MARCOS, MAAYONG BALITA SUMALA NI

Ang inspirado sa Diyos nga rekord sa ministeryo ni Jesu-Kristo nga gisulat ni Juan Marcos. Kini nga asoy bahin sa “maayong balita mahitungod kang Jesu-Kristo” gisugdan pinaagi sa pag-asoy sa buluhaton sa mag-uuna ni Kristo, si Juan nga Tigbawtismo, ug gitapos pinaagi sa usa ka taho sa mga kahimtang nga nalangkit sa pagkabanhaw ni Jesus. Busa, kini nagkobre sa panahon sukad sa tingpamulak sa 29 hangtod sa tingpamulak sa 33 K.P.​—Mar 1:1.

Kini nga Ebanghelyo, ang kinamub-an sa upat, maoy paspas ug mahubiton nga asoy sa ministeryo ni Jesu-Kristo ingong tighimog-milagro nga Anak sa Diyos. Kanunayng gigamit ang pulong nga “dihadiha.” (Mar 1:​10, 12, 18, 21, 29) Ang asoy maoy halos pareho ang pagkabahin tali sa sultihanay ug aksiyon.

Tinubdan sa Impormasyon. Ang karaang tradisyon nagpaila nga gitagana ni Pedro ang pangunang impormasyon alang sa Ebanghelyo ni Marcos, ug kini nahiuyon sa kamatuoran nga si Marcos kauban ni Pedro didto sa Babilonya. (1Pe 5:13) Sumala kang Origen, gisulat ni Marcos ang iyang Ebanghelyo “subay sa mga instruksiyon ni Pedro.” (The Ecclesiastical History, Eusebius, VI, XXV, 3-7) Sa iyang sinulat, “Batok Kang Marcion” (IV, V), si Tertullian nag-ingon nga ang Ebanghelyo ni Marcos “mahimong mapamatud-an ingong iya ni Pedro, nga ang tighubad niana mao si Marcos.” (The Ante-Nicene Fathers, Tomo III, p. 350) Giasoy ni Eusebius ang gisulti ni “Juan nga presbitero” ingon sa gikutlo ni Papias (mga 140 K.P.): “Ug ang Presbitero sagad nga moingon niini, ‘Si Marcos nahimong tighubad ni Pedro ug misulat nga tukma sa tanan nga iyang nahinumdoman, hinuon dili sumala sa pagkasunodsunod sa mga butang nga gisulti o gibuhat sa Ginoo. . . . Busa si Marcos dili sayop sa dihang gisulat niya ang matag punto sa dihang iya kining mahinumdoman. Iyang gipaninguha nga dili masayloan ang bisan unsang butang nga iyang nadungog ug aron dili makahimog sayop nga mga asoy bahin niana.’”​—The Ecclesiastical History, III, XXXIX, 12-16.

Dayag usab nga si Juan Marcos adunay ubang mga tinubdan sa impormasyon. Sanglit ang unang mga tinun-an ni Jesus didto nagtigom sa balay sa iyang inahan (Buh 12:12), si Marcos lagmit nga nakaila gayod sa mga tawo gawas pa kang Pedro nga nakaila pag-ayo kang Jesu-Kristo, mga indibiduwal nga nakakita kaniya nga nagbuhat sa iyang buluhaton ug nakadungog kaniya nga nagsangyaw ug nanudlo. Lagmit ingong mao ang “batan-ong lalaki” nga buot untang dakpon niadtong midakop kang Kristo apan kinsa “nakaikyas nga hubo,” dayag nga si Marcos dili kay bug-os nga walay personal nga kontak kang Jesus.​—Mar 14:​51, 52.

Dayag nga Gisulat Alang sa mga Dili-Hudiyo. Bisan tuod ang maayong balita sumala ni Marcos makapaikag ug mapuslanon alang sa mga magbabasa nga Hudiyo, dayag nga kini wala isulat nga espesipiko alang kanila. Mopatim-aw nga kini pangunang gisulat alang sa mga magbabasa nga dili-Hudiyo, ilabina sa mga Romano. Ang pagkamubo ug pagkalaktod niini giisip nga haom ilabina sa kinaadman sa mga magbabasa nga Romano. Ang mga termino nga Latin usahay gihatagag katumbas nga espeling diha sa Grego, sama sa Gregong pulong nga prai·toʹri·on nga gigamit alang sa Latin nga terminong praetorium. (Mar 15:​16, Int) Dugang pa, ang Gregong pulong nga ken·ty·riʹon gigamit alang sa Latin nga pulong nga centurio, usa ka opisyal nga nagdumala sa usa ka gatos ka sundalo.​—Mar 15:​39, Int.

Ang asoy naundan ug mga pagpatin-aw nga dili na unta kinahanglanon sa Hudiyong mga magbabasa. Gipaila niini nga ang Jordan maoy usa ka suba ug gipakita nga ang templo makita gikan sa Bukid sa mga Olibo. (Mar 1:5; 13:3) Gihisgotan niini nga ang mga Pariseo “nagpuasa” ug nga ang mga Saduseo “nag-ingon nga walay pagkabanhaw.” (2:18; 12:18) Kini nga Ebanghelyo nagpatin-aw usab nga ang halad sa Paskuwa gihalad sa “unang adlaw sa mga tinapay nga walay igpapatubo” ug nga ang “Pagpangandam” mao “ang adlaw sa dili pa ang igpapahulay.”​—14:12; 15:42.

Bisan tuod dili sagad gikinahanglan nga ipatin-aw ang Semitikanhong mga termino alang sa Hudiyong mga magbabasa sa katibuk-an, ang Ebanghelyo ni Marcos nagtaganag daghan niana nga mga pagpatin-aw. Gihatagan ug mga interpretasyon ang “Boanerges” (“Mga Anak sa Dalugdog”), “Talʹi·tha cuʹmi” (“Inday, magaingon ako kanimo, Bangon!”), “korban” (“usa ka gasa nga gipahinungod sa Diyos”), ug ang “Eʹli, Eʹli, laʹma sa·bach·thaʹni?” (“Diyos ko, Diyos ko, nganong gitalikdan mo ako?”).​—Mar 3:17; 5:41; 7:11; 15:34.

Panahon ug Dapit sa Pagsulat. Sumala sa karaang tradisyon, ang Ebanghelyo ni Marcos unang nabatonan sa publiko didto sa Roma, nga gipamatud-an sa unang mga magsusulat sama ni Clemente, Eusebius, ug Jerome. Si Marcos didto sa Roma sa panahon sa unang pagkabilanggo ni Pablo didto. (Col 4:10; Flm 1, 23, 24) Human niadto siya kauban ni Pedro didto sa Babilonya. (1Pe 5:13) Dayon, sa panahon sa ikaduhang pagkabilanggo ni Pablo didto sa Roma, si Pablo mihangyo nga si Timoteo moadto dayon ug ikuyog niya si Marcos. (2Ti 4:11) Lagmit nga si Marcos mibalik gayod niadtong higayona sa Roma. Sanglit wala kini maghisgot sa pagkalaglag sa Jerusalem ingong katumanan sa tagna ni Jesus, lagmit gayod nga si Marcos nagtagik sa iyang asoy una pa sa maong hitabo niadtong 70 K.P. Ang iyang pagkaatua sa Roma, labing menos kausa, ug lagmit kaduha, sulod sa katuigang 60-65 K.P. nagsugyot nga mahimong gihuman ni Marcos ang iyang Ebanghelyo didto sulod sa maong mga katuigan.

Pipila ka Talagsaong mga Bahin sa Asoy ni Marcos. Bisan tuod sa dakong bahin kini nagkobre sa mga butang nga susama nianang kang Mateo ug Lucas, si Marcos nagtagana usab ug dugang mga detalye. Ang pipila niini nagpatin-aw kon unsay gibati ni Jesus bahin sa pipila ka butang. Siya ‘naguol tungod sa kakubol sa mga kasingkasing’ sa mga tawo nga misupak sa iyang pag-ayo sa nakuyos nga kamot sa usa ka tawo sa panahon sa Igpapahulay. (Mar 3:5) Sa dihang dili maayo ang pagdawat kang Jesus sa mga tawo sa iyang pinuy-anang teritoryo, “siya nahibulong tungod sa ilang kawalay-pagtuo.” (6:6) Ug siya “mibatig gugma” sa datong batan-on nga lalaki nga nagpakisayod sa mga kinahanglanon aron makabaton ug kinabuhing walay kataposan.​—10:21.

Talagsaon usab sa asoy ni Marcos ang pipila ka detalye bahin sa kataposan sa yutan-ong kinabuhi ni Jesus. Siya nagtaho nga sa paghusay kang Jesus wala magkauyon ang bakak nga mga saksi. (Mar 14:59) Ang lumalabay nga gipugos sa pagpapas-an sa estaka sa pagsakit ni Jesus mao si Simon nga taga-Cirene, “ang amahan ni Alejandro ug ni Rufo.” (15:21) Ug giasoy ni Marcos nga gitino ni Pilato nga si Jesus patay na una pa tugoti si Jose nga taga-Arimatea sa pagkuha sa lawas ni Jesus aron ilubong.​—15:43-45.

Ang usa sa upat ka sambingay ni Jesus nga makaplagan diha sa Ebanghelyo ni Marcos maoy talagsaon. (Mar 4:26-29) Ang asoy naghisgot ug labing menos 19 ka milagro nga gihimo ni Jesu-Kristo. Ang duha niini (ang pag-ayo sa usa ka tawong bungol nga may depekto usab sa pagsulti ug ang pag-ayo sa usa ka tawong buta) giasoy lamang diha sa Ebanghelyo ni Marcos.​—Mar 7:31-37; 8:22-26.

Mga Paghisgot sa Hebreohanong Kasulatan. Bisan tuod mopatim-aw nga si Marcos pangunang misulat alang sa mga Romano, kini nga rekord naundan sa mga paghisgot ug mga pangutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan. Ang buluhaton ni Juan nga Tigbawtismo gipakita nga maoy katumanan sa Isaias 40:3 ug Malaquias 3:1. (Mar 1:2-4) Makaplagan usab diha sa asoy ang mga pag-aplikar, pagkutlo, o paghisgot ni Jesus sa Hebreohanong Kasulatan. Kini naglakip sa: Paghatag ug pag-alagad sa Diyos pinaagi sa ngabil lamang (Mar 7:​6, 7; Isa 29:13); pagpasidungog sa mga ginikanan (Mar 7:10; Ex 20:12; 21:17); paglalang sa lalaki ug babaye ug sa pagsugod sa kaminyoon (Mar 10:6-9; Gen 1:27; 2:24); lainlaing mga sugo (Mar 10:19; Ex 20:12-16; Lev 19:13); mga komento ni Jesus mahitungod sa templo (Mar 11:17; Isa 56:7; Jer 7:11); iyang gisulti bahin sa pagsalikway kaniya (Mar 12:​10, 11; Sal 118:​22, 23); mga pulong ni Jehova ngadto kang Moises didto sa nagdilaab nga tunokong tanom (Mar 12:26; Ex 3:​2, 6); duha ka dakong sugo labot sa gugma (Mar 12:29-31; Deu 6:​4, 5; Lev 19:18); matagnaong mga pulong ni Jehova ngadto sa Ginoo ni David labot sa pagbuntog sa mga kaaway (Mar 12:36; Sal 110:1); pagkatibulaag sa mga tinun-an ni Jesus (Mar 14:27; Zac 13:7); gisulti ni Jesus bahin sa pagtalikod sa Diyos kaniya (Mar 15:34; Sal 22:1); iyang mga instruksiyon ngadto sa usa ka naayo nga sanlahon (Mar 1:44; Lev 14:​10, 11); ug sa iyang matagnaong mga pulong mahitungod sa dulumtanang butang nga magpahinabog kalaglagan o pagkaawaaw (Mar 13:14; Dan 9:27).

Ang mga paghisgot sa Hebreohanong Kasulatan diha sa asoy ni Marcos nag-ilustrar pag-ayo nga si Jesu-Kristo misalig niini ug migamit sa maong Kasulatan diha sa iyang ministeryo. Ang Ebanghelyo nagtagana usab ug pasukaranan aron mas mailhan pa ang Anak sa tawo, kinsa “mianhi, dili aron pagaalagaran, kondili aron sa pag-alagad ug sa paghatag sa iyang kalag nga usa ka lukat baylo sa daghan.”​—Mar 10:45.

Ang Taas ug Mubo nga mga Paniklop. Gihunahuna sa pipila nga ang Marcos 16:​8, nga natapos pinaagi sa mga pulong nga “ug wala silay gisultihan nga bisan kinsa, kay nahadlok man sila,” maoy kalit ra kaayo ingong orihinal nga paniklop niini nga Ebanghelyo. Apan, dili angayng hunahunaon kana tungod sa katibuk-ang estilo ni Marcos. Dugang pa, ang ikaupat nga siglong mga eskolar nga si Jerome ug Eusebius miuyon nga ang tinuod nga rekord natapos pinaagi sa mga pulong nga “kay nahadlok man sila.”​—Jerome, sulat 120, pangutana 3, sumala sa gipatik sa Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Vienna ug Leipzig, 1912, Tomo LV, p. 481; Eusebius, “Ad Marinum,” I, sumala sa gipatik sa Patrologia Græca, Paris, 1857, Tomo XXII, lin. 937.

Adunay daghang manuskrito ug mga bersiyon nga nagdugang ug taas o kaha mubo nga paniklop human niini nga mga pulong. Ang taas nga paniklop (gilangkoban ug 12 ka bersikulo) makaplagan sa Alexandrine Manuscript, sa Codex Ephraemi Syri rescriptus, ug sa Codex Bezae Cantabrigiensis. Kini makita usab sa Latin nga Vulgate, sa Curetonian Syriac, ug sa Syriac nga Peshitta. Apan kini wala iapil diha sa Sinaitic Manuscript, sa Vatican Manuscript Num. 1209, sa codex nga Sinaitic Syriac, ug sa Armenian Version. Ang pipila ka ulahing mga manuskrito ug mga bersiyon naundan sa mubo nga paniklop. Ang Codex Regius sa ikawalong siglo K.P. aduna niining duha ka paniklop, nga giuna ang mubo nga paniklop. Kini nagsukip ug nota sa sinugdan sa matag paniklop, nga nag-ingong kini nga mga pulong makaplagan sa ubang mga bahin, bisan tuod kini dayag nga wala modawat sa bisan hain niini ingong kasaligan.

Sa pagkomento bahin sa taas ug mubo nga mga paniklop sa Ebanghelyo ni Marcos, ang maghuhubad sa Bibliya nga si Edgar J. Goodspeed miingon: “Ang Mubo nga Paniklop mas mohaom sa Marcos 16:8 kay sa Taas nga Paniklop, apan pareho kining dili ikaingong orihinal nga bahin sa Ebanghelyo ni Marcos.”​—The Goodspeed Parallel New Testament, 1944, p. 127.

[Kahon sa panid 307]

MGA PANGUNANG PUNTO SA MARCOS

Ang mubo, lakbit nga asoy ni Marcos sa kinabuhi ni Jesus, nga nagpresentar kang Jesus ingong tighimog-milagro nga Anak sa Diyos

Ang kinamub-an nga Ebanghelyo, ang ikatulo nga gisulat (mga 60-65 K.P.), dayag nga gisulat alang sa mga dili-Hudiyo

Si Jesus nanguna sa usa ka makugihong kampanya sa pagwali sa Gingharian

Si Jesus gibawtismohan ug misugod sa pagwali, “Ang gingharian sa Diyos haduol na” (1:​9-11, 14, 15)

Iyang gidapit si Simon, Andres, Santiago, ug Juan sa pagbiya sa pagpangisda ug mahimong iyang mga sumusunod (1:16-21)

Human sa pagwali didto sa sinagoga sa Capernaum, siya miwali sa tibuok Galilea (1:​21, 22, 35-39)

Si Levi, usa ka maniningil ug buhis, misanong sa pagdapit nga mahimong sumusunod ni Jesus (2:14-17)

Si Jesus nagporma ug usa ka grupo sa 12 ka apostoles aron sa pagwali (3:13-19)

Siya migamit ug daghang sambingay sa dihang nagtudlo bahin sa Gingharian sa Diyos aron nga ang mga takos lamang maoy bug-os makasabot sa iyang gipamulong (4:1-34)

Nakakaplag si Jesus ug kakulang sa pagtuo samtang nagpamatuod didto sa iyang kaugalingong dapit (6:1-6)

Gisugdan niya ang buluhatong pagwali pinaagi sa pagpadala sa iyang mga apostoles (6:7-13)

Ang iyang kalihokan miabot sa Fenicia ug sa Decapolis (7:​24, 31)

Nausab ang dagway ni Jesus diha sa himaya sa Gingharian (9:1-8)

Sa gawas sa Jerusalem, iyang gitagna ang ‘pag-anhi sa Anak sa tawo uban ang dakong gahom ug himaya’ (13:1-37)

Ang tighimog-milagro nga Anak sa Diyos

Didto sa sinagoga sa Capernaum, iyang gipahigawas ang usa ka tawo nga nagamhan sa demonyo; human niana, iyang giayo ang ugangang babaye ni Simon ug ang daghan pang ubang mga tawo gikan sa nagkalainlaing mga sakit (1:23-34, 40-42)

Pinaagi sa pag-ayo sa usa ka paralitiko, gipasundayag ni Jesus ang iyang gahom sa pagpasaylo sa mga sala (2:1-12)

Ang mga nag-antos sa balatian mihugop gikan sa tanang dapit aron mamaayo (3:​1-12)

Human gipalurang ang usa ka bagyo didto sa Dagat sa Galilea, gihinginlan niya ang mga demonyo gikan sa usa ka tawo ug gitugotan sila nga mosulod sa usa ka panon sa mga baboy (4:35–​5:17)

Giayo niya ang usa ka babaye nga nag-antos sa pagtalinugo ug gibanhaw ang anak nga babaye ni Jairo (5:21-43)

Human pakan-a ang 5,000 pinaagi sa duha ka isda ug lima ka tinapay, si Jesus milakaw ibabaw sa gikusokuso sa hangin nga Dagat sa Galilea (6:35-52)

Siya naghingilin sa usa ka demonyo gikan sa anak nga babaye sa usa ka babayeng Sirofenicianhon ug nag-ayo sa usa ka tawong bungol nga may kabilinggan sa pagsulti (7:24-37)

Siya nagpakaon sa 4,000 pinaagi sa pito ka tinapay; sa Betsaida, siya nagpasig-uli sa panan-aw sa usa ka tawong buta (8:1-9, 22-26)

Gikan sa usa ka amang ug bungol nga batang lalaki, gihinginlan ni Jesus ang usa ka demonyo nga misukol sa mga tinun-an; iyang gipasig-uli ang panan-aw sa usa ka buta nga makililimos didto sa Jerico (9:14-29; 10:46-52)

Gitunglo niya ang usa ka kahoyng igos, ug human niana kini nalaya (11:12-14, 20)

Ang mga magsusupak sa Anak sa Diyos dili magmalamposon

Human sa mga paningkamot ni Satanas sa pagtental kaniya didto sa kamingawan, ang mga manulonda nag-alagad kang Jesus (1:​12, 13)

Sa dihang ang mga eskriba sa mga Pariseo nagsaway sa iyang pagkaon uban sa mga maniningil ug buhis ug sa mga makasasala, gibadlong sila ni Jesus (2:15-17)

Sa ulahi ang mga Pariseo mitutol sa iyang mga tinun-an sa pagpangutlog mga uhay panahon sa Igpapahulay ug sa pagpang-ayo ni Jesus panahon sa Igpapahulay; sila miduyog sa mga Herodianhon sa pagtinguha nga patyon siya (2:23–​3:6)

Kusganong gipanghimakak ni Jesus ang sumbong nga siya naghingilin sa mga demonyo pinaagi ni Satanas (3:20-30)

Ang mag-uuna ni Jesus nga si Juan nga Tigbawtismo gipunggotan sa ulo, apan si Jesus nagpadayon sa pagpanudlo (6:14-29, 34)

Ang mga Pariseo ug mga eskriba nagreklamo nga ang iyang mga tinun-an nagsalikway sa ilang tradisyon maylabot sa pagpanghugas sa kamot; giyagyag ni Jesus ang ilang pagkasalingkapaw ug gipatin-aw ang tinuod nga tinubdan sa kahugawan (7:1-23)

Ang mga Pariseo nangutana kang Jesus bahin sa diborsiyo aron sa pagsulay kaniya, apan wala sila magmalamposon (10:1-12)

Ang pangulong mga saserdote, mga eskriba, ug mga ansiyano naghagit sa awtoridad ni Jesus human nga iyang gihinloan ang templo, apan iyang gipahilom sila (11:15-18, 27-33)

Giasoy niya ang sambingay bahin sa parasan aron iyagyag ang pagsupak sa relihiyosong mga pangulo sa kabubut-on sa Diyos ug sa ilang tuyo sa pagpatay kang Jesus; kini sila nagtinguha sa pagdakop kaniya apan nahadlok tungod sa panon sa katawhan (12:1-12)

Ang mga Pariseo ug mga Herodianhon nagsukna kang Jesus kon husto ba nga mobayad ug buhis kang Cesar; ang mga Saduseo nagpatunghag lisod nga pangutana bahin sa pagkabanhaw. Ang tanan napakyas sa pagbitik kang Jesus (12:13-27)

Si Judas nagbudhi kang Jesus; ang mga tinun-an napandol; si Jesus gidakop ug ang Sanhedrin naghukom kaniya nga takos sa kamatayon; bisan pa niana, iyang gitagna nga siya ‘molingkod sa tuong kamot sa gahom ug moanhi uban sa mga panganod sa langit’ (14:​1, 2, 10, 11, 17-21, 27-65)

Si Pilato napugos nga hukman si Jesus sa kamatayon; si Jesus namatay diha sa estaka ug gilubong (15:1-47)

Ang mga manulonda nagpahibalo sa pagkabanhaw ni Jesus (16:1-8)