Katawhang May Kagawasan Apan Magahatag ug Husay
“Kamo mahibalo sa kamatuoran, ug ang kamatuoran magahatag kaninyog kagawasan.”—JUAN 8:32.
1, 2. (a) Unsa ang bahin sa kagawasan diha sa tawhanong kasaysayan? (b) Kinsa lamang ang tinuod may kagawasan? Isaysay.
KAGAWASAN. Pagkagamhanan niana nga pulong! Ang mga tawo nagaantos sa di-maihap nga mga gubat ug mga rebolusyon ingon man usab sa di-makalkulong sosyal nga kaguliyang tungod sa tinguha sa mga tawo nga mahigawas. Sa pagkatinuod, ang The Encyclopedia Americana nagaingon: ‘Sa hinay nga pagkaugmad sa buhilaman, walay ideya ang nagbatog labing importanteng papel kay sa kagawasan.’
2 Bisan pa niana, pila ba ka tawo sa tinuod nahigawas? Pila bay nahibalo kon unsay kagawasan? Ang The World Book Encyclopedia nagaingon: “Aron ang mga tawo makabatog hingpit nga kagawasan, kinahanglang walay mga pagpugong diha sa paagi sa ilang paghunahuna, pagsulti, o paglihok. Sila kinahanglang mahibalo kon unsay ilang mga kapilian, ug sila kinahanglang may gahom sa paghukom taliwala sa maong mga kapilian.” Tungod niini, may nailhan ka ba nga sa tinuod nahigawas? Kinsay makaingon nga sila “walay mga pagpugong diha sa paagi sa ilang paghunahuna, pagsulti, o paglihok”? Sa tinuod, usa lang ka persona sa tibuok nga uniberso mohaom sa maong kabatbatan—si Jehova nga Diyos. Siya lang ang nagbatog absolutong kagawasan. Siya lang ang makahimo sa bisan unsang pagpili nga gusto niya ug unya tumanon kana bisan pa sa tanang pagsupak. Siya mao “ang Makagagahom sa Tanan.”—Pinadayag 1:8; Isaias 55:11.
3. Sumala sa unsang kondisyon nga sagad matagamtam sa mga tawo ang kagawasan?
3 Alang sa ubos nga mga tawo, ang kagawasan mahimong relatibo o igoigo lamang. Sagad igatugot o garantiyahan kini sa usa ka awtoridad ug nalambiggit sa pagpasakop nato sa maong awtoridad. Sa pagkatinuod, sa halos tanang kaso, ang usa ka tawo may kagawasan lamang kon ilhon niya ang awtoridad sa tiggarantiya sa iyang kagawasan. Pananglitan, ang mga tawo nga nagapuyo sa “kalibotang may kagawasan” nagtagamtam ug daghang benepisyo, sama sa kagawasan sa paglihok, kagawasan sa pagsulti, ug kagawasan sa relihiyon. Unsay nagagarantiya sa maong mga kagawasan? Ang balaod sa nasod. Ang usa ka tawo makatagamtam lamang kanila basta sundon niya ang balaod. Kon siya mag-abusar sa iyang kagawasan ug molapas sa balaod, siya magahatag ug husay ngadto sa mga awtoridad, ug ang iyang kagawasan mahimong mapig-otan pag-ayo pinaagi sa sentensiya sa pagkabilanggo.—Roma 13:1-4.
Diyosnong Kagawasan—Uban sa Pagkamay-Tulubagon
4, 5. Unsang kagawasan ang gitagamtam sa mga magsisimba ni Jehova, ug alang sa unsa nga sila magahatag ug husay kaniya?
4 Sa unang siglo, gihisgotan ni Jesus ang kagawasan. Giingnan niya ang mga Hudiyo: “Kon magpabilin kamo sa akong pulong, kamo tinuod gayod nga akong mga tinun-an, ug kamo mahibalo sa kamatuoran, ug ang kamatuoran magahatag kaninyog kagawasan.” (Juan 8:31, 32) Wala siya maghisgot ug kagawasan sa pagsulti o kagawasan sa relihiyon. Sa pagkatinuod wala siya maghisgot ug kagawasan gikan sa yugo sa Roma, nga gipangandoy sa daghang Hudiyo. Wala, kadto butang labawng bililhon, usa ka kagawasan nga gitugot, dili pinaagig tawhanong mga balaod o kapritso sa usa ka tawhanong magmamando, kondili pinaagi sa supremong Soberano sa uniberso, si Jehova. Kadto kagawasan gikan sa patuotuo, kagawasan gikan sa relihiyosong kawalay-alamag, ug daghan, daghan pa. Ang kagawasan nga gitugot ni Jehova mao ang tinuod nga kagawasan, ug kini molungtad hangtod sa kahangtoran.
5 Si apostol Pablo miingon: “Si Jehova mao ang Espiritu; ug kon hain ang espiritu ni Jehova, adunay kagawasan.” (2 Corinto 3:17) Latas sa kasiglohan si Jehova nakiglabot sa katawhan aron ang mga matinuohon sa kataposan magtagamtam sa labing maayo ug labing dakong matang sa tawhanong kagawasan, “ang mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.” (Roma 8:21) Kasamtangan, si Jehova nagtugot kanatog usa ka sukod sa kagawasan pinaagi sa kamatuoran sa Bibliya, ug siya maningil kanato kon atong abusohan ang maong kagawasan. Si apostol Pablo misulat: “Walay linalang ang natago sa iyang panan-aw, apan ang tanang butang maoy hubo ug dayag sa mga mata nga kaniya kita magahatag ug husay.”—Hebreohanon 4:13.
6-8. (a) Unsang mga kagawasan ang natagamtam ni Adan ug Eva, ug sumala sa unsang kondisyon nga sila padayong makahupot sa maong mga kagawasan? (b) Unsa ang giwala ni Adan ug Eva alang sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga anak?
6 Ang pagkamay-tulubagon kang Jehova napasiugda sa dihang ang una natong mga ginikanan, si Adan ug Eva, buhi. Si Jehova naglalang kanila uban sa bililhong gasa sa kinaugalingong pagbuot o free will. Samtang gigamit nila ang maong kinaugalingong pagbuot sa kasaligang paagi, natagamtam nila ang ubang mga panalangin, sama sa kagawasan sa kahadlok, kagawasan sa sakit, kagawasan sa kamatayon, ug kagawasan sa pagduol sa ilang langitnong Amahan uban sa hinlong konsensiya. Apan sa diha nga giabusohan nila ang ilang kinaugalingong pagbuot, nausab kanang tanan.
7 Si Jehova nagbutang kang Adan ug Eva sa tanaman sa Eden, ug alang sa ilang kalipay siya naghatag kanila sa bunga sa tanang kahoy sa tanaman—gawas sa usa. Kadto gitagana niya sa iyang kaugalingon; kadto “ang kahoy sa kahibalo sa maayo ug sa daotan.” (Genesis 2:16, 17) Pinaagi sa paglikay sa pagkaon sa bunga niadtong kahoya, si Adan ug Eva magaila nga si Jehova lamang ang may kagawasan sa pagbutang ug sukdanan sa kon unsay maayo ug daotan. Kon milihok sila sa kasaligang paagi ug milikay sa pagkaon sa gidiling bunga, si Jehova magpadayon unta sa pagpasalig sa ilang ubang mga kagawasan.
8 Ikasubo, si Eva namati sa malalangong sugyot sa Bitin nga siya angay ‘mahibalo sa maayo ug daotan’ sa iyang kaugalingon. (Genesis 3:1-5) Una siya, ug dayon si Adan, mikaon sa gidiling bunga. Ingong sangpotanan, sa dihang si Jehova nga Diyos miadto sa pagpakigsulti kanila sa tanaman sa Eden, sila naulaw ug mingtago. (Genesis 3:8, 9) Sila karon mga makasasala nga nawad-an sa panabot sa kagawasan sa pagduol sa Diyos nga naggikan sa hinlong konsensiya. Tungod niadto, sila nawad-an usab sa kagawasan sa sakit ug kamatayon, alang sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga anak. Matud ni Pablo: “Pinaagi sa usa ka tawo [Adan] ang sala misulod sa kalibotan ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug niana ang kamatayon mikuyanap sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala.”—Roma 5:12; Genesis 3:16, 19.
9. Kinsay nailhan nga nagagamit nga maayo sa sukod sa kagawasan nga ilang natagamtam?
9 Bisan pa niana, ang katawhan sa gihapon may kinaugalingong pagbuot, ug sa lakat sa panahon, kini gigamit sa pila ka di-hingpit nga mga tawo sa kasaligang paagi aron sa pag-alagad kang Jehova. Ang mga ngalan sa pipila natipigan alang kanato gikan sa kakaraanan. Ang mga tawo sama kang Abel, Enoc, Noe, Abraham, Isaac, ug Jacob (gitawag usab nga Israel) mao ang mga pananglitan sa mga tawo nga migamit sa sukod sa kagawasan nga ila pang natagamtam sa pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos. Ug maayo ang ilang kahimtang ingong sangpotanan.—Hebreohanon 11:4-21.
Ang Kagawasan sa Piniling Katawhan sa Diyos
10. Unsa ang mga kondisyon sa pakigtugon nga gihimo ni Jehova uban sa iyang linaing katawhan?
10 Sa mga adlaw ni Moises, gipagawas ni Jehova ang mga anak sa Israel—nga niadto milyonmilyon sa gidaghanon—gikan sa pagkaulipon sa Ehipto ug gihimo ang usa ka pakigtugon uban kanila nga pinaagi niadto nahimo silang iyang linaing katawhan. Ubos sa maong pakigtugon, ang mga Israelinhon may kahikayan sa saserdote ug sistema sa hayop nga mga halad nga nagtabon sa ilang mga sala sa timaan nga paagi. Sa ingon, sila may kagawasan sa pagduol sa Diyos diha sa pagsimba. Sila usab may sistema sa mga balaod ug mga kalagdaan nga naghatag kanilag kagawasan gikan sa matuotuohong mga tulomanon ug bakak nga pagsimba. Sa ulahi, ilang madawat ang Yutang Saad ingong panulondon, uban sa pasalig sa balaang tabang batok sa ilang mga kaaway. Ang ilang bahin sa pakigtugon nag-obligar sa mga Israelinhon sa pagsunod sa Balaod ni Jehova. Ang mga Israelinhon kinabubut-ong midawat sa maong kondisyon, nga miingon: “Ang tanan nga gipamulong ni Jehova andam kami sa pagtuman.”—Exodo 19:3-8; Deuteronomio 11:22-25.
11. Unsay misangpot sa dihang ang Israel napakyas sa pagtuman sa iyang bahin sa pakigtugon uban kang Jehova?
11 Sulod sa kapig 1,500 ka katuigan, ang mga Israelinhon nalangkit sa maong linaing relasyon uban kang Jehova. Apan sa balikbalik sila napakyas sa pagtuman sa pakigtugon. Sa subsob sila nabuyo sa bakak nga pagsimba ug naulipon sa pagsimbag diyosdiyos ug patuotuo, mao nga gitugot sa Diyos nga maulipon sila sa lawasnon sa ilang mga kaaway. (Maghuhukom 2:11-19) Inay magtagamtam sa makapahigawas nga mga panalangin gumikan sa pagsunod sa pakigtugon, sila gisilotan tungod sa paglapas niadto. (Deuteronomio 28:1, 2, 15) Sa kataposan, niadtong 607 W.K.P., gitugotan ni Jehova nga ang nasod maulipon sa Babilonya.—2 Cronicas 36:15-21.
12. Unsa sa kataposan ang nadayag mahitungod sa pakigtugon sa Moisesnong Kasugoan?
12 Kadto usa ka leksiyon nga lisod antoson. Angay unta nga sila nakakat-on gikan niadto sa kahinungdanon sa pagsunod sa Balaod. Bisan pa niana, sa dihang, tapos sa 70 ka tuig, ang mga Israelinhon namalik sa ilang kaugalingong yuta, sila napakyas gihapon sa pagsunod sa tukma sa pakigtugon sa Kasugoan. Duolan sa usa ka gatos ka tuig tapos sa ilang pagbalik, si Jehova miingon ngadto sa mga saserdote sa Israel: “Kamo—kamo mitipas sa dalan. Inyong gipahinabo nga daghan mapandol sa kasugoan. Inyong gidaot ang pakigtugon ni Levi.” (Malakias 2:8) Sa pagkatinuod, bisan ang labing sinsero taliwala sa mga Israelinhon wala makakab-ot sa sukdanan sa hingpit nga Kasugoan. Inay mahimong panalangin, kadto nahimo, sa mga pulong ni apostol Pablo, “usa ka tunglo.” (Galacia 3:13) Tin-aw, ang usa ka butang nga labaw pa kay sa Moisesnong pakigtugon sa Kasugoan gikinahanglan sa pagdala sa di-hingpit, matinuohong mga tawo ngadto sa mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.
Ang Kinaiyahan sa Kristohanong Kagawasan
13. Unsang labi pang maayong sukaranan sa kagawasan ang sa kataposan gitagana?
13 Kanang butang nga labaw pa mao ang halad lukat ni Jesu-Kristo. Sa mga tuig 50 K.P., si Pablo misulat ngadto sa kongregasyon sa dinihogang mga Kristohanon sa Galacia. Gibatbat niya kon giunsa sila pagpagawas ni Jehova gikan sa kaulipnan sa pakigtugon sa Kasugoan ug unya miingon: “Alang sa maong kagawasan kita gipagawas ni Kristo. Busa bumarog kamo nga malig-on, ug ayaw itugot nga kamo masangonan na usab sa yugo sa kaulipnan.” (Galacia 5:1) Sa unsang mga paagi si Jesus nagpagawas sa mga tawo?
14, 15. Sa unsang kahibulongang mga paagi si Jesus mihatag ug kagawasan sa magtutuong mga Hudiyo ug mga di-Hudiyo?
14 Human sa iyang kamatayon, ang mga Hudiyo nga nagdawat kaniya ingong Mesiyas ug nahimong iyang mga tinun-an nailalom sa usa ka bag-ong pakigtugon, nga maoy mipuli sa daang pakigtugon sa Kasugoan. (Jeremias 31:31-34; Hebreohanon 8:7-13) Ubos sa maong bag-ong pakigtugon, sila—ug ang di-Hudiyong mga magtutuo nga miduyog kanila sa ulahi—nahimong bahin sa usa ka bag-o, espirituwal nga nasod nga maoy mipuli sa unodnong Israel ingong linaing katawhan sa Diyos. (Roma 9:25, 26; Galacia 6:16) Sa ingon, natagamtam nila ang kagawasan nga gisaad ni Jesus sa miingon siya: “Ang kamatuoran magahatag kaninyog kagawasan.” Gawas sa pagpagawas kanila gikan sa tunglo sa Kasugoan ni Moises, ang kamatuoran nagpagawas sa Hudiyong mga Kristohanon gikan sa tanang mabug-at nga mga tradisyon nga gipasunod kanila sa relihiyosong mga pangulo. Ug kadto nagpagawas sa di-Hudiyong mga Kristohanon gikan sa pagsimbag diyosdiyos ug mga patuotuo sa ilang kanhing pagsimba. (Mateo 15:3, 6; 23:4; Buhat 14:11-13; 17:16) Ug may dugang pa.
15 Si Jesus, sa dihang naghisgot sa kamatuoran nga magahatag kagawasan, miingon: “Sa pagkamatuod ako magaingon kaninyo, Ang matag mamumuhat sa sala maoy ulipon sa sala.” (Juan 8:34) Sanglit si Adan ug Eva nakasala, ang matag tawo nga nabuhi maoy makasasala ug sa ingon ulipon sa sala. Ang bugtong nahigawas mao si Jesus mismo, ug ang halad ni Jesus nagpagawas sa mga magtutuo gikan sa maong kaulipnan. Tinuod, sila sa gihapon di-hingpit ug makasasala sa kinaiyahan. Karon, hinuon, sila makahinulsol sa ilang mga sala ug makapangayog pasaylo pinasukad sa halad ni Jesus, masaligon nga dunggon ang ilang mga hangyo. (1 Juan 2:1, 2) Pinasukad sa halad lukat ni Jesus, ang Diyos nagpahayag kanila nga matarong, ug sila makaduol kaniya uban sa hinlong konsensiya. (Roma 8:33) Dugang pa, sanglit ang lukat nagbukas sa kalaoman sa pagkabanhaw ngadto sa kinabuhing walay kataposan, ang kamatuoran nagpagawas pa kanila gikan sa kahadlok sa kamatayon.—Mateo 10:28; Hebreohanon 2:15.
16. Sa unsang paagi ang Kristohanong kagawasan labi pang malukpanon kay sa bisan unsang kagawasan nga gitanyag sa kalibotan?
16 Sa kahibulongang paagi, ang Kristohanong kagawasan nabuksan alang sa kalalakin-an ug kababayen-an bisan unsa ang ilang kahimtang, sa tawhanong pagkasulti. Ang kabos nga mga tawo, mga binilanggo, bisan mga ulipon, mahimong mahigawas. Sa laing bahin, ang mga tawong dungganon sa kanasoran nga nagsalikway sa mensahe mahitungod kang Kristo sa gihapon naulipon sa patuotuo, sala, ug sa kahadlok sa kamatayon. Angay dili gayod kita mohunong sa pagpasalamat kang Jehova tungod ning kagawasana nga atong natagamtam. Walay bisan unsa nga ginatanyag sa kalibotan ang makatumbas niini.
May Kagawasan Apan May Tulubagon
17. (a) Sa unsang paagi ang pipila sa unang siglo nawad-an ug Kristohanong kagawasan? (b) Nganong angay dili kita malimbongan sa morag kagawasan sa kalibotan ni Satanas?
17 Sa unang siglo, lagmit kinabag-an sa dinihogang mga Kristohanon nagkalipay sa ilang kagawasan ug naghupot sa ilang integridad bisan pag unsay mahitabo. Ikasubo, hinunoa, ang pipila nakatilaw ug Kristohanong kagawasan uban sa tanang panalangin niana ug unya nagsalikway niana, nga namalik sa pagkaulipon sa kalibotan. Ngano man? Ang pagtuo sa kadaghanan walay duhaduha naluya, ug yano nga sila ‘gianod.’ (Hebreohanon 2:1) Ang uban ‘nagsalikway sa pagtuo ug sa maayong tanlag ug nahiagom sa pagkalunod maylabot sa ilang pagtuo.’ (1 Timoteo 1:19) Tingali sila nangahulog sa materyalismo o sa imoral nga kinabuhi. Pagkaimportante nga bantayan nato ang atong pagtuo ug pauswagon kana, nga mapuliki sa personal nga pagtuon, sa asosasyon, sa pag-ampo, ug sa Kristohanong kalihokan! (2 Pedro 1:5-8) Hinaot unta nga kita dili gayod mohunong sa pagpabili sa Kristohanong kagawasan! Tinuod, ang pipila tingali matental sa pagkadili-higpit nga makita nila sa gawas sa kongregasyon, nga maghunahuna nga ang mga anaa sa kalibotan labawng may kagawasan kay kanato. Apan, sa pagkatinuod, ang butang nga mopatim-awng kagawasan diha sa kalibotan sagad maoy pagkairesponsable lamang. Kon dili kita mga ulipon sa Diyos, kita mga ulipon sa sala, ug ang maong pagkaulipon may mapait nga bayad.—Roma 6:23; Galacia 6:7, 8.
18-20. (a) Sa unsang paagi ang pipila nahimong “mga kaaway sa kahoy sa pagsakit”? (b) Sa unsang paagi ang pipila ‘naghupot sa ilang kagawasan ingong takoban sa pagkadaotan’?
18 Dugang pa, sa iyang sulat ngadto sa mga taga-Filipos, si Pablo nagsulat: “Adunay daghan, ako silang gihisgotan sa makadaghan apan karon ako silang gihisgotan uban usab sa paghilak, nga nagagawi ingong mga kaaway sa kahoy sa pagsakit ni Kristo.” (Filipos 3:18) Oo, may mga Kristohanon sa miagi nga nahimong mga kaaway sa pagtuo, tingali nahimong mga apostata. Pagkaimportante nga dili gayod kita mosunod sa ilang dalan! Dugang pa, si Pedro misulat: “Mahimong sama sa mga tawong may kagawasan, ug bisan pa naghupot sa inyong kagawasan, dili ingon nga takoban sa pagkadaotan, kondili ingong mga ulipon sa Diyos.” (1 Pedro 2:16) Sa unsang paagi mahimong huptan sa usa ka tawo ang iyang kagawasan ingong takoban sa pagkadaotan? Pinaagi sa paghimog seryosong mga sala—tingali sa tinago—samtang nakig-uban pa sa kongregasyon.
19 Hinumdomi si Diotrepes. Si Juan miingon mahitungod kaniya: “Si Diotrepes, nga buot gayod makabaton ug unang dapit [diha sa kongregasyon], dili modawat sa bisan unsa gikan kanamo uban sa pagtahod. . . . Ni siya . . . nagadawat sa mga igsoon uban sa pagtahod, ug ang buot modawat kanila siya mosulay sa pagbabag ug pagpalagpot gikan sa kongregasyon.” (3 Juan 9, 10) Gigamit ni Diotrepes ang iyang kagawasan ingong takoban sa iyang kaugalingong hinakog nga ambisyon.
20 Misulat ang tinun-an nga si Judas: “May pipila ka tawo nga nakayuhot nga dugay nang natudlo sa Kasulatan alang sa maong hukom sa silot, mga tawong dili diyosnon, nga naghimo sa dili-takos nga kalulot sa atong Diyos nga pasumangil sa malaw-ayng kagawian ug nagpanghimakak sa atong bugtong Tag-iya ug Ginoo, si Jesu-Kristo.” (Judas 4) Samtang nakig-uban sa kongregasyon, kining mga tawhana maoy daotang impluwensiya. (Judas 8-10, 16) Sa Pinadayag atong mabasa nga sa Pergamo ug Tiyatira nga mga kongregasyon, may mga pundokpundok, pagsimbag diyosdiyos, ug imoralidad. (Pinadayag 2:14, 15, 20-23) Pagkadako nianang pag-abusar sa kagawasan!
21. Unsay nagapaabot niadtong nagaabusar sa ilang Kristohanong kagawasan?
21 Unsay nagapaabot sa mga nagaabusar sa ilang Kristohanong kagawasan ning paagiha? Hinumdomi kon unsay nahitabo sa Israel. Ang Israel maoy piniling nasod sa Diyos, apan sa kataposan gisalikway siya ni Jehova. Ngano? Kay gigamit sa mga Israelinhon ang ilang relasyon uban sa Diyos ingong takoban sa pagkadaotan. Sila nagpasigarbo nga sila mga anak ni Abraham apan nagsalikway kang Jesus, ang Binhi ni Abraham ug pinili ni Jehova nga Mesiyas. (Mateo 23:37-39; Juan 8:39-47; Buhat 2:36; Galacia 3:16) “Ang Israel sa Diyos” sa katibuk-an dili mapamatud-an nga samang dili matinumanon. (Galacia 6:16) Apan si bisan kinsang tinagsa ka Kristohanon nga magpahinabog espirituwal o moral nga kahugawan sa kataposan moatubang sa pagbadlong, bisan sa hukom sa silot. Kitang tanan magahatag ug husay kon giunsa nato paggamit ang atong Kristohanong kagawasan.
22. Unsang kalipay ang moabot niadtong nagagamit sa ilang Kristohanong kagawasan sa pagpaulipon sa Diyos?
22 Pagkalabi pang maayo nga magpaulipon sa Diyos ug niana mahimong tinuod nga may kagawasan. Si Jehova lamang ang magahatag ug kagawasan nga tinuod bililhon. Ang proverbio nagaingon: “Magmaalamon ka, anak ko, ug lipaya ang akong kasingkasing, aron ako makatubag kaniya nga nagatamay kanako.” (Proverbio 27:11) Gamiton nato ang atong Kristohanong kagawasan sa pagbayaw kang Jehova. Kon himoon nato kana, ang atong mga kinabuhi magbatog kahulogan, kita maghatag kalipay sa atong langitnong Amahan, ug sa kataposan mahiapil kita niadtong magtagamtam ug mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.
Makasaysay Ka Ba?
◻ Kinsa lamang ang tinuod may kagawasan?
◻ Unsang mga kagawasan ang natagamtam ni Adan ug Eva, ug nganong giwala nila kadto?
◻ Unsang mga kagawasan ang natagamtam sa mga Israelinhon sa dihang gituman nila ang ilang pakigtugon uban kang Jehova?
◻ Unsang mga kagawasan ang miabot niadtong nagdawat kang Jesus?
◻ Sa unsang paagi ang pipila sa unang siglo nawad-an o nag-abusar sa ilang Kristohanong kagawasan?
[Hulagway sa panid 13]
Ang kagawasan nga gihatag ni Jesus labi pang maayo kay sa bisan unsang kagawasan nga ikahatag sa tawo