ARKA

1. Ang arka ni Noe mao ang gitagana sa pagluwas sa mga katigulangan sa tanang katawhan gikan sa tibuok-yutang Lunop niadtong 2370-2369 W.K.P. (Tan-awa ang LUNOP; NOE.) Si Noe gihatagan ni Jehova ug detalyadong instruksiyon bahin sa gidak-on, porma, disenyo alang sa agianan sa kahayag ug sa bentilasyon, ug sa mga materyales nga gamiton sa pagtukod niini.​—Gen 6:14-16.

Disenyo ug Gidak-on. Ang arka (Heb., te·vahʹ; Gr., ki·bo·tosʹ) maoy usa ka rektanggulo nga samag kaban nga sakayan nga lagmit eskinado ug lapad ang ilalom nga bahin. Dili kinahanglan nga linginon ang ilalom nga bahin niini o patalinis ang dulong aron kusog modagan diha sa tubig; kini wala magkinahanglan ug panimon; gikinahanglan lamang nga kini dili masuphan ug tubig ug magpabiling maglutaw. Ang sakayan nga ingon niinig porma dili daling matarog, dili daling matikyaob, ug ang espasyo niini nga makargahan mas dako ug mga un-tersiya kay sa komon nga mga barko. Dihay usa ka pultahan nga gihimo sa kilid sa arka para sa pagkarga ug pagdiskarga.

Ang arka maoy 300 ka maniko ang gitas-on, 50 ka maniko ang gilapdon, ug 30 ka maniko ang gihabogon. Kon kalkulahon ang maniko ingong 44.5 sm (17.5 pul.) (giisip sa uban nga ang karaang maniko maoy halos 56 o 61 sm), ang arka mosukod ug 133.5 m por 22.3 m por 13.4 m (437 p 6 pul. × 72 p 11 pul. × 43 p 9 pul.), halos katunga sa gitas-on sa barkong Queen Elizabeth 2. Kini nga proporsiyon sa gitas-on ug gilapdon (6 por 1) gigamit sa modernong mga arkitekto sa dagat. Busa sa katibuk-an ang banabana nga gidak-on sa arka maoy mga 40,000 ku m (1,400,000 ku p). Walay nahibaloan nga sakayang pangkargamento sa karaang mga panahon ang susamag gidak-on sa arka. Kay gipalig-on sa sulod pinaagi sa pagdugang ug duha ka andana, ang tulo ka andana niini may katibuk-ang espasyo nga mga 8,900 m kwd (96,000 p kwd).

“Magbuhat ka ug tsoʹhar [atop; o, bentana] sa arka,” giingnan si Noe. (Gen 6:16) Dili gayod tin-aw kon unsa kini o kon giunsa kini pagbuhat. Ang pipila ka eskolar nagtuo nga ang tsoʹhar may kalabotan sa kahayag ug busa kini ilang gihubad nga “bentana” (KJ, Mo), “kahayag” (AS, JP), “usa ka dapit alang sa kahayag” (Ro). Apan, ang uban naglangkit sa tsoʹhar sa ulahing Arabiko nga lintunganayng pulong nga nagkahulogang “likod (sa kamot),” “bukobuko (sa usa ka mananap),” “andana (sa usa ka barko),” nga mao, ang bahin nga wala mosangyad sa yuta o sa tubig, ug tungod niana kini gihubad nga “atop.” (AT, RS, JB) Gisultihan si Noe nga kini nga tsoʹhar kompletohon “hangtod sa usa ka maniko pataas.”​—Gen 6:16.

Busa, lagmit nga ang tsoʹhar gihimo aron sa pagtaganag igong kahayag ug bentilasyon, dili lamang usa ka “lilianan” nga usa ka maniko-kuwadrado, apan maoy usa ka gawang nga usa ka maniko ang gihabogon duol sa atop ug naglibot sa upat ka kiliran nga ang katibuk-ang sukod niini maoy halos 140 m kwd (1,500 p kwd). Sa laing bahin, bisan tuod adunay igong gawang alang sa bentilasyon ubos sa atop o sa ubang bahin, ang atop lagmit nga pahandag ug diyutay. Mahitungod niini nga posibilidad, si James F. Armstrong misulat diha sa Vetus Testamentum (Leiden, 1960, p. 333): “Ang prase nga ‘hangtod sa usa ka maniko pataas nga imo kining kompletohon’ lisod sabton kon ang sohar hubaron ingong ‘kahayag (= bentana)’ o bisan ingong ‘(lapad) nga atop’. Apan, kon ibutang nato nga ang atop maoy pahandag, ang ‘usa ka maniko pataas’ mahimong magtumong sa distansiya tali sa bubongan sa atop ug sa gisanggaan niini nga tumoyng bahin sa bungbong. Sa modernong mga termino sa arkitektura, ang ‘usa ka maniko’ mao ang gihabogon sa mga pindulon nga tali niana ipatong ang bubongan. . . . Sumala sa argumento nga gipresentar, ang atop sa arka ni Noe gisabot ingong adunay upat ka porsiyento nga paghandag (1 ka maniko pataas ​— 25 ka maniko gikan sa bungbong hangtod sa bubongan), nga igo gayong makaagos ang ulan.”

Kon unsay gamiton sa paghimo niining dako kaayong arka gipatin-aw ni Jehova: “Paghimo alang kanimo ug usa ka arka gikan sa kahoyng salongon [sa literal, mga kahoy nga gopher].” (Gen 6:14) Kining kahoyng salongon nga giingon dinhi gituohan sa uban nga mao ang sipres o ang usa ka kahoy nga susama niini. Nianang dapita sa kalibotan ang gitawag karon nga sipres daghan kaayo; kini ilabinang gigamit sa mga Fenicianhon ug ni Alejandrong Bantogan sa paggama ug mga barko, sama sa paggamit niini hangtod sa presenteng panahon; ug kini ilabinang makalahutay sa tubig ug dili daling madunot. Ang mga pultahan ug mga poste nga hinimo sa sipres gitaho nga milungtad ug 1,100 ka tuig. Dugang pa, si Noe giingnan dili lamang sa pagbulit sa dinugtongan niini kondili ‘bulitan ang arka ug alkitran sa sulod ug sa gawas.’​—Tan-awa ang ASPALTO.

Daghan ug Ikakarga. Ang gitala nga isakay sa arka daghan kaayo. Gawas kang Noe, iyang asawa, iyang tulo ka anak nga lalaki, ug ilang mga asawa, ang buhing mga linalang “sa matag matang sa unod, nga tinagurha,” kinahanglang isulod sa arka. “Laki ug baye kini sila. Sa naglupad nga mga linalang sumala sa ilang mga matang ug sa anad nga mga hayop sumala sa ilang mga matang, sa tanang nagalihok nga mga mananap sa yuta sumala sa ilang mga matang, nga tinagurha manulod nganha kanimo aron sa pagtipig kanila nga buhi.” Sa mahinlo nga mga mananap ug mga langgam, pito sa matag matang ang isulod. Kinahanglang magpondo usab sa sulod ug daghan ug nagkadaiyang pagkaon alang sa tanan niini nga mga linalang, nga makasapar sa kapin sa usa ka tuig.​—Gen 6:18-21; 7:​2, 3.

Ang “mga matang” sa mga hayop nga gipili nagtumong sa dayag ug dili-mausab nga mga kinutbanan o mga limitasyon nga gilatid sa Maglalalang, nga sulod niana nga mga kinutbanan ang mga linalang makahimo sa pagpaliwat “sumala sa ilang mga matang.” Gibanabana sa pipila nga ang ginatos ka linibong mga espisye sa mga hayop karon mahimong pakunhoron ngadto sa pipila na lamang ka pamilya nga “mga matang”​—ang kabayo nga matang ug ang baka nga matang maoy duha ka pananglitan. Ang mga kinutbanan sa pagpaliwat sumala sa “matang” nga giestablisar ni Jehova dili mahimong lapason. Maylabot niini, ang pipila ka tigdukiduki nag-ingon nga, kon dihay bisan 43 ka “matang” sa sus-ang hayop, 74 ka “matang” sa langgam, ug 10 ka “matang” sa reptilya diha sa arka, sila makapatungha na sa lainlaing espisye nga atong nailhan karong adlawa. Ang uban nagbanabana gani nga 72 ka “matang” sa upat-ug-tiil nga mga hayop ug kubos sa 200 ka “matang” lamang sa langgam ang gikinahanglan. Ang daghang matang sa mga hayop nga nailhan karong adlawa lagmit naggikan sa pagpaliwat sa pipila lamang ka “matang” human sa Lunop. Kini gipamatud-an sa pagtungha sa daghan kaayong matang sa mga tawo​—mubo, taas, tambok, niwang, nga may lainlaing kolor sa buhok, mata, ug panit​—nga ang tanan naggikan sa usa lamang ka banay ni Noe.

Kini nga banabana daw gamay ra kaayo para sa uban ilabina tungod kay ang reperensiya sama sa The Encyclopedia Americana nagpakita nga adunay kapin sa 1,300,000 ka espisye sa mga hayop. (1977, Tomo 1, pp. 859-873) Bisan pa niana, kapin sa 60 porsiyento niini maoy mga insekto. Sa pagpakunhod pa niini nga gidaghanon, sa 24,000 nga mga ampibiano, reptilya, langgam, ug mga hayop nga sus-an, 10,000 ang langgam, 9,000 ang reptilya ug ampibiano, nga kadaghanan niini mahimong mabuhi sa gawas sa arka, ug 5,000 lamang ang hayop nga sus-an, lakip ang mga balyena ug mga lumod nga lagmit usab nga gibilin sa gawas sa arka. Ang ubang mga tigdukiduki nagbanabana nga aduna lamay mga 290 ka espisye sa mga hayop nga sus-an diha sa mamala nga mas dako kay sa karnero ug mga 1,360 nga mas gamay kay sa ilaga. (The Deluge Story in Stone, ni B. C. Nelson, 1949, p. 156; The Flood in the Light of the Bible, Geology, and Archaeology, ni A. M. Rehwinkel, 1957, p. 69) Busa, bisan pa kon ang pagbanabana ipasukad niining gipadako nga gidaghanon, sayon ra nga masulod sa arka ang matag paris sa tanan niini nga mga hayop.

Lima ka bulan human magsugod ang Lunop, “ang arka nahiluna diha sa kabukiran sa Ararat,” lagmit nga dili sa kinatayuktokan (nga halos 5,165 m; 16,950 p) kondili sa usa ka nahiangayng dapit diin ang matag usa nga anaa sa sulod makapuyo nga komportable sulod sa pipila pa ka bulan. Sa kataposan, human sa usa ka tuig ug napulo ka adlaw sukad sa pagsugod sa Lunop, ang pultahan giablihan pag-usab ug ang tanan nga didto sa sulod nanganaog.​—Gen 7:11; 8:​4, 14.

Ang mga pangangkon nga may mga bahin sa arka nga nakaplagan wala pa mapamatud-i.

2. Ang gamayng kahon diin gitagoan ni Jokebed ang iyang tulo-ka-bulan nga “ambongan” nga anak nga sa ulahi ginganlan ug Moises, ug nga nakaplagan sa anak nga babaye ni Paraon taliwala sa mga tangbo sa tampi sa Nilo. Kini nga arka o kahon (Heb., te·vahʹ) maoy ginama sa papiro ug gibulitan ug aspalto ug bulitik aron dili masuphan ug tubig.​—Ex 2:2-4, 10, ftn sa Rbi8; 6:20.

3. Ang sudlanan nga ginama sa kahoyng akasya diin ang ikaduhang mga papan nga bato sa Balaod nga gihatag kang Moises didto sa Bukid sa Sinai, sa kasamtangan, gitipigan hangtod nga ang arka sa pamatuod nagama mga pipila ka bulan sa ulahi. (Deu 10:1-5) Ang Hebreohanong pulong nga ʼarohnʹ, nga gihubad nga “arka” sa Deuteronomio 10:​1-5, sa ubang teksto gihubad nga “lungon” (Gen 50:26) ug “kahon.”​—2Ha 12:​9, 10, ftn sa Rbi8; 2Cr 24:​8, 10, 11.

4. Tan-awa ang ARKA SA PAKIGSAAD.