SARGON

[gikan sa Akadianhon, nga nagkahulogang “Ang Hari Lehitimo”].

Ang manununod ni Salmaneser V ingong hari sa Asirya. Ang mga historyador naghisgot kaniya ingong si Sargon II. Ang usa ka mas unang hari, dili sa Asirya, kondili sa Babilonya ginganlan ingong si Sargon I.

Ang ngalang Sargon kas-a ra hisgoti diha sa rekord sa Bibliya. (Isa 20:1) Sa sayong bahin sa katuigang 1800 ang paghisgot kaniya diha sa Bibliya sagad gisalikway sa mga kritiko ingong dili bililhon sa kasaysayan. Apan, sukad sa 1843 ang arkeolohikanhong mga pagpangubkob nakadiskobre sa mga kagun-oban sa iyang palasyo sa Khorsabad ug sa kinulit nga mga rekord sa iyang harianong mga talaan sa kasaysayan.​—HULAGWAY, Tomo 1, pp. 955, 960.

Sa iyang mga talaan sa kasaysayan si Sargon nangangkon: “Gilikosan ug gidaog ko ang Samaria (Sa-me-ri-na).” (Ancient Near Eastern Texts, giedit ni James B. Pritchard, 1974, p. 284) Apan mopatim-aw nga usa lang kana ka mapasigarbohong pangangkon ni Sargon o niadtong nagtinguha sa paghimaya kaniya, nga niana ang kalamposan sa gisundang magmamando gipasidungog alang sa bag-ong monarko. Usa ka Babilonyanhong cronica nga mas neyutral ang nag-ingon labot kang Salmaneser V: “Siya naglaglag sa Samaria.” (Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, 1975, p. 73) Ang Bibliya, sa 2 Hari 18:​9, 10, yanong nag-ingon nga si Salmaneser ‘naglikos’ sa Samaria ug nga “ilang nabihag kini.” Itandi ang 2 Hari 17:1-6 nga nag-ingong si Salmaneser nga hari sa Asirya nagpahamtang ug tributo kang Oseas nga hari sa Samaria ug dayon nag-ingon nga sa ulahi “ang hari sa Asirya nagbihag sa Samaria.”

Ang mga inskripsiyon nga nag-asoy kang Sargon nag-ilustrar sa kabuangan sa pagpakitag dakong pagsalig sa karaang sekular nga mga rekord, bisan hangtod sa punto nga ipakasama ang bili niini sa rekord sa Bibliya. Human molingkod sa trono si Sargon, ang mga Babilonyanhon ubos ni Merodak-baladan mialsa, nga may pagpaluyo sa Elam. Si Sargon nakiggubat kanila didto sa Der apan dayag nga wala makapukgo sa pag-alsa. Ang mga inskripsiyon ni Sargon nagpakita kaniya nga nangangkon sa usa ka bug-os nga kadaogan sa pagpakiggubat, apan ang Babilonyanhong Cronica nag-ingon nga gipildi sa mga Elamihanon ang mga Asiryanhon, ug ang usa ka teksto ni Merodak-baladan nanghambog nga iyang ‘napukan ang Asiryanhong kasundalohan ug nagdugmok sa ilang mga hinagiban.’ Ang librong Ancient Iraq nag-ingon: “Makalingaw nga detalye: Ang inskripsiyon ni Merodak-Baladan nakaplagan sa Nimrud, diin gikuha kini ni Sargon gikan sa Uruk . . . , ug diha niana nga siyudad iyang giilisdan kini ug usa ka silindro nga kulonon nga naundan sa iyang kaugalingon ug, siyempre, lahi ra kaayo nga bersiyon sa hitabo. Kini nagpakita nga ang politikanhong propaganda ug ang mga paagi sa ‘bugnawng gubat’ dili maoy iya lang sa atong panahon.”​—Pinaagi ni G. Roux, 1964, p. 258.

Si Sargon mas nagmalamposon batok sa usa ka panag-abin nga giporma sa mga hari sa Hamat ug Damasco ug sa ubang mga kaalyado, nga nakadaog batok kanila diha sa usa ka gubat didto sa Karkar sa Suba sa Orontes. Ang 2 Hari 17:​24, 30 nagtala sa mga tawo nga gikan sa Hamat nga lakip niadtong kinsa gipapuyo sa “hari sa Asirya” diha sa mga siyudad sa Samaria puli sa gidestiyerong mga Israelinhon.

Sumala sa mga rekord ni Sargon, sa iyang ikalimang tuig iyang giatake ug gibuntog ang Carkemis, usa ka siyudad nga mahinungdanon sa komersiyo ug sa militar sa ibabaw nga Suba sa Euprates. Misunod ang naandan nga Asiryanhong paagi sa paghingilin sa mga molupyo sa siyudad ug sa pagpuli kanila pinaagi sa langyawng mga tawo. Sa pasidaan ni Isaias labot sa hulga sa Asirya (Isa 10:5-11), ang Carkemis, lakip ang Hamat ug ang ubang mga siyudad, gihisgotan ingong usa ka pananglitan sa malaglagong gahom sa Asirya. Sa ulahi, si Sargon nagtaho sa pagpapuyo sa mga tribong Arabo ingong mga kolonista sa Samaria.​—Ancient Near Eastern Texts, pp. 285, 286.

Ang mga rekord sa Asirya nag-asoy nga ang hari sa Asdod nga si Azuri miapil sa rebelyosong panagkunsabo batok sa yugo sa Asirya ug nga si Sargon nagtangtang kaniya, ug nagpalingkod sa manghod nga lalaki ni Azuri puli kaniya. Misunod ang laing pag-alsa, ug giatake ni Sargon ang Filistia ug “gilikosan ug gibuntog ang mga siyudad sa Asdod, Gat . . . (ug) Asdudimmu.” (Ancient Near Eastern Texts, p. 286) Dayag nga niining bahina nga ang rekord sa Bibliya laktod nga naghisgot sa ngalan ni Sargon diha sa Isaias 20:1.

Human niini, gipugos ni Sargon si Merodak-baladan sa pagpahawa sa Babilonya ug giilog ang siyudad. Diha sa usa ka inskripsiyon ang ngalan ni Sargon gitala ingong hari sa Babilonya sulod sa yugto nga lima ka tuig.

Tungod sa agresibong paghari ni Sargon nakab-ot sa Asiryanhong Imperyo ang usa ka bag-ong kinatayuktokan nga gahom ug nakapatungha sa kataposang dako nga Asiryanhong dinastiya. Ang mga historyador nagpasidungog kang Sargon sa 17 ka tuig nga pagmando. Sanglit siya gituohan nga nagsugod sa iyang pagmando sa pagkapukan o wala madugay human sa pagkapukan sa Samaria sa ikaunom nga tuig ni Ezequias (2Ha 18:10), ug sanglit ang iyang anak nga lalaki ug manununod sa trono nga si Senakerib misulong sa Juda sa ika-14 nga tuig ni Ezequias (2Ha 18:13), ang 17-ka-tuig nga pagmando ni Sargon posible lamang kon si Senakerib maoy kaubang magmamando sa panahon sa iyang pag-atake sa Juda. Lagmit gayod nga sayop ang panglantaw sa mga historyador. Sila dili gayod makasalig sa mga listahan nga eponym o mga listahan sa mga ngalan aron matino kini nga mga paghari, ingon sa gipakita diha sa artikulo nga KRONOLOHIYA. Gihisgotan usab diha niana ang katibuk-ang pagkadili-kasaligan sa Asiryanhong mga eskriba ug ang ilang batasan sa “pag-usab” sa lainlaing mga edisyon sa mga talaan sa kasaysayan aron ipahiuyon sa garbo sa magmamando.

Sa panahon sa iyang paghari gitukod ni Sargon ang usa ka bag-ong kaulohang siyudad nga mga 20 km (12 mi) sa AS sa Nineve, duol sa presenteng adlaw nga balangay sa Khorsabad. Sa usa ka bag-ong dapit iyang gitukod ang siyudad nga gitawag ug Dur Sharrukin (nga tingali gitawag ug Sargonsburg) ug gihimo ang 200-ka-lawak nga harianong palasyo diha sa usa ka habog nga patukoranan nga 7.5 m (25 p) ang gitas-on ug nagkobre ug luna nga duolan sa 10 ekt (25 akre). Ang dagko kaayong mga torong baka nga pak-an ug may ulo sa tawo nagbantay sa entrada sa palasyo, nga ang usa ka paris maoy mga 5 m (16 p) ang gitas-on. Ang mga bungbong gidayandayanan ug mga dibuho ingon man usab sa mga linilok nga nagpakita sa iyang mga pagpakiggubat ug mga kalamposan, nga ang bug-os luna sa bungbong nga giokupar niini nga mga linilok motumbas sa katibuk-ang distansiya nga mga 2.5 km (1.5 mi). Diha sa usa sa iyang mga inskripsiyon si Sargon miingon: “Alang kanako, si Sargon, kinsa nagpuyo niini nga palasyo, hinaot siya [nga mao, ang diyos nga si Asur] magtakda alang kanako ug hataas nga kinabuhi, mahimsog nga panglawas, kasadya sa kasingkasing, kalipay sa kalag, ingong akong kapalaran.” (Ancient Iraq, p. 262) Apan gipakita sa mga rekord nga usa ka tuig o kapin pa human sa inagurasyon sa palasyo, si Sargon gipatay, ang paagi sa pagpatay kaniya wala matino. Ang iyang anak nga lalaki nga si Senakerib mipuli kaniya.