Maunongong Pag-alagad Uban sa Organisasyon ni Jehova

“Uban sa usa nga maunongon ikaw molihok nga maunongon.”​—2 SAMUEL 22:26.

1, 2. Unsa ang pipila ka panig-ingnan sa pagkamaunongon nga makita natong tanan diha sa kongregasyon?

SA LAWOM na nga kagabhion usa ka ansiyano nag-andam ug pakigpulong alang sa Kristohanong tigom. Gusto na unta siyang mohunong ug magpahayahay; hinunoa, siya nagpadayon sa pagtuon, nangitag mga panig-ingnan ug mga ilustrasyon sa Kasulatan nga moabot sa mga kasingkasing ug molig-on sa panon. Sa gabii sa tigom, gusto na unta sa duha ka gikapoyng mga ginikanan sa mao gihapong kongregasyon nga dili na lang mogawas sa balay niadtong gabhiona; hinunoa, mapailobon nilang gipaandam ang ilang mga anak sa pagtambong sa tigom. Human sa tigom, usa ka grupo sa mga Kristohanon nag-estoryahay labot sa bahin sa usa ka ansiyano. Gusto na untang isulti sa usa ka igsoong babaye nga sa una nasakitan gayod siya niining igsoona; hinunoa, malipayon niyang gihisgotan ang usa sa mga punto nga iyang gipahayag. Nakita mo ba ang usa ka komon nga butang niini nga mga kahimtang?

² Kana nga komon nga butang mao ang pagkamaunongon. Ang ansiyano maunongong nagtuon sa pag-alagad sa panon sa Diyos; ang mga ginikanan maunongong nagtambong sa mga tigom sa kongregasyon; ang igsoong babaye maunongong nagpaluyo sa mga ansiyano. (Hebreohanon 10:24, 25; 13:17; 1 Pedro 5:2) Oo, sa tanang bahin sa kinabuhi, atong makita ang katawhan sa Diyos nga determinado sa pag-alagad nga maunongon sa organisasyon ni Jehova.

 3. Nganong hinungdanon kaayo nga kita magpabiling maunongon sa yutan-ong organisasyon ni Jehova?

³ Kon tan-awon ni Jehova kining dunot nga kalibotan, diyutay lamang nga pagkamaunongon ang iyang makita. (Miqueas 7:2) Pagkadako seguro sa iyang kalipay kon iyang makita ang pagkamaunongon sa iyang katawhan! Oo, ang imo mismong pagkamaunongon makapalipay kaniya. Apan, nagpasuko kini kang Satanas, ang orihinal nga rebelde, ug nagpamatuod kini nga siya bakakon. (Proverbio 27:11; Juan 8:44) Dahoma nga mosulay si Satanas sa pagdaot sa imong pagkamaunongon kang Jehova ug sa Iyang yutan-ong organisasyon. Atong tagdon ang pipila ka paagi nga ginahimo kini ni Satanas. Sa ingon mas masabtan pa natog maayo kon sa unsang paagi kita makapabiling maunongon hangtod sa kataposan.​—2 Corinto 2:11.

Ang Pagtan-aw sa mga Dili-Kahingpitan Makadaot sa Pagkamaunongon

 4. (a) Nganong dali lang kaayo ang pagbaton ug negatibong panglantaw niadtong anaa sa awtoridad? (b) Sa unsang paagi napamatud-ang dili-maunongon si Kore sa organisasyon ni Jehova?

⁴ Kon ang usa ka igsoong lalaki anaa sa posisyon nga may responsibilidad, ang iyang mga sayop mas daling makita. Pagkadali ang pagkakita sa ‘uhot nga anaa sa mata sa atong igsoon samtang wala nato kuhaa ang salagunting gikan sa atong kaugalingong mata’! (Mateo 7:1-5) Ang paghambin sa mga sayop, hinunoa, mopalambo sa pagkadili-maunongon. Sa pag-ilustrar, tagda ang kalainan tali kang Kore ug David. Si Kore daghang responsibilidad nga gipas-an, ug siya malagmit maunongon na sa daghang katuigan, apan siya nahimong ambisyoso. Nayugot siya sa awtoridad ni Moises ug Aaron, ang iyang mga ig-agaw igtagsa. Bisan pag si Moises mao ang labing mapainubsanon sa mga tawo, si Kore dayag nga nagtan-aw kaniya uban sa hinawayong mga mata. Siya lagmit nakakitag mga sayop kang Moises. Kadtong mga sayopa, hinunoa, wala magpakamatarong sa pagkadili-maunongon ni Kore sa organisasyon ni Jehova. Siya gilaglag gikan sa taliwala sa kongregasyon.​—Numeros 12:3; 16:11, 31-33.

 5. Nganong mahimong matental si David sa pagrebelde batok kang Saul?

⁵ Si David, sa laing bahin, nag-alagad ubos ni Haring Saul. Bisan pa nga usa ka maayong hari kaniadto, si Saul nahimong daotan kaayo. Si David nagkinahanglag pagtuo, paglahutay, ug bisan kaabtik aron maluwas sa mga pag-atake ni Saul tungod sa kasina. Bisan pa niana, sa dihang nakakita si David ug higayon sa pagbalos, siya miingon nga ‘dili makataronganon, gikan sa panghunahuna ni Jehova,’ nga himoon niya ang dili-maunongong buhat batok sa usa nga gidihogan ni Jehova.​—1 Samuel 26:11.

 6. Bisan pa kon makakita kita ug mga kahuyangan ug mga sayop sa mga ansiyano, unsa ang dili gayod nato angayng himoon?

⁶ Kon ang pipila sa mga nagapanguna taliwala kanato daw nasayop sa paghatag ug desisyon, nagsultig masakit nga mga pulong, o daw nagpakitag paboritismo, moreklamo ba kita batok kanila, nga tingali nagadugang sa hinawayong espiritu sa kongregasyon? Dili na ba kita motambong sa Kristohanong mga tigom ingong usa ka matang sa pagprotesta? Dili gayod! Sama kang David, dili gayod nato tugotan ang mga sayop sa uban sa pagpalihok kanato nga dili-magmaunongon kang Jehova ug sa iyang organisasyon!​—Salmo 119:165.

 7. Unsa ang pipila ka dunot nga mga buhat nga mitungha labot sa templo sa Jerusalem, ug unsay gibati ni Jesus bahin niini?

⁷ Ang kinalabwang panig-ingnan sa pagkamaunongon sa tawo mao si Jesu-Kristo, nga matagnaong gibatbat ingong “maunongong usa” ni Jehova. (Salmo 16:10) Ang madunotong paggamit sa templo sa Jerusalem nagpalisod sa pagpakita sa pagkamaunongon. Si Jesus nahibalo nga ang buluhaton sa hataas nga saserdote ug ang mga halad naglarawan sa iyang kaugalingong ministeryo ug kamatayon diha sa paghalad, ug siya nahibalo kon unsa ka hinungdanon nga makakat-on ang mga tawo gikan niini. Mao nga siya puno sa matarong nga kayugot sa dihang iyang nakita nga ang templo nahimong “usa ka langob sa mga tulisan.” Tungod sa hinatag-sa-Diyos nga awtoridad, duha ka higayon nga mihimo siyag mga lakang sa paghinlo niini.a​—Mateo 21:12, 13; Juan 2:15-17.

 8. (a) Sa unsang paagi gipakita ni Jesus ang pagkamaunongon sa kahikayan sa templo? (b) Sa unsang paagi ikapakita nato nga kita nagaapresyar sa pagsimba kang Jehova uban sa iyang mahinlong organisasyon?

⁸ Bisan pa, si Jesus maunongong nagsuportar sa kahikayan sa templo. Gikan sa pagkabata, siya nagtambong sa mga piyesta sa templo ug kanunayng nanudlo didto. Siya nagbayad pa gani ug buhis sa templo​—bisag dili siya obligado sa pagbayad. (Mateo 17:24-27) Gidayeg ni Jesus ang kabos nga babayeng balo sa paghulog sa “iyang tibuok pangabuhian” diha sa panudlanan sa bahandi sa templo. Wala magdugay human niadto, gisalikway ni Jehova sa dayon kadtong temploha. Apan hangtod sa maong panahon, si Jesus nagpabiling maunongon niana. (Marcos 12:41-44; Mateo 23:38) Ang yutan-ong organisasyon sa Diyos karon mas labaw pa kay sa Hudiyohanong sistema uban sa templo niini. Tinuod, kini dili-hingpit; maoy hinungdan kon nganong adunay mga pagpasibong ginahimo matag karon ug unya. Apan dili kini puno sa kadunotan, ni hapit na kining pagapulihan ni Jehova nga Diyos. Dili gayod nato tugotan nga ang bisan unsang mga dili-kahingpitan nga atong makita diha niana magpasuko kanato o magpalihok kanato sa paghupot ug hinawayon, negatibong espiritu. Hinunoa, atong sundogon ang pagkamaunongon ni Jesu-Kristo.​—1 Pedro 2:21.

Ang Ato Mismong mga Dili-Kahingpitan

9, 10. (a) Sa unsang paagi gipahimuslan sa sistema sa mga butang ni Satanas ang atong mga dili-kahingpitan aron mabitik kita sa dili-maunongong paggawi? (b) Unsay angay himoon sa usa nga nakahimog mabug-at nga sala?

⁹ Si Satanas usab nagtinguha sa pagpalambo sa pagkadili-maunongon pinaagi sa pagpahimulos sa atong mga dili-kahingpitan. Ang iyang sistema sa mga butang nagpahimulos sa atong mga kahuyangan, nga nagtental kanato sa pagbuhat sa kon unsay daotan diha sa mga mata ni Jehova. Ikasubo, matag tuig libolibo ang nagpadaog sa imoralidad. Gipasamot sa uban kining pagkadili-maunongon pinaagi sa pagkinabuhig dobleng kinabuhi, nagpadayon diha sa dalan sa paghimog daotan samtang nagpakaaron-ingnong nagpabiling matinumanong mga Kristohanon. Agig reaksiyon sa mga artikulo bahin niining ulohana diha sa “Mga Batan-on Nangutana . . .” nga seryal diha sa magasing Pagmata!, usa ka batan-ong babaye nagsulat: “Ang mga artikulo mao gayod ang nahitabo sa akong kinabuhi.” Sa tago, siya nakighigala sa mga batan-on nga walay gugma kang Jehova. Ang resulta? Siya nagsulat: “Nadaot gayod ang akong kinabuhi, ug ako nakahimog imoralidad ug gibadlong. Ang akong relasyon kang Jehova nadaot, ug ang pagsalig sa akong mga ginikanan ug sa mga ansiyano nawala.”b

¹⁰ Kining maong batan-ong babaye nakadawat ug tabang gikan sa mga ansiyano ug mibalik sa maunongong pag-alagad kang Jehova. Apan, ikasubo, daghan ang nag-antos sa mas grabe pang mga resulta, ug ang uban wala na gayod mobalik sa kongregasyon. Pagkamaayong magpabiling maunongon ug suklan ang pagsulay niining daotang kalibotan! Pamati sa mga pasidaan sa mga magasing Bantayanang Torre ug Pagmata! bahin sa mga butang sama sa kalibotanong mga pagpakig-uban ug malaw-ayng kalingawan. Hinaot nga dili ka mahulog ngadto sa dili-maunongong paggawi. Apan kon mahitabo man kini, ayaw pagpakaaron-ingnong ingon ka niana samtang ang tinuod dili ka ingon niana. (Salmo 26:4) Hinunoa, pangayog tabang. Maoy hinungdan nga anaay Kristohanong mga ginikanan ug mga ansiyano.​—Santiago 5:14.

11. Nganong sayop ang paglantaw sa atong kaugalingon nga daotan na gayod kaayo, ug unsang panig-ingnan sa Bibliya ang makatabang kanato sa pagtul-id sa atong panglantaw?

¹¹ Ang atong mga dili-kahingpitan mahimong magpameligro kanato sa laing paagi. Ang uban nga nakahimog usa ka buhat sa pagkadili-maunongon mohunong sa pagtinguha sa pagpahimuot kang Jehova. Hinumdomi, si David nakahimog grabe kaayong mga sala. Bisan pa, sa dugay na kaayong panahong patay na si David, si Jehova nahinumdom kaniya ingong matinumanong alagad. (Hebreohanon 11:32; 12:1) Ngano? Tungod kay wala gayod siya mohunong sa pagtinguha sa pagpahimuot kang Jehova. Ang Proverbio 24:16 nag-ingon: “Ang usa ka tawong matarong mahimong matumba bisan sa makapito, ug siya mobangon gayod pag-usab.” Sa pagkamatuod, kon kita makahimog gamayng kasal-anan​—oo sa makadaghan​—tungod sa usa ka kahuyangan nga atong ginapakigbisogan, kita mahimong matarong gihapon sa mga mata ni Jehova kon kita magpadayon sa “pagbangon”​—sa ato pa, tim-os nga maghinulsol ug mobalik sa dalan sa maunongong pag-alagad.​—Itandi ang 2 Corinto 2:7.

Pagbantay sa Malalangong mga Matang sa Pagkadili-Maunongon!

12. Bahin sa kahimtang sa mga Pariseo, sa unsang paagi ang estrikto, legalistikong hunahuna miagak sa pagkadili-maunongon?

¹² Ang pagkadili-maunongon usab adunay mas malalangong matang. Kini mahimo pang magtakoban ingong pagkamaunongon! Pananglitan, ang mga Pariseo sa mga adlaw ni Jesus tingali naghunahuna sa ilang kaugalingon ingong maunongon kaayo.c Apan wala sila makasabot sa kalainan tali sa pagkahimong maunongon ug pagkahimong masinundanon sa hinimog-tawong mga lagda, tungod kay sila estrikto ug sobra ka mahukmanon. (Itandi ang Ecclesiastes 7:16.) Niining paagiha sila aktuwal nga dili-maunongon​—sa mga tawo nga angay nilang alagaran, sa espiritu sa Kasugoan nga ilang gipangangkon nga ginatudlo, ug kang Jehova mismo. Si Jesus, sa kasukwahi, maunongon sa espiritu sa Kasugoan, nga gipasukad sa gugma. Busa napalig-on ug napadasig niya ang mga tawo, sama sa gitagna sa mga tagna bahin sa Mesiyas.​—Isaias 42:3; 50:4; 61:1, 2.

13. (a) Sa unsang paagi ang Kristohanong mga ginikanan mahimong dili-maunongon? (b) Nganong angay maglikay ang mga ginikanan sa pagkahimong sobra ka mapintas, hinawayon, o negatibo sa pagdisiplina sa ilang mga anak?

¹³ Ang mga Kristohanon nga may igong awtoridad makabenepisyo ug dako gikan sa panig-ingnan ni Jesus niining bahina. Pananglitan, ang maunongong mga ginikanan nahibalo nga angay nilang disiplinahon ang ilang mga anak. (Proverbio 13:24) Apan ilang tinoon nga dili nila mapasuko ang ilang kabataan pinaagi sa mabangis nga disiplina nga ginapadapat sa kasuko o kanunayng pagsaway. Ang mga bata nga mobati nga dili gayod nila mapahimut-an ang ilang mga ginikanan o kinsa mobati nga ang pagsimba sa ilang mga ginikanan daw naghimo lamang kanila nga negatibo ug hinawayon mahimong mahiubos ug, tungod niini, mobulag sa ulahi gikan sa matuod nga pagtuo.​—Colosas 3:21.

14. Sa unsang paagi ang Kristohanong mga magbalantay magpamatuod nga maunongon sa panon nga ilang gialagaran?

¹⁴ Sa susama, hatagag pagtagad sa Kristohanong mga ansiyano ug nagapanawng mga magtatan-aw ang mga problema ug ang mga kapeligrohan nga ginaatubang sa panon. Ingong maunongong mga magbalantay, sila maghatag ug mga tambag kon kinahanglanon, nga tinoon nga makuha una nila ang tanang kamatuoran ug mainampingong ipasukad ang ilang isulti diha sa Bibliya ug sa mga publikasyon sa Sosyedad. (Salmo 119:105; Proverbio 18:13) Sila nahibalo, usab, nga ang mga karnero nagadepende kanila sa espirituwal nga pagpalig-on ug pagpakaon. Busa sila magtinguha sa pagsundog kang Jesu-Kristo, ang Maayong Magbalantay. Sila maunongong nagaalagad sa mga karnero matag semana diha sa Kristohanong mga tigom​—dili sa pagpukan kanila apan, sa baylo, sa pagdasig kanila ug sa paglig-on sa ilang pagtuo.​—Mateo 20:28; Efeso 4:11, 12; Hebreohanon 13:20, 21.

15. Sa unsang paagi ang pipila sa unang siglo nagpakita nga sila adunay wala-sa-lugar nga pagkamaunongon?

¹⁵ Laing malalangong matang sa pagkadili-maunongon mao ang wala-sa-lugar nga pagkamaunongon. Ang matuod nga pagkamaunongon sumala sa Biblikanhong kahulogan wala magtugot sa pagbutang sa atong pagkamaunongon nga una kay sa atong pagkamaunongon kang Jehova nga Diyos. Daghang Hudiyo sa unang siglo estriktong nagpabilin sa Moisesnong Kasugoan ug sa Hudiyohanong sistema sa mga butang. Apan miabot na ang panahon ni Jehova sa pagbali sa iyang panalangin gikan nianang rebelyoso nga nasod ngadto sa nasod sa espirituwal nga Israel. Pipila lamang ang nagmaunongon kang Jehova ug nagpasibo niining dakong kausaban. Bisan taliwala sa matuod nga mga Kristohanon, ang ubang mga magtutuo sa Hudaismo miinsistir sa pagbalik ngadto sa “mahuyang ug barot nga paninugdang mga butang” sa Moisesnong Kasugoan, nga natuman diha kang Kristo.​—Galacia 4:9; 5:6-12; Filipos 3:2, 3.

16. Unsay pagsanong sa maunongong mga alagad ni Jehova sa mga kausaban?

¹⁶ Sa kabaliskaran, ang katawhan ni Jehova sa modernong panahon nagpamatuod sa ilang kaugalingon nga maunongon sa mga panahon sa kausaban. Samtang ang kahayag sa gipadayag nga kamatuoran nagpadayon sa pagkasanag, may mga kausabang ginahimo. (Proverbio 4:18) Di pa dugay, gitabangan kita sa “kasaligan ug mabuot nga ulipon” sa pagpalunsay sa atong pagsabot sa terminong “kaliwatan” nga gigamit sa Mateo 24:34 ug sa panahon sa paghukom sa “mga karnero” ug sa “mga kanding” nga gihisgotan sa Mateo 25:31-46, maingon man sa atong panglantaw sa pipila ka matang sa pag-alagad sa komunidad. (Mateo 24:45) Walay duhaduha ang ubang mga apostata malipay kon daghang Saksi ni Jehova ang magpabilin sa nangaging pagsabot niini nga mga tema ug nagadumili sa pag-uswag. Walay nahitabong ingon niini. Ngano? Tungod kay ang katawhan ni Jehova maunongon.

17. Sa unsang paagi mahimong masulayan sa atong mga hinigugma ang atong pagkamaunongon usahay?

¹⁷ Apan, ang bahin sa wala-sa-lugar nga pagkamaunongon nagaapektar kanato mismo. Kon ang minahal nga higala o bisan sakop sa pamilya mopili sa usa ka dalan nga nagalapas sa mga prinsipyo sa Bibliya, kita tingali mobati nga kita ginabahin sa pagkamaunongon. Natural lamang nga mobati kita nga maunongon sa mga sakop sa pamilya. Apan dili gayod nato ibutang ang atong pagkamaunongon kanila nga una kay kang Jehova! (Itandi ang 1 Samuel 23:16-18.) Dili usab nato tabangan ang mga nakasala sa pagtago sa usa ka mabug-at nga sala ni dapigan sila batok sa mga ansiyano nga naningkamot sa ‘pagpasibo ug balik kanila diha sa espiritu sa kalumo.’ (Galacia 6:1) Ang paghimo niini maoy pagkahimong dili-maunongon kang Jehova, sa iyang organisasyon, ug sa usa nga hinigugma. Ang tinuod, ang pagpugong sa nakasala sa pagdawat sa disiplina nga iyang gikinahanglan, sa ingon, maoy pagbabag sa pagpasundayag sa gugma ni Jehova nga makaabot kaniya. (Hebreohanon 12:5-7) Hinumdomi, usab, nga “ang mga samad gikan sa usa nga nagahigugma matinumanon.” (Proverbio 27:6) Ang prangka, mahigugmaong tambag nga gipasukad sa Pulong sa Diyos tingali makasamad sa garbo sa usa ka nakasala nga hinigugma, apan mahimo nga kini sa ulahi makaluwas ug kinabuhi!

Padayong Magmaunongon Bisan pa sa Paglutos

18, 19. (a) Unsay gitinguhang makuha ni Achab kang Naboth, ug nganong wala mosugot si Naboth? (b) Ang pagkamaunongon ni Naboth takos ba sa gibayad? Ipatin-aw.

¹⁸ Usahay ang mga pag-atake ni Satanas sa atong pagkamaunongon maoy direkta. Tagda ang kahimtang ni Naboth. Sa dihang gipugos siya ni Haring Achab sa pagbaligya sa iyang parasan, siya mitubag: “Dili makataronganon sa akong bahin, gikan sa panglantaw ni Jehova, nga ihatag ko kanimo ang panulondon sa akong mga ginikanan.” (1 Hari 21:3) Si Naboth dili kay gahig-ulo; siya maunongon. Ang Moisesnong Kasugoan nagbaod nga walay Israelinhon ang makabaligya sa napanunod nga yuta sa dayon. (Levitico 25:23-28) Si Naboth nahibalo gayod nga siya mahimong ipapatay niining mabangis nga hari, kay nakatugot na si Achab sa iyang asawa, si Jezebel, sa pagpatay sa daghang manalagna ni Jehova! Bisan pa niana nagpabiling malig-on si Naboth.​—1 Hari 18:4.

¹⁹ Ang pagkamaunongon usahay adunay bayad. Uban sa tabang sa pipila ka “mga tawong walay hinungdan,” gibutangbutangan ni Jezebel si Naboth ug usa ka krimen nga wala niya mahimo. Tungod niini, siya ug ang iyang mga anak nga lalaki gipatay. (1 Hari 21:7-16; 2 Hari 9:26) Nagpasabot ba kana nga wala sa lugar ang pagkamaunongon ni Naboth? Wala! Si Naboth maoy usa sa daghang maunongong mga lalaki ug mga babaye kinsa ‘buhi’ sa panumdoman ni Jehova karon mismo, nga hilwas nga nangatulog diha sa lubnganan hangtod sa panahon sa pagkabanhaw.​—Lucas 20:38; Buhat 24:15.

20. Sa unsang paagi ang paglaom makatabang kanato sa paghupot sa atong pagkamaunongon?

²⁰ Ang mao gihapong saad nagahatag ug pasalig sa mga maunongon ni Jehova karon. Kita nahibalo nga mahimong dako ang ipabayad kanato niining kalibotana sa atong pagkamaunongon. Gibayran ni Jesu-Kristo ang iyang pagkamaunongon sa iyang kinabuhi, ug iyang gisultihan ang iyang mga sumusunod nga mao man ang igatratar diha kanila. (Juan 15:20) Sama nga ginapalig-on siya sa iyang paglaom sa umaabot, kita ginapalig-on usab sa atong paglaom sa umaabot. (Hebreohanon 12:2) Sa ingon kita makapabiling maunongon atubangan sa tanang paagi sa paglutos.

21. Unsang mga pasalig ang gitanyag ni Jehova sa iyang mga maunongon?

²¹ Tinuod, pipila lamang kanato karon ang nag-antos sa maong direktang mga pag-atake sa atong pagkamaunongon. Apan ang katawhan sa Diyos makaatubang pa ug dugang paglutos sa dili pa moabot ang kataposan. Sa unsang paagi kita makaseguro nga makapabilin kita sa atong pagkamaunongon? Pinaagi sa paghupot sa atong pagkamaunongon karon. Si Jehova naghatag kanato ug dakong sugo​—pagsangyaw ug pagpanudlo bahin sa iyang Gingharian. Himoon nato nga maunongon kining hinungdanong buluhaton. (1 Corinto 15:58) Kon dili nato tugotan ang tawhanong mga dili-kahingpitan sa pagdaot sa atong pagkamaunongon sa organisasyon ni Jehova ug kon kita magbantay batok sa malansisong matang sa pagkadili-maunongon ingon sa wala-sa-lugar nga pagkamaunongon, nan mas maandam pa kitag maayo kon ugaling masulayan pag dako ang atong pagkamaunongon. Kon unsa man ugaling ang mahinabo, hinaot nga kita kanunayng mosalig nga si Jehova sa walay pagkapakyas maunongon sa iyang maunongong mga alagad. (2 Samuel 22:26) Oo, iyang pagabantayan ang iyang mga maunongon!​—Salmo 97:10.

[Mga footnote]

Unsay Imong Tubag?

◻ Sa unsang paagi atong malikayan ang mga dili-kahingpitan sa uban sa pag-agak kanato sa pagkadili-maunongon?

◻ Sa unsang mga paagi ang ato mismong mga dili-kahingpitan moagak kanato sa dili-maunongong paggawi?

◻ Sa unsang paagi masuklan nato ang tendensiya sa wala-sa-lugar nga pagkamaunongon?

◻ Unsay makatabang kanato sa paghupot sa atong pagkamaunongon bisan sa mga panahon sa paglutos?