Ikaw Nakonektar—Sa Unsang Paagi?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA HAPON

SA Hapon, ang nasod nga ang mga telepono ingon ka daghan sa mga tawo, kapin sa 300 ka milyong tawag sa telepono ang ginahimo kada adlaw. Ang Hapon nagadawat usab ug mga usa ka milyong internasyonal nga mga tawag sa telepono kada adlaw, ug mga ingon usab niana ka daghang tawag sa telepono ang ginahimo ngadto sa langyawng mga nasod.

Lagmit, naggamit ka usab ug telepono​—ordinaryo man kini o selyular​—halos kada adlaw. Samtang nagkamoderno ang kalibotan, ang pagtawag sa usa ka tawo sa laing kontinente pinaagi sa telepono nahimong usa ka naandang butang alang sa daghang tawo. Apan nahibulong ka ba sukad kon sa unsang paagi nakonektar ang imong telepono ngadto sa telepono sa tawo nga imong gitawgan?

Nakonektar Pinaagi sa Usa ka “Network” sa Telepono

Una sa tanan, ang imong telepono kinahanglang ikonektar ngadto sa usa ka network sa telepono. Kon imong subayon ang linya nga gitaod sa usa ka ordinaryong telepono, kini modala kanimo ngadto sa usa ka pansakanan o usa ka dugtongang kahita, nga gikabit sa linya sa koryente sa imong balay.a Kon ipadayon pa nimo ang pagsubay niini, imong makita nga kining linyaha gikabit ngadto sa usa ka kable, nga diha sa usa ka poste sa koryente o diha sa ilalom sa yuta, nga mopadayon ngadto sa usa ka telephone exchange diha sa lokal nga buhatan sa telepono. Kining telephone exchange, sa baylo, gikabit ngadto sa mas dako pang telephone exchange, sa ingon naporma ang usa ka network sa telepono. Busa sa dihang motawag ka sa usa ka higala sa samang lungsod, usa ka sirkito o koneksiyon nga nagpasa sa mga signal sa tingog ang naporma tali sa imong telepono ug sa telepono sa imong higala pinaagi sa usa ka network.

Unsay kahimtang kon bahin sa selyular nga mga telepono? Sa unsang paagi kini nakonektar? Dinhi, usab, ang prinsipyo susama ra sa ordinaryong telepono. Ang dili makitang “linya,” nga mao ang balod sa radyo, nagkonektar sa imong selyular nga telepono ngadto sa duol nga mobile telephone switching office nga gikonektar sa usa ka network sa telepono. Apan komosta kon makigsulti ka sa usa ka tawo sa laing kontinente?

Mga Kable nga Mitabok sa Kadagatan

Ang pagkonektar pinaagi sa kable sa duha ka kontinente nga gibulag sa dagat maoy usa ka dako kaayong proyekto. Kinahanglanon niini ang pagtaod ug kable nga linibo ka kilometro ang gitas-on ilalom sa dagat ug motabok sa mga trinsera ug mga bukid ilalom sa dagat. Apan, ingon niini ang pagsugod sa telekomunikasyon tali sa matag kontinente. Ang kinaunahang kable sa telepono nga mitabok ilalom sa dagat sa Atlantiko natapos niadtong 1956.b Nagkonektar kini sa Scotland ug Newfoundland ug nagdalag 36 ka sirkito sa telepono. Niadtong 1964 ang unang kable nga mitabok ilalom sa dagat sa Pasipiko gilatid tali sa Hapon ug Hawaii. Kana nga kable nagdalag 128 ka sirkito sa telepono. Ang daghan pang ubang ilalom-sa-dagat nga mga kable misunod dayon, nga nagkonektar sa mga kontinente ug mga pulo.

Unsang matanga sa mga kable ang gipahimutang latas sa salog sa dagat alang sa mga linya sa telepono? Sa sinugdan, ang kasagarang gigamit maoy mga coaxial cable, o mga kable nga may duha ka alambreng tumbaga, ingong tigdalag koryente nga gibulag sa usa ka insulador nga may tumbaga o aluminum nga putos. Ang usa sa kataposang mga kable nga ingon niini gipahimutang niadtong 1976, ug kini makaarang sa pagdalag hangtod sa 4,200 ka sirkito sa tingog. Ugaling, sa katuigang 1980 gigamit na ang fiber-optic nga kable. Ang unang koneksiyon niining matanga sa kable nga nagkonektar sa mga kontinente, nga gipahimutang niadtong 1988, makaarang sa pagdalag 40,000 ka tawag sa telepono sa samang higayon, nga gigamit ang digital nga teknolohiya. Ang kapasidad sa mga kable miuswag sukad niadto. Ang ubang mga kable nga mitabok ilalom sa Dagat Atlantiko makadalag 200 ka milyong sirkito sa telepono!

Sa unsang paagi gipahimutang ang mga kable sa telekomunikasyon ilalom sa dagat? Kini sa pagkatinuod gipahimutang diha sa salog sa dagat ug nagsubay diha niana. Duol sa baybayon, ang kable gisulod sa usa ka solidong kaha nga gipahimutang diha sa usa ka lungag nga kinubkob sa behikulo nga gipaandar pinaagig remote control. Giprotektahan sa kaha ang kable aron dili madaot sa mga angkla o sa mga pukot. Busa kon motawag ka sa imong higala sa laing kontinente pinaagi sa telepono, usa niining mga kableha ang magdala sa imong tingog latas sa kinailadman sa dagat.

Dili Makitang mga Kable Nagkonektar sa Lagyong mga Dapit

Apan, ang kable sa ilalom sa dagat dili mao lamang ang mga paagi sa pagkonektar sa mga kontinente ug mga pulo. Ang dili makitang “linya”​—ang balod sa radyo​—kasagarang gigamit usab. Kining matanga sa balod, nga gitawag usab ug microwave, o gagming nga balod, nagkonektar sa lagyong mga dapit alang sa internasyonal nga mga telekomunikasyon. Sanglit ang gagming nga balod mopanaw nga tul-id sama sa usa ka hiktin nga silaw sa kahayag, makonektar lamang niini ang mga dapit nga maagian sa balod nga walay babag. Tungod sa kurbadong nawong sa yuta, ang mga dapit sa pikas nga bahin sa globo dili direktang makonektar. Busa aron makonektar ang maong lagyong mga dapit, kinahanglanon ang komunikasyon pinaagig satelayt.

Kon ang usa ka satelayt ibutang ibabaw sa ekwetor sa gihabogon nga mga 35,800 kilometros, nga nailhan ingong geostationary nga orbito, ang gidugayon sa paglibot niini sa yuta maoy halos 24 oras​—sama sa gidugayon sa pagtuyok sa yuta. Busa, magpabilin kini sa ibabaw diha sa halos samang rehiyon sa yuta. Sanglit kini nga satelayt makakobre sa rehiyon nga naglangkob sa ikatulo ka bahin sa yuta, ang mga estasyon sa yuta​—mga dapit nga magapasa ug magadawat sa gagming nga mga balod​—niining rehiyona makakomunikar pinaagi sa satelayt. Nan, sa unsang paagi ang duha ka lagyong mga dapit makonektar sa usag usa pinaagi sa satelayt?

Ang usa ka estasyon sa yuta nga makobrehan sa usa ka satelayt magpasag signal sa gagming nga balod ngadto sa satelayt. Gitawag kini ug uplink, o pagpasa ug signal sa itaas. Ang modawat sa balod, nga usa ka radio repeater, o usa ka transponder, nga gimontar diha sa satelayt sa yano mag-usab sa frequency nga mas ubos ug magpasa niini pag-usab ngadto sa yuta aron kini madawat sa laing estasyon. Gitawag kini ug downlink, o pagpasa ug signal sa ubos. Niining paagiha, duha ka estasyon sa yuta nga dili direktang makakomunikar sa usag usa makonektar pinaagi sa dili makitang linya pinaagi sa satelayt.

Ang unang satelayt para sa komersiyal nga mga komunikasyon, ang INTELSAT 1, nga nailhan usab ingong Early Bird, gipalupad niadtong 1965. Karon mga 200 ka satelayt sa komunikasyon, nga ang kadaghanan niini maoy geostationary, ang gigamit, nga nagkonektar sa mga dapit sa tibuok kalibotan. Kini nga mga satelayt gigamit dili lamang alang sa internasyonal nga telekomunikasyon kondili gigamit usab alang sa mga pagsibya sa telebisyon, pagpaniid sa panahon, ug ubang mga katuyoan. Kay adunay daghang transponder, ang maong mga satelayt makatagana ug daghang channel nga mga sirkito. Pananglitan, ang Early Bird makapasag usa ka channel nga sirkito sa telebisyon ug 240 ka sirkito sa telepono sa samang higayon. Ang INTELSAT VIII nga serye, nga gigamit sukad sa 1997, makatagana ug tulo ka pagsibya sa telebisyon ug hangtod sa 112,500 ka sirkito sa telepono sa samang higayon.

Makahibalo Ka ba Kon Hain Ka Nakonektar?

Kining tanang kausaban nagpabarato pag-ayo sa internasyonal nga mga tawag sa telepono. Tingali makahimo ka na karon sa pagtawag kanunay sa imong mga higala o mga membro sa pamilya sa laing kontinente. Sa unsang paagi makahibalo ka kon nakonektar ka ba sa usa ka kable ilalom sa dagat o sa usa ka satelayt?

Kon nakonektar ka sa usa ka satelayt, ang gitas-on sa dili makitang linya (nga maglakip sa uplink ug sa downlink) moabot ug mga 70,000 kilometros. Kana halos motumbas sa duha-ka-pilong gilay-on nga paglibot sa yuta. Bisan tuod ang gagming nga mga balod mopanaw nga ingon kakusog sa silaw sa kahayag, ang gidugayon nga magugol niini sa pagkobre sa gilay-on gikan sa usa ka estasyon ngadto sa laing estasyon sa yuta pinaagi sa satelayt maoy halos un-kuwarto sa usa ka segundo. Kini nagpasabot nga ang imong tingog makaabot ngadto sa laing tawo un-kuwarto sa usa ka segundo nga ulahi, ug ingon usab niana ang gidugayon sa pikas nga direksiyon. Busa, adunay sal-ang sa gidugayon nga tunga sa segundo. Kay wala makamatikod niini nga sal-ang sa matag adlaw nga panagsultihay, masinati tingali nimo nga halos magkadungan kamo sa pagsulti. Kon nakamatikod ka niini, mahimong kini usa ka timailhan nga ikaw nakonektar pinaagi sa satelayt. Ugaling, kon ikaw motawag sa samang numero sa laing higayon, mahimong dili ka makamatikod ug bisan unsang sal-ang sa panahon. Tungod tingali kini kay ikaw karon nakonektar pinaagi sa fiber-optic nga kable ilalom sa dagat. Ang kapilian kon unsaon pagkonektar kanimo ngadto sa laing bahin sa kalibotan ginahimo sa tago pinaagi sa usa ka makuting network sa telepono.

Ang kabatid ug mga kahago sa daghang tawo gikinahanglan aron mamentinar ang komplikadong sistema sa mga kable sa network sa telepono ilalom sa dagat, mga estasyon sa yuta, ug mga satelayt nga naghatag kanato ug kasayon sa pagpakigkomunikar. Busa sa sunod nga higayon nga motawag ka sa imong higala pinaagi sa telepono, nganong dili hunahunaon ang tanang gihimo sa pagkonektar kanimo?

[Mga footnote]

[Diagram/Mga hulagway sa panid 20, 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MGA BALOD SA RADYO

Uplink

Downlink

[Diagram/Mga hulagway sa panid 20, 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

MGA KABLE ILALOM SA DAGAT

Selyular nga telepono

[Hulagway sa panid 20]

Modernong fiber-optic nga mga kable nga makadalag 200 ka milyong sirkito sa telepono

[Hulagway sa panid 21]

INTELSAT VI nga gitrabaho sa mga tripulante sa Space Shuttle

[Credit Line]

NASA photo

[Hulagway sa panid 21]

Ang mga barko maoy nagpahimutang sa mga kable ug nagmentinar niini

[Credit Line]

Courtesy TyCom Ltd.