TIIL

Ang Hebreohanong reʹghel ug ang Gregong pous sa paninugdan nagtumong sa kinaubsang bahin sa tiil, ang bahin sa lawas nga maoy ibarog sa usa ka tawo o hayop. Ang duha ka termino gigamit sa literal ug sa mahulagwayon nga paagi. Ang Hebreohanong pulong nga kera·ʽaʹyim nagtumong sa ubos nga bahin sa tiil, tali sa tuhod ug sa buolbuol. Sa matag higayon nga kining pulonga makita diha sa Bibliya, ang tiil sa hayop ang gitumong, sagad labot sa mga hayop nga giandam aron ihalad.​—Lev 1:​9, 13; 4:​11, 12; 8:21; 9:14.

Sa karaang kapanahonan, sama sa daghang bahin sa yuta karong adlawa, ang mga tiil maoy pangunang gigamit sa pagpanaw. Ang pipila sa komong mga tawo molakaw nga magtiniil, apan ang mga sandalyas nga dako lang ug diyutay sa lapalapa sagad nga gigamit. (Tan-awa ang SANDALYAS.) Inigsulod sa balay, huboon sa usa ka tawo ang iyang mga sandalyas. Ang usa ka hinungdanong timaan sa pagkamaabiabihon nga halos usa na ka obligasyon mao ang paghugas sa mga tiil sa usa ka bisita; kini nga pag-alagad himoon sa tagbalay o sa usa ka sulugoon, o kaha adunay tubig nga gitagana alang niini.​—Gen 18:4; 24:32; 1Sa 25:41; Luc 7:​37, 38, 44.

Sanglit ang mga sandalyas huboon sa dihang ang usa ka tawo anaa sa balaan nga yuta, ang mga saserdote sa dihang magabuhat sa mga buluhaton didto sa tabernakulo o sa templo sa walay duhaduha nagbuhat niana nga nagtiniil. (Ex 3:5; Jos 5:15) Wala ilakip ang paghimog mga sandalyas diha sa mga instruksiyon sa paghimo sa besti sa mga saserdote.​—Ex kap 28; tan-awa ang POSTURA UG MGA LIHOK.

Si Kristo Naghugas sa mga Tiil sa mga Tinun-an. Gihatag ni Jesu-Kristo sa iyang mga tinun-an ang usa ka pagtulon-an sa pagkamapainubsanon ug sa pag-alagad sa usag usa sa dihang siya, ang ilang Agalon, naghugas sa ilang mga tiil. (Ju 13:5-14; itandi ang 1Ti 5:​9, 10.) Niini nga okasyon si Jesus miingon: “Siya nga naligo na dili kinahanglang hugasan pa gawas sa iyang mga tiil, hinuon mahinlo na sa katibuk-an,” sa walay duhaduha nagpunting sa kamatuoran nga bisan kon ang tawo naligo na, ang iyang mga tiil mahimong maabogan bisan sa paglakaw ug mubong gilay-on ug nagkinahanglan kanunay nga hugasan. Sa mga adlaw sa yutan-ong ministeryo ni Jesus, ang mga saserdote ug mga Levihanon nga nagbantay sa templo, human maligo sayo sa buntag, dili na kinahanglang maligo pag-usab nianang adlawa, gawas lamang sa paghugas sa ilang mga kamot ug mga tiil. (Tan-awa usab ang Ex 30:19-21.) Sa pag-ingon, “kamo mahinlo, apan dili ang tanan [nga nagpunting kang Judas],” dayag nga si Jesus niining okasyona naghatag ug dugang espirituwal nga kahulogan sa iyang mga buhat. (Ju 13:​10, 11) Sa Efeso 5:​25, 26 si Jesus gipakita nga naghinlo sa Kristohanong kongregasyon pinaagi “sa paghugas ug tubig pinaagi sa pulong” sa kamatuoran. Makataronganon lamang nga ang matinumanong mga sumusunod ni Jesus magpakita usab ug mapainubsanong kahangawa dili lamang sa pisikal nga mga panginahanglan sa ilang mga igsoon kondili ilabina gayod sa ilang espirituwal nga mga panginahanglan. Sa ingon ilang tabangan ang usag usa nga magpabiling hinlo gikan sa mga tentasyon ug mga kabaldahan sa matag adlaw nga mahimong maghugaw sa usa ka Kristohanon samtang nagalakaw niining kalibotana.​—Heb 10:22; Gal 6:1; Heb 12:13; tan-awa ang PAGHUGAS SA MGA TIIL.

“Paglakaw.” Ang mga pulong nga “tiil” ug “mga tiil” subsob nga gigamit aron ipaila ang kiling sa usa ka tawo o ang dalan nga iyang gisubay, maayo man kini o daotan. (Sal 119:​59, 101; Pr 1:16; 4:26; 5:5; 19:2; Rom 3:15) Ang pulong nga “paglakaw” gigamit sa samang kahulogan, sama sa pag-ingon nga, “Si Noe naglakaw uban sa matuod nga Diyos,” nga nagkahulogan nga siya misubay sa usa ka dalan nga nahiuyon sa kabubut-on ug mga kasugoan sa Diyos. (Gen 6:9; itandi ang Efe 2:​1, 2.) Ang Diyos nagagiya sa mga tiil sa iyang matinumanong mga alagad diha sa matarong nga dalan, nga sa mahulagwayong paagi nagpakita kanila sa dalan nga angayng subayon aron sila dili mapandol ug mapukan sa espirituwal o malit-agan sa daotan, ug usahay nanalipod pa gani kanila nga dili mabihag sa kaaway. (1Sa 2:9; Sal 25:15; 119:105; 121:3; Luc 1:​78, 79) Sa laing bahin, iyang ipahinabo nga ang daotan magparagparag sa ilang paglakaw ug malup-og sa kapildihan. (Deu 32:35; Sal 9:15) Si Jehova nagpasidaan batok sa pagpakig-uban diha sa dalan sa daotang mga tawo, o sa pagsubay sa daotang dalan. (Pr 1:​10, 15; 4:27) Siya nagtambag sa usa ka tawo nga magbantay sa iyang mga tiil sa dihang moadto sa balay sa Diyos. Ang tawo angayng moduol didto nga may tim-os nga kasingkasing sa pagpamati ug sa pagkat-on.​—Ecc 5:1.

Ubang Mahulagwayong mga Paggamit. Ang ubang mahulagwayong mga ekspresyon mao ang ‘kapahulayan alang sa lapalapa sa tiil,’ sa ato pa, usa ka pinuy-anan o gipanag-iyang yuta (Deu 28:65); ang “katumban sa tiil,” nagpaila sa kinagamyang parsela sa yuta nga mabatonan sa usa ka tawo (Buh 7:5; Deu 2:5; itandi ang Jos 1:3); ang ‘pag-isa sa tiil,’ nagpasabot sa paglihok o pagsugod sa usa ka buluhaton (Gen 41:44); ang “ayaw pakanunaya ang imong tiil sa balay sa imong isigkatawo,” nagpasabot sa dili pag-abuso sa iyang pagkamaabiabihon (Pr 25:17); ang ‘paglakaw nga magtiniil,’ nagpasabot sa kaulawan o pagbalata (ang mga nabihag sagad palakton nga magtiniil) (Isa 20:2); ang ‘pagbutang ug usa ka butang diha sa tiilan sa’ usa ka tawo, nagpasabot sa paghatag ug usa ka gasa o halad (Buh 5:​1, 2); ang ‘paghapa diha sa tiilan sa usa,’ nagpasabot sa pagyukbo (Mar 5:22); ang ‘pagbutang ilalom sa mga tiil,’ nagpasabot sa pagsakop (1Co 15:27; Heb 2:8); ang ‘pagsamad o pagtamak pinaagi sa mga tiil,’ nagpasabot sa kadaogan (Mal 4:3; Rom 16:20); ang ‘pagtamak sa mga tiil diha sa liog sa kaaway,’ nagsimbolo sa pagsakop o pagbuntog kaniya (Jos 10:24); ang ‘paghimasa sa tiil diha sa dugo,’ nagpasabot sa pagpatay sa mga kaaway (Sal 68:​22, 23); ang ‘pagtabon sa mga tiil,’ nagpasabot sa pagtuman sa sugo sa lawas (sa literal, ‘nagtago sa mga tiil’; Huk 3:24; 1Sa 24:3). Ang prase nga “nagatuslob sa iyang tiil diha sa lana” gigamit nga matagnaon sa pagtagna sa tambok o dagaya nga bahin sa panulondon nga mabatonan sa tribo ni Aser taliwala sa ubang mga tribo sa Israel. (Deu 33:24) Gibuksan ni Ruth ang tiilan ni Boaz ug mihigda diha sa iyang tiilan ingong timaan kang Boaz nga siya molihok diha sa legal nga paagi maylabot sa kaminyoon sa bayaw nga lalaki.​—Ru 3:​4, 7, 8.

‘Matahom’ nga mga tiil. Gipabilhan ni Jehova ang mga tiil niadtong nagmantala sa maayong balita sa Gingharian, nga nagtawag niini nga ‘matahom.’ (Isa 52:7; Rom 10:15) Ang mga tiil sa Kristohanon kinahanglang nasul-oban sa “kasangkapan sa maayong balita sa pakigdait” aron iyang ikapayahag sa hustong paagi ang maayong balita. (Efe 6:15) Gitudloan ni Jesus ang iyang mga tinun-an nga sa dihang modumili kadtong anaa sa balay o sa siyudad sa pagpasulod kanila o sa pagpamati sa ilang mga pulong, ilang itaktak ang abog sa ilang mga tiil, sa ingon nagpakita nga ilang gibilin sa dili-madinawaton nga balay o siyudad ang mga sangpotanan nga modangat gikan sa kahitas-an o sa langit.​—Mat 10:14.

‘Putla ang imong tiil.’ Si Jesus naghisgot sa ‘pagputol sa tiil sa usa,’ dili sa literal nga paagi kondili diha sa mahulagwayong diwa, sa dihang siya miingon: “Nan, kon ang imong kamot o imong tiil nagapapandol kanimo, putla kini ug isalibay kini gikan kanimo.” Iyang gipasabot nga imbes tugotan sa usa ka tawo ang usa ka sangkap sa iyang lawas sama sa kamot o tiil nga maoy makaingon nga makasala siya sa sala nga dili mapasaylo, angay niyang patyon sa bug-os ang maong sangkap sa lawas nga maorag giputol kini gikan sa lawas.​—Mat 18:8; Mar 9:45; itandi ang Col 3:5.

Diha sa Kristohanong “lawas.” Si apostol Pablo, nga nagpakasama sa Kristohanong kongregasyon ngadto sa usa ka tawhanong lawas, nagpasiugda sa pagtambayayongay sa mga membro niini sa dihang siya miingon: “Kon ang tiil moingon: ‘Tungod kay ako dili kamot, dili ako bahin sa lawas,’ dili kana hinungdan nga kini dili bahin sa lawas.”​—1Co 12:15.

Tumbanan sa Tiil sa Diyos. Gihulagway ni Jehova ang iyang kaugalingon diha sa iyang soberanong posisyon ingong naglingkod sa langitnong trono diin ang yuta mao ang tumbanan sa iyang tiil. (Isa 66:1) Siya nag-ingon sa Zion nga iyang patahomon ang dapit sa iyang sangtuwaryo, ug siya midugang: “Akong himayaon ang mismong dapit sa akong mga tiil.”​—Isa 60:​13, 14; tan-awa ang TIKOD; TUDLO SA TIIL.