HAYOP

Kini maoy mga linalang nga lakip sa buhing mga kalag. (Itandi ang Num 31:28.) Ang Hebreohanong pulong nga behe·mahʹ nagtumong sa mas dagkong mga linalang nga upat ug tiil, nga kasagaran anad nga mga hayop apan usahay ihalas nga mga mananap. Kini gihubad nga “anad nga mga hayop,” “mga mananap,” ug “kahayopan.” (Gen 1:26; 9:10; 34:23; Sal 107:38) Ang Hebreohanong pulong nga reʹmes nagtumong sa “nagalihok nga mga mananap” o “nagakamang nga mga linalang” ug naggikan sa lintunganayng pulong nga ra·masʹ, nga nagkahulogang “lihok; kamang.” (Gen 6:20; Eze 8:10; Gen 1:​28, ftn sa Rbi8) Dugang pa, ang Hebreohanong termino nga chai·yahʹ, nga sa literal nagkahulogang “buhing linalang,” gigamit sa pagtumong sa “ihalas nga mga mananap” o “ihalas nga mga hayop.” (Gen 1:28; 3:14; Isa 56:9) Ang katumbas nga Gregong termino maoy zoiʹon (buhing linalang), nga gihubad usab nga “hayop.”​—Pin 4:7; 2Pe 2:12.

Giumol ni Jehova nga Diyos ang tanang hayop, nga ang matag usa ka matang sa pamilya adunay usa ka orihinal nga linalang, kay ang rekord tin-awng nag-ingon kanato nga ang Diyos naghimo sa matag usa kanila “sumala sa iyang matang.” (Gen 1:25) Niini nga artikulo partikular natong tagdon ang mga hayop sa kamad-an.

Tungod kay ang hingpit nga tawo gihatagan sa Diyos ug pagbulot-an ibabaw sa lainlaing mga linalang sa yuta, haom gayod nga si Adan may pribilehiyo sa pagngalan niini nga mga linalang. (Gen 1:26; 2:​19, 20) Ang pagbulot-an sa tawo ibabaw sa mga hayop maoy usa ka katungdanan nga niini siya may tulubagon gayod sa Diyos.​—Luc 12:48.

Ang mga hayop gilalang nga may kahadlok ug kalisang sa tawo ingong ilang agalon. (Gen 9:​2, 3) Sumala sa mga naturalista, ang ihalas nga mga linalang, sama sa leopardo ug haring kobra, sagad molikay sa pagpakigharong sa tawo, bisan tuod moatake kon mahagit, masamdan, maapekhan, o makuratan. Giingon nga ang mga tigre nahimong mga kumakaog tawo, pananglitan, tungod sa mga sirkumstansiya, sama sa pagkatigulang o pagkabaldado nga maglimite pag-ayo sa katakos sa tigre sa pagpangita sa naandang mga tukbonon niini, o ang pagkahurot sa tukbonon sa tigre tungod sa pagpangayam sa tawo.

Sa wala pa ang Lunop, ang mga hayop gipamatay na aron sa pagtaganag besti alang sa tawo ug aron ihalad. (Gen 3:21; 4:4) Bisan pa niana, ayha pa human sa Lunop nga si Noe ug ang iyang pamilya gitugotan ni Jehova nga idugang ang unod sa hayop ingong bahin sa ilang pagkaon, uban ang sugo nga kinahanglang patuloon ang dugo niini. (Gen 9:​3, 4) Bisan pag tungod niini ang tawo mahimong mopatay ug mga hayop aron kaonon, wala siya tugoti nga magpatuyang sa walay hinungdang pagpatay tungod lamang sa tumang kahinam sa pagpangayam o sa pagpakita sa iyang kamaayong-laki, sama sa gibuhat gayod ni Nimrod nga mirebelde batok sa Diyos.​—Gen 10:9.

Ang pipila miergo nga ang pagkaadunay mga hayop sa hilit nga kapuloan sama sa Australia ug New Zealand maoy timailhan nga dili tanang hayop sa gawas sa arka ang namatay sa Lunop. Apan, ang mga kaplag sa mga siyentipiko nga nagtuon sa kadagatan nagpakita nga dihay panahon nga may mga tagaytay sa tunga sa dagat nga nagkonektar sa nahimulag karon nga kamad-an. Pananglitan, ang mga pagtuon sa mga siyentipiko sa kadagatan nagpakita nga ang Tagaytay sa Tungang Atlantiko lagmit milatas kanhi ibabaw niana nga kadagatan. Lagmit usab nga dihay uban pang mga tagaytay, ug ang mga hayop makalatas niini sa wala pa ang maong mga tagaytay maunlod sa ilalom sa dagat. Ang ubang mga pagtuon sa mga siyentipiko nga nagtuon sa kadagatan nakakaplag ug ebidensiya nga kanhi dihay usa ka dakong kontinente sa Habagatang Pasipiko nga naglakip sa Australia ug sa daghang kapuloan sa Habagatang Dagat. Kon tinuod kini, nan siyempre, wala maglisod ang mga hayop sa pagbalhin ngadto niini nga mga yuta.

Mahinlo ug Mahugaw nga mga Hayop. Angayng matikdan nga dihay klasipikasyon sa mga hayop labot sa instruksiyon nga gihatag sa Diyos kang Noe sa pagdala ngadto sa sulod sa arka ug pito sa tanang mahinlo nga hayop ug duha sa tanang mahugaw nga hayop. (Gen 7:​2, 3, 8, 9) Sanglit wala pa itugot ang pagkaon sa unod sa hayop, kini nga klasipikasyon tali sa mahinlo ug mahugaw lagmit maoy pinasukad sa kon unsay dalawaton ni Jehova ingong halad. Busa, sa dihang migula gikan sa arka, si Noe nahibalo kon asa sa mga linalang ang mahinlo ug angayng ihalad diha sa halaran. (Gen 8:20) Niadtong panahona wala pay gihatag nga balaod kon unsang matanga sa mga hayop ang mahimong kan-on ni Noe ug sa iyang pamilya, ingon sa gipakita sa mga pulong ni Jehova: “Ang matag nagalihok nga mananap nga buhi mahimong kalan-on alang kaninyo.”​—Gen 9:3.

Busa, ang balaod sa Diyos ngadto sa mga Israelinhon naghatag ug bag-ong klasipikasyon sa dihang gipalahi niini kon unsa ang mga hayop nga mahinlo ug angayng kan-on ug kon unsa ang mahugaw ug gidiling kan-on. Ang kasulatan tin-awng nag-ingon: “Ang matag linalang taliwala sa mga mananap nga pikas ug kuko ug may buak sa mga kuko ug nagapangusap sa kinaon, mao kana ang inyong makaon.” (Lev 11:3) Ug sa makausa pa: “Dili ka magakaon sa bisan unsang dulumtanang butang. Kini ang matang sa hayop nga mahimo ninyong kan-on: ang baka, ang karnero ug ang kanding, ang laking osa ug gasela ug binaw ug ang ihalas nga kanding ug ang antelope ug ang ihalas nga karnero ug ang gamusa; ang tanang hayop nga pikas ang kuko ug nabuak sa duha ang kuko, nga nagapangusap sa kinaon taliwala sa kahayopan.”​—Deu 14:3-6.

Ang mga hayop nga wala niining usa o duha ka kinaiyahan nga nahisgotan na dili pagakan-on niadtong mga tawo nga nailalom sa mga kondisyon sa pakigsaad sa Balaod. Ang gidiling mga hayop naglakip sa mga koneho sa kabatoan, liebre, baboy, ug kamelyo. Dugang pa, gidili ang mga linalang nga “nagalakaw pinaagi sa mga kuyamas niini,” walay duhaduha nga kini naglakip sa mga linalang sama sa leyon, oso, ug lobo.​—Lev 11:4-8, 26, 27; Deu 14:​7, 8.

Kini nga mga hayop nga gidiling kan-on aplikado lamang niadtong nailalom sa Moisesnong Balaod, kay kini ang giingon sa Levitico 11:8: “Kini mahugaw alang kaninyo,” buot ingnon, alang sa mga Israelinhon. Sa dihang gihanaw na ang Balaod pinasukad sa haladnong kamatayon ni Kristo Jesus, ang mga pagdili nahanaw usab, ug sa makausa pa mahimong isipon sa tanang tawo nga sila ilalom sa samang komprehensibong probisyon sa balaod nga gipahayag ngadto kang Noe human sa Lunop.​—Col 2:13-17; Gen 9:​3, 4.

Sanglit wala na man idili ang pagkaon ug mga hayop nga giisip nga mahugaw ug wala na man usab ipatuman ang uban pang mga sugo sa Balaod, tingali motungha ang pangutana kon nganong si Pedro, mga tulo ug tunga ka tuig sa ulahi, wala gihapon mokaon sa bisan unsang “dili hinlo” nga mga hayop. (Buh 10:10-15) Angayng hinumdoman nga ang pagkanselar sa Balaod nagpahinabog dagkong mga kausaban sa mga kinabuhi sa mga sumusunod ni Kristo, ug busa, taudtaod nga panahon ang gikinahanglan aron sila makasabot sa tanan nga nalangkit.

Masambingayong Paggamit. Ang talagsaong mga kinaiya sa mga hayop gihisgotan ug gigamit sa mga magsusulat sa Bibliya aron sa paglarawan sa nagkadaiyang mga hiyas ug mga katakos. Usahay ang mga dagway sa hayop mahimong maglarawan sa ekselenteng mga hiyas sa Diyos ug sa tawo. (Eze 1:​10, 11; Pin 4:​6, 7) Sa ubang mga teksto ang mga hayop hayan gigamit aron sa paghawas sa mapintas, samag-mananap nga nagamandong mga gahom nga nagpaantos ug nagdaogdaog sa mga tawo.​—Dan 7:2-7; 8:5-8, 20, 21; Pin 13:1-17; tan-awa ang MANANAP, SIMBOLIKO NGA MGA.

Hustong Paggamit ug Panglantaw sa Linalang nga mga Hayop. May kalabotan sa pagsimba ilalom sa Moisesnong Balaod, ang mga baka, karnero, ug mga kanding maoy lakip sa mga linalang nga dalawaton ingong halad. Ang maong mga hayop kinahanglang himsog, ug dili dawaton ang kinapon nga hayop. (Lev 22:23-25) Gidili ang paggamit sa dugo sa mga hayop ingong pagkaon o sa bisan unsang katuyoan gawas lamang sa paghalad. (Lev 17:​13, 14) Ang pagsimba sa bisan unsang larawan sa hayop o sa ubang linalang estriktong gidili.​—Ex 20:​4, 5.

Ang Bibliya nagtudlo sa makataronganon ug maluluy-ong pagtratar sa mas ubos nga mga linalang. Sa pagkatinuod, si Jehova naghubit sa iyang kaugalingon ingong ang Mahigugmaong Tigtagana sa ilang mga kinabuhi ug kaayohan. (Pr 12:10; Sal 145:​15, 16) Ang Moisesnong Balaod nagsugo nga atimanon pag-ayo ang binuhing mga hayop. Kon makit-an nga nahisalaag, ang binuhing mga hayop kinahanglang iuli ngadto sa ilang tag-iya; kon malup-og tungod kay nabug-atan kaayo, sila kinahanglang tabangan. (Ex 23:​4, 5) Kon sila patrabahoon angay silang pakitaag kaluoy. (Deu 22:10; 25:4) Sila, maingon man ang tawo, angayng makabenepisyo sa mga Igpapahulay. (Ex 20:10; 23:12; Deu 5:14) Ang peligrosong mga hayop kinahanglang kontrolahon o patyon. (Gen 9:5; Ex 21:​28, 29) Gidili ang pagpaliwat sa usa ka matang uban sa laing matang sa hayop.​—Lev 19:19.

Ang mahinadlokon sa Diyos nga mga tawo nakasabot nga ang mga hayop maoy bahin sa dagayang tagana sa Diyos alang sa kaayohan sa tawo. Ang mga hayop nagsilbi sa tawo ingong mga luwananan, ingong mga tinubdan sa pagkaon ug sa besti, ingong mga galamiton sa paghinlo, ug ingong mga katabang sa hinungdanong mga buluhaton sa pagdaro ug pag-ani. Ang ilang nagkadaiyang dagway ug bulok makalingaw sa tawo; ang ilang kagawian ug kinaiyahan sa gihapon maoy dakong nataran sa pagtuon maylabot sa katingalahang mga linalang sa Diyos. Bisan tuod ang mga hayop mamatay sama sa tawo, wala silay paglaom sa pagkabanhaw sama sa nabatonan sa tawo.​—2Pe 2:12; dugang pa, tan-awa ubos sa ilang tagsatagsa ka ngalan ang matag hayop, langgam, insekto, reptilya; usab ang LANGGAM; ISDA; INSEKTO.