Ang Pagtuo Nagapalihok Kanato!
“Inyong nakita nga ang pagtuo [ni Abraham] milihok duyog sa iyang mga buhat ug pinaagi sa iyang mga buhat ang iyang pagtuo nahingpit.”—SANTIAGO 2:22.
1, 2. Sa unsang paagi kita molihok kon kita adunay pagtuo?
DAGHAN ang nag-ingon nga sila nagtuo sa Diyos. Bisan pa niana, ang pag-angkon lamang nga nagtuo sama ka walay-kinabuhi sa patayng lawas. “Ang pagtuo, kon kini walay mga buhat, patay sa kaugalingon niini,” misulat ang tinun-an nga si Santiago. Miingon usab siya nga ang mahinadlokon sa Diyos nga si Abraham adunay pagtuo nga “milihok duyog sa iyang mga buhat.” (Santiago 2:17, 22) Unsay kahulogan nianang mga pulonga alang kanato?
2 Kon aduna kitay tinuod nga pagtuo, dili lamang kita motuo kon unsay atong nadunggan diha sa Kristohanong mga tigom. Atong hatagan ug pamatuod ang atong pagtuo tungod kay kita maoy aktibong mga Saksi ni Jehova. Oo, ang pagtuo magtukmod kanato sa pagpadapat sa Pulong sa Diyos diha sa kinabuhi ug magapalihok kanato.
Paboritismo Dili Kaharmonya sa Pagtuo
3, 4. Sa unsang paagi ang pagtuo nag-apektar sa paagi nga atong gitratar ang uban?
3 Kon kita adunay tinuod nga pagtuo sa Diyos ug kang Kristo, dili kita magpakitag paboritismo. (Santiago 2:1-4) Ang pipila nga gisulatan ni Santiago wala magpasundayag sa dili-pagpalabilabi nga gibaod sa matuod nga mga Kristohanon. (Roma 2:11) Busa, nangutana si Santiago: “Wala ninyo pagahupti ang pagtuo sa atong Ginoong Jesu-Kristo, nga atong himaya, uban ang mga buhat sa paboritismo, dili ba?” Kon ang usa ka dato nga dili-magtutuo nga adunay mga singsing nga bulawan ug maanindot nga mga besti motambong sa usa ka panagkatigom maingon man ang dili-magtutuong “tawong kabos nga lago ug pamesti,” silang duha angay untang abiabihon pag-ayo, apan ang linaing pagtagad gipakita ngadto sa mga adunahan. Sila gihatagag mga lingkoranan “sa maayong dapit,” samtang ang kabos nga mga dili-magtutuo gisultihan nga magtindog o molingkod sa salog sa tiilan sa laing tawo.
4 Gitagana ni Jehova ang halad lukat ni Jesu-Kristo alang sa dato ug kabos. (2 Corinto 5:14) Busa, kon atong paboran ang mga dato kita mitipas gikan sa pagtuo ni Kristo, kinsa ‘nahimong kabos aron kita mahimong dato pinaagi sa iyang kakabos.’ (2 Corinto 8:9) Dili gayod nato hukman ang mga tawo nianang paagiha—uban sa sayop nga motibo sa pagpasidungog sa mga tawo. Ang Diyos walay pinalabi, apan kon kita mapalabilabihon, kita “nagapakanaog ug tuman-kadaotang mga desisyon.” (Job 34:19) Uban sa tinguha nga pahimut-an ang Diyos, tino nga dili kita magpadala sa tentasyon nga magpakitag paboritismo o ‘magadayeg ug mga personalidad tungod ug alang sa atong kaugalingong kaayohan.’—Judas 4, 16.
5. Kinsay gipili sa Diyos nga mahimong “dato sa pagtuo,” ug sa unsang paagi ang dato sa materyal kasagarang molihok?
5 Giila ni Santiago ang tinuod nga dato ug nag-awhag nga ang gugma ipakita ngadto sa tanan nga walay-pinalabi. (Santiago 2:5-9) ‘Gipili sa Diyos ang mga kabos aron mahimong dato sa pagtuo ug mga manununod sa gingharian.’ Tungod kini kay ang mga kabos kasagarang mas mosanong sa maayong balita. (1 Corinto 1:26-29) Ingong usa ka matang, ang mga dato sa materyal nanglupig sa uban maylabot sa mga utang, mga suhol, ug legal nga mga aksiyon. Sila nagsultig daotan bahin kang Kristo ug naglutos kanato tungod kay kita nagdala sa iyang ngalan. Apan magmadeterminado kita nga motuman sa “harianong balaod,” nga nagkinahanglan sa gugma sa silingan—nga parehong mahigugmaon sa mga dato ug mga kabos. (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Sanglit ang Diyos nagbaod niini, ang pagpakitag paboritismo maoy ‘pagbuhat ug sala.’
‘Kaluoy Nagasadya Ibabaw sa Paghukom’
6. Sa unsang paagi kita mahimong mga maglalapas sa balaod kon wala kita makiglabot nga maluluy-on sa uban?
6 Kon sa pagkadili-maluluy-on kita magpakitag paboritismo, kita maoy mga magsusupak sa balaod. (Santiago 2:10-13) Pinaagig paghimog sayop nga lakang niining bahina, kita mahimong mga magsusupak batok sa tanang balaod sa Diyos. Ang mga Israelinhon nga wala manapaw apan maoy mga kawatan nahimong mga tiglapas sa Moisesnong Balaod. Ingong mga Kristohanon, kita gihukman pinaagi sa “balaod sa usa ka katawhan nga gawasnon”—ang espirituwal nga Israel sa bag-ong pakigtugon, nga nakabaton sa balaod niini diha sa ilang mga kasingkasing.—Jeremias 31:31-33.
7. Nganong kadtong nagpadayon sa pagpakita ug paboritismo dili makadahom ug kaluoy gikan sa Diyos?
7 Kon kita nangangkon nga adunay pagtuo apan nagpadayon sa pagpakita ug paboritismo, kita nameligro. Kadtong dili-mahigugmaon ug walay-kaluoy makabaton sa ilang paghukom nga walay kaluoy. (Mateo 7:1, 2) Si Santiago miingon: “Ang kaluoy nagasadya nga madaogon ibabaw sa paghukom.” Kon atong dawaton ang giya sa balaang espiritu ni Jehova pinaagi sa pagpakita ug kaluoy sa tanan natong mga pakiglabot, dili kita silotan sa dihang kita hukman. Hinunoa, kita pakitaag kaluoy ug sa ingon magmadaogon ibabaw sa absolutong hustisya o daotang paghukom.
Pagtuo Nagpatunghag Maayong mga Buhat
8. Unsay kahimtang sa usa ka tawo nga nag-ingon nga siya adunay pagtuo apan walay mga buhat?
8 Gawas nga himoon kitang mahigugmaon ug maluluy-on, ang pagtuo magpatunghag ubang maayong mga buhat. (Santiago 2:14-26) Siyempre, ang giangkon lamang nga pagtuo nga walay mga binuhatan dili magaluwas kanato. Tinuod, dili nato mabatonan ang matarong nga baroganan atubangan sa Diyos pinaagi sa mga buhat sa Balaod. (Roma 4:2-5) Si Santiago naghisgot bahin sa mga binuhatan nga gipalihok, dili sa kodigo sa balaod, kondili sa pagtuo ug gugma. Kon kita ginapalihok sa maong mga hiyas, dili lamang kita magpahayag ug malulotong mga panghinaot alang sa nanginahanglang kaubang magsisimba. Mohatag kita ug materyal nga tabang ngadto sa hubo o gigutom nga igsoong lalaki o babaye. Si Santiago nangutana: ‘Kon moingon kamo sa nanginahanglang igsoon: “Lumakaw nga malinawon, pagpainit ug pagpabusog” apan wala magatagana sa mga kinahanglanon, unsa may kapuslanan niini?’ Wala. (Job 31:16-22) Ang maong “pagtuo” patay!
9. Unsay nagpakita nga kita adunay pagtuo?
9 Tingali nakig-uban kita sa katawhan sa Diyos sa usa ka sukod, apan ang kinasingkasing lamang nga mga binuhatan ang makapaluyo sa atong pangangkon nga kita adunay pagtuo. Maayo kon atong gisalikway ang doktrina sa Trinidad ug nagtuo nga usa lamang ang matuod nga Diyos. Apan, ang pagtuo lamang dili tinuod nga pagtuo. “Ang mga demonyo nagatuo,” ug sila “nagapangurog” nga mahadlokon tungod kay ang kalaglagan nagpaabot kanila. Kon kita tinuod gayod nga adunay pagtuo, kini magpalihok kanato sa pagpatungha sa maayong mga buhat sama sa pagsangyaw sa maayong balita ug pagtagana ug pagkaon ug sapot alang sa nanginahanglang kaubang mga magtutuo. Si Santiago nangutana: “Buot ba nimong mahibaloan, O walay-kabuot nga tawo [wala matugob sa tukmang kahibalo sa Diyos], nga ang pagtuo nga bulag sa mga buhat maoy dili-aktibo?” Oo, ang pagtuo nagkinahanglag aksiyon.
10. Nganong si Abraham gitawag “ang amahan kanilang tanan nga nagbatog pagtuo”?
10 Ang pagtuo sa diyosnong patriarka nga si Abraham nagpalihok kaniya. Ingong “amahan kanilang tanan nga nagbatog pagtuo,” siya ‘gipahayag nga matarong pinaagi sa mga buhat human niya ikatanyag si Isaac nga iyang anak diha sa halaran.’ (Roma 4:11, 12; Genesis 22:1-14) Unsa na man kon si Abraham nakulangan ug pagtuo nga ang Diyos makabanhaw kang Isaac ug magtuman sa Iyang saad sa usa ka binhi pinaagi kaniya? Nan si Abraham wala gayod unta mosulay sa paghalad sa iyang anak. (Hebreohanon 11:19) Maoy pinaagi sa masinugtanong mga buhat ni Abraham nga ang “iyang pagtuo nahingpit,” o nahimong bug-os. Busa, “ang kasulatan [Genesis 15:6] natuman nga nagaingon: ‘Si Abraham nagbutang ug pagtuo kang Jehova, ug kadto giisip kaniya ingong pagkamatarong.’” Ang mga buhat ni Abraham sa pagsulay sa paghalad kang Isaac nagpamatuod sa unang gipahayag sa Diyos nga si Abraham maoy matarong. Pinaagi sa mga buhat sa pagtuo, siya nagpakita sa iyang gugma alang sa Diyos ug gitawag nga “higala ni Jehova.”
11. Unsang pamatuod sa pagtuo ang atong mabatonan sa kaso ni Rahab?
11 Gipamatud-an ni Abraham “nga ang usa ka tawo igapahayag nga matarong pinaagi sa mga buhat, ug dili pinaagi sa pagtuo lamang.” Matuod usab kana kang Rahab, usa ka bigaon sa Jerico. Siya ‘gipahayag nga matarong pinaagi sa mga buhat, human niya dawata nga matinagdanon ang mga mensahero [nga Israelinhon] ug nagpagula kanila pinaagig laing agianan’ mao nga nakaikyas sila sa ilang Canaanhong mga kaaway. Una pa mahimamat ang mga espiya sa Israel, siya nag-ila kang Jehova ingong matuod nga Diyos, ug ang iyang misunod nga mga pulong ug pagbiya sa pagpamampam naghatag ug pamatuod sa iyang pagtuo. (Josue 2:9-11; Hebreohanon 11:31) Human niining ikaduhang pananglitan sa pagtuo nga gipakita pinaagi sa mga buhat, si Santiago miingon: “Sa pagkatinuod, maingon nga ang lawas nga walay espiritu patay, mao man usab ang pagtuo nga walay mga buhat patay.” Sa dihang mamatay ang usa ka tawo, wala nay nagpabuhi nga puwersa, o “espiritu,” diha kaniya, ug siya walay mahimo. Ang pag-angkon lamang nga nagtuo sama ra ka walay-kinabuhi ug kawalay-kapuslanan sa usa ka patayng lawas. Apan, kon kita adunay tinuod nga pagtuo magpalihok kini kanato sa diyosnong paagi.
Kontrolaha Kanang Dilaa!
12. Unsay angayng buhaton sa mga ansiyano sa kongregasyon?
12 Ang pagsulti ug pagpanudlo mahimong magtagana usab ug pamatuod sa pagtuo, apan adunay panginahanglan sa pagpugong. (Santiago 3:1-4) Ingong mga magtutudlo sa kongregasyon, ang mga ansiyano adunay bug-at nga responsabilidad ug dakong tulubagon ngadto sa Diyos. Busa, angayng mapainubsanon nilang susihon ang ilang mga motibo ug mga kuwalipikasyon. Gawas pa sa kahibalo ug katakos, kining mga tawhana kinahanglang adunay dulot nga gugma alang sa Diyos ug alang sa kaubang mga magtutuo. (Roma 12:3, 16; 1 Corinto 13:3, 4) Ang mga ansiyano kinahanglang magpasikad sa ilang tambag diha sa Kasulatan. Kon ang usa ka ansiyano masayop sa iyang pagtudlo ug kini miresulta ug mga suliran alang sa uban, siya grabeng pagahukman sa Diyos pinaagi kang Kristo. Busa ang mga ansiyano kinahanglang magmapainubsanon ug magkugi sa pagtuon, matinumanong nagsunod sa Pulong sa Diyos.
13. Nganong mapandol kita sa pulong?
13 Bisan ang maayong mga magtutudlo—sa pagkatinuod, kitang tanan—“mangapandol man sa makadaghan” tungod sa pagkadili-hingpit. Ang pagkapandol sa pulong maoy usa sa labing kasagaran ug may posibilidad nga makadaot nga mga kasaypanan. Si Santiago miingon: “Kon may dili mapandol diha sa pulong, kini siya usa ka tawong hingpit, nga makahimo usab sa pagrenda sa iyang tibuok lawas.” Dili sama kang Jesu-Kristo, dili nato makontrolar sa bug-os ang atong dila. Kon nahimo pa nato, makontrolar nato ang ubang mga membro sa atong lawas. Sa pagkatinuod, ang mga busal ug mga bokado makapadagan sa kabayo kon asa nato mandoi, ug pinaagi sa usa ka gamayng timon, bisan ang usa ka dakong sakayan nga ginahandos sa kusog nga mga hangin mahimong pangulinan kon asa gusto sa timonil nga mopaingon.
14. Sa unsang paagi si Santiago nagpasiugda sa panginahanglan nga maningkamot aron makontrolar ang dila?
14 Kitang tanan kinahanglang matinud-anong moangkon nga ang tinuod nga paningkamot gikinahanglan sa pagkontrolar sa dila. (Santiago 3:5-12) Itandi sa kabayo, ang busal gamay; mao man usab ang timon kon itandi sa sakayan. Ug sa dihang itandi sa lawas sa tawo, ang dila gamay “apan nagahimog dagkong mga pagpanghambog.” Sanglit gitin-aw sa Kasulatan nga ang pagpagawal dili-makapahimuot sa Diyos, mangayo kitag tabang nga malikayan kana. (Salmo 12:3, 4; 1 Corinto 4:7) Hinaot nga pugngan usab nato ang atong dila sa dihang gihagit, nga maghinumdom nga ang usa lamang ka gamay nga kalayo makapasilaob sa usa ka lasang. Sumala sa gipakita ni Santiago, “ang dila usa ka kalayo” nga adunay katakos sa pagpahinabog dakong kadaot. (Proverbio 18:21) Aw, ang dili-makontrolar nga dila “nahimong usa ka kalibotan sa pagkadili-matarong”! Ang matag daotang taras niining dili-diyosnong kalibotan nalangkit sa wala-makontrolar nga dila. Mao kanay nakaingon sa makadaot nga mga butang sama sa pagpasipala ug bakak nga pagtudlo. (Levitico 19:16; 2 Pedro 2:1) Unsay imong hunahuna? Dili ba ang atong pagtuo magpalihok kanato sa pagpaningkamot pag-ayo sa pagkontrolar sa atong dila?
15. Unsang kadaot ang mahimo sa wala-mapugnging dila?
15 Ang wala-mapugnging dila magpakaulaw gayod kanato. Pananglitan, kon kita nasakpan nga nagsigeg pamakak, mahimong mailado kita ingong mga bakakon. Apan, sa unsang paagi ang wala-makontrolar nga dila “nagapadilaab sa ligid sa kinaiyanhong kinabuhi”? Pinaagi sa paghimo sa kinabuhi nga usa ka malisod nga kahimtang. Ang tibuok kongregasyon mahimong masamok pinaagi sa usa ka wala-makontrolar nga dila. Si Santiago naghisgot sa “Gehenna,” ang Walog sa Hinnom. Kanhi gigamit alang sa paghalad sa bata, kana nahimong labayanan diin didto sunogon ang mga basura sa Jerusalem. (Jeremias 7:31) Busa ang Gehenna maoy simbolo sa kalaglagan. Sa usa ka diwa, ang Gehenna nagpadapat sa malaglagong gahom niini ngadto sa wala-makontrolar nga dila. Kon dili nato pugngan ang atong dila, kita mismo mahimong mga biktima sa kalayo nga atong gisugdan. (Mateo 5:22) Mahimo ganing mapalagpot kita gikan sa kongregasyon tungod sa pagpanamastamas sa usa ka tawo.—1 Corinto 5:11-13.
16. Tungod sa kadaot nga mahimong mabuhat sa usa ka wala-makontrolar nga dila, unsay angay natong buhaton?
16 Sumala sa imong nasayran gikan sa pagbasa sa Pulong sa Diyos, si Jehova nagsugo nga angayng mandoan sa tawo ang mga mananap. (Genesis 1:28) Ug ang tanang matang sa mga linalang napanton. Pananglitan, ang nabansay nga mga banog gigamit sa pagpangayam. Ang ‘nagakamang nga mga butang’ nga gihisgotan ni Santiago mahimong naglakip sa mga bitin nga gikontrolar sa mga manglalamat sa bitin. (Salmo 58:4, 5) Makontrolar gani sa tawo ang mga balyena, apan ingong makasasalang mga tawo dili kita bug-os nga makapanton sa dila. Bisan pa niana, kinahanglang likayan nato ang matampalason, masakit, o mapasipad-on nga mga komento. Ang wala-makontrolar nga dila mahimong usa ka peligrosong instrumento nga puno sa makamatay nga hilo. (Roma 3:13) Ikasubo, ang mga dila sa bakak nga mga magtutudlo nagpatalikod sa pipila ka unang mga Kristohanon gikan sa Diyos. Busa dili gayod nato tugotan ang atong kaugalingon nga mabuntog sa malalang mga pahayag sa mga apostata, gisulti man o sinulat.—1 Timoteo 1:18-20; 2 Pedro 2:1-3.
17, 18. Unsang pagkadili-kaharmonya ang gipunting sa Santiago 3:9-12, ug unsay angay natong buhaton niining bahina?
17 Ang pagtuo sa Diyos ug ang tinguha sa pagpahimuot kaniya makapanalipod kanato gikan sa apostasya ug makasanta kanato sa paggamit sa dila sa dili magkaharmonyang paagi. Nagpunting sa pagkadili-harmonya sa pipila, si Santiago nag-ingon nga ‘pinaagi sa dila kita nagabulahan sa atong Amahan, si Jehova, ug nagatunglo sa mga tawo nga milungtad sa kaamgiran sa Diyos.’ (Genesis 1:26) Si Jehova mao ang atong Amahan sa pagkaagi nga siya “nagahatag ngadto sa tanan nga mga persona ug kinabuhi ug gininhawa ug tanang butang.” (Buhat 17:24, 25) Siya mao usab ang Amahan sa dinihogang mga Kristohanon sa espirituwal nga diwa. Kitang tanan milungtad “sa kaamgiran sa Diyos” may kalabotan sa mental ug moral nga mga hiyas, lakip sa gugma, hustisya, ug kaalam nga nagpalahi kanato gikan sa mga mananap. Nan, sa unsang paagi kita angayng molihok kon kita adunay pagtuo kang Jehova?
18 Kon kita motunglo sa mga tawo, kana nagpasabot nga kita nangamuyo, o nanghinaot, nga mahitabo ang daotan kanila. Sanglit dili kita inspirado sa Diyos nga mga propeta nga giawtorisahan nga manghinaot ug daotan kang bisan kinsa, ang maong panultihon maoy pamatuod sa pagdumot nga maghimong kawang sa atong pagbulahan sa Diyos. Dili husto alang sa “panalangin ug tunglo” nga mogula gikan sa samang baba. (Lucas 6:27, 28; Roma 12:14, 17-21; Judas 9) Pagkadakong kasal-anan kon kita mag-awit ug mga pagdayeg sa Diyos diha sa mga tigom ug sa ulahi magsultig daotan bahin sa kaubang mga magtutuo! Ang tam-is ug pait nga tubig dili mosugwak gikan sa samang tuboran. Maingon nga ang “usa ka kahoyng igos dili makapatunghag mga olibo o ang usa ka paras ug mga igos,” ang parat nga tubig dili makapatunghag tam-is nga tubig. Adunay sayop sa espirituwal nga paagi kon kita, kinsa angayng mosulti ug maayo, magpadayon sa pagpamulong ug masakit nga mga pulong. Kon nahimo natong batasan kana, mag-ampo kita alang sa tabang ni Jehova aron mohunong sa pagsulti sa maong paagi.—Salmo 39:1.
Lihok Uban ang Kaalam Gikan sa Itaas
19. Kon kita giyahan sa langitnong kaalam, sa unsang paagi maapektahan nato ang uban?
19 Kitang tanan nagkinahanglan ug kaalam sa pagsulti ug pagbuhat sa mga butang nga takos niadtong adunay pagtuo. (Santiago 3:13-18) Kon kita adunay matahaong kahadlok sa Diyos, siya maghatag kanato ug langitnong kaalam, ang katakos sa paggamit sa kahibalo sa hustong paagi. (Proverbio 9:10; Hebreohanon 5:14) Ang iyang Pulong nagtudlo kanato kon unsaon pagpasundayag sa “kalumo nga iya sa kaalam.” Ug tungod kay kita malumo, kita nagpauswag sa kalinaw sa kongregasyon. (1 Corinto 8:1, 2) Si bisan kinsa nga manghambog nga nahimong bantogang mga magtutudlo sa kaubang mga magtutuo ‘namakak batok sa Kristohanong kamatuoran,’ nga nagsaway sa ilang pagpakaimportante sa kaugalingon. (Galacia 5:26) Ang ilang “kaalam” maoy “yutan-on”—timailhan sa makasasalang mga tawo nga nahilayo sa Diyos. Kana maoy “hinayop,” sanglit misangpot sa unodnong mga hilig. Aw, “demonyohanon” gani kana, tungod kay ang daotang mga espiritu mga hambogiro! (1 Timoteo 3:6) Busa molihok kita uban ang kaalam ug pagkamapainubsanon aron nga wala kitay mabuhat nga magpatunghag palibot diin ang maong ‘ngil-ad nga mga butang’ sama sa pagpasipala ug paboritismo mahimong molambo.
20. Unsaon nimo paghubit ang langitnong kaalam?
20 “Ang kaalam gikan sa itaas maoy una sa tanan putli,” nga naghimo kanatong hinlo sa moral ug sa espirituwal. (2 Corinto 7:11) Kana “makigdaiton,” nga nagpalihok kanato sa pagtinguha sa pakigdait. (Hebreohanon 12:14) Ang langitnong kaalam maghimo kanatong “makataronganon,” dili dogmatiko ug lisod pakiglabotan. (Filipos 4:5) Ang kaalam gikan sa itaas “andam mosunod,” nga nagpasiugda ug pagkamasinundanon sa pagtudlo sa Diyos ug pakigkooperar uban sa organisasyon ni Jehova. (Roma 6:17) Ang kaalam gikan sa itaas maghimo usab kanatong maluluy-on, mabination. (Judas 22, 23) Sanglit tugob sa “maayong mga bunga,” kana mag-aghat ug kabalaka sa uban ug mga binuhatan nga kaharmonya sa pagkamaayo, pagkamatarong, ug kamatuoran. (Efeso 5:9) Ug ingong mga makigdaiton, atong napahimuslan ang “bunga sa pagkamatarong” nga molambo ubos sa malinawong mga kahimtang.
21. Sumala sa Santiago 2:1–3:18, sa unsang mga binuhatan nga mopalihok kanato ang atong pagtuo sa Diyos?
21 Nan, tin-aw nga ang pagtuo magpalihok kanato. Kana maghimo kanatong dili-mapalabilabihon, maluluy-on, ug aktibo sa maayong mga buhat. Ang pagtuo motabang kanato sa pagkontrolar sa atong dila ug sa paglihok uban ang langitnong kaalam. Apan dili lang kay kana ra ang atong makat-onan gikan niining sulata. Si Santiago aduna pay dugang tambag nga makatabang kanato sa paggawi diha sa paagi nga angayan niadtong nagtuo kang Jehova.
Unsaon Nimo Pagtubag?
◻ Unsay daotan sa pagpakitag paboritismo?
◻ Sa unsang paagi ang pagtuo ug mga buhat nalangkit?
◻ Nganong hinungdanon kaayo ang pagkontrolar sa dila?
◻ Sama sa unsa ang langitnong kaalam?