Kapitulo 6

Pagbutyag sa Sagradong Tinago

 1. Unsa ang angay natong reaksiyon sa makasulaw nga hulagway nga narekord sa Pinadayag 1:10-17?

PAGKAMAKAPAHIBULONG sa panan-awon sa nabayaw nga Jesus! Sa walay duhaduha, kon didto pa kita uban kang apostol Juan, mahupngan usab kita nianang makasulaw nga himaya ug mohapa sama sa iyang gihimo. (Pinadayag 1:10-17) Kining matahom kaayong inspiradong panan-awon gipreserbar sa pagpalihok kanato karon. Sama kang Juan, kita angayng magpakita ug mapainubsanong pagpabili sa bug-os nga kahulogan sa panan-awon. Hinaot nga magpakita kita kanunay ug dakong pagtahod sa posisyon ni Jesus ingong mahimayaong Hari, Hataas nga Saserdote, ug Maghuhukom.—Filipos 2:5-11.

“Ang Una ug ang Ulahi”

 2. (a) Pinaagi sa unsang titulo gipaila ni Jesus ang iyang kaugalingon? (b) Unsay buot ipasabot sa giingon ni Jehova: “Ako ang una ug ako ang ulahi”? (c) Unsay gipasiugda sa titulo ni Jesus nga “ang Una ug ang Ulahi”?

² Apan, ang atong pagkahibulong dili angayng mapulihan ug kalisang. Si Jesus nagpasalig kang Juan, ingon sa sunod nga giasoy sa apostol. “Ug iyang gitapion ang iyang tuo nga kamot kanako ug miingon: ‘Ayaw kahadlok. Ako mao ang Una ug ang Ulahi, ug ang buhing usa.’” (Pinadayag 1:17b, 18a) Diha sa Isaias 44:6, tukma ang pagkahubit ni Jehova sa iyang posisyon mismo ingong ang usa ug bugtong nga labing gamhanang Diyos, nga nag-ingon: “Ako ang una ug ako ang ulahi, ug gawas kanako wala nay Diyos.”a Sa pagpaila ni Jesus sa iyang kaugalingon sa titulo nga “ang Una ug ang Ulahi,” siya wala mangangkon nga siya katupong ni Jehova, ang Dakong Maglalalang. Gigamit niya ang titulo nga haom nga gihatag kaniya sa Diyos. Sa Isaias, si Jehova naghisgot bahin sa Iyang talagsaong posisyon ingong ang matuod nga Diyos. Siya ang Diyos nga walay kataposan, ug gawas kaniya wala nay lain pang Diyos. (1 Timoteo 1:17) Sa Pinadayag, si Jesus naghisgot bahin sa titulo nga gihatag kaniya, nga nagpasiugda sa iyang talagsaong pagkabanhaw.

 3. (a) Sa unsang paagi si Jesus mao “ang Una ug ang Ulahi”? (b) Unsay buot ipasabot sa paghupot ni Jesus sa “mga yawi sa kamatayon ug sa Hades”?

³ Si Jesus sa pagkamatuod mao “ang Una” nga tawo nga gibanhaw ngadto sa imortal nga espirituhanong kinabuhi. (Colosas 1:18) Dugang pa, siya “ang Ulahi” nga personal nga gibanhaw ni Jehova. Busa, siya nahimong “ang buhing usa . . . buhi . . . hangtod sa kahangtoran.” Siya dili mamatay. Niini, siya sama sa iyang dili-mamatay nga Amahan, nga gitawag ug “Diyos nga buhi.” (Pinadayag 7:2; Salmo 42:2) Alang sa tanang uban pang katawhan, si Jesus mismo mao “ang pagkabanhaw ug ang kinabuhi.” (Juan 11:25) Nahiuyon niini, siya miingon kang Juan: “Ako namatay, apan, tan-awa! buhi ako hangtod sa kahangtoran, ug ania kanako ang mga yawi sa kamatayon ug sa Hades.” (Pinadayag 1:18b) Gihatagan siya ni Jehova ug awtoridad sa pagbanhaw sa mga patay. Maoy hinungdan nga nakapamulong si Jesus nga siya ang naghupot sa yawi sa pagbukas sa mga ganghaan alang niadtong nagapos sa kamatayon ug sa Hades (lubnganan).—Itandi ang Mateo 16:18.

 4. Unsang sugo ang gisubli ni Jesus, ug alang kang kinsang kaayohan?

⁴ Gisubli ni Jesus ang iyang sugo nga isulat ang panan-awon, nga nag-ingon kang Juan: “Isulat ang mga butang nga imong nakita, ug ang mga butang karon ug ang mga butang nga mahitabo human niini.” (Pinadayag 1:19) Unsang kulbahinam nga mga butang ang ibutyag pa ni Juan aron kita matudloan?

Ang mga Bituon ug mga Tangkawan

 5. Sa unsang paagi gipatin-aw ni Jesus ang “pito ka bituon” ug ang “pito ka tangkawan”?

⁵ Nakita ni Juan si Jesus sa taliwala sa pito ka tangkawan nga bulawan nga may pito ka bituon sa iyang tuong kamot. (Pinadayag 1:12, 13, 16) Karon gipatin-aw kini ni Jesus: “Bahin sa sagradong tinago sa pito ka bituon nga imong nakita sa akong tuong kamot, ug sa pito ka tangkawan nga bulawan: Ang pito ka bituon mao ang mga manulonda sa pito ka kongregasyon, ug ang pito ka tangkawan mao ang pito ka kongregasyon.”—Pinadayag 1:20.

 6. Unsay gisimbolohan sa pito ka bituon, ug nganong ang mga mensahe espesipikong nagtumong kanila?

⁶ Ang ‘mga bituon’ mao “ang mga manulonda sa pito ka kongregasyon.” Sa Pinadayag, ang mga bituon usahay nagsimbolo sa literal nga mga manulonda, apan dili mahitabong mogamit si Jesus ug tawong magsusulat sa pagsulat sa dili makita nga espirituhanong mga linalang. Busa ang ‘mga bituon’ mao ang tawhanong mga magtatan-aw o mga ansiyano sa mga kongregasyon, nga giisip ingon nga mga mensahero ni Jesus.b Ang mga mensahe gitumong ngadto sa mga bituon, kay sila ang nangatungdanan sa pagdumala sa panon ni Jehova.—Buhat 20:28.

 7. (a) Unsay nagpakita nga ang pagpakigsulti ni Jesus sa usa lamang ka manulonda sa matag kongregasyon wala magpasabot nga ang matag kongregasyon aduna lamay usa ka ansiyano? (b) Kinsa sa pagkatinuod ang gisimbolohan sa pito ka bituon sa tuong kamot ni Jesus?

⁷ Sanglit nakigsulti si Jesus sa usa lamang ka “manulonda” sa matag kongregasyon, nagpasabot ba kini nga ang matag kongregasyon aduna lamay usa ka ansiyano? Wala. Bisan sa mga adlaw ni Pablo, ang kongregasyon sa Efeso adunay pipila ka ansiyano, dili lamang usa. (Pinadayag 2:1; Buhat 20:17) Busa sa adlaw ni Juan, sa dihang ang mga mensahe gipadala ngadto sa pito ka bituon nga pagabasahon diha sa mga kongregasyon (lakip na sa Efeso), ang mga bituon mahimong nagsimbolo sa tanang lawas sa mga ansiyano nga nag-alagad sulod sa dinihogang kongregasyon ni Jehova. Sa samang paagi, ang mga magtatan-aw karon magabasa ngadto sa ilang mga kongregasyon sa mga sulat nga madawat gikan sa Nagamandong Lawas, nga gilangkoban sa dinihogang mga magtatan-aw nga nag-alagad ilalom sa pagkaulo ni Jesus. Paneguroon sa lokal nga mga lawas sa mga ansiyano nga ang tambag ni Jesus tumanon sa ilang mga kongregasyon. Siyempre, ang tambag maoy alang sa kaayohan sa tanan nga nakig-uban sa mga kongregasyon, dili lamang sa mga ansiyano.—Tan-awa ang Pinadayag 2:11a.

 8. Unsay ipasabot sa pagkaanaa sa mga ansiyano diha sa tuong kamot ni Jesus?

⁸ Sanglit si Jesus mao ang Ulo sa kongregasyon, ang mga ansiyano mahimong ikaingon nga anaa sa iyang tuong kamot, sa ato pa, ilalom sa iyang pagkontrol ug pagtultol. (Colosas 1:18) Siya mao ang Pangulong Magbalantay, ug sila ang luyoluyong mga magbalantay.—1 Pedro 5:2-4.

 9. (a) Unsay gisimbolohan sa pito ka tangkawan, ug nganong ang mga tangkawan maoy usa ka haom nga simbolo alang niini? (b) Ang panan-awon lagmit nagpahinumdom kang Juan bahin sa unsa?

⁹ Ang pito ka tangkawan mao ang pito ka kongregasyon nga gihisgotan ni Juan sa basahon sa Pinadayag: ang Efeso, Smirna, Pergamo, Tiatira, Sardis, Filadelfia, ug Laodicea. Nganong ang mga kongregasyon gisimbolohan sa mga tangkawan? Tungod kay ang mga Kristohanon, sa tinagsatagsa man o sa linangkob ingong mga kongregasyon, kinahanglang ‘magpasidlak sa ilang kahayag sa atubangan sa mga tawo’ niining mangiob nga kalibotan. (Mateo 5:14-16) Dugang pa, ang mga tangkawan maoy usa sa mga kasangkapan sa templo ni Solomon. Ang pagtawag sa mga kongregasyon ingong mga tangkawan lagmit nagpahinumdom kang Juan nga, sa mahulagwayong diwa, ang matag lokal nga kongregasyon sa mga dinihogan maoy “templo sa Diyos,” usa ka puloy-anan sa espiritu sa Diyos. (1 Corinto 3:16) Dugang pa, diha sa kahikayan sa dakong espirituwal nga templo ni Jehova, nga maoy gisimbolohan sa Hudiyohanong kahikayan sa templo, ang mga membro sa kongregasyon sa mga dinihogan nag-alagad ingong ‘harianong mga saserdote,’ diin si Jesus mao ang Hataas nga Saserdote ug si Jehova personal nga nagpuyo diha sa langitnong Labing Balaan.—1 Pedro 2:4, 5, 9; Hebreohanon 3:1; 6:20; 9:9-14, 24.

Ang Dakong Apostasya

10. Unsay nahitabo sa Hudiyohanong sistema ug sa dili-mahinulsolong mga tigpaluyo niini sa 70 K.P.?

¹⁰ Sa gisulat ni Juan ang Pinadayag, ang Kristiyanidad kapin na sa 60 ka tuig ang kagulangon. Sa sinugdan, kini nakalahutay ug 40 ka tuig nga pagsupak sa Judaismo. Dayon ang Hudiyohanong sistema nakaagom ug makamatay nga hampak sa 70 K.P. sa dihang ang dili-mahinulsolong mga Hudiyo nawad-an sa ilang nasodnong ilhanan nga halos ilang giidolo—ang templo sa Jerusalem.

11. Nganong tukma gayod sa panahon alang sa Pangulong Magbalantay nga pasidan-an ang mga kongregasyon bahin sa nagkagrabeng mga kahimtang?

¹¹ Bisan pa niana, si apostol Pablo nagtagna nga ang apostasya motungha taliwala sa dinihogang mga Kristohanon, ug ang mga mensahe ni Jesus nagpakita nga sa natigulang na si Juan ang maong apostasya naglungtad na. Si Juan mao ang kataposang apostol nga nagsilbing pugong niining bug-os nga paningkamot ni Satanas sa pagdaot sa binhi sa babaye. (2 Tesalonica 2:3-12; 2 Pedro 2:1-3; 2 Juan 7-11) Busa tukma kadto nga panahon alang sa Pangulong Magbalantay ni Jehova nga sulatan ang mga ansiyano sa mga kongregasyon, sa pagpasidaan kanila bahin sa nagkagrabeng mga kahimtang ug sa pagdasig sa mga matarong ug kasingkasing sa pagbarog nga malig-on alang sa pagkamatarong.

12. (a) Sa unsang paagi ang apostasya milambo sa kasiglohan pagkatapos sa mga adlaw ni Juan? (b) Sa unsang paagi natukod ang Kakristiyanohan?

¹² Wala kita mahibalo kon unsay reaksiyon sa mga kongregasyon niadtong 96 K.P. sa mga mensahe ni Jesus. Apan nahibalo kita nga ang apostasya kusog nga milambo pagkamatay ni Juan. Ang “mga Kristohanon” mihunong sa paggamit sa ngalan ni Jehova ug ilang gipulihan kini ug “Ginoo” o “Diyos” diha sa mga manuskrito sa Bibliya. Sa ikaupat nga siglo, ang bakak nga doktrina nga Trinidad nakasulod na sa mga kongregasyon. Niini nga panahon, ang ideya nga ang kalag dili mamatay gisagop. Sa kataposan, opisyal nga giaprobahan sa Romanong Emperador nga si Constantino ang “Kristiyano” nga relihiyon, ug kini misangpot sa pagkatukod sa Kakristiyanohan, diin giusa sa Simbahan ug sa Estado ang ilang mga puwersa sa pagmando sulod sa usa ka libo ka tuig. Sayon ra kaayo nga mahimong bag-ong estilo nga “Kristohanon.” Gipasibo sa mga tribo ang ilang karaang paganong mga pagtulon-an aron moangay sa mga bersiyon niini nga relihiyon. Daghang lider sa Kakristiyanohan nahimong daogdaogan ug mapintas nga mga politiko, nga nagpatuman sa ilang apostatang mga panglantaw pinaagig espada.

13. Bisan pa sa pasidaan ni Jesus batok sa sektaryanismo, unsay gihimo sa nag-apostata nga mga Kristohanon?

¹³ Ang mga pulong ni Jesus ngadto sa pito ka kongregasyon bug-os nga gisalikway sa nag-apostata nga mga Kristohanon. Gipasidan-an ni Jesus ang mga taga-Efeso sa pagpainit pag-usab sa gugma nga ilang nabatonan sa una. (Pinadayag 2:4) Apan, kay wala na man mahiusa sa gugma kang Jehova, ang mga membro sa Kakristiyanohan mapintas nga naggubatay ug naglutosay sa usag usa. (1 Juan 4:20) Gipasidan-an ni Jesus ang kongregasyon sa Pergamo batok sa sektaryanismo. Apan, ang mga sekta nanungha bisan sa ikaduhang siglo, ug karon ang Kakristiyanohan adunay libolibong nag-awayay nga mga sekta ug mga relihiyon.—Pinadayag 2:15.

14. (a) Bisan pag nagpasidaan si Jesus batok sa pagkahimong patay sa espirituwal, unsay gihimo sa nag-angkong mga Kristohanon? (b) Sa unsang mga paagi napakyas ang nag-angkong mga Kristohanon sa pagpamati sa pasidaan ni Jesus batok sa idolatriya ug imoralidad?

¹⁴ Gipasidan-an ni Jesus ang kongregasyon sa Sardis batok sa pagkahimong patay sa espirituwal. (Pinadayag 3:1) Sama sa mga taga-Sardis, nalimtan dayon sa nag-angkong mga Kristohanon ang Kristohanong mga buluhaton ug sa ulahi nagtugyan sa hinungdanon kaayong buluhaton sa pagwali ngadto sa gamay, suweldado nga klerong matang. Gipasidan-an ni Jesus ang kongregasyon sa Tiatira batok sa idolatriya ug sa pagpakighilawas. (Pinadayag 2:20) Apan, ang Kakristiyanohan walay lipodlipod nga nagtugot sa paggamit ug mga imahen, maingon man usab sa pagpatunhay sa mas malalangon nga matang sa idolatriya nga mao ang nasyonalismo ug materyalismo. Ug ang imoralidad, bisan pag gisaway usahay, sa katibuk-an gipalabay lang.

15. Unsay giyagyag sa mga pulong ni Jesus ngadto sa pito ka kongregasyon bahin sa mga relihiyon sa Kakristiyanohan, ug napamatud-ang unsa ang klero sa Kakristiyanohan?

¹⁵ Busa, ang mga pulong ni Jesus ngadto sa pito ka kongregasyon nagyagyag sa tanang relihiyon sa Kakristiyanohan nga sila dili gayod linain nga katawhan ni Jehova. Sa pagkamatuod, ang klero sa Kakristiyanohan mao ang labing prominenteng mga membro sa binhi ni Satanas. Sa paghisgot kanila ingong ‘ang malinapason,’ si apostol Pablo nagtagna nga ang ilang “presensiya . . . maoy sumala sa pagpalihok ni Satanas nga inubanan sa tanang gamhanang mga buhat ug bakak nga mga ilhanan ug mga tilimad-on ug inubanan sa tanang dili-matarong nga panglimbong.”—2 Tesalonica 2:9, 10.

16. (a) Batok kang kinsa nagpakitag dakong pagdumot ang mga lider sa Kakristiyanohan? (b) Unsay nahitabo sa Kakristiyanohan panahon sa Edad Medya? (c) Ang pagrebelde ba sa Protestante, o Repormasyon, nakapausab sa apostatang binuhatan sa Kakristiyanohan?

¹⁶ Bisan tuod nangangkon sila nga mga magbalantay sa panon sa Diyos, ang mga lider sa Kakristiyanohan, relihiyoso ug sekular, nagpakitag dakong pagdumot kang bisan kinsa nga mosulay sa pag-awhag sa pagbasa sa Bibliya o kang bisan kinsa nga nagyagyag sa ilang dili-Kasulatanhong mga buhat. Si John Hus ug ang maghuhubad sa Bibliya nga si William Tyndale gilutos ug gipatay ingong martir. Sa mangiob nga panahon sa Edad Medya, ang paggahom sa mga apostata nakaabot sa kinatayuktokan tungod sa mapintas nga Inkwisisyon sa Katoliko. Ang bisan kinsa nga mokuwestiyon sa mga doktrina o awtoridad sa simbahan way-kokaluoy nga gipig-otan, ug libolibo sa ginaingong mga erehes gisakit hangtod sa kamatayon o gisunog sa estaka. Busa, si Satanas naningkamot sa pagdugmok dihadiha kang bisan kinsa nga sakop sa matuod nga binhi sa samag-babaye nga organisasyon sa Diyos. Sa nahitabo ang pagrebelde sa Protestante o Repormasyon (gikan sa 1517 padayon), daghang simbahang Protestante nagpakita ug samang espiritu sa pagkapanatiko. Sila usab sad-an sa dugo tungod sa ilang pagpatay sa mga tawong naningkamot nga magpabiling maunongon sa Diyos ug kang Kristo. Sa pagkamatuod, “ang dugo sa mga balaan” walay tihik-tihik nga giula!—Pinadayag 16:6; itandi ang Mateo 23:33-36.

Ang Binhi Nagmalahutayon

17. (a) Unsay gitagna sa sambingay ni Jesus bahin sa trigo ug sa mga bunglayon? (b) Unsay nahitabo sa 1918, nga misangpot ug unsang pagsalikway ug unsang pagtudlo?

¹⁷ Sa iyang sambingay bahin sa trigo ug sa mga bunglayon, gitagna ni Jesus nga ang panahon sa kangitngit maglungtad samtang nagagahom ang Kakristiyanohan. Apan, latas sa kasiglohan sa apostasya, dihay nagkinabuhi nga mga indibiduwal nga samag-trigong mga Kristohanon, ang matuod nga mga dinihogan. (Mateo 13:24-29, 36-43) Busa, sa dihang ang adlaw sa Ginoo mibanagbanag sa Oktubre 1914, diha gihapoy nahibiling matuod nga mga Kristohanon sa yuta. (Pinadayag 1:10) Mopatim-aw nga sa mga tulo ug tunga ka tuig sa ulahi, sa 1918, si Jehova miabot sa iyang espirituwal nga templo aron maghukom uban ni Jesus ingong iyang “mensahero sa pakigsaad.” (Malaquias 3:1; Mateo 13:47-50) Sa kataposan, panahon na alang sa Agalon sa pagsalikway sa mini nga mga Kristohanon ug sa pagtudlo ug ‘matinumanon ug maalamon nga ulipon ibabaw sa tanan niyang mga katigayonan.’—Mateo 7:22, 23; 24:45-47.

18. Unsang “takna” ang miabot sa 1914, ug panahon na kini alang sa ulipon sa pagbuhat ug unsa?

¹⁸ Panahon na usab kini alang niini nga ulipon sa paghatag ug linain nga pagtagad sa mga butang nga nasulat sa mga mensahe ni Jesus ngadto sa pito ka kongregasyon, sama sa atong nakita nga gipahayag diha niana. Pananglitan, si Jesus naghisgot bahin sa iyang pag-anhi sa paghukom sa mga kongregasyon, diin ang maong paghukom nagsugod sa 1918. (Pinadayag 2:5, 16, 22, 23; 3:3) Siya naghisgot nga iyang panalipdan ang kongregasyon sa Filadelfia sa “takna sa pagsulay, nga moabot sa tibuok gipuy-ang yuta.” (Pinadayag 3:10, 11) Kining “takna sa pagsulay” miabot lamang sa dihang mibanagbanag na ang adlaw sa Ginoo sa 1914, diin human niini ang mga Kristohanon gisulayan sa ilang pagkamaunongon sa natukod na nga Gingharian sa Diyos.—Itandi ang Mateo 24:3, 9-13.

19. (a) Unsay gihulagwayan karon sa pito ka kongregasyon? (b) Kinsa ang daghang nakig-uban sa dinihogang mga Kristohanon, ug nganong ang tambag ni Jesus ug ang mga kahimtang nga iyang gihubit aplikado usab kanila? (c) Sa unsang paagi pagalantawon nato ang mga mensahe ni Jesus sa pito ka kongregasyon sa unang siglo?

¹⁹ Tungod niini, ang mga pulong ni Jesus sa mga kongregasyon dunay dagkong mga aplikasyon sukad niadtong 1914. Niini nga kahimtang, ang pito ka kongregasyon naghulagway sa tanang kongregasyon sa dinihogang mga Kristohanon panahon sa adlaw sa Ginoo. Dugang pa, sulod sa nangaging 70 ka tuig ug kapin pa, ang dinihogang mga Kristohanon nga gihulagwayan ni Juan giduyogan sa daghang magtutuo nga naglaom nga mabuhi sa walay kataposan sa Paraiso sa yuta. Ang tambag sa gihimayang Jesu-Kristo ug ang mga kahimtang nga iyang nakita diha sa pito ka kongregasyon ingong resulta sa iyang pagsusi aplikado kanila nga may samang bug-os nga puwersa, kay usa man lang ang sukdanan sa pagkamatarong ug pagkamatinumanon alang sa tanang alagad ni Jehova. (Exodo 12:49; Colosas 3:11) Busa, ang mga mensahe ni Jesus sa pito ka kongregasyon sa unang siglo sa Asia Minor dili lamang makaiikag nga kasaysayan. Kini nagkahulogan ug kinabuhi o kamatayon alang sa matag usa kanato. Nan, atong patalinghogan ug maayo ang mga pulong ni Jesus.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 32]

Usa ka Panahon sa Pagsulay ug Paghukom

Si Jesus gibawtismohan ug gidihogan ingong Tinudlong-Hari sa Suba sa Jordan sa mga Oktubre 29 K.P. Paglabay sa tulo ka tuig ug tunga, sa 33 K.P., siya miadto sa templo sa Jerusalem ug gipang-abog kadtong naghimo niini nga usa ka langob sa mga tulisan. Daw kaamgid kini sa tulo ka tuig ug tunga nga panahon sukad sa pagkaentrono ni Jesus sa langit niadtong Oktubre 1914 hangtod nga siya miabot sa pagsusi sa nag-angkong mga Kristohanon sa nagsugod ang paghukom sa panimalay sa Diyos. (Mateo 21:12, 13; 1 Pedro 4:17) Sayo sa 1918 ang kalihokan sa Gingharian sa katawhan ni Jehova nakaatubang ug dakong pagsupak. Usa kadto ka panahon sa pagsulay sa tibuok yuta, ug ang mga mahinadlokon gisala. Sa Mayo 1918, sa paghulhog sa mga klero sa Kakristiyanohan, gibilanggo ang mga opisyal sa Watch Tower Society, apan paglabay sa siyam ka bulan sila gibuhian. Sa ulahi, ang mga sumbong batok kanila giatras. Gikan sa 1919 ang organisasyon sa katawhan sa Diyos, nga nasulayan ug nalunsay, miuswag sa dakong kadasig sa pagmantala sa Gingharian ni Jehova pinaagi ni Kristo Jesus ingon nga mao ang paglaom sa katawhan.—Malaquias 3:1-3.

Sa gisugdan ni Jesus ang iyang pagsusi niadtong 1918, ang mga klero sa Kakristiyanohan nakadawat ug daotang paghukom. Gawas nga silay nagpahinabo sa paglutos batok sa katawhan sa Diyos, sad-an usab sila sa dugo tungod sa ilang pagpaluyo sa naggubatay nga mga nasod panahon sa unang gubat sa kalibotan. (Pinadayag 18:21, 24) Unya gisalig sa mga klero ang ilang paglaom sa hinimog-tawo nga Liga sa Kanasoran. Uban sa tibuok-kalibotan nga imperyo sa bakak nga relihiyon, ang Kakristiyanohan bug-os nga nawad-an sa pabor sa Diyos sa 1919.

[Mapa sa panid 28, 29]

(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)

EFESO

SMIRNA

PERGAMO

TIATIRA

SARDIS

FILADELFIA

LAODICEA

[Mga hulagway sa panid 31]

Ang relihiyon sa Kakristiyanohan sad-an gayod sa dugo tungod sa paglutos ug pagpatay sa mga naghubad, nagbasa, o bisan nagbaton sa Bibliya