May Umaabot ba ang Kalasangan?

DIHA sa Easter Island sa Habagatang Pasipiko, ang dagkong mga ulo nga bato nagbantaaw sa balilihon nga mga bakilid, nga nagatutok sa dagat. Ang mga tawo nga naghimo niini dugay nang nangawala sa kasiglohan kanhi. Sa kasadpang bahin sa Tinipong Bansa, ang mga kagun-oban sa karaang mga tinukod sa awaaw nga yuta mao na lamay nahibilin sa usa ka grupo sa mga tawo nga nahanaw dugay na kanhi sa wala pay mga tawong puti nga miadto didto. Ang ubang mga yuta sa Bibliya diin ang sibilisasyon ug komersiyo mauswagon niadto karong adlawa maoy mga disyerto. Ngano?

Niining tulo ka kaso, ang bahin sa tubag tingali maoy tungod sa pag-upaw sa lasang. Ang ubang mga eksperto nagtuo nga ang mga tawo napugos sa pagbiya niining mga lugara tungod kay ilang nalaglag ang mga lasang didto. Kon walay kahoy ang yuta mahupas, busa ang tawo mobalhin. Apan karon ang tawo nagahulga sa pagbuhat sa samang butang sa tibuok nga planeta. Buhaton ba kaha niya kini? Wala bay makahunong sa maong paagi?

Daghan ang naningkamot. Didto sa Himalayas, gikataho nga gigakos sa mga babaye ang mga kahoy sa dakong paningkamot sa pagsanta sa mga magtrotroso gikan sa pagputol niini. Sa Malaysia, ang mga molupyo sa lasang nagporma ug tawhanong kadena sa pagsumpo sa nagapangabot nga mga magtrotroso ug sa ilang dagkong mga makina.

Ang duha ka gatos ka milyong tawo diin ang lasang maoy ilang ginakuhaan sa pangabuhi personal nga nanimpalad sa krisis. Sa dihang moabante ang sibilisasyon, ang mga netibong tribo moatras ngadto sa tunga sa lasang, usahay hangtod nga mag-abot sila sa mga kolonista gikan sa pikas kilid. Daghang mga tribo ang nangapuo tungod sa sakit sa mga tagagawas. Ang uban, napugos sa pagpaangay sa kalibotan sa gawas, midangat taliwala sa mga kabos sa dakbayan​—nga nalain ug mahilayon. Apan ang kalibotan nakamata sa kahimtang niini. Ang kiling sa pag-amping sa palibot misugod sa pagsilhig sa globo.

Ang mga Espesyalista sa Tawhanong Ekolohiya Makahatag ba ug Kalainan?

“Ang kahibalo ug teknolohiya naglungtad sa pag-amping sa tropikal nga kalasangan sa kalibotan,” nagaingon ang librong Saving the Tropical Forests. Ang punto gipasundayag diha sa mga parke sa tibuok kalibotan. Ang Guanacaste National Park sa Costa Rica gipahinungod aron tamnan ug balik ang halapad nga luna sa lasang. Ang mga kahoy gipananom sa minilyon sa mga nasod sama sa Kenya, India, Haiti, ug Tsina. Apan ang pagpanom ug kahoy dili samang butang sa pagpabalik nga paglasang.

Usahay ang “pagpabalik nga paglasang” sa aktuwal maoy komersiyal nga pagpananom ug usa ka matang sa kahoy, nga anihon sa ulahi. Dili gayod kini sama sa komplikadong sistema sa ekolohiya sa usa ka tropikal nga lasang. Gawas pa, ang uban miingon nga ang umog sa tropikal nga lasang dili gayod mabalik sa orihinal nga kakomplikado niini. Dili ikatingala nga daghang mga espesyalista sa tawhanong ekolohiya moinsister nga ang pagpreserbar mas maayo kay sa pagpabalik nga paglasang.

Apan ang pagpreserbar dili masayon. Kon ang luna sa lasang gamay ra kaayo, kini dili mabuhi. Ang ubang mga espesyalista sa ekolohiya nagsugyot nga labing menos gikan sa 10 ngadto sa 20 porsiento sa tropikal nga kalasangan sa kalibotan kinahanglang igahin ingong ginahing mga lasang kon buot nila nga magpabilin ang kabuhong ug panaglainlain niini. Apan sa pagkakaron, 3 porsiento lamang sa tropikal nga kalasangan sa Aprika ang gipanalipdan. Sa Habagatang-sidlakan sa Asia ang numero maoy 2 porsiento; sa Habagatang Amerika, 1 porsiento.

Ug ang uban niadtong lugara gipanalipdan sa papel lamang. Ang mga parke ug mga ginahing lasang dili molampos kon kini dili maayong pagkaplano o dili maayong pagkadumala o sa dihang isulod sa limbongang mga opisyal ang mga pundo sa parke diha sa ilang kaugalingong mga bulsa. Ang uban nanguwarta pa gani pinaagi sa paghatag sa tago ug mga lugar nga kapamutlan ug troso. Kulang usab ang mga mamumuo. Sa Amazon, usa ra ka guwardiya ang gitudlo sa pagbantay sa usa ka luna sa lasang nga ang gidak-on maoy sama sa Pransiya.

Ang mga espesyalista sa tawhanong ekolohiya nag-awhag usab nga tudloan ang mga magbabaol kon unsaon sa pag-uma nga dili maumaw ang yuta aron sila dili mapugos sa pagbiya ug magkaingin ug dugang lasang. Ang uban misulay sa pagtanom ug nagkalainlaing matang sa mga tanom diha sa usa ra ka uma, nga nagapalayo sa mga dangan nga nagakaon sa usa ka espisye. Ang mga kahoy nga nagapamunga makapanalipod sa yuta gikan sa kusog nga tropikal nga mga ulan. Gibalik sa uban ang karaang mga paagi. Kalotan nila ug kanal ang palibot sa gamayng garden ug palahon ang lapok ug lumot-lumot gikan sa kanal ingong abuno sa mga tanom. Mahimong mamuhi ug mga isda diha sa mga kanal ingong dugang kakuhaan ug pagkaon. Kining mga paagiha dunay dakong kalamposan diha sa mga eksperimento.

Apan ang pagtulod sa mga tawo “kon unsaon” nagkinahanglag panahon ug kuwarta ug kabatid. Ang tropikal nga kanasoran daghan kaayog dinaliang problema sa ekonomiya aron mohimo nianang matanga sa taas-ug-tagal nga pagpamuhonan. Bisan pag daghan kaayo ang teknikal nga kahibalo, hinunoa, dili kini makasulbad sa problema. Sumala sa gisulat ni Michael H. Robinson diha sa Saving the Tropical Forests: “Ang tropikal nga kalasangan ginalaglag dili tungod sa pagkaignorante o kabuang kondili tungod sa kakabos ug kahakog.”

Ang Gamot sa Suliran

Ang kakabos ug kahakog. Daw ang krisis sa pag-upaw sa lasang lalom nga pagkagamot diha sa gambalay sa tawhanong katilingban, mas lalom pa nga pagkagamot kay sa mga kahoy sa tropikal nga kalasangan diha sa nipis nga tropikal nga yuta. Ang katawhan ba may katakos sa pagluka sa suliran?

Ang 24-ka nasod nga tigom sa The Hague, Netherlands, sa miaging tuig nagplano sa pagmugna ug bag-ong awtoridad sulod sa Hiniusang Kanasoran, nga pagatawgong Globe. Sumala pa sa Financial Times sa London, ang Globe kinahanglang dunay “dakong sukod sa gahom aron matukod ug mapatuman ang mga sukdanan alang sa palibot.” Apan kinahanglang itugyan sa mga nasod ang pipila sa ilang gipakahamal nga nasodnong soberenidad aron makabaton ang Globe ug tinuod nga gahom, ang uban nag-ingon nga dili-kalikayan nga moabot ra ang adlaw nga motungha ang maong organisasyon. Ang nahiusa, globonhong ahensiya ang makasulbad sa tibuok yuta nga mga suliran.

Kana may kalagmitan. Apan unsang matanga sa tawhanong kagamhanan o ahensiya ang makawala sa kahakog ug kakabos? Unsang kagamhanan ang nakahimo na niini? Kini kanunay gayod nga gipasukad sa kahakog, busa ang kakabos gipahinabo. Wala, kon maghulat pa kita ug tawhanong ahensiya nga maoy mosulbad sa krisis sa pag-upaw sa lasang, nan ang kalasangan walay kaugmaon; ug wala, sa pagkamatuod, ing kaugmaon ang mga tawo.

Apan palandonga kini. Dili ba ang kalasangan naghatag pamatuod nga sila gidensinyo sa usa ka hilabihan ka intelihente nga persona? Oo, sila gayod gidesinyo! Gikan sa ilang mga gamot ngadto sa ilang mga dahon, ang tropikal nga kalasangan nagpadayag nga sila maoy buhat sa usa ka Batid nga Arkitekto.

Busa, tugotan ba niining Batid nga Arkitekto ang tawo sa pagpapha sa tanang tropikal nga kalasangan ug sa paglaglag sa atong yuta? Ang usa ka talagsaong tagna sa Bibliya direktang nagatubag niining pangutanaha. Kini mabasa: “Apan ang mga nasod nangapungot, ug miabot ang imong [sa Diyos] kapungot, ug ang tinudlong panahon . . . sa paglaglag sa manglalaglag sa yuta.”​—Pinadayag 11:18.

Dunay duha ka talagsaong mga butang bahin nianang tagnaa. Una, kini nagpunting sa panahon sa dihang ang tawo sa aktuwal modaot sa entero nga yuta. Sa dihang gisulat kadtong mga pulonga duol sa duha ka libo ka tuig kanhi, ang tawo dili makalaglag sa yuta sama nga sila dili makalupad ngadto sa bulan. Apan karon ginahimo niya kining duha. Ikaduha, ang tagna nagatubag sa pangutana kon bug-os bang laglagon sa tawo ang yuta​—uban sa malanog nga dili!

Ang tawo gihimo sa Diyos aron sa pag-atiman sa yuta ug sa pagtikad niana, dili himoon kining palanas. Sa karaang Israel siya naghatag ug mga limitasyon sa pag-upaw sa lasang nga ginahimo sa iyang katawhan samtang ilang gisulong ang Yutang Saad. (Deuteronomio 20:19, 20) Siya nagsaad nga ang tanang katawhan sa haduol nga umaabot magpuyo nga malinawon uban sa palibot.​—1 Juan 2:17; Jeremias 10:10-12.

Ang Bibliya nagtanyag ug paglaom, paglaom alang sa usa ka panahon sa dihang kultibahon sa tawo ang yuta nga mahimong paraiso imbes buldoseron kini sa pagkahimong disyerto, ayohon kini inay daoton kini, atimanon kini nga may taas ug paglantaw inay mahakogong ut-uton kini alang sa usa ka pamilok nga ganansiya. Ang mga kalasangan adunay umaabot. Ang daotan nga sistema sa mga butang nga maoy naglaglag niini ug ang tibuok yuta walay umaabot.

[Hulagway sa panid 13]

Ang pag-upaw sa lasang dinhi sa Easter Island tingali maoy nagpahinabo sa pagkawagtang sa usa ka sibilisasyon

[Credit Line]

H. Armstrong Roberts