DANIEL

[Ang Akong Maghuhukom Mao ang Diyos].

1. Ikaduhang anak nga lalaki ni David, nga natawo kaniya didto sa Hebron pinaagi kang Abigail. (1Cr 3:1) Gitawag siya ug Kileab sa 2 Samuel 3:3. Sa dihang gipatay ang panganay nga si Amnon, mahimong gibati niya nga siya maoy sunod nga mahimong hari human kang David, apan walay gihisgotan nga pagpangilog, nga nagpasabot nga iyang gitahod ang hinatag-sa-Diyos nga pagtudlo kang Solomon o kaha siya unang namatay kay sa iyang amahan.

2. Usa ka talagsaong manalagna ni Jehova sa tribo ni Juda. Ang magsusulat sa basahon nga nagdala sa iyang ngalan. Diyutay lang ang nasayran sa sayong bahin sa iyang kinabuhi, apan siya naghisgot nga siya gidala sa Babilonya, lagmit ingong usa ka tin-edyer nga prinsipe, lakip sa ubang mga kaliwat nga harianon ug sa mga hamili. (Dan 1:3-6) Kini maoy sa ikatulong tuig ni Jehoiakim (ingong hari nga tighatag ug tributo sa Babilonya), diin kini nga ikatulong tuig nagsugod sa tingpamulak sa 618 W.K.P. (Dan 1:1) Human sa makauulawng kamatayon ni Jehoiakim, si Jehoiakin nga iyang anak nga lalaki ang nagmando sulod sa pipila ka bulan sa wala pa mosurender. Sayo sa 617 W.K.P., si Jehoiakin ug ang ubang “kadagkoan,” maingon man ang batan-ong si Daniel (2Ha 24:15), gidalang bihag ni Nabucodonosor.

Ilalom sa Pagmando sa Babilonya. Samtang daghang destiyero ang gipapuyo daplin sa suba sa Kebar sa gawas sa siyudad sa Babilonya, si Daniel ug ang iyang tulo ka kauban gipili aron modawat ug linaing pagbansay sa mga sinulat ug sa pinulongan sa mga Caldeanhon aron sangkapan sila alang sa pag-alagad sa kagamhanan. Subay sa kostumbre, gihatagan sila ug Babilonyanhong mga ngalan, ang kang Daniel maoy Beltesazar, pinasukad sa ngalan sa diyos ni Nabucodonosor. (Dan 1:7; 4:8; tan-awa ang BELTESAZAR.) Kay dili buot mahugawan pinaagi sa mga pagkaon nga gitagana, nga tingali naglakip sa pipila nga gidili sa Moisesnong Balaod o nahugawan tungod sa paganong mga rituwal, siya mihangyo nga ang ilang pagkaon maoy mga utanon ug tubig lamang. Si Jehova nga Diyos naghatag kanila ug “kahibalo ug hait nga salabotan sa tanang sinulat ug kaalam; ug si Daniel adunay pagsabot sa tanang matang sa mga panan-awon ug sa mga damgo.” (Dan 1:17) Gisusi sa hari human sa tulo ka tuig, sila nakaplagan nga “napulo ka pilo nga mas maayo kay sa tanang salamangkerong saserdote ug mga diwatahan nga diha sa tibuok niyang gingharian.”​—Dan 1:20.

Si Daniel nagpadayon sa pag-alagad sa palasyo hangtod nga napukan ang Babilonya. Sa Daniel kapitulo 1, bersikulo 19, gihisgotan nga ang iyang tulo ka kauban usab “nagpadayon sa pagbarog atubangan sa hari” (sa Babilonya). Wala hisgoti kon buhi pa ba sila ug padayong naghupot niana nga katungdanan hangtod nga napukan ang Babilonya, apan si Daniel buhi pa; ug human niini didto siya sa Persianhong palasyo hangtod sa labing menos ikatulong tuig ni Ciro.​—Dan 10:1.

Mga damgo ni Nabucodonosor. Sa ikaduhang tuig ni Nabucodonosor (lagmit sukad sa pagkalumpag sa Jerusalem sa 607 W.K.P.), siya dihay usa ka damgo nga ‘nakasamok sa iyang espiritu.’ Sanglit ang tanang maalamon nga mga tawo wala makabutyag niini, si Daniel miatubang sa hari ug dili lamang kay nagbutyag kaniya sa damgo kondili, pinaagi sa pagpadayag sa Diyos, nagbadbad usab sa kahulogan niini, sa ingon nagluwas sa iyang kaugalingon ug sa ubang maalamong mga tawo gikan sa kamatayon. Kini nagtukmod kang Nabucodonosor sa paghimo kang Daniel nga “magmamando sa tanang sakop nga distrito sa Babilonya ug pangulong prepekto sa tanang maalamon nga mga tawo.” (Dan 2:48) Ang iyang tulo ka kauban nakadawat ug hataas nga mga katungdanan sa gawas sa palasyo, samtang si Daniel nag-alagad sa palasyo sa hari.

Dili tino kon nganong si Daniel wala usab malangkit sa isyu sa integridad nga nasinatian sa iyang mga kauban nga si Sadrak, Mesak, ug Abednego, sa dihang sila gisugo nga simbahon ang bulawang larawan nga gipatindog didto sa Kapatagan sa Dura. (Dan 3) Ang Bibliya walay gisulti bahin niini. Ang binuhatan kanhi ni Daniel ingon man ang iyang pagkamaunongon sa ulahi ngadto sa Diyos bisan atubangan sa kapeligrohan sa kamatayon, sumala sa gihubit sa kapitulo 6, nagtaganag bug-os nga pasalig nga kon didto pa siya niadtong panahona, ug bisan unsa pay kahimtang, si Daniel dili mokompromiso pinaagi sa pagyukbo sa larawan. Dugang pa, gibutyag sa Pulong ni Jehova nga iyang giuyonan si Daniel ingong bug-os nga mahinalaron, ug kini nagtala kaniya uban kang Noe ug Job.​—Eze 14:​14, 20; Mat 24:15; Heb 11:​32, 33.

Sa ulahi si Daniel nagbadbad sa kahulogan sa damgo ni Nabucodonosor maylabot sa dako kaayong kahoy nga giputol ug unya gitugotan nga manalingsing pag-usab, ingong naghawas mismo sa bantogang Babilonyanhong monarko (sa unang katumanan sa tagna). (Dan 4:20-22) Si Nabucodonosor mabuang sulod sa pito ka tuig ug dayon maulian sa hustong pangisip ug mahibalik kaniya ang gingharian. Gipamatud-an ni Nabucodonosor nga natuman nganha kaniya ang damgo nga naggikan sa Diyos kay iyang nakitang haom nga imantala ang panghitabo sa tibuok gingharian.​—Dan 4:​1, 2.

Mga panan-awon. Sa una ug ikatulong tuig ni Belsazar, si Daniel nakadawat ug duha ka panan-awon (Dan kap 7, 8) nga niana ang lainlaing mga mananap naghawas sa sunodsunod nga mga gahom sa kalibotan, nga mitultol sa panahon nga kini puwersadong pagagun-obon ug ang langitnong pagmando igahatag ngadto sa “sama sa anak sa tawo.” (Dan 7:11-14) Dili matino kon si Daniel didto ba gayod sa Susan sa dihang iyang nadawat ang panan-awon nga gitala sa kapitulo 8, o iya bang nakita ang iyang kaugalingon diha sa panan-awon. Mopatim-aw nga sa katuigan human mamatay si Nabucodonosor wala na kaayo gamita si Daniel ingong magtatambag, kon gigamit man ugaling, mao nga ang rayna (tingali ang inahan nga rayna) kinahanglan pang magpahinumdom kang Belsazar bahin kang Daniel sa dihang walay maalamong tawo ang makabadbad sa kahulogan sa makahahadlok nga sinulat sa kamot diha sa bungbong sa palasyo panahon sa mapatuyangon ug mapasipalahong kombira ni Belsazar. Ingon sa gisaad, “ilang gimantala mahitungod [kang Daniel] nga siya mahimong ikatulo nga magmamando sa gingharian,” si Nabonido ingong unang magmamando ug ang iyang anak nga lalaking si Belsazar ingong ikaduha. Nianang gabhiona mismo ang siyudad napukan ngadto sa mga Medianhon ug mga Persianhon, ug si Belsazar gipatay.​—Dan 5:​1, 10-31.

Ilalom sa Medo-Persianhong Pagmando. Panahon sa paghari ni Dario nga Medianhon, si Daniel maoy usa sa tulo ka hataas nga opisyal nga gitudlo ibabaw sa 120 ka satrapa nga maoy magmando sa gingharian. Kay milabaw pag-ayo sa katungdanan diha sa kagamhanan tungod sa pabor sa Diyos, si Daniel hapit na untang ituboy ibabaw sa tibuok gingharian sa dihang ang ubang mga opisyal naglaraw sa pagpatay kaniya tungod sa kasina ug pangabugho. Ang balaod nga ilang giaghat sa hari nga ipakanaog kinahanglang maylabot sa pagsimba ni Daniel sa Diyos, kay gawas niini wala silay makitang sayop kaniya. Ang hari mapanagan-ong mipatuman sa balaod, nga, sumala sa kostumbre, dili na gayod mausab, apan iya gayong gipatambog si Daniel ngadto sa langob sa mga leyon. Tungod sa lig-ong integridad ug pagtuo ni Daniel, gipadala ni Jehova ang Iyang manulonda sa pagluwas kaniya gikan sa baba sa mga leyon. Dayon si Dario nagpahamtang ug hustisya batok sa mga nanagkunsabo, nga nagpapatay kanila pinaagi sa samang mga leyon.​—Dan 6.

Sa unang tuig ni Dario, si Daniel nakasabot sa pagkaduol na sa kataposan sa 70 ka tuig nga pagkaawaaw sa Jerusalem, sumala sa mga sinulat ni Jeremias. (Jer 25:​11, 12) Mapainubsanong giila ni Daniel ang mga sala sa iyang katawhan ug miampo nga pasidlakon unta ni Jehova ang Iyang nawong ibabaw sa biniyaang sangtuwaryo sa Jerusalem. (Dan 9:​1, 2, 17) Siya gitugahan ug usa ka pinadayag pinaagi ni Gabriel, kinsa naghatag kaniya sa tagna bahin sa 70 ka semana nga nagpunting sa tuig sa pag-abot sa Mesiyas. Si Daniel buhi pa nga malipayong nakakita sa pagpamalik sa mga Hudiyo ilalom ni Zorobabel niadtong 537 W.K.P., apan wala hisgoti nga siya miuban kanila. Sa ikatulong tuig ni Ciro (536 W.K.P.), si Daniel gihatagan ug panan-awon sa usa ka manulonda kinsa, sa iyang misyon sa pagduaw kang Daniel, kinahanglang makig-away sa prinsipe sa Persia. Ang manulonda namulong aron ipadayag kon unsay ‘modangat sa katawhan ni Daniel sa kaulahiang bahin sa mga adlaw, tungod kay usa kini ka panan-awon nga alang pa sa mga adlaw nga moabot.’ (Dan 10:14) Sugod sa mga hari sa Persia, iyang gitala nga abante ang kasaysayan. Ang tagna nagpadayag nga ang talan-awon sa kalibotan pagagamhan sa duha ka pangunang magkaatbang nga politikanhong mga gahom, ginganlan nga “ang hari sa amihanan” ug “ang hari sa habagatan,” ug ang kahimtang magpadayon hangtod nga mobarog si Miguel, nga pagasundan sa usa ka dakong panahon sa kasakit.​—Dan kap 11, 12.

Si Daniel lagmit wala na mabuhi ug dugay human sa ikatulong tuig ni Ciro. Kon siya usa ka tin-edyer sa panahon nga gidala sa Babilonya niadtong 617 W.K.P., siya halos 100 ka tuig na ang pangedaron sa dihang nadawat niya ang maong panan-awon nga gitala sa mga kapitulo 10 hangtod sa 12. Ang giingon sa manulonda ngadto kang Daniel, “Kon bahin kanimo, magpadayon ka hangtod sa kataposan; ug ikaw mopahulay, apan ikaw mobarog alang sa imong bahin sa kataposan sa mga adlaw,” lagmit nagpasabot nga ang iyang kinabuhi hapit nang matapos, uban ang pasalig nga siya pagabanhawon.​—Dan 12:13.

Pagkamagsusulat ni Daniel. Si Daniel gihisgotan ni Kristo (Mat 24:15) ug mao usab ang gipunting diha sa Hebreohanon 11:33. Dili gayod kapamatud-an sa mga kritiko nga ang usa o kapin pang mga magsusulat sa ulahing kapanahonan sa mga Macabeo nalangkit sa pagsulat sa tanan o sa mga bahin sa kanonikal nga basahon ni Daniel. Bisan pa niana, tulo ka dugang sinulat nga gitawag nga “Ang Awit sa Tulo ka Balaang mga Anak,” “Si Susana ug ang mga Ansiyano,” ug “Ang Paglaglag Kang Bel ug sa Dragon” maoy Apokripal ug gisulat na sa ulahi. Kini ug ang ubang mga sinulat nga nag-ingong si Daniel mao ang magsusulat o nga nag-asoy nga siya adunay talagsaong mga abilidad o pagtulon-an maoy tinumotumo lamang, nga nasentro sa dakong kabantog ni Daniel, ug kini dili kasaligan.​—Tan-awa ang APOKRIPA; usab ang DANIEL, BASAHONNI.

3. Usa ka saserdote sa Levihanong banay ni Itamar kinsa mikuyog kang Esdras sa Jerusalem niadtong 468 W.K.P. (Esd 8:2) Lagmit ang samang saserdote o iyang kaliwat ang mipirma sa kontrata sa pagsugid panahon sa pagkagobernador ni Nehemias (Neh 10:6), apan siya dili mao ra usab ang manalagnang si Daniel, kinsa gikan sa tribo ni Juda.​—Dan 1:6.