TUIG

Ang pangunang Hebreohanong pulong alang sa “tuig,” ang sha·nahʹ, naggikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “sublion; himoon pag-usab” ug, sama sa Gregong katumbas niini nga e·ni·au·tosʹ, kini adunay ideya bahin sa usa ka siklo sa panahon. Dinhi sa yuta ang pagbalik pag-usab sa mga yugto sa panahon maoy dayag nga timaan sa pagkatapos sa tinuig nga mga yugto; ingon man usab, ang mga yugto sa panahon gigamhan sa pagtuyok sa yuta palibot sa adlaw. Busa, ang Maglalalang nagtagana ug pamaagi sa pagsukod sa panahon sumala sa mga tuig pinaagi sa pagpahimutang sa yuta diha sa gitudlong agianan o orbito niini, diin ang ehe (axis) sa yuta naghandag samtang nagpanaw kini palibot sa adlaw. Ang sayon nga paagi sa pagbahin sa tuig ngadto sa mas mugbo nga mga yugto gitagana usab pinaagi sa regular nga mga hugna sa bulan. Kini gipakita diha sa unang mga bahin sa rekord sa Bibliya.​—Gen 1:14-16; 8:22.

Gikan sa sinugdanan, gigamit sa tawo kining gitagana sa Diyos nga mga timailhan sa panahon, nga nagsukod sa panahon pinaagig mga tuig nga gibahinbahin ngadto sa mga bulan. (Gen 5:​1-32) Kadaghanan sa katawhan sa kakaraanan migamit ug tuig nga may 12 ka lunar nga mga bulan. Ang komon nga lunar nga tuig adunay 354 ka adlaw, nga ang mga bulan niini adunay 29 o 30 ka adlaw, depende sa pagtungha sa matag bag-ong bulan. Busa, mas mubo kini ug mga 11¹⁄4 ka adlaw kay sa tinuod nga solar nga tuig nga adunay 365¹⁄4 ka adlaw (365 ka adlaw 5 ka oras 48 minutos ug 46 segundos).

Sa Panahon ni Noe. Sa panahon ni Noe atong nabatonan ang unang rekord sa karaang pagkalkulo sa gitas-on sa tuig. Dayag nga iyang gibahin ang tuig ngadto sa 12 ka bulan nga adunay 30 ka adlaw ang matag usa. Sa Genesis 7:​11, 24 ug 8:3-5 ang “talaan” nga gitipigan ni Noe nagpakita nga ang 150 ka adlaw maoy katumbas sa lima ka bulan. Niini nga asoy direktang gihisgotan ang ikaduha, ikapito, ug ikanapulo nga bulan sa tuig sa Lunop. Dayon, human sa ikanapulo nga bulan ug sa unang adlaw niini, dihay usa ka yugto nga 40 ka adlaw, ingon man usab duha ka yugto nga 7 ka adlaw ang matag usa, o 54 ka adlaw sa katibuk-an. (Gen 8:5-12) Adunay dili usab matino nga panahon tali sa pagpadala sa uwak ug sa unang pagpadala sa salampati. (Gen 8:6-8) Ingon man adunay laing dili-matino nga yugto nga gipaila human sa ikatulo ug kataposang pagpadala sa salampati diha sa Genesis 8:12. Sa misunod nga bersikulo, atong makaplagan nga gihisgotan ang unang adlaw sa unang bulan sa misunod nga tuig. (Gen 8:13) Wala ibutyag kon unsa ang paagi nga gigamit ni Noe o niadtong nauna kaniya aron motakdo sa solar nga tuig ang usa ka tuig nga gilangkoban sa mga bulan nga tag-30 ka adlaw.

Ehipto ug Babilonya. Sa karaang Ehipto ang tuig gilangkoban sa 12 ka bulan nga tag-30 ka adlaw, ug gidugangan kini ug lima ka adlaw kada tuig aron motakdo sa solar nga tuig. Ang mga Babilonyanhon, sa laing bahin, misunod sa lunar nga tuig apan midugang ug ika-13 nga bulan, nga gitawag ug Veadar, sa ubang mga tuig aron ang mga yugto sa panahon padayon nga motakdo sa mga bulan nga naandang katumbas niini. Ang maong tuig gitawag nga lunisolar o bound year ug dayag nga usahay mas mubo ug usahay mas taas kay sa tinuod nga solar nga tuig, depende kon ang lunar nga tuig adunay 12 o 13 ka bulan.

Ang Metonikong Siklo. Miabot ang panahon nga naugmad ang sistema sa pagdugang ug ika-13 nga bulan sa pito ka higayon sa matag 19 ka tuig, nga naghatag ug halos parehong resulta sa 19 ka tinuod nga solar nga mga tuig. Kini nga siklo gitawag ug Metonikong siklo nga gisunod sa ngalan sa Gregong matematiko nga si Meton sa ikalimang siglo W.K.P.

Mga Hebreohanon. Ang Bibliya wala mag-ingon kon mao ba kini ang sistema nga gigamit sa mga Hebreohanon sa sinugdan aron motakdo ang ilang lunar nga tuig sa solar nga tuig. Sanglit ang gitalang mga ngalan sa ilang lunar nga mga bulan maoy mga ngalan nga gipasukad sa yugto sa panahon, kini nagpakita nga sila adunay gihimong sistema sa pagpatakdo sa maong mga tuig. Kaduha sa matag tuig ang sentro sa adlaw motadlas sa ekwetor, ug nianang mga panahona ang adlaw ug gabii parehog gitas-on bisan diin (mga 12 oras nga kahayag ug 12 oras nga kangitngit). Kining duha ka panahon gitawag nga equinox sa tingpamulak ug equinox sa tinghunlak. Kini mahitabo sa mga Marso 21 ug ingon man sa mga Septiyembre 23 sa matag tuig sa atong presenteng kalendaryo. Kini nga mga equinox makatabang gayod sa pag-ila kon ang lunar nga mga bulan nauna na kaayo sa nalangkit nga mga yugto sa panahon ug sa ingon magsilbing giya sa paghimog gikinahanglang pagpasibo pinaagig pagdugang ug ika-13 nga bulan.

Sa unang panahon, ang pag-ihap sa mga tuig maoy sukad sa tinghunlak ngadto sa sunod nga tinghunlak, diin ang unang bulan magsugod sa mga tungatunga sa atong presenteng bulan sa Septiyembre. Kini mosibo sa Hudiyohanong tradisyon nga ang paglalang sa tawo nahitabo sa tinghunlak. Sanglit girekord sa Bibliya ang panuigon ni Adan pinaagig mga tuig (Gen 5:3-5), makataronganon nga ang pag-ihap magsugod sa panahon sa paglalang kaniya, ug kon kini nahitabo gayod sa tinghunlak, kini labing menos magpatin-aw kon nganong sa karaang panahon ang ilang bag-ong tuig nagsugod nianang panahona. Dugang pa, ang maong tuig mohaom gayod sa panahon diin ang mga tawo puliki sa ilang buluhaton maylabot sa agrikultura, ilabina nianang bahina sa yuta diin nanimuyo ang mga tawo sa wala pa ang Lunop ug wala madugay human niini. Ang tuig matapos sa dihang moabot ang yugto sa kataposang pagpangani ug magsugod sa dihang himoon ang pagdaro ug pagpugas ug binhi sa unang bahin sa atong bulan sa Oktubre.

Ang sagrado ug ang sekular nga tuig. Giusab sa Diyos ang pagsugod sa tuig sa nasod sa Israel sa panahon sa ilang Pagpanggula gikan sa Ehipto, ug giingnan sila nga kinahanglang kini magsugod sa bulan sa Abib, o Nisan, sa tingpamulak. (Ex 12:1-14; 23:15) Apan ang tinghunlak sa tuig nagpadayon nga mao ang sinugdanan sa ilang sekular o agrikultural nga tuig. Busa, sa Exodo 23:​16, ang Pista sa Pagpanghipos sa mga Abot, nga gisaulog sa tinghunlak sa bulan sa Etanim, ang ikapitong bulan sa sagradong kalendaryo, gihisgotan ingong gisaulog sa “hinapos sa tuig” ug sa Exodo 34:22 ingong sa “pagbanos sa tuig.” Sa susama, ang mga regulasyon maylabot sa mga tuig sa Tinghugyaw nagpakita nga kini nagsugod sa tinghunlak nga bulan sa Etanim.​—Lev 25:8-18.

Ang Hudiyong historyador nga si Josephus (sa unang siglo K.P.) nag-ingon nga ang sagradong tuig (nga nagsugod sa tingpamulak) gigamit maylabot sa relihiyosong mga pangilin apan ang orihinal nga sekular nga tuig (nga nagsugod sa tinghunlak) padayong gigamit maylabot sa pagpamaligya, pagpamalit, ug sa ubang ordinaryong mga kalihokan. (Jewish Antiquities, I, 81 [iii, 3]) Kining duha ka sistema, usa ka sagrado ug usa ka sekular nga tuig, ilabinang nailado sa yugto human sa pagkadestiyero sa dihang nakagawas na ang mga Hudiyo gikan sa Babilonya. Ang unang adlaw sa Nisan, o Abib, mao ang sinugdanan sa sagradong tuig, ug ang unang adlaw sa Tisri, o Etanim, mao ang sinugdanan sa sekular nga tuig. Busa, ang unang bulan sa sagradong kalendaryo mao ang ikapitong bulan sa sekular nga kalendaryo ug ang unang bulan sa sekular nga kalendaryo mao ang ikapitong bulan sa sagradong kalendaryo.​—Tan-awa ang KALENDARYO.

Ang kalangkitan sa kalendaryo ug mga pista. Ang pangunang mga hitabo sa matag tuig mao ang tulo ka dagkong mga panahon sa kapistahan nga gisugo ni Jehova nga Diyos: Ang Paskuwa (nga sundan sa Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo) sa Nisan 14; ang Pista sa mga Semana, o Pentekostes, sa Sivan 6; ug ang Pista sa Pagpanghipos sa mga Abot (nga unhan sa Adlaw sa Pagtabon-sa-Sala) sa Etanim 15-21. Ang Pista sa mga Tinapay nga Walay Igpapatubo kadungan sa pagpangani sa sebada, ang Pentekostes kadungan sa pag-ani sa trigo, ug ang Pista sa Pagpanghipos sa mga Abot kadungan sa katibuk-ang pagpangani sa hinapos sa agrikultural nga tuig.

Ang mga tuig nga Igpapahulay ug mga tuig sa Tinghugyaw. Ubos sa pakigsaad sa Balaod ang matag ikapitong tuig maoy usa ka tuig sa bug-os nga pagpahulay alang sa yuta, usa ka tuig nga Igpapahulay. Ang yugto o semana sa pito ka tuig gitawag nga usa ka “igpapahulay nga mga tuig.” (Lev 25:2-8) Ang matag ika-50 nga tuig maoy usa ka Tinghugyaw nga tuig sa pagpahulay, diin ang tanang Hebreohanong mga ulipon hatagan ug kagawasan ug ang tanang gipanag-iya nga yutang panulondon igauli ngadto sa orihinal nga mga tag-iya niini.​—Lev 25:10-41; tan-awa ang IGPAPAHULAY, TUIG NGA.

Paagi sa pag-ihap sa pagmando sa mga hari. Sa mga rekord sa kasaysayan, naandan na didto sa Babilonya ang pag-ihap sa mga tuig sa pagmando sa usa ka hari ingong bug-os nga mga tuig, nga magsugod sa Nisan 1. Ang mga bulan nga ang hari lagmit nagsugod sa aktuwal nga pagmando sa dili pa ang Nisan 1 giisip nga mao ang iyang tuig sa paglingkod sa trono, apan diha sa kasaysayan kini giihap o gilakip sa bug-os nga mga tuig sa pagmando sa hari nga nag-una kaniya. Pinasukad sa Hudiyohanong tradisyon, kon kini nga sistema ang gisunod sa Juda, nan, sa dihang gihisgotan sa Bibliya nga ang matag usa nila ni Haring David ug ni Haring Solomon naghari sulod sa “kap-atan ka tuig,” atong masabot nga ang ilang mga paghari mikobre ug bug-os 40-ka-tuig nga mga yugto.​—1Ha 1:39; 2:​1, 10, 11; 11:42.

Diha sa Tagna. Diha sa tagna ang pulong nga “tuig” sagad gigamit sa linain nga diwa ingong katumbas sa 360 ka adlaw (12 ka bulan nga may 30 ka adlaw ang matag bulan). (Pin 11:​2, 3) Gitawag usab kini nga usa ka “panahon” ug usahay simbolikong gihawasan sa “adlaw.”​—Pin 12:​6, 14; Eze 4:​5, 6.