LEGAL NGA KASO

Usa ka kaso nga kinahanglang husayon diha sa usa ka korte; usa ka legal nga husay o bista. Ang pangunang Hebreohanong berbo nga gigamit alang sa legal nga mga kaso maoy riv, nga nagkahulogang “nakig-away; nagpasaka ug legal nga kaso.” (Gen 26:20; Deu 33:8; Pr 25:8) Ang nombre niini gihubad nga “panagbangi; buroka; legal nga kaso.” (Ex 23:2; Deu 17:8; Sal 35:23; Isa 34:8) Ang Hebreohanong pulong nga din (paghukom) usahay gihubad nga “legal nga kaso; legal nga katungod; buroka.” (Job 35:14; Sal 140:12; Pr 22:10) Ang pangunang katuyoan sa usa ka legal nga kaso taliwala sa mga alagad sa Diyos mao ang pagsunod sa mga kinahanglanon sa Diyos ug, ang ikaduha, ang pagpahamtang sa hustisya ngadto sa tawo o mga tawo nga nalangkit, lakip sa bayad kon kini nahiangay. Giisip sa Diyos nga siya nalangkit bisan sa personal nga mga kasal-anan tali sa isigkatawo, ingon sa gipakita sa mga pulong ni Moises ngadto sa Israelinhong mga maghuhukom diha sa Deuteronomio 1:​16, 17.

Ang usa ka legal nga kaso gihusay didto sa tanaman sa Eden, aron mogawas ang mga kamatuoran niana nga kaso ug ang mga isyu nga nalangkit, aron kini madayag diha sa publiko, ug aron usab ikapakanaog ang sentensiya batok sa mga nakasala. Gipaatubang ni Jehova si Adan ug Eva kaniya aron sila pangutan-on. Bisan tuod siya nahibalo sa tanan, siya mihimog paghusay, gitin-aw ang mga sumbong, gipagawas ang mga kamatuoran pinaagig pagpangutana, ug gihatagan silag kahigayonan nga makasulti agig pagdepensa sa ilang kaugalingon. Ang mga sad-an nagsugid kaniya. Dayon si Jehova mihimo sa iyang desisyon sa maong kaso ug, uban sa hustisya ug dili-takos nga kalulot, nagpadapat sa balaod, nga nagpakitag kaluoy ngadto sa wala pa matawong mga anak ni Adan ug Eva pinaagi sa pag-oktaba sa pagpahamtang sa silot nga kamatayon batok sa mga makasasala sulod sa usa ka panahon.​—Gen 3:6-19.

Si Jehova nga Diyos, ang Supremong Maghuhukom, naghatag ug sumbanan dinhi alang sa tanang umaabot nga hudisyal nga mga paghusay taliwala sa iyang katawhan. (Gen 3:1-24) Ang legal nga mga kaso nga gidumala sumala sa hudisyal nga mga lagda sa Diyos maoy alang sa pagpangita ug sa paghisgot sa mga kamatuoran aron ikapahamtang ang hustisya​—kon posible, hustisya nga inubanan sa kaluoy. (Deu 16:20; Pr 28:13; itandi ang Mat 5:7; San 2:13.) Ang tibuok nga kahikayan gihimo aron ang nasod sa Israel dili mahugawan ug aron mahatagan ug kaayohan ang matag membro niini ug ingon man usab ang langyawng mga pumoluyo ug mga lalin nga nagpuyo sa ilang taliwala. (Lev 19:​33, 34; Num 15:​15, 16; Deu 1:​16, 17) Ang Balaod nga gihatag ngadto sa nasod naundan sa pamaagi nga kinahanglang sundon labot sa sibil nga mga kaso ug usab sa mga kaso labot sa ginagmayng mga sala o krimen (lakip sa mga sala batok sa Diyos ug sa Estado), dili pagsinabtanay, personal nga mga away, ug mga suliran sa indibiduwal, pamilya, tribo, ug sa nasod.

Pamaagi. Kon ang mga kaso sa panaglalis maoy personal, ang mga nagkabangi aghaton nga likayan ang mga away ug husayon kini sa pribadong paagi. (Pr 17:14; 25:​8, 9) Kon sila dili magkasabot, mahimong modangop sila sa mga maghuhukom. (Mat 5:25) Ingon niana ang gitambag ni Jesus. (Mat 18:15-17) Walay pormal o komplikadong pamaagi sa pagdumala sa legal nga mga kaso, sa panahon una pa ang Moisesnong yugto o kaha ilalom sa Balaod, bisan tuod dihay pipila ka pormalismo nga nakasulod human matukod ang Sanhedrin. Bisan pa niana, ang mga kaso gidumala sa hapsay ug mapuslanong paagi. Ang mga korte bukas alang sa mga babaye, mga ulipon, ug sa langyawng mga pumoluyo, aron nga ang hustisya ikapahamtang sa tanan. (Job 31:​13, 14; Num 27:​1-5; Lev 24:22) Ang gisumbong angayng presente sa dihang ipresentar ang testimonya batok kaniya ug makahimo sa iyang depensa. Walay katumbas sa usa ka piskal diha sa patriarkanhon o kaha sa Israelinhon nga mga korte; ni gikinahanglan ang usa ka abogado alang sa gisumbong. Ang mga nagburoka walay bayranan sa korte alang sa mga paghusay.

Ang usa ka tawo nga may kasong sibil o ang usa nga nagkiha ug kasong kriminal magsang-at sa iyang kaso ngadto sa mga maghuhukom. Ipatawag ang pikas nga partido, paatubangon ang mga saksi, ug sagad nga dumalahon ang husay diha sa usa ka publikong dapit, nga mas sagad diha sa mga ganghaan sa siyudad. (Deu 21:19; Ru 4:1) Ang mga maghuhukom magsukitsukit sa mga nagburoka ug susihon ang ebidensiya ug testimonya. Sila dili maglangan sa pagpakanaog ug hukom gawas kon kulang ang ebidensiya, o kon lisod kaayo ang kaso, ang mga maghuhukom magdala sa kaso ngadto sa mas taas nga hukmanan. Ang mga sentensiya, sama sa pagbunal ug sa silot nga kamatayon, gipatuman gilayon. Walay probisyon diha sa Balaod sa pagbilanggo. Ang pagtener himoon lamang diha sa usa ka kaso nga kinahanglan pang konsultahon si Jehova alang sa desisyon.​—Lev 24:12; tan-awa ang KORTE, HUDISYAL NGA; KRIMEN UG SILOT.

Ang pagkasad-an kanunayng adunay tulubagon; walay mga eksepsiyon. Ang sala dili mahimong dili tagdon. Sa dihang gikinahanglan sa Balaod, ang silot kinahanglang ipahamtang o, sa pipila ka kaso, himoon ang pagbayad. Dayon ang tawong sad-an, aron makigdait sa Diyos, gikinahanglang maghalad didto sa sangtuwaryo. Ang mga halad alang sa pagtabon-sa-sala gikinahanglan sa bisan unsang kaso sa pagkasad-an. (Lev 5:1-19) Bisan ang dili-tinuyong sala maghimo sa usa ka tawo nga sad-an, ug kinahanglang himoon ang mga paghalad aron sa pagtabon-sa-sala. (Lev 4:1-35) Sa pipila ka sala, lakip ang panglimbong, panikas, ug pangilkil, diin ang usa ka tawo kinabubut-ong naghinulsol ug nagsugid sa iyang sala, siya kinahanglang magbayad ug maghimo usab ug halad-sa-pagkasad-an.​—Lev 6:1-7.

Ebidensiya. Kon ang usa ka tawo nakasaksig mga buhat sa pag-apostata, pag-alsa sa pamunoan, pagbuno, nga naghugaw sa ilang yuta, o sa pipila ka ubang seryosong mga salaod, siya obligado nga itaho kini ug mopamatuod sa iyang nahibaloan, kay kon dili, siya mailalom sa pagtunglo sa Diyos, nga ipahayag sa publiko. (Lev 5:1; Deu 13:8; itandi ang Pr 29:24; Est 6:2.) Apan ang usa ra ka saksi dili igo aron pamatud-an ang usa ka butang. Duha o kapin pa ang gikinahanglan. (Num 35:30; Deu 17:6; 19:15; itandi ang Ju 8:​17, 18; 1Ti 5:19; Heb 10:28.) Ang mga saksi gisugo sa Balaod nga mosulti sa kamatuoran (Ex 20:16; 23:7), ug sa pipila ka kahimtang ipailalom sa panumpa. (Mat 26:63) Himoon kini ilabina kon ang gidudahan mao lamang ang nakasaksi sa nahitabo. (Ex 22:​10, 11) Sanglit kadtong nalangkit sa legal nga kaso atubangan sa mga maghuhukom o sa sangtuwaryo aron mahukman ang usa ka kaso giisip nga nagbarog atubangan ni Jehova, ang mga saksi angayng makaamgo nga sila manubag ngadto sa Diyos. (Ex 22:8; Deu 1:17; 19:17) Ang usa ka saksi dili angayng modawat ug hiphip, nga tugotan ang bisan kinsang daotan nga maghaylo kaniya sa pagsultig bakak, o sa paglaraw ug kadaot. (Ex 23:​1, 8) Dili niya tugotang ang iyang testimonya maapektohan tungod sa pagpig-ot sa panon sa katawhan o sa bahandi o sa kakabos niadtong nalangkit sa kaso. (Ex 23:​2, 3) Bisan ang kinasuorang relasyon sa pamilya dili angayng magpugong sa usa ka tawo sa pagtestigo batok sa usa ka daotang maglalapas sa balaod, sama sa usa ka apostata o sukihan.​—Deu 13:6-11; 21:18-21; Zac 13:3.

Ang usa nga mapamatud-ang bakakon nga saksi makadawat sa silot nga madawat unta sa akusado kon siya nakaplagang sad-an. (Deu 19:17-21) Ang mga saksi sa tanang sala nga kamatayon ang silot mao ang unang mobato aron sa pagpatay sa napamatud-ang sad-an. Busa ang mga saksi gimandoan sa balaod nga ipasundayag ang ilang kasibot alang sa matuod, hinlo nga pagsimba ug sa pagpapas sa daotan gikan sa Israel. Kini makapugong usab sa paghatag ug bakak nga testimonya. Tig-a gayod ug balatian ang usa ka tawo kon siya mohimog usa ka bakak nga akusasyon, kay nahibalo man siya nga siya mao ang unang mobakyaw sa pagpatay sa akusado.​—Deu 17:7.

Ang ebidensiyang pinasukad sa materyal ug sa sirkumstansiya. Kon ang mga hayop ipaatiman sa laing tawo, ang nag-atiman makadala sa gikuniskunis nga lawas sa hayop nga gipatay sa usa ka mapintas nga mananap ingong ebidensiya, ug kana magpahigawas kaniya gikan sa tulubagon. (Ex 22:10-13) Kon ang usa ka babayeng minyo giakusahan sa iyang bana nga nagpakaaron-ingnong usa ka ulay sa panahon sa ilang kaminyoon, ang amahan sa babaye makadala sa kupo gikan sa higdaanan sa kaminyoon ingong ebidensiya sa iyang pagkaulay nga ipakita ngadto sa mga maghuhukom aron ang babaye mahigawas sa sumbong. (Deu 22:13-21) Bisan ilalom sa patriarkanhong balaod, ang materyal nga ebidensiya gidawat sa pipila ka kaso. (Gen 38:24-26) Ang mga sirkumstansiya gitagad ingong ebidensiya. Kon ang usa ka sinayoran nga babaye gilugos diha sa siyudad, ang dili niya pagsinggit maoy ebidensiya sa kinabubut-ong pagsugot ug pagkasad-an.​—Deu 22:23-27.

Pagpanapaw sa tago. Ang usa ka tawo nga nagduda sa iyang asawa nga nakapanapaw sa tago, nga niana walay nagsugid kaniya o walay saksing-nakakita, makadala sa babaye atubangan sa saserdote, diin siya hukman ni Jehova, kinsa nakakita ug nahibalo sa tanang kamatuoran. Dili kini usa ka husay pinaagig grabeng pagsakit. Walay bisan unsa diha sa paagi mismo nga makadaot sa babaye o magpadayag sa iyang pagkawalay sala o kaha pagkasad-an, apan si Jehova mao ang maghukom sa babaye ug magpadayag sa iyang hukom. Kon siya walay sala, walay kadaot nga mahitabo kaniya ug siya kinahanglang pamabdosan sa iyang bana. Kon siya sad-an, ang iyang mga sangkap sa pagsanay maapektohan mao nga siya dili na mahimong magmabdos. Kon diha pa unta ang gikinahanglang duha ka saksi, dili na unta dad-on ang kaso ngadto kang Jehova niining paagiha, kondili siya hukman na unta nga sad-an sa mga maghuhukom ug batoon hangtod nga mamatay.​—Num 5:11-31.

Mga dokumento. Gigamit ang nagkalainlaing matang sa mga rekord o mga dokumento. Ang bana kinahanglang maghatag sa iyang asawa ug sulat-pamatuod sa diborsiyo sa dihang hinginlan siya. (Deu 24:1; Jer 3:8; itandi ang Isa 50:1.) Mabatonan ang mga talaan sa kagikan, sama sa atong makita ilabina sa Unang Cronicas. Gihisgotan ang mga sulat-kalig-onan nga nagtala sa pagpalit ug propiedad. (Jer 32:9-11) Daghang sulat ang gisulat, nga ang pipila niini tingali gitipigan ug gigamit diha sa legal nga mga kaso.​—2Sa 11:14; 1Ha 21:8-14; 2Ha 10:1; Neh 2:7.

Ang Paghusay Kang Jesus. Ang kinagrabehang pagtuis sa hustisya nga nahimo sukad masukad mao ang paghusay ug ang pagsentensiya kang Jesu-Kristo. Sa wala pa ang iyang husay ang pangulong mga saserdote ug mga ansiyano sa katawhan nagsabotsabot na aron sa pagpatay kang Jesus. Busa ang mga maghuhukom may pagpihig ug nakahimo nag hukom diha sa ilang mga hunahuna una pa himoa ang husay. (Mat 26:​3, 4) Ilang gihiphipan si Judas aron sa pagluib kang Jesus alang kanila. (Luc 22:2-6) Tungod kay sayop ang ilang gibuhat, wala nila dakpa siya didto sa templo sa panahon nga adlawan, apan naghulat sila hangtod sa panahon sa kagabhion ug nagsugo ug panon nga nagdalag mga puspos ug mga espada aron dakpon siya sa usa ka hilit nga dapit sa gawas sa siyudad.​—Luc 22:​52, 53.

Unya gidala una si Jesus ngadto sa balay ni Anas, ang kanhing hataas nga saserdote, kinsa nagbaton gihapon ug dakong awtoridad, sanglit ang iyang umagad nga lalaking si Caifas mao ang hataas nga saserdote niadtong higayona. (Ju 18:13) Didto si Jesus gisukitsukit ug gisagpa. (Ju 18:22) Unya gidala siya nga ginapos ngadto kang Caifas nga hataas nga saserdote. Ang pangulong mga saserdote ug ang tibuok Sanhedrin nangitag bakakong mga saksi. Daghang bakakong mga saksi ang miatubang apan wala magkauyon ang ilang mga testimonya, gawas sa duha nga nagtuis sa mga pulong ni Jesus nga natala sa Juan 2:19. (Mat 26:59-61; Mar 14:56-59) Sa kataposan si Jesus gipapanumpa sa hataas nga saserdote ug gisukna kon siya ba ang Kristo nga Anak sa Diyos. Sa dihang si Jesus positibong mitubag ug naghisgot sa tagna sa Daniel 7:​13, gigisi sa hataas nga saserdote ang iyang mga besti ug gipatigom ang korte aron hukman si Jesus ingong sad-an sa pagpasipala. Gipakanaog kini nga hukom, ug siya gisentensiyahag kamatayon. Human niini ilang giluwaan ang iyang nawong ug gisumbag siya, gibiaybiay siya, nga supak sa Balaod.​—Mat 26:57-68; Luc 22:66-71; itandi ang Deu 25:​1, 2 sa Ju 7:51 ug Buh 23:3.

Human niining ilegal nga paghusay panahon sa kagabhion, ang Sanhedrin nagtigom sayo sa buntag aron tinoon ang ilang hukom ug aron magsabotsabot. (Mar 15:1) Karon gidala si Jesus, nga ginapos na usab, ngadto sa palasyo sa gobernador, kang Pilato, sanglit sila miingon: “Dili subay sa balaod nga kami mopatay kang bisan kinsa.” (Ju 18:31) Dinhi ilang gisumbong si Jesus nga nagdili sa pagbayad ug buhis kang Cesar ug nga nag-ingong siya mismo ang Kristo nga usa ka hari. Ang pagpasipala batok sa Diyos sa mga Hudiyo dili usa ka seryosong sumbong sa mga mata sa mga Romano, apan ang pag-alsa sa pamunoan maoy seryosong sumbong. Si Pilato, human mapakyas sa iyang mga pagsulay nga mabitik si Jesus sa pagpamatuod batok sa iyang kaugalingon, miingon sa mga Hudiyo nga siya walay nakaplagang salaod diha kaniya. Apan, sa pagkasayod nga si Jesus usa ka Galileanhon, si Pilato matinguhaon kaayo sa pagpadala kaniya ngadto kang Herodes, nga may hurisdiksiyon sa Galilea. Gisukitsukit ni Herodes si Jesus, nga naglaom nga makakitag ilhanan nga himoon niya, apan midumili si Jesus. Unya si Herodes nagtamay kang Jesus, nagbugalbugal kaniya, ug nagpadala kaniyag balik ngadto kang Pilato.​—Luc 23:1-11.

Si Pilato niadtong tungora misulay sa pagbuhi kang Jesus uyon sa batasan sa maong panahon, apan midumili ang mga Hudiyo, nga mipalabi hinuon nga buhian ang usa ka mag-aalsa batok sa pamunoan ug mamumuno. (Ju 18:38-40) Busa gipalatigo ni Pilato si Jesus, ug gidagmalan na usab siya sa mga sundalo. Human niini, gidala ni Pilato si Jesus sa gawas ug misulay nga buhian siya, apan ang mga Hudiyo miinsistir: “Ilansang siya! Ilansang siya!” Sa kataposan siya nagmando nga ilansang si Jesus.​—Mat 27:15-26; Luc 23:13-25; Ju 19:1-16.

Unsa nga mga balaod sa Diyos ang gilapas sa Hudiyong mga saserdote sa paagi sa ilang paghusay kang Jesu-Kristo?

Ang mosunod mao ang pipila sa mga balaod sa Diyos nga tatawng gilapas sa mga Hudiyo sa paghusay kang Kristo: paghiphip (Deu 16:19; 27:25); panagkunsabo ug pagtuis sa paghukom ug sa hustisya (Ex 23:​1, 2, 6, 7; Lev 19:​15, 35); pagtestigo ug bakak, nga niana nakigkunsabo ang mga maghuhukom (Ex 20:16); pagbuhi sa usa ka mamumuno (si Barabas), sa ingon nagdalag pagkasad-an nganha sa ilang kaugalingon ug sa ilang yuta (Num 35:31-34; Deu 19:11-13); pagpalihok sa magubtanong panon, o ‘pagsunod sa panon sa katawhan alang sa daotang katuyoan’ (Ex 23:​2, 3); sa pagsinggit nga ilansang si Jesus, ilang gilapas ang balaod nga nagdili sa pagsunod sa mga lagda sa ubang mga nasod ug nga nagdili usab sa pagpaantos apan nagsugo nga ang usa ka kriminal batoon o patyon una pa bitayon diha sa usa ka estaka (Lev 18:3-5; Deu 21:22); ilang gidawat ingong hari ang usa ka tawo nga dili gikan sa ilang kaugalingong nasod, kondili usa ka pagano (si Cesar), ug gisalikway ang Hari nga gipili sa Diyos (Deu 17:​14, 15); ug sa kataposan, sila sad-an sa pagbuno (Ex 20:13).