PANGANAY

Ang panganay mao ang kinamagulangang anak nga lalaki sa amahan (inay nga ang panganay sa inahan), ang sinugdanan sa katakos sa amahan sa pagsanay (Deu 21:17); ug usab, ang unang liwat nga laki sa mga hayop.​—Gen 4:4.

Sukad pa sa karaang kapanahonan, ang panganay nga lalaki nakahupot ug dungganong posisyon diha sa pamilya ug mao ang mopuli sa pagkaulo sa panimalay. Iyang mapanunod ang dobleng bahin sa katigayonan sa iyang amahan. (Deu 21:17) Si Ruben gipalingkod ni Jose sa kan-anan sumala sa iyang katungod sa pagkapanganay. (Gen 43:33) Apan ang Bibliya wala kanunay magpasidungog sa panganay pinaagi sa pagtala sa mga anak nga lalaki sumala sa ilang pagkahimugso. Ang unang dapit kasagarang gihatag ngadto sa labing inila o matinumanon taliwala sa mga anak nga lalaki inay nga ngadto sa panganay.​—Gen 6:10; 1Cr 1:28; itandi ang Gen 11:​26, 32; 12:4; tan-awa ang KATUNGOD SA PAGKAPANGANAY; PANULONDON.

Ang panganay gihatagan ug labawng pagtagad sa dihang giluwas ni Jehova ang iyang katawhan gikan sa pagkaulipon sa Ehipto. Taliwala sa mga Ehiptohanon, ang panganay gipahinungod ingong sagrado ngadto sa diyos-adlaw nga si Amon-Ra, ang gituohang manluluwas sa tanang panganay. Ang ikanapulong hampak nga gipadangat ni Jehova sa mga Ehiptohanon nagpakaulaw niini nga diyos ug nagpakita nga kini dili makapanalipod sa mga panganay. Pinaagi sa pagsunod sa mga instruksiyon sa Diyos maylabot sa pag-ihaw ug usa ka nating karnero ug pagwisik sa dugo niini diha sa mga poste sa pultahan ug sa ibabaw nga bahin sa pultahan sa ilang mga balay, ang mga Israelinhon wala mamatyi sa ilang mga panganay, apan ang tanang panganay sa mga Ehiptohanon, sa tawo ug sa hayop, gipamatay. (Ex 12:21-23, 28, 29) Dayag nga sa kadaghanang kahimtang ang gipasabot mao ang panganayng anak nga lalaki sa matag panimalay ug dili ang ulo sa panimalay, bisan tuod tingali siya usa ka panganay. Lagmit si Paraon maoy usa ka panganay, bisan pa niana siya wala patya. Hinunoa, tingali dili tanan sa Ehiptohanong panimalay ang adunay panganay nga anak nga lalaki sa literal nga diwa (mahimong ang magtiayon walay anak o ang panganay nga lalaki patay na), ug tungod kay giingon man sa Exodo 12:30 nga “walay balay nga walay usa nga namatay,” ang kalaglagan lagmit naglakip sa pangulo diha sa panimalay nga naghupot sa posisyon sa pagkapanganay.

Sanglit ang panganay nga mga anak nga lalaki sa mga Israelinhon mao ang mahimong mga pangulo sa nagkalainlaing mga panimalay, sila naghawas sa tibuok nasod. Ngani, si Jehova naghisgot sa tibuok nasod ingong iyang “panganay,” kini iyang panganay nga nasod tungod sa Abrahamikong pakigsaad. (Ex 4:22) Tungod sa iyang pagtipig sa ilang mga kinabuhi, si Jehova nagsugo nga “ang matag panganay nga lalaki nga nagabukas sa matag tagoangkan taliwala sa mga anak sa Israel, taliwala sa mga tawo ug sa mga mananap,” pagabalaanon alang kaniya. (Ex 13:2) Busa, ang panganay nga mga anak nga lalaki gipahinungod ngadto sa Diyos.

Sa ulahi si Jehova nagkuha sa mga lalaki nga Levihanon, dayag nga gawas sa 300 ka Levihanong panganay (itandi ang Num 3:​21, 22, 27, 28, 33, 34 sa 3:39), ingong kapuli sa panganay nga mga anak nga lalaki sa Israel, gikan niadtong nag-edad ug usa ka bulan pataas. Ang lukat nga nagkantidad ug lima ka siklo ($11) kinahanglang ibayad ngadto kang Aaron ug sa iyang mga anak nga lalaki alang sa matag usa sa 273 nga kapin kay sa gidaghanon sa mga Levihanon. Labot pa, si Jehova nagkuha sa binuhing kahayopan sa mga Levihanon puli sa panganay sa binuhing kahayopan sa ubang mga tribo. (Num 3:40-48) Sukad niadtong panahona, ang panganay nga anak nga lalaki kinahanglang itanyag kang Jehova didto sa tabernakulo o sa templo human sa yugto sa pagkahugaw sa inahan ug pagatubson pinaagi sa pagbayad sa gibanabana nga bili alang niadtong nag-edad ug usa ka bulan hangtod sa lima ka tuig, “lima ka siklong plata sumala sa siklo sa balaang dapit.”​—Lev 12:1-3; 27:6; Num 18:​15, 16.

Ang laki nga mga panganay sa hinlo nga mga hayop, sama sa torong baka, nating karnero, o kanding, dili pagatubson. Ang maong toro nga baka dili gamiton sa pagtrabaho, ni tupihan ang nating karnero. Hinunoa, kini itanyag ngadto kang Jehova ingong usa ka halad didto sa tabernakulo o sa templo sa ikawalo nga adlaw human kini ipanganak. (Ex 22:30; Num 18:17; Deu 15:​19, 20) Apan kon ang hayop may depekto, dili kini ihalad ngadto kang Jehova kondili pagakan-on sulod sa pinuy-anan sa tag-iya niini.​—Deu 15:21-23.

Ang panganay sa usa ka asno, usa ka mahugaw nga hayop, dili mahimong itanyag ingong halad ug, busa, kinahanglang tubson, o lukaton, pinaagi sa pagpuli niini ug karnero. Apan kon dili, ang liog niini pagabalion, sanglit kini iya ni Jehova ug dili angayng pahimuslan sa tawo. (Ex 13:​12, 13; 34:​19, 20) Apan, ang Levitico 27:27 mabasa nga nag-ingon: “Kon kini gikan sa mahugaw nga mga mananap ug pagalukaton niya kini sumala sa gibanabana nga bili, nan siya magahatag ug ikalima ka bahin niini dugang pa niini. Apan kon kini dili lukaton, nan ibaligya kini sumala sa gibanabana nga bili.” Gihunahuna sa pipila ka komentarista kining tekstoha ingong usa ka kausaban sa regulasyon maylabot sa pagtubos sa usa ka asno. Apan dayag nga ang Levitico 27:27 naghisgot sa laing butang. Inay nga naghisgot sa usa ka mahugaw nga hayop, sama sa asno, ang mga pulong nga “kon kini gikan sa mahugaw nga mga mananap” lagmit nagtumong sa usa ka hayop nga nahimong mahugaw sa diwa nga kini dili angayng ihalad tungod kay may depekto.

Nganong si Jehova nagtawag kang “David nga akong alagad” ingong panganay, nga si David dili man unta usa ka panganay nga anak?

Diha sa Salmo 89, si Jehova nagtawag kang “David nga akong alagad” ug nagsubli pag-usab sa pakigsaad sa gingharian nga gihimo uban kaniya. Sa tungatunga niini nga salmo, kini ang giingon: ‘Ibutang ko siya ingon nga panganay, ang labing hataas sa mga hari sa yuta.’ (Sal 89:​20, 27) Si David dili usa ka panganay nga anak. (1Cr 2:13-15) Busa mopatim-awng si Jehova matagnaong nagpunting sa usa nga gilandongan ni David, ang kaugalingong “panganay” nga Anak sa Diyos sa langit nga kaniya Iyang gihatag ang pagkahari nga mas binayaw kay sa pagkahari nga gihuptan ni bisan kinsang tawhanong magmamando.​—Itandi ang Eze 34:​24, diin ang Mesiyas gihisgotan nga “ang akong alagad nga si David.”

Si Jesu-Kristo gipakita nga mao “ang panganay sa tanang kalalangan” ingon man “ang panganay gikan sa mga patay”​—dili lamang ang labing inila taliwala sa mga gilalang o sa mga gibanhaw kondili ang una gayod nga gilalang ug ang unang gibanhaw gikan sa mga patay ngadto sa walay-kataposang kinabuhi. (Col 1:​15, 18; Pin 1:5; 3:14) Dinhi sa yuta siya mao ang panganay nga anak ni Maria ug gipresentar didto sa templo subay sa balaod ni Jehova. (Luc 2:​7, 22, 23) Si apostol Pablo naghisgot sa mga sumusunod ni Jesu-Kristo nga natala sa mga langit ingong ang “kongregasyon sa mga panganay,” ang unang gidawat sa Diyos ingong mga anak pinasukad sa ilang pagtuo sa halad ni Jesus ug ang una sa mga sumusunod ni Kristo nga pagabanhawon nga dili na mamatay pag-usab.​—Heb 12:23.

Sa Job 18:13 ang ekspresyong “panganay sa kamatayon” nagtumong sa labing makamatay nga sakit.