KINAIYAHAN

Ang pangunang kahulmahan o pagkamugna sa usa ka butang. Kini mahimong magtumong sa kon unsa ang usa ka tawo sa dihang ipanganak, ingon man usab sa iyang napanunod nga mga hiyas lakip sa iyang naandang batasan. Usahay kini magtumong sa kinaiyanhong panukmod sa usa ka pisikal nga lawas. Ang mga maghuhubad sagad nga naghubad sa Gregong pulong nga phyʹsis ingong “kinaiyahan” ug sa phy·si·kosʹ (ang pormang adhetibo) ingong “kinaiyanhon.”

Mga Tawo ug mga Hayop. Ang pamatuod nga managkalahi ang kinaiyahan sa tawo ug sa ihalas nga mga mananap, ug nga bisan ang ihalas nga mga mananap dili tanan managsama ug kinaiyahan, gipakita sa mga pulong sa Santiago 3:7: “Kay ang tanang matang [Gr., phyʹsis, “kinaiyahan”] sa ihalas nga mananap ingon man ang langgam ug ang nagakamang nga linalang ug ang linalang sa dagat mapaaghop ug napaaghop sa tawo [phyʹsei tei an·thro·piʹnei, “kinaiyahan sa tawo”].” Kini nga kalainan sa “kinaiyahan” nagpadayag sa panagkadaiya sa kalalangan sa Diyos ug padayong nahuptan tungod sa balaod sa Diyos nga ang matag usa magpaliwat sumala sa kaugalingong matang niini.​—Gen 1:20-28; itandi ang 1Co 15:39.

Kinaiyahan nga Iya sa Diyos. Dugang pa, adunay laing kinaiyahan niadtong anaa sa langit, ang espiritung mga linalang sa Diyos. Gisultihan ni apostol Pedro ang iyang mga isigka-Kristohanon, ang espirituwal nga mga igsoon ni Jesu-Kristo, bahin sa “bililhon ug dagko kaayong mga saad, aron nga pinaagi niini kamo mahimong mga mag-aambit sa kinaiyahan [phyʹse·os] nga iya sa Diyos.” (2Pe 1:4) Gipakita ni Pedro sa iyang unang sulat nga usa kini ka panag-ambit uban kang Kristo sa iyang himaya ingong espirituhanong mga tawo: ‘Ang Diyos . . . nagpahimugso kanato pag-usab [a·na·gen·neʹsas he·masʹ, “nagpatungha kanato pag-usab”] ngadto sa usa ka buhi nga paglaom pinaagi sa pagkabanhaw ni Jesu-Kristo gikan sa mga patay, ngadto sa usa ka dili-madunoton ug wala-mahugawi ug dili-malawos nga panulondon. Gitagana kini sa mga langit alang kaninyo.’ (1Pe 1:​3, 4) Ang “kinaiyahan nga iya sa Diyos” nagkinahanglan ug kausaban sa kinaiyahan pinaagi sa kamatayon ug pagkabanhaw, ingon sa gipatin-aw ni apostol Pablo sa Unang Corinto kapitulo 15. Iyang gipatin-aw nga ang mga Kristohanon kinahanglang mamatay ug mabanhaw diha sa usa ka lahi nga lawas, usa nga espirituhanon, nga nagkinahanglan ug kausaban.​—1Co 15:​36, 38, 44, 49, 51.

Pagkakinaiyanhon. Si Pablo naghisgot bahin sa iyang katagilungsod nga mga Hudiyo, ug nagtawag kanila nga “mga Hudiyo sa kinaiyanhon,” buot ingnon, natawo sa ginikanang mga Hudiyo, nga gikan sa mga anak ni Israel, o Jacob.​—Gal 2:15; itandi ang Rom 2:27.

Sa sambingay bahin sa kahoyng olibo, iyang gitawag ang unodnong mga Hudiyo nga kinaiyanhon (ka·taʹ phyʹsin, “sumala sa kinaiyahan”) nga mga sanga sa olibo sa tanaman. Gisultihan niya ang Kristohanong mga Hentil: “Kay kon ikaw giputol gikan sa kahoyng olibo nga sa kinaiyanhon ihalas ug gisumpay sukwahi sa kinaiyahan ngadto sa kahoyng olibo sa tanaman, labaw pa gayod hinuon nga kini silang kinaiyanhon igasumpay ngadto sa ilang tiunayng punoan sa olibo!” (Rom 11:21-24) Ang ihalas nga kahoyng olibo dili mabungahon o mamungag dili maayong klase sa bunga, apan naandan na didto sa mga kayutaan sa Mediteranyo sa pagsumpay sa tinanom nga mga kahoyng olibo ngadto sa ihalas nga kahoyng olibo aron makapatunghag maayong bunga. Pero si Pablo naghisgot bahin sa pagsumpay sa ihalas nga sanga sa olibo ngadto sa tinanom nga kahoyng olibo, nga dili kaayo komon nga ginahimo. Gitawag ni Pablo kini nga pagsumpay ingong “sukwahi sa kinaiyahan,” ug gigamit niya kini aron ipasiugda ang dili takos nga kalulot sa Diyos ngadto sa mga Hentil pinaagi sa pagsumpay kanila ingong kapuli sa “kinaiyanhong mga sanga.” Ang mga Hudiyo ‘gitikad’ ni Jehova sulod sa kasiglohan, apan ang mga Hentil maoy “ihalas,” nga wala magbaton sa tinuod nga relihiyon ug wala magpatunghag maayong bunga ngadto sa Diyos. Pero karon, makapatungha na silag maayong bunga. Si Jehova naghimo niana pinaagi niining malamposong ‘pagsumpay.’

Dugang pa, sa iyang argumento ngadto sa mga taga-Galacia aron sila mapanalipdan nga dili maulipon sa Hudiyonhong mga pagtulon-an, si Pablo miingon: “Sa wala pa kamo makaila sa Diyos, kamo kaniadto nagpaulipon kanila nga sa kinaiyanhon dili mga diyos.” Kining bakak nga mga diyos nga ilang gisimba kaniadto, sa pagkatinuod, dili mga diyos tungod sa gigikanan niini ug tungod kay kini hinimo lamang; imposible nga kini modangat niana nga kahimtang. Dili lamang nga kini walay mga awtoridad nga mahimong mga diyos, kondili wala diha niini ang maong kinaiyanhong mga hiyas.​—Gal 4:8.

Tanlag. Ang pipila ka taras o mga hiyas nga napanunod sa katawhan sukad sa pagkahimugso, sa pagkatinuod gibutang na diha sa tawo sukad pa sa sinugdan. Si apostol Pablo nagkomento bahin sa tanlag, o sa timailhan man lamang niini, nga magpadayon gihapon diha sa makasasalang tawo, bisan tuod sa makadaghan siya nahisalaag gikan sa Diyos ug wala makabaton sa iyang balaod. Kini nagpatin-aw kon nganong daghang nasod ang nakamugnag daghang balaod nga kaharmonya sa pagkamatarong ug hustisya, ug daghang indibiduwal ang nagsunod sa pipila ka maayong mga prinsipyo. Si Pablo miingon: “Kay dihang ang katawhan sa kanasoran nga walay balaod nagabuhat nga kinaiyanhon sa mga butang sa balaod, kining mga tawhana, bisan tuod walay balaod, maoy balaod sa ilang kaugalingon. Sila mismo mao ang nagpasundayag sa mga butang labot sa balaod nga nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing, samtang ang ilang tanlag nagpamatuod duyog kanila ug, tali sa ilang kaugalingong mga panghunahuna, sila ginasumbong o ginapalingkawas.”​—Rom 2:​14, 15.

Sa paghisgot bahin sa pagkaulo ngadto sa kongregasyon sa Corinto, gipunting ni Pablo ang lagda nga ang usa ka babaye kinahanglang magpandong sa ulo sa dihang mag-ampo o managna atubangan sa kongregasyon, ingong usa ka ilhanan sa pagpasakop. Sa pag-ilustrar, siya miingon: “Dili ba ang kinaiyahan nagtudlo kaninyo nga kon ang usa ka lalaki taas ug buhok, kini kaulawan kaniya; apan kon ang usa ka babaye taas ug buhok, kini himaya kaniya? Tungod kay ang iyang buhok gihatag kaniya inay sa usa ka pandong.”​—1Co 11:​14, 15.

Ang paghisgot ni Pablo sa “kinaiyahan” dayag nga naglakip ug labaw pa sa “kostumbre,” nga iyang gihisgotan sa bersikulo 16 maylabot sa paggamit ug pandong sa ulo sa mga babaye. Ang napanunod nga mga kinaiyahan lagmit nga nakaapekto usab sa giisip sa mga Kristohanon sa Corinto ingong kinaiyanhon. Sa mga Uropanhon (sama sa mga Grego), ang buhok sa mga babaye, kon dili putlan, sagad nga motaas kay sa buhok sa mga lalaki. Apan dili ingon niini ang tul-id nga mga buhok sa mga taga-Sidlakan ug sa mga Indian o ang kupkop nga mga buhok sa mga tawong Itom ug sa mga Melanesian.

Gawas pa sa ilang kasayoran bahin sa ilang napanunod nga mga kinaiyahan, ang mga Kristohanon sa Corinto nasayod usab nga naandan sa mga lalaki ang pagputol sa ilang buhok sa kasarangang gitas-on. Komon usab kini taliwala sa mga lalaking Hudiyo; busa ang taas, dili pinutlan nga buhok sa mga Nazareo nagpaila kanila ingong mga lalaki nga wala magsunod sa naandang kostumbre. (Num 6:5) Sa laing bahin, ang mga babayeng Hudiyo sagad nga taas kaayo ug buhok. (Luc 7:38; Ju 11:2) Ug sa Gregong siyudad sa Corinto, ang pagkiskis sa ulo sa usa ka babaye, o ang pagputol nga mubo kaayo sa iyang buhok, maoy ilhanan sa iyang pagkaulipon o sa iyang pagkaagom sa kaulawan kay nasakpang nakighilawas o nanapaw.​—1Co 11:6.

Busa, sa dihang nag-ingon nga ang “kinaiyahan” nagtudlo kanila, dayag nga diha sa hunahuna ni Pablo ang nagkalainlaing mga hinungdan nga mag-impluwensiya sa ilang tinamdan sa kon unsay kinaiyanhon.

Sa pag-ingon nga “Dili ba ang kinaiyahan nagtudlo kaninyo . . . ?” wala ipersonipikar ni Pablo ang kinaiyahan, nga daw kini usa ka diyosa. Hinunoa, ang Diyos naghatag sa tawo ug mga gahom sa pagpangatarongan. Pinaagi sa pagmatikod ug sa pagpangatarongan sa mga butang pinasukad sa pagkahimo sa Diyos niini ug sa mga resulta sa paggamit niini sa nagkalainlaing mga paagi, daghan ang makat-onan sa tawo kon unsay maayo. Ang Diyos sa pagkatinuod mao ang nagtudlo, ug ang tawo kansang hunahuna tukmang nagiyahan sa Pulong sa Diyos makalantaw sa mga butang nga may hustong punto-debista ug mga kalangkitan niini sa usag usa, sa ingon tukmang makaila sa kinaiyanhon o dili-kinaiyanhon. Pinaagi niini ang indibiduwal makabaton ug binansay nga tanlag niining bahina ug malikayan ang tanlag nga nahugawan ug konsentidor sa dili-kinaiyanhong mga butang.​—Rom 1:​26, 27; Tit 1:15; 1Co 8:7.

Kinaiyanhong Paggamit sa mga Lawas. Sayop alang sa mga lalaki ug mga babaye ang paggamit sa ilang mga lawas sa bisan unsang paagi nga dili kaharmonya sa mga katuyoan nga gidisenyo sa Diyos sa paglalang kanila. Kon unsay dili-kinaiyanhon niana nga diwa maoy daotan. Gihubit sa Kasulatan ang kahugawan ug ang paghukom batok niadtong nagabuhat niining mga butanga: “Mao nga ang Diyos nagtugyan kanila sa makauulawng seksuwal nga mga gana, kay ang ilang mga babaye nag-usab sa ilang kinaiyanhong [phy·si·kenʹ] gamit ngadto nianang sukwahi sa kinaiyahan; ug sa ingon usab bisan ang mga lalaki mibiya sa kinaiyanhong paggamit sa babaye ug nanag-uros-uros sa ilang kaulag sa usag usa, mga lalaki sa mga lalaki, nga nagabuhat sa kon unsay malaw-ay ug nagadawat diha sa ilang kaugalingon sa bug-os nga bayad, nga angay sa ilang sayop.” Ang maong mga tawo nagpakasama sa ilang kaugalingon ngadto sa mga mananap. (Rom 1:​26, 27; 2Pe 2:12) Sila mipasignunot sa daotang unodnong mga butang tungod kay, sama sa usa ka mananap, sila walay kabuot, walay espirituwalidad.​—Jud 7, 10.

Pagkahimugso. Ang laing Gregong pulong nga gihubad nga “kinaiyanhon” mao ang geʹne·sis, sa literal nagkahulogang “pagkahimugso” o “gigikanan.” Si Santiago naghisgot bahin sa “usa ka tawo nga nagtan-aw sa iyang kinaiyanhong nawong [sa literal, ang dagway sa iyang pagkahimugso] diha sa salamin.” (San 1:23) Si Santiago usab nag-ingon nga “ang dila usa ka kalayo” ug nga kini ‘nagpadilaab sa ligid sa kinaiyanhong kinabuhi [sa literal, ang ligid sa pagkahimugso].’ (San 3:​5, 6) Lagmit nga si Santiago naghisgot dinhi sa usa ka ligid, sama nianang ligid sa usa ka karo, nga mahimong masunog pinaagi sa usa ka init, nagbaga nga ehe. Sa susama, ang dila makapadilaab sa katibuk-ang kinabuhi sa usa ka tawo nga niana siya gipahimugso, nga daw magnudnod sa iyang kinabuhi sa sublisubling mga kadaot, ug lagmit moresulta pa gani sa iyang kalaglagan nga samag pinaagi sa kalayo.