CIPRO

Usa ka pulo sa AS nga kiliran sa Dagat Mediteranyo, nga nahimutang mga 70 km (43 mi) gikan sa kabaybayonan sa Cilicia sa Asia Minor ug mga 100 km (62 mi) gikan sa kabaybayonan sa Sirya. Ang Cipro mao ang ikatulo nga kinadak-ang pulo sa Mediteranyo, sunod sa Sicilia ug Sardinia. Ang tibuok Cipro may gitas-ong mga 160 km (100 mi), apan may dugang pang mga 72 km (45 mi) nga hikting yuta nga milawis dapit sa AS nga kiliran. Ang kinalapdang dapit sa pulo maoy 97 km (60 mi). Sa HK nahimutang ang Kabukiran sa Troodos, ug ang kinatas-ang bukid niini mao ang Bukid sa Olympus, nga may gihabogong 1,951 m (6,401 p). May lain pang kabukiran ubay sa amihanang kabaybayonan, ug taliwala niining duha ka kabukiran nahimutang ang sentral nga patag. Sa tingtugnaw maputos sa niyebe ang taluktok sa kabukiran, samtang sa ting-init, igang ug init ang panahon diha sa kapatagan. Sukad pa sa karaang kapanahonan ang pulo nabantog tungod sa kadaghan sa tumbaga niini. Gani, ang ngalan niini nga pulo kaamgid sa Gregong pulong nga Kyʹpros nga maoy gigikanan sa Iningles nga copper (tumbaga).

Ang ebidensiya sa kasaysayan nagpunting gayod sa Cipro nga mao ang “Kitim” diha sa Hebreohanong Kasulatan. (Isa 23:​1, 12; Dan 11:30) Ang pulo nabantog dili lamang sa tumbaga niini kondili usab sa maayog kalidad nga mga kahoy niini, ilabina ang kahoyng sipres, nga lagmit gieksportar ngadto sa Tiro sa kabaybayonan sa Fenicia aron gamiton sa pagpamuhat ug mga barko.​—Eze 27:​2, 6.

Tungod kay giisip nga kini mao ang Kitim sa Bibliya, dayag nga ang orihinal nga populasyon sa Cipro adunay kalangkitan sa Gresya. (Tan-awa ang Gen 10:4; si Javan mao ang katigulangan sa mga Ionianhon o sa unang mga Grego.) Ug ingon sa gipakita diha sa artikulong KITIM, kini nga kalangkitan naglungtad.

Ang mga hari sa mga siyudad-estado sa Cipro nakig-alyansa kang Alejandrong Bantogan human sa iyang kadaogan didto sa Gubat sa Issus niadtong 333 W.K.P. Human sa kamatayon ni Alejandro, migahom ang Ptolemaikong dinastiya sa Ehipto, ug ang kinadak-ang bahin sa Cipro nagpabiling sakop sa dominyo sa Ehipto hangtod niadtong 58 W.K.P. sa dihang kini gisakop sa Roma. Bisan tuod wala itala nga espesipiko, lagmit ang mga Hudiyo nga taga-Cipro mitambong didto sa Jerusalem sa pista sa Pentekostes niadtong 33 K.P. Ang Levihanong si Jose, nga mas nailhang si Bernabe, natawo sa Cipro.​—Buh 4:36.

Kristiyanidad. Tungod sa paglutos sa mga Kristohanon human mamatay si Esteban ingong martir, ang mga tinun-an nagkatibulaag, ug ang pipila kanila miadto sa Cipro diin sila misangyaw sa mga Hudiyo nga nagpuyo didto. Ang pipila ka mga Kristohanong taga-Cipro miadto sa siyudad sa Antioquia nga atbang sa Cipro diha sa kabaybayonan sa Sirya, ug misangyaw nga malamposon kaayo taliwala sa mga tawong kinsa, sama kanila, nagasultig Grego. (Buh 11:​19, 20) Sa dihang si Pablo ug Bernabe, nga giubanan ni Juan Marcos, gipadala gikan sa Antioquia sa ilang unang misyonaryong panaw (mga 47-48 K.P.), ang ilang unang teritoryo mao ang pulo nga pinuy-anan ni Bernabe, ang Cipro. Pag-abot nila sa Salamis nga usa ka importanteng siyudad sa negosyo, diha sa S nga baybayon sa Cipro, sila nakakaplag ug daghang sinagoga, nga nagpakitang ubay-ubayng mga Hudiyo ang nagpuyo didto. Human imantala ang pulong sa Diyos didto, sila mipanaw latas sa tibuok pulo paingon sa Pafos sa K nga baybayon, ang kanhing kaulohan sa Romanhong lalawigan. Dinhi ilang nahibalag ang interesadong prokonsul nga si Sergio Paulo ug ang misupak nga barangan nga si Elimas (Bar-Jesus).​—Buh 13:1-12.

Ang paghisgot sa historyador nga si Lucas sa usa ka prokonsul sa Cipro maoy tukma. Gibalhin ang pagkontrolar sa Cipro ilalom sa Romanhong Senado niadtong 22 W.K.P., ug busa human niadto ang tinudlong gobernador sa pulo nakabaton sa titulo nga, dili legado, kondili prokonsul, usa ka luyoluyong gobernador nga naghawas sa Senado.

Gikan sa dunggoanan sa Pafos, si Pablo ug ang iyang mga kauban milawig ngadto sa Pamfilia sa kabaybayonan sa Asia Minor. (Buh 13:13) Mga duha ka tuig sa ulahi si Bernabe mipauli ngadto sa iyang pinuy-anang yuta uban kang Juan Marcos aron buhaton ang dugang pang buluhaton sa paghimog mga tinun-an, samtang si Pablo migikan alang sa iyang ikaduhang misyonaryong panaw latas sa Asia Minor (mga 49 K.P.). (Buh 15:36-41) Sa natapos ang ikatulong misyonaryong panaw ni Pablo (mga 56  K.P.), samtang naglawig gikan sa Patara sa HK nga kabaybayonan sa Asia Minor paingon sa Fenicia, nakita sa apostol ang pulo sa Cipro apan ‘gibiyaan kini dapit sa wala,’ nga dayag nga milabay sa HK nga tumoy sa pulo sa dihang ang sakayan milawig paingon sa Tiro. (Buh 21:1-3) Wala madugay human niadto, pag-abot sa Jerusalem, si Pablo giabiabi sa panimalay ni Mnason, kinsa sama kang Bernabe maoy usa ka lumad sa Cipro. (Buh 21:​15, 16) Sa panaw ni Pablo paingon sa Roma ang barko nga iyang gisakyan milawig nga “salipod sa Cipro, tungod kay sungsongon man ang hangin.” Sanglit ang kusog nga hangin sa maong panahon sa tuig mao ang hangin nga naggikan sa K ug sa AK, nga sungsongon inigtabok sa halapad nga kadagatan, lagmit kini ang hinungdan kon nganong ang barko milawig libot sa S nga tumoy sa Cipro ug dayon namidpid sa kabaybayonan sa Asia Minor, diin ang huyohoy nga gikan sa mamala nagdala niini pakasadpan.​—Buh 27:​4, 5, 9, 12.