuk-ang populasyon sa Romanong imperyo, ug sa mga dapit nga gipuy-an ug daghang Hudiyo, sa mga siyudad sa silangang mga probinsiya, lagmit sila maoy mga bayente-singko porsiyento o kapin pa sa mga molupyo.”

Ang kinadaghanag mga Hudiyo maoy didto sa Sirya, Asia Minor, Babilonya, ug Ehipto, sa Silangan, ug may ginagmayng mga komunidad sa Uropa. Ang pipila ka iladong Hudiyong mga Kristohanon sa unang siglo nga nagpuyo gawas sa Israel mao sila si Bernabe nga taga-Cipro, si Prisca ug Aquila nga taga-Pontus ug sa ulahi nanimuyo sa Roma, si Apolos nga taga-Alejandria, ug si Pablo nga taga-Tarso.—Buhat 4:36; 18:2, 24; 22:3.

Ang mga Hudiyo sa Diaspora daghan ug kalangkitan sa ilang yutang natawhan. Ang usa niana mao ang tinuig nga buluhisan alang sa templo sa Jerusalem, nga maoy usa ka paagi sa pagpakigbahin sa kalihokan ug pagsimba didto sa templo. Bahin niini, ang eskolar nga si John Barclay nag-ingon: “Adunay daghang pamatuod nga ang pagpangolekta niining kuwartaha, nga gidugangan ug ekstrang mga donasyon gikan sa mga adunahan, mainampingong gituman sa mga Hudiyo sa Diaspora.”

Ang laing kalangkitan mao ang libolibong mga debotado nga moduaw sa Jerusalem kada tuig alang sa mga pista. Ang asoy sa Buhat 2:9-11 bahin sa Pentekostes 33 K.P. nag-ilustrar niini. Ang debotadong mga Hudiyo nga mitambong sa pista naggikan sa Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Capadocia, Pontus, Asia, Frigia, Pamfilia, Ehipto, Libya, Roma, Creta, ug Arabia.

Ang administrasyon sa templo sa Jerusalem nakigkomunikar sa mga Hudiyo sa Diaspora pinaagig sulat. Nahibaloan nga si Gamaliel, ang magtutudlo nga gihisgotan diha sa Buhat 5:34, nagpadalag mga sulat ngadto sa Babilonya ug sa ubang bahin sa kalibotan. Sa dihang miabot si apostol Pablo ingong binilanggo sa Roma sa mga 59 K.P., giingnan siya sa “mga kadagkoan sa mga Hudiyo” nga “wala kami makadawat ug mga sulat mahitungod kanimo gikan sa Judea, ni may usa man sa mga igsoon nga nakaabot nga nagtaho o nagsultig daotan bahin kanimo.” Kini nagpaila nga ang mga sulat ug taho subsob nga gipadala gikan sa yutang natawhan ngadto sa Roma.—Buhat 28:17, 21.

Ang Bibliya sa panahon sa mga Hudiyo sa Diaspora maoy usa ka Gregong hubad sa Hebreohanong Kasulatan nga nailhang Septuagint. Usa ka reperensiyang basahon nag-ingon: “Makataronganon gayod ang paghinapos nga ang LXX [Septuagint] gibasa ug gidawat sa tibuok diaspora ingong Bibliya o ‘balaang sinulat’ sa nagkatibulaag nga mga Hudiyo.” Kanang hubara mao gihapon ang kanunayng gigamit sa unang mga Kristohanon sa ilang pagpanudlo.

Nahibalo gayod ang mga membro sa nagamandong lawas sa mga Kristohanon sa Jerusalem bahin niining mga kahimtanga. Ang maayong balita nakaabot na sa mga Hudiyo sa Diaspora sa Sirya ug mas layo pa, nga naglakip sa Damasco ug Antioquia. (Buhat 9:19, 20; 11:19; 15:23, 41; Galacia 1:21) Sa tigom niadtong 49 K.P., ang nanambong dayag nga nagplano sa umaabot nga buluhaton. Atong hisgotan ang mga giingon sa Bibliya bahin sa pag-uswag taliwala sa mga Hudiyo ug mga kinabig.

Ang mga Panaw ni Pablo ug ang mga Hudiyo sa Diaspora

Ang unang asaynment ni apostol Pablo mao ang ‘pagdala sa ngalan ni Jesu-Kristo ngadto sa tanang kanasoran maingon man sa mga hari ug sa mga anak sa Israel.’b (Buhat 9:15) Human sa maong tigom sa Jerusalem, si Pablo mipadayon sa pag-adto sa mga Hudiyo sa Diaspora bisan diin siya mibiyahe. (Tan-awa ang kahon sa panid 14.) Kini nagpasabot nga ang gikauyonang teritoryo hayan gibase sa dapit, dili sa mga tawo. Gipaabot ni Pablo ug Bernabe ang ilang misyonaryong buluhaton ngadto sa kasadpan, ug ang uban nagsangyaw sa yutang natawhan sa mga Hudiyo ug sa dagkong mga komunidad sa mga Hudiyo sa Silangang bahin sa kalibotan.

May daghang Hudiyo usab sa Babilonya, nga miabot pa gani sa Partia, Media, ug Elam. Usa ka historyano miingon nga “ang matag teritoryo diha sa kapatagan sa Tigris ug Euprates, gikan sa Armenia ngadto sa gulpo sa Persia, maingon man gikan sa amihanan-silangan ngadto sa Dagat Caspian, ug gikan sa silangan ngadto sa Media, may molupyong mga Hudiyo.” Ang Encyclopaedia Judaica nagbanabana nga ang ilang gidaghanon maoy mga 800,000 o kapin pa. Ang historyanong Hudiyo sa unang siglo nga si Josephus nagtug-an kanato nga tinagpulo ka libong mga Hudiyo sa Babilonya ang mipanaw paingon sa Jerusalem alang sa tinuig nga mga pista.

Nabawtismohan kaha ang pipila sa maong mga Hudiyo nga naggikan sa Babilonya niadtong Pentekostes 33 K.P.? Wala kita mahibalo, apan nahilakip niadtong nakadungog kang apostol Pedro niadtong adlawa mao ang pipila nga taga-Mesopotamia. (Buhat 2:9) Nahibalo kita nga si apostol Pedro didto sa Babilonya sa mga 62-64 K.P. Samtang didto, gisulat niya ang iyang unang sulat ug tingali ang ikaduhang sulat usab. (1 Pedro 5:13) Ang Babilonya nga may dakong populasyon sa mga Hudiyo dayag nga giisip nga bahin sa teritoryo nga giasayn kang Pedro, Juan, ug Santiago panahon sa panagkatigom nga gihisgotan niya diha sa sulat ngadto sa mga taga-Galacia.