LAMPARA

Usa ka sudlanan nga gigamit aron sa pagpatunghag artipisyal nga kahayag. Kini adunay pabilo nga pangpasiga sa mga likido sama sa lana, ug ang pabilo magsuyop sa likido aron padayong mosiga ang kalayo. Ang mga pabilo maoy gama sa lino (Isa 42:3; 43:17), pinanitan nga tikog, o abaka. Ang lana sa olibo mao ang likido nga kasagarang gigamit sa karaang mga lampara (Ex 27:20), bisan tuod ang lana nga gikan sa kahoyng terebinth gigamit usab.

Ang matag usa sa lima ka maalamong mga ulay sa sambingay ni Jesus nagdalag lampara ug usa ka sudlanan sa lana. (Mat 25:1-4) Kadtong miadto aron sa pagdakop kang Jesus nagdala usab ug mga lampara ug mga sulo.​—Ju 18:3.

Kasagaran, ang mga lampara sa balay maoy gama sa yutang-kulonon, apan ang mga lampara nga bronse nadiskobrehan usab didto sa Palestina. Ang komon nga Canaanhong lampara maoy samag platito, nga lingin ug sampot ug may baba. (MGA HULAGWAY, Tomo 2, p. 952) Ang usa ka bahin sa baba niini adunay kantokanto, nga maoy butangan sa pabilo. Usahay ang baba may upat ka kantokanto, aron adunay upat ka butanganan sa mga pabilo. Sa ulahi, ang mga lampara gihimo nga medyo lahi na ug mga porma, ang uban sirado gawas sa duha ka bangag, ang usa sa itaas (duol sa tunga) ingong buboanan sa lana ug ang usa ingong bukilya nga maghawid sa pabilo. Ang pipila ka lampara adunay hawiranan sa tumoy atbang sa bukilya, usahay pinahigda, apan kasagaran pinatindog. Ang Grego-Romanhong lampara sagad may mga hulagway sa mitolohikanhong mga tawo o hayop, apan ang mga Hudiyo naghimog mga lampara nga may disenyo nga mga dahon sa paras o mga basahong linukot.

Ang unang lampara nga pormag mga platito sagad kapehon ug kolor. Ang mga matang sa lampara niadtong unang siglo K.P. lainlain ug mga kolor, lakip ang pughaw-kape, pulahon-orens, ug abohon. Dugang pa, sa Romanhong kapanahonan dihay mga lampara nga gihaklapan ug pulang bildo.

Ang mga lampara nga sagad gigamit diha sa mga balay ug sa ubang mga bilding mahimong ibutang diha sa usa ka butanganan sa bungbong, o sa usa ka estante diha sa bungbong o haligi, o kaha kini ibitay sa kisame pinaagig pisi. Usahay kini ibutang diha sa mga tangkawan nga yutang-kulonon, kahoy, o metal. Ang ingon niini nga mga tangkawan makalamdag sa tibuok lawak.​—2Ha 4:10; Mat 5:15; Mar 4:21.

Ang paggamit ug kandila wala hisgoti sa Bibliya. Lana ang gigamit kaniadto sa pagpasiga sa lampara. Busa, ang kasagarang hubad sa King James Version sa Hebreohanong ner ug sa Gregong pulong nga lyʹkhnos ingong “kandila” dili haom, sama sa Job 29:3 ug Lucas 11:​33, diin ang modernong mga hubad (sama sa AT, NW, RS) tukmang migamit sa pulong nga “lampara.”

Gigamit sa Sangtuwaryo. Sa tabernakulo sa Israel, ang tangkawan maoy ginama sa bulawan ug lahig disenyo kon itandi sa komon nga mga tangkawan sa balay. Kay ginama sumala sa mga instruksiyon ni Jehova nga Diyos (Ex 25:31), kini gidayandayanan ug nagsal-angsal-ang nga mga biyoos ug mga bulak ug adunay tulo ka sanga sa matag kiliran sa kinatung-ang lindog, sa ingon kini nahimong pito ka tungtonganan sa gagmayng mga lampara. Ang maayong lana sa linubok nga olibo lamang ang gamiton niini nga mga lampara. (Ex 37:17-24; 27:20) Sa ulahi, si Solomon nagpahimo ug napulo ka bulawan nga mga tangkawan ug ubay-ubayng mga plata nga tangkawan aron gamiton sa templo.​—1Ha 7:​48, 49; 1Cr 28:15; 2Cr 4:​19, 20; 13:11.

Si Jehova Usa ka Lampara ug Tuboran sa Kahayag. Si Jehova mao ang kinalabwang Tuboran sa kahayag ug paggiya. Si David, human luwasa gikan sa kamot sa iyang mga kaaway ug sa kamot ni Saul, miingon: “Ikaw mao ang akong lampara, Oh Jehova, ug si Jehova magahayag sa akong kangitngit.” (2Sa 22:29) Diha sa Mga Salmo gigamit ang usa ka medyo lahi nga ekspresyon: “Ikaw magdagkot sa akong lampara, Oh Jehova,” nga naglarawan kang Jehova nga mao ang nagdagkot sa lampara nga gidala ni David aron sa pagdan-ag sa iyang dalan.​—Sal 18:28.

Jesu-Kristo. Sa langitnong Bag-ong Jerusalem, sumala sa nakita ni apostol Juan diha sa panan-awon, ‘wala nay gabii.’ Ang kahayag sa siyudad wala magagikan sa adlaw ug bulan, kay ang himaya ni Jehova nga Diyos maoy direktang nagdan-ag sa siyudad, maingon nga ang panganod nga kahayag nga gitawag sa mga Hebreohanon ug Shechinah nagbanwag sa Labing Balaan sa karaang tabernakulo ug sa templo. (Lev 16:2; itandi ang Num 9:​15, 16.) Ug ang Kordero, si Jesu-Kristo, mao ang “lampara” niini. Kini nga “siyudad” magpadan-ag sa espirituwal nga kahayag niini nganha sa kanasoran, ang mga molupyo sa “bag-ong yuta,” aron sa paggiya kanila.​—Pin 21:22-25.

Mga Hari sa Linya ni David. Si Jehova nga Diyos nagpahiluna kang Haring David diha sa trono sa Israel, ug si David napamatud-ang usa ka maalamong tiggiya ug pangulo sa nasod, ilalom sa pagtultol sa Diyos. Busa siya gitawag nga “ang lampara sa Israel.” (2Sa 21:17) Sa iyang pakigsaad sa gingharian kang David, si Jehova misaad: “Ang imong trono matukod nga malig-on hangtod sa panahong walay tino.” (2Sa 7:11-16) Busa, ang dinastiya, o kaliwatan, sa mga magmamando gikan kang David pinaagi sa iyang anak nga si Solomon maoy samag usa ka “lampara” sa Israel.​—1Ha 11:36; 15:4; 2Ha 8:19; 2Cr 21:7.

Sa dihang si Haring Zedekias gipalagpot gikan sa trono ug gibihag ngadto sa Babilonya aron mamatay didto, “ang lampara” daw napalong. Apan wala talikdi ni Jehova ang iyang pakigsaad. Wala siyay gipalingkod sa trono “hangtod nga moabot siya nga may legal nga katungod.” (Eze 21:27) Si Jesu-Kristo, ang Mesiyas, ang “anak ni David,” maoy manununod sa maong trono hangtod sa walay kataposan. Busa “ang lampara” ni David dili gayod mapalong. Nan si Jesus maoy usa ka walay-kataposang lampara ingong mao ang magahupot sa Gingharian sa walay kataposan.​—Mat 1:1; Luc 1:32.

Pulong sa Diyos. Tungod kay “ang tawo mabuhi, dili sa tinapay lamang, kondili sa matag pulong nga magagula sa baba ni Jehova” (Mat 4:4), ang Iyang mga sugo maoy sama sa usa ka lampara, nga magadan-ag sa dalan sa mga alagad sa Diyos diha sa mangitngit nga kalibotan. Ang salmista nagpahayag: “Ang imong pulong maoy lampara sa akong tiil, ug kahayag sa akong alagianan.” (Sal 119:105) Si Haring Solomon miingon: “Kay ang sugo maoy usa ka lampara, ug ang balaod maoy usa ka suga, ug ang mga pagbadlong sa disiplina maoy dalan sa kinabuhi.”​—Pr 6:23.

Si apostol Pedro nakakita ug daghang mga tagna nga natuman maylabot kang Jesu-Kristo, ug siya presente mismo sa pagkausab sa dagway ni Jesus didto sa bukid. Tungod niining tanan, si Pedro nakaingon: “Tungod niana among nabatonan ang matagnaong pulong nga gihimo nga labi pang tino; ug maayo ang inyong ginabuhat sa paghatag ug pagtagad niini samag usa ka lampara nga nagadan-ag sa usa ka dapit nga mangitngit, hangtod nga ang adlaw mobanagbanag ug ang bituon sa adlaw mosubang, sa inyong mga kasingkasing.” (2Pe 1:19) Busa, ang Kristohanon gidasig nga tugotang ang kahayag sa matagnaong Pulong sa Diyos mobanwag sa iyang kasingkasing. Nan kini mogiya diha sa hilwas nga dalan “hangtod nga ang adlaw mobanagbanag ug ang bituon sa adlaw mosubang.”

Mga Alagad sa Diyos. Sa tuig 29 K.P., si Juan nga anak ni Zacarias, nga usa ka saserdote, miabot, nga nagpahibalo: “Paghinulsol kamo, kay ang gingharian sa mga langit haduol na.” (Mat 3:​1, 2; Luc 1:​5, 13) Ang Israel mitalikod gikan sa pagsunod sa Balaod, ug si Juan gipadala nga nagsangyaw ug paghinulsol ug nagpaila sa Kordero sa Diyos. Siya milampos sa pagpabalik sa daghan sa mga anak ni Israel ngadto kang Jehova nga ilang Diyos. (Luc 1:16) Busa, si Jesus miingon bahin kang Juan: “Kanang tawhana usa ka nagsiga ug nagdan-ag nga lampara, ug sulod sa mubong panahon buot ninyo nga magmaya sa hilabihan diha sa iyang kahayag. Apan ako adunay pamatuod nga labaw pa nianang kang Juan, kay ang mga buhat nga gitudlo kanako sa akong Amahan nga buhaton, ang mga buhat nga akong ginabuhat, magpamatuod bahin kanako nga ang Amahan nagpadala kanako.”​—Ju 5:​35, 36.

Si Jesus miingon usab sa iyang mga tinun-an: “Kamo ang kahayag sa kalibotan. Ang usa ka siyudad dili matago kon mahimutang ibabaw sa bukid. Ang mga tawo magdagkot ug lampara ug magpahimutang niini, dili ilalom sa bukag nga sukdanan, kondili diha sa tangkawan, ug kini molamdag kanilang tanan nga anaa sa balay. Sa susama palamdaga ang inyong kahayag atubangan sa mga tawo, aron ilang makita ang inyong maayong mga buhat ug maghimaya sa inyong Amahan nga anaa sa mga langit.” (Mat 5:14-16) Ang usa ka alagad sa Diyos kinahanglang makasabot kon nganong siya gihatagan sa kahayag, ug siya kinahanglang makaamgo nga kabuangan ug makatalagmanon gayod kon siya magdumili sa pagpasidlak niini gikan kaniya nga samag gikan sa usa ka lampara.

Ubang Mahulagwayong mga Paggamit. Ang gisaligan sa usa ka tawo sa paglamdag sa iyang dalan gisimbolohan sa usa ka lampara. Pinaagi niini nga paglarawan ang proverbio nagtandi sa mga matarong ug sa mga daotan, nga nag-ingon: “Ang kahayag sa mga matarong magamaya; apan ang lampara sa mga daotan​—kini pagapalongon.” (Pr 13:9) Ang kahayag sa mga matarong padayong magakasanag, apan bisan pag daw masanagon ang pagsidlak sa lampara sa mga daotan ug bisan pag daw mauswagon ang iyang dalan, tinoon sa Diyos nga siya mosangko sa kangitngitan, diin tinong mapandol ang iyang mga tiil. Kini nga sangpotanan maoy maagoman sa tawo nga nanghimaraot sa iyang amahan ug inahan.​—Pr 20:20.

Ang ‘pagkapalong sa lampara’ sa usa ka tawo nagkahulogan usab nga siya walay kaugmaon. Ang laing proverbio nag-ingon: “Walay kaugmaon ang daotan; pagapalongon ang lampara sa mga tawong daotan.”​—Pr 24:20.

Si Bildad, sa dihang nagpasabot nga si Job adunay gitagong sekretong pagkadaotan, miingon bahin sa mga daotan: “Ang kahayag mongitngit gayod sulod sa iyang tolda, ug sulod niini ang iyang lampara pagapalongon.” Sa pagpadayon sa iyang argumento si Bildad midugang: “Siya dili makabaton ug mga kaliwat ug mga anak taliwala sa iyang katawhan.” Tungod sa kamatuoran nga si Solomon giingon nga usa ka lampara nga gihatag sa Diyos ngadto kang David nga iyang amahan, ang pagpalong sa lampara sa usa lagmit nagpasabot nga ang maong tawo walay anak nga manunod sa iyang panulondon.​—Job 18:​6, 19; 1Ha 11:36.

Sa mahulagwayong diwa, ang mata sa usa ka tawo maoy usa ka “lampara.” Si Jesus miingon: “Ang lampara sa lawas mao ang mata. Nan, kon yano [tim-os; usa rag direksiyon; nakapokus; mahinatagon] ang imong mata, ang imong tibuok lawas mahimong hayag; apan kon daotan ang imong mata, ang imong tibuok lawas mahimong ngitngit.” (Mat 6:​22, 23, ftn sa Rbi8) Ang mata maoy sama sa usa ka lampara, tungod kay pinaagi niini ang lawas makalakaw nga dili mapandol ug dili mabangga sa bisan unsang butang. Siyempre, anaa sa hunahuna ni Jesus ‘ang mga mata sa kasingkasing’ (Efe 1:18), sumala sa gipakita sa iyang mga pulong diha sa konteksto.

Ang Proverbio 31:​18, sa pag-ingon bahin sa maayong asawa: “Ang iyang lampara dili mapalong sa gabii,” migamit ug usa ka mahulagwayong ekspresyon nga nagkahulogan nga siya makugihong nagtrabaho sa pagkagabii ug gani mobangon sa dili pa ang kaadlawon alang sa dugang buluhaton.​—Itandi ang Pr 31:15.

Sumala sa Proverbio 20:​27, “ang gininhawa sa yutan-ong tawo mao ang lampara ni Jehova, nga maampingong nagasusi sa tanang kinahiladmang mga bahin sa tiyan.” Pinaagi sa kon unsay “iginhawa,” o ipahungaw, maayo man o daotan nga mga ekspresyon, siya magabutyag, o magpabanaag, sa iyang personalidad o kinasulorang pagkatawo.​—Itandi ang Buh 9:1.