Magmalamposon sa Paglikay sa Lit-ag sa Kadalo
“Kadtong matinguhaon nga mahimong dato mahulog sa panulay ug sa lit-ag.”—1 TIMOTEO 6:9.
1. Nganong magmabalak-on kita mahitungod sa mga lit-ag?
ANG pulong “lit-ag” tingalig makapahinumdom kanimo sa usa ka mangangayam nga nagbutang ug sinalipdang himan aron sa paglaang sa way-katahap nga ayamon. Bisan pa, gitin-aw sa Diyos nga ang labing peligrosong mga lit-ag alang kanato mao, dili ang literal nga mga himan, kondili kanang makalit-ag tingali kanato sa espirituwal o moral nga paagi. Ang Yawa batid nga mobutang nianang mga lit-aga.—2 Corinto 2:11; 2 Timoteo 2:24-26.
2. (a) Sa unsang paagi si Jehova nagtabang kanato aron sa paglikay sa peligrosong mga lit-ag? (b) Unsang linaing matang sa lit-ag ang gihatagag pagtagad karon?
2 Gitabangan kita ni Jehova pinaagi sa pagpailag pipila sa daghan ug lainlaing mga lit-ag ni Satanas. Pananglitan, ang Diyos nagpasidaan nga ang atong mga ngabil, o baba, mahimong lit-ag kon mosulti kita nga dili maalamon, pataka, o mahitungod sa butang dili angay natong isulti. (Proverbio 18:7; 20:25) Ang garbo mahimong usa ka lit-ag, ingon man ang pagpakig-uban sa mga tawo nga masuk-anon. (Proverbio 22:24, 25; 29:25) Apan moadto ta sa laing lit-ag: “Kadtong matinguhaon nga mahimong dato mahulog sa panulay ug sa lit-ag ug sa daghang binuang ug daotang mga pangibog, nga mobalhog sa mga tawo ngadto sa kadaotan ug kalaglagan.” (1 Timoteo 6:9) Ang nagpaluyo nianang lit-aga o ang pasikaranan niana masuma diha sa pulong “kadalo.” Bisan pag ang kadalo kasagarang ipadayag diha sa tinguha nga mahimong dato, ang kadalo sa pagkatinuod maoy lit-ag nga daghag dagway.
Si Jehova Nagpasidaan Kanato sa Kapeligrohan
3, 4. Ang karaang kasaysayan sa tawo adunay unsang leksiyon mahitungod sa kadalo?
3 Sa panguna, ang kadalo maoy hilabihan o hinobrang tinguha sa pagkabaton ug daghan pa, mahimong kana salapi, kabtangan, gahom, sekso, o ubang butang. Dili kita ang unang nameligro sa lit-ag sa kadalo. Kanhi pa sa tanaman sa Eden, ang kadalo naglit-ag kang Eva ug dayon kang Adan. Ang bana ni Eva, nga labawng eksperyensiado sa kinabuhi kay kaniya, sa personal natudloan ni Jehova. Ang Diyos nagtagana kanilag usa ka paraisong puy-anan. Sila makapahimulos sa dagayang lamian ug sarisaring mga pagkaon, nga gitanom sa yutang wala mahugawi. Sila makadahom nga makapanganak ug hingpit nga mga anak, nga kauban nila sila mahimong mabuhi ug mag-alagad sa Diyos sa walay kataposan. (Genesis 1:27-31; 2:15) Kadto ba morag dili igo aron matagbaw ang tawo?
4 Ugaling lang, ang pagbaton ug igo sa usa ka tawo dili makapugong nga ang kadalo mahimong lit-ag. Si Eva nalit-agan sa palaaboton nga mahimong sama sa Diyos, nga makaangkon ug dako pang independensiya ug magbutang sa iyang kaugalingong mga sukdanan. Morag gusto ni Adan ang padayong pakig-uban sa maanyag niyang asawa, bisan pag unsay mahitabo. Sanglit bisan kining hingpit nga mga tawo nalit-agan sa kadalo, makapabili ka kon nganong ang kadalo mahimong usa ka kapeligrohan alang kanato.
5. Unsa ka hinungdanon nga likayan nato ang lit-ag sa kadalo?
5 Kinahanglang magbantay kita nga basin malit-agan sa kadalo tungod kay gipasidan-an kita ni apostol Pablo: “Wala ba kamo masayod nga ang mga tawong dili matarong dili makapanunod sa gingharian sa Diyos? Ayaw kamo pagpalimbong. Walay mga makihilawason, o mga tigsimba ug diyosdiyos, o mga mananapaw, o mga lalaki nga gitagana alang sa dili-kinaiyanhong mga katuyoan, o mga lalaki nga modulog ug mga lalaki, o mga kawatan, o mga tawong dalo . . . nga makapanunod sa gingharian sa Diyos.” (1 Corinto 6:9, 10) Si Pablo nagsulti usab kanato: “Ayaw ninyo itugot bisan ang paghisgot sa pakighilawas ug kahugawan sa tanang matang o kadalo sa inyong taliwala.” (Efeso 5:3) Busa ang kadalo kinahanglang dili gani mahimong topiko sa kabildohay sa katuyoan nga matagbaw ang atong dili-hingpit nga unod.
6, 7. (a) Unsang mga panig-ingnan sa Bibliya ang nagpasiugda kon unsa ka gamhanan ang kadalo? (b) Nganong ang maong mga panig-ingnan usa ka pasidaan alang kanato?
6 Si Jehova nagtala ug daghang panig-ingnan aron sa pagpasidan-an kanato sa kapeligrohan sa kadalo. Hinumdomi ang kadalo ni Achan. Ang Diyos nag-ingon nga ang Jerico kinahanglang laglagon, apan ang iyang bulawan, salapi, tumbaga, ug puthaw maoy alang sa Iyang tipiganan sa salapi. Sa sinugdanan si Achan motuman unta sa maong sugo, apan siya nalit-agan sa kadalo. Sa didto na siya sa Jerico, kadto nahisamag siya mipanaw aron sa pagpamalit diin nakita niya ang di-katuohang mga baratilyo, apil ang maanindot nga biste nga morag bagay kaayo kaniya. Nga naghakop sa bulawan ug salapi nga ang bili maoy linibong dolyares, siya mahimong naghunahuna, ‘Pagkadakong bahandi! Halos pangawat kini.’ Eksakto kaayo! Kay naibog sa butang nga angay untang laglagon o itugyan, siya nangawat gikan sa Diyos, ug kadto gibayran ni Achan sa iyang kinabuhi. (Josue 6:17-19; 7:20-26) Tagda, usab, ang mga panig-ingnan ni Gehazi ug ni Judas Iskariote.—2 Hari 5:8-27; Juan 6:64; 12:2-6.
7 Kinahanglang dili kita malimot sa kamatuoran nga ang tulong gihisgotan sa itaas dili mga pagano nga walay alamag sa mga sukdanan ni Jehova. Hinunoa, sila diha sa dedikadong relasyon uban sa Diyos. Silang tanan nakasaksi ug mga milagro nga angay untang masilsil kanila ang gahom sa Diyos ug ang kahinungdanon nga mahuptan ang iyang pag-uyon. Bisan pa niana, ang lit-ag sa kadalo ang nakapukan kanila. Kita mahimong magdaot usab sa atong relasyon uban sa Diyos kon itugot natong malit-agan kita sa kadalo sa bisan unsang dagway. Unsang mga matang o dagway sa kadalo ang tingali peligroso kanato?
Nalit-agan sa Kadalo sa Bahandi o Kabtangan
8. Ang Bibliya naghatag kanatog unsang pasidaan mahitungod sa bahandi?
8 Kadaghanang Kristohanon nakadungog ug tin-awng mga pasidaan gikan sa Bibliya batok sa pag-ugmad sa gugma sa bahandi, sa pangandoy sa katigayonan. Nganong dili sublion ang pipila niini, sumala sa makita sa Mateo 6:24-33; Lucas 12:13-21; ug 1 Timoteo 6:9, 10? Bisan pag tingali mobati ka nga imong gidawat ug gisunod ang maong tambag, dili ba lagmit nakasulti si Achan, Gehazi, ug Judas nga sila ming-uyon usab niana? Tin-aw, kita kinahanglang molapas pa sa pagkamiuyon lang sa hunahuna. Kinahanglang kita magbantay nga ang lit-ag sa kadalo sa katigayonan o kabtangan dili mag-apektar sa atong adlaw-adlaw nga pagkinabuhi.
9. Nganong kinahanglang susihon nato ang atong tinamdan bahin sa pagpamalit?
9 Sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi, kita kasagarang mamalit—pagkaon, biste, ug mga butang alang sa balay. (Genesis 42:1-3; 2 Hari 12:11, 12; Proverbio 31:14, 16; Lucas 9:13; 17:28; 22:36) Apan ang kalibotan sa komersiyo mopagimok sa tinguha alang sa dugang ug mas bag-ong mga butang. Ang daghang anunsiyo nga nakapuno sa mga mantalaan, mga magasin, ug mga eskren sa TV maoy nagtakobang paningkamot aron mapukaw ang kadalo. Ang maong mga pangdani tingali anaa usab sa mga tindahan uban sa mga tinalay nga blusa, dyaket, sinina, ug switer, uban sa mga estante sa bag-ong mga sapatos, kasangkapang elektronik, ug kamera. Ang mga Kristohanon maalamong mangutana sa ilang kaugalingon, ‘Ang pagpamalit ba nahimong sentro o pangunang kalipay sa akong kinabuhi?’ ‘Gikinahanglan ko ba gayod ang bag-ong mga butang nga akong makita, o ang kalibotan sa komersiyo nag-abuno lang sa mga binhi sa kadalo nga ania kanako?’—1 Juan 2:16.
10. Unsang lit-ag sa kadalo ang peligroso ilabina sa mga lalaki?
10 Kon ang pagpamalit morag nahimong kasagarang lit-ag sa kababayen-an, ang pagkasapig dako maoy lit-ag sa di-maihap nga kalalakin-an. Gihulagway ni Jesus kining lit-aga pinaagi sa tawong dato nga may dako nang abot apan nagtinguha sa ‘pagguba sa iyang mga kamalig ug pagtukod ug labi pang dagko aron mahiposan ang tanan niyang trigo ug maayong mga butang.’ Si Jesus tinong nagpahayag sa kapeligrohan: “Magpadayon kamo sa pagtukaw ug magbantay batok sa tanang matang sa kaibog” o kadalo. (Lucas 12:15-21) Kon ugaling kita dato o dili, kinahanglan atong pamatian kanang tambaga.
11. Sa unsang paagi ang Kristohanon tingali malit-agan sa kadalo sa dugang salapi?
11 Ang kadalo sa daghan pang salapi, o mga butang nga mapalit sa salapi, kasagarang molambo nga sinalipdan. Ang usa ka laraw sa daling pagkadato tingali itanyag—tingali sa kas-a-sa-kinabuhing higayon alang sa pinansiyal nga kasegurohan pinaagi sa makuyawng pamuhunan. O tingali ang usa matental sa pagpanapi pinaagi sa kaduhaduhaan o ilegal nga mga paagi sa negosyo. Kining maibogong kadalo tingali mahimong dili mabangbang, malit-agon. (Salmo 62:10; Proverbio 11:1; 20:10) Ang pipila sulod sa Kristohanong kongregasyon misugod pagnegosyo nga nagdahom nga ang pangunang mga pumapalit mao ang ilang may-pagsalig nga kaigsoonan. Kon ang ilang tumong maoy dili lamang aron sa pagtagana sa kinahanglanong produkto o serbisyo pinaagi sa ‘pagkugi, nga magbuhat pinaagi sa ilang mga kamot kon unsay maayong buhat,’ kondili aron daling makasapi sa kapildihan sa isigka-Kristohanon, nan sila nagalihok gumikan sa kadalo. (Efeso 4:28; Proverbio 20:21; 31:17-19, 24; 2 Tesalonica 3:8-12) Ang kadalo sa salapi miagak sa pipila ngadto sa panugal pinaagig mga ripa, swipstiks, o sa bagdok o lasto. Ang uban, nga walay pagtagad sa empatiya ug kamakataronganon, nagdalidali sa pagpasakag mga asunto nga naglaom ug dakong danyos o bayad.
12. Nganong nasayod kita nga mahimong mabuntog ang kadalo sa bahandi?
12 Ang nahisgotan mao ang mga natad diin angayan nga susihon ang kaugalingon aron matinud-anon natong makita kon ang kadalo naglihok na diha kanato. Bisan pag naglihok na kini, kita mahimong mag-usab. Hinumdomi nga si Zacheo nag-usab. (Lucas 19:1-10) Kon hisayran sa usa nga ang kadalo sa bahandi o kabtangan usa ka suliran, siya kinahanglang magmatinguhaon sama kang Zacheo sa paglingkawas sa lit-ag.—Jeremias 17:9.
Kadalo Diha sa Ubang mga Bahin sa Kinabuhi
13. Ang Salmo 10:18 nag-awhag sa atong pagtagad sa unsang laing lit-ag sa kadalo?
13 Ang pipila mas daling makakita sa kapeligrohan sa kadalo kon bahin sa salapi o kabtangan kay sa ubang mga dagway niini. Usa ka diksiyonaryo sa Grego nag-ingon nga ang grupo sa mga pulong nga gihubad nga “kadalo” o “kaibog” adunay diwa sa “‘pagkagustog daghan pa,’ nga may labot sa gahom ubp. ingon man sa propiedad.” Oo, kita mahimong malit-agan pinaagi sa dinalo nga tinguha nga mogahom ibabaw sa uban, nga tingali aron pakurogon sila tungod sa atong awtoridad.—Salmo 10:18.
14. Sa unsang mga natad nga ang tinguha sa gahom mahimong peligroso?
14 Sukad sa unang mga adlaw ang dili-hingpit nga mga tawo nagpahimulos sa paggamit ug gahom ibabaw sa uban. Nakitang daan sa Diyos nga ang usa ka makapasubong sangpotanan sa sala sa tawo mao nga ang daghang bana “magagahom” sa ilang mga asawa. (Genesis 3:16) Hinunoa, ang maong kahuyangan misaylo pa sa natad sa panagtiayon. Usa ka libo ka tuig sa ulahi, usa ka magsusulat sa Bibliya mipahayag nga “ang tawo nagmando sa tawo sa iyang kadaotan.” (Ecclesiastes 8:9) Lagmit nasayod ka kon unsa kini ka tinuod diha sa politikanhon ug militaryong kahikayan, apan mahimo ba kaha nga sa atong natad sa impluwensiya, kita nangagpas ug dugang personal nga gahom o pagmando?
15, 16. Sa unsang mga bahin ang usa ka Kristohanon mahimong malit-agan sa tinguha sa dugang gahom? (Filipos 2:3)
15 Kitang tanan may pakiglabot sa ubang mga tawo—sa atong duol o pinadakong mga pamilya, diha sa atong sekular nga trabaho o sa eskuylahan, taliwala sa kahigalaan, ug diha sa kongregasyon. Kita tingali panagsa, o kasagaran, adunay bahin sa paghukom kon unsay pagabuhaton, ingon man kon sa unsang paagi o kanus-a kana buhaton. Kana sa kaugalingon maoy dili sayop o daotan. Apan, kita ba naghinobra sa paggamit sa bisan unsang awtoridad nga tingali atong naangkon? Mahimo kaha nga gusto natong kita ang mohimo sa pangataposang hukom ug gusto sa dugang ug dugang pa niana? Ang kalibotanong mga manedyer o mga amo kasagarang magpakita sa maong tinamdan pinaagi sa pagpaalirong kanila sa mga tawo nga uyon-uyon lamang, nga dili mopahayag ug supak nga mga hunahuna ug dili molalis sa kalibotanong pangagpas (kadalo) ug gahom sa ilang mga superyor.
16 Kini usa ka lit-ag nga pagalikayan sa pagpakiglabot sa kaubang mga Kristohanon. Si Jesus miingon: “Kamo nasayod nga ang mga punoan sa mga nasod nagharihari ibabaw kanila ug ang mga kadagkoan may pagbulot-an ibabaw kanila. Dili kini ang kahimtang sa inyong taliwala; apan si bisan kinsa nga buot mahimong dako kaninyo kinahanglang mahimong inyong ministro.” (Mateo 20:25, 26) Ang maong pagpaubos kinahanglang dayag samtang ang Kristohanong mga ansiano makiglabot sa usag usa, uban sa ministeryal nga mga alagad, ug sa panon. Mahimo kahang ang tinguha sa gahom ipasibaw, pananglit, sa nagadumalang magtatan-aw nga mokonsulta sa kaubang mga ansiano sa ginagmayng mga butang lamang apan mohimo sa tanang dagkong desisyon sa iyang kaugalingon? Tinuod ba nga andam siyang modelegar ug mga buluhaton? Mahimong mosangpot ang mga suliran kon ang usa ka ministeryal nga alagad nga nagdumalag usa ka pundok nga mosangyaw sa kanataran maoy mapugsanon nga dili rasonable sa iyang mga kahikayan, nga mohimo pag mga lagda.—1 Corinto 4:21; 9:18; 2 Corinto 10:8; 13:10; 1 Tesalonica 2:6, 7.
17. Nganong angay ang paghisgot sa pagkaon sa dihang maghisgot sa lit-ag sa kadalo?
17 Ang pagkaon maoy laing natad diin daghan ang malit-agan sa kadalo. Siyempre, natural nga pagakahimut-an ang pagkaon ug ilimnon; ang Bibliya naghisgot nga may pag-uyon niana. (Ecclesiastes 5:18) Bisan pa, dili talagsaon nga ang tinguha bahin niini modako sa paglabay sa panahon, nga molabaw pa kaayo sa kon unsay makapahimuot ug igo. Kon kini dili pa butang nga angayng kabalak-an sa mga alagad sa Diyos, nganong ang Pulong ni Jehova nag-ingon man sa Proverbio 23:20: “Ayaw kamo pagpakig-uban sa mga kusog moinom ug bino, sa mga ulitan nga kumakaon ug unod”? Apan, sa unsang paagi malikayan nato ang maong lit-ag?
18. Unsang pagsusi-sa-kaugalingon mahitungod sa pagkaon ug ilimnon ang mahimo natong himoon?
18 Ang Diyos wala magsugyot nga ang iyang katawhan magkinabuhi sumala sa yano nga diyeta. (Ecclesiastes 2:24, 25) Apan dili usab siya mouyon nga himoon nato ang pagkaon ug ilimnon nga naglabing bahin sa atong kabildohay ug pagplano. Kita makasukna sa atong kaugalingon, ‘Ako ba kasagaran mahimong masiboton kaayo sa dihang batbaton ko ang usa ka pagkaon nga akong nakaon o giplano nga kan-on?’ ‘Kanunay ko bang hisgotan ang pagkaon ug ilimnon?’ Ang laing timailhan tingali mao kon unsay atong sanong sa dihang kita may pagkaon nga wala nato lutoa o bayri, tingali sa dihang kita bisita sa laing balay o sa dihang ang pagkaon mapalit panahon sa usa ka Kristohanong asembliya. Mahimo kahang kita sa maong panahon makiling sa pagkaon ug daghan kay sa kasagaran? Atong mahinumdoman nga gitugotan ni Esau nga ang pagkaon mahimong sobra ka hinungdanon, sa iyang dumalayong kadaotan.—Hebreohanon 12:16.
19. Sa unsang paagi ang kadalo mahimong suliran kon bahin sa seksuwal nga kalipay?
19 Si Pablo nagpasabot kanato sa laing lit-ag: “Ayaw ninyo itugot bisan ang paghisgot sa pakighilawas ug kahugawan sa tanang matang o kadalo sa inyong taliwala, ingon nga nahiangay sa mga tawong balaan.” (Efeso 4:17-19; 5:3) Sa pagkatinuod, ang kadalo sa seksuwal nga kalipay mahimong maugmad. Siyempre, ang maong kalipay angay mapahayag sulod sa mga bugkos sa kaminyoon. Ang suod nga pagbinatiay nga nalangkit sa maong kalipay modulag usa ka bahin sa pagtabang sa bana ug asawa nga magpabiling maunongon sa usag usa latas sa daghang katuigan sa panagtiayon. Hinuon, pila ra ka tawo ang molimod nga ang kalibotan karong adlawa naghinobra sa pagpasiugda sa sekso, nga nagpadayag nga normal kon unsay sa pagkatinuod sumbalik-silaw sa kadalo nga gihisgotan ni Pablo. Ang maong sayop nga panghunahuna sa seksuwal nga kalipay ilabinang daling sagopon niadtong nagladlad sa ilang kaugalingon sa imoralidad ug sa paghubo nga kasagaran karong adlawa diha sa daghang pelikula, mga video, ug mga magasin, ingon man sa mga dapit sa lulinghayaw.
20. Sa unsang paagi ikapakita sa mga Kristohanon nga sila igmat sa kapeligrohan sa pagkadalo sa seksuwal nga mga butang?
20 Ang asoy sa sala ni David uban kang Bath-sheba nagpadayag nga usa sa mga alagad sa Diyos mahimong malit-agan sa lit-ag sa seksuwal nga kadalo. Bisan pag libre nga makatagamtam ug kalipay sulod sa iyang kaugalingong kaminyoon, gipatubo ni David ang supak-balaod nga seksuwal nga kaibog. Sa pagkakita sa talagsaong kaanyag sa asawa ni Uria, wala siya makapugong sa iyang panghunahuna—ug sa mga buhat—nga nangitag supak-balaod nga kalipay uban kaniya. (2 Samuel 11:2-4; Santiago 1:14, 15) Sa tino gikinahanglan nga atong likayan kining dagwaya sa kadalo. Bisan sulod sa panagtiayon angay likayan ang kadalo. Kini maglakip sa pagsalikway sa hinobrang seksuwal nga mga buhat. Ang bana nga matinguhaon sa paglikay sa kadalo niining bahina tiunay nga interesado sa iyang asawa, mao nga ang pilion nilang paagi sa pagplano sa pamilya dili mag-isip nga ang iyang kalipay labi pang hinungdanon kay sa presente o umaabot nga panglawas sa iyang asawa.—Filipos 2:4.
Magpadayon nga Matinguhaon sa Paglikay sa Kadalo
21. Nganong ang atong paghisgot sa kadalo dili makapaluya kanato?
21 Si Jehova nagtaganag mga pahimatngon o mga pasidaan dili tungod sa kawalay-pagsalig. Siya nasayod nga ang iyang debotadong mga alagad buot magmaunongon sa pag-alagad kaniya, ug siya masaligon nga ang kinabag-an mopadayon sa pagbuhat niana. Mahitungod sa iyang katawhan sa katibuk-an, siya makapahayag ug susama sa iyang gisulti mahitungod kang Job sa nakigsulti kang Satanas: “Gipunting mo ba ang imong kasingkasing sa akong alagad nga si Job, nga walay usa nga sama kaniya sa yuta, usa ka tawong walay-ikasaway ug matul-id, nga mahinadlokon sa Diyos ug nagalikay sa daotan?” (Job 1:8) Ang atong mahigugmaon, may-pagsalig langitnong Amahan nagpasidaan kanato batok sa peligrosong mga lit-ag, sama nianang konektado sa mga dagway sa kadalo, tungod kay buot niyang kita magpadayong walay mantsa ug magmatinumanon kaniya.
22. Unsay kinahanglang buhaton nato kon ang atong pagtuon nagpadayag sa usa ka bahin nga peligroso sa kaugalingon o mahuyang?
22 Ang matag usa kanato nakapanunod sa kiling sa kadalo, ug mahimong dugang naugmad nato kini ubos sa impluwensiya sa daotang kalibotan. Unsa man kon panahon sa atong pagtuon mahitungod sa kadalo—kon bahin sa bahandi, kabtangan, gahom ug awtoridad, pagkaon, o seksuwal nga kalipay—imong nakita ang usa ka bahin nga mahuyang? Nan ibutang sa kasingkasing ang tambag ni Jesus: “Kon ugaling ang imong kamot makapapandol kanimo, putla kana; labi pang maayo nga mosulod ka ngadto sa kinabuhi nga pungkol kay sa may duha ka kamot nga moadto sa Gehenna.” (Marcos 9:43) Himoa ang bisan unsang kausaban nga gikinahanglan diha sa tinamdan o intereses. Likayi ang makapatay nga lit-ag sa kadalo. Sa ingon uban sa tabang sa Diyos, ikaw mahimong “mosulod ngadto sa kinabuhi.”
Unsay Akong Nakat-onan?
◻ Nganong kinahanglang mabalaka kita bahin sa lit-ag sa kadalo?
◻ Sa unsang mga paagi nga ang kadalo sa bahandi o kabtangan mahimong makalit-ag kanato?
◻ Sa unsang paagi ang kadalo sa ubang mga bahin sa kinabuhi maoy tinuod nga mga kapeligrohan?
◻ Kinahanglan unsa ang atong tinamdan bahin sa kahuyangan nga tingali naa nato kon bahin sa kadalo?