LUKAT, MANLULUKAT

Usa ka bili nga ibayad aron paliton pagbalik o aron ipahigawas gikan sa usa ka obligasyon o dili-maayong kahimtang. Ang pangunang ideya sa “lukat” mao ang usa ka bili nga itabon o ibayad (sama sa bayad sa danyos o sa pagkab-ot sa hustisya), samtang ang “pangtubos” nagpasiugda sa pagpahigawas nga ipahinabo tungod sa lukat nga gibayad. Ang labing mahinungdanon nga lukat mao ang giula nga dugo ni Jesu-Kristo, nga pinaagi niini nahimong posible ang kagawasan gikan sa sala ug kamatayon alang sa mga kaliwat ni Adan.

Diha sa nagkalainlaing Hebreohanon ug Gregong mga termino nga gihubad nga “lukat” ug “tubos,” ang naandang kaamgiran anaa sa ideya labot sa usa ka bili, o bililhong butang, nga ihatag ingong lukat, o tubos. Ang ideya sa pagbugti, ingon man sa pagtumbas, pagtugbang, o pag-ilis, makita diha sa tanang termino. Sa ato pa, ang usa ka butang ihatag bugti sa lain, sa pagkab-ot sa mga kinahanglanon sa hustisya ug mosangpot sa pagkatimbang niini.​—Tan-awa ang PAGPASIG-ULI.

Usa ka Bili nga Itabon o Ibayad. Ang Hebreohanong nombre nga koʹpher naggikan sa berbo nga ka·pharʹ, nga sa panguna nagkahulogang “pagtabon,” sama sa pagtabon o pagbulit ni Noe sa arka pinaagig alkitran. (Gen 6:14) Apan, ang ka·pharʹ sa halos katibuk-an gigamit sa paghulagway sa pagkab-ot sa hustisya pinaagi sa pagtabon sa mga sala. Ang nombre nga koʹpher nagtumong sa butang nga gihatag aron ipahinabo kini, ang lukat. (Sal 65:3; 78:38; 79:​8, 9) Ang usa ka tabon maoy katumbas o pareho sa butang nga gitabonan niini, mahimong sa porma (maingon sa literal nga taklob, sama sa “tabon [kap·poʹreth]” sa arka sa pakigsaad; Ex 25:17-22), o sa bili niini (sama sa bayad alang sa danyos tungod sa usa ka kadaot).

Ingong paagi sa pagtimbang sa hustisya ug sa pagtul-id sa mga butang uban sa iyang katawhang Israel, si Jehova, diha sa pakigsaad sa Balaod, naglatid ug nagkalainlaing mga halad ug mga pahinungod aron sa pagtabon sa mga sala, lakip na sa mga sala sa mga saserdote ug sa mga Levihanon (Ex 29:33-37; Lev 16:​6, 11), sa ubang mga indibiduwal, o sa nasod sa katibuk-an (Lev 1:4; 4:​20, 26, 31, 35), ingon man sa paglunsay sa halaran ug sa tabernakulo, nga naghimog pagtabon-sa-sala tungod sa mga sala sa katawhan nga naglibot niini. (Lev 16:16-20) Sa diwa, ang kinabuhi sa hayop nga gihalad mipuli sa kinabuhi sa nakasala, ug ang dugo niini naghimog pagtabon-sa-sala diha sa halaran sa Diyos, nga mao, hangtod ra sa mahimo niini. (Lev 17:11; itandi ang Heb 9:​13, 14; 10:1-4.) Ang “adlaw sa pagtabon-sa-sala [yohm hak·kip·pu·rimʹ]” mahimong tukmang tawgon nga ang “adlaw sa mga lukat.” (Lev 23:26-28) Kini nga mga halad gikinahanglan aron ang nasod ug ang pagsimba niini padayong dawaton ug uyonan sa matarong nga Diyos.

Tukmang nag-ilustrar sa kahulogan sa pagtubos mao ang balaod bahin sa usa ka torong baka nga nahibaloang tigpanungay. Kon gipasagdan sa tag-iya ang torong baka nga makabuhi nga tungod niana kini nakapatay, ang tag-iya pagapatyon, nga magbayad sa kinabuhi sa napatay nga tawo pinaagi sa iyang kaugalingong kinabuhi. Apan, sanglit dili niya tinuyo o direktang gipatay ang laing tawo, kon isipon sa mga maghuhukom nga siya angayan nga pahamtangan hinuon ug “lukat [koʹpher],” niana siya kinahanglang magbayad ug pangtubos. Ang kantidad nga itakda ug ibayad giisip ingong baylo sa iyang kinabuhi ug bayad sa kinabuhi nga nawala. (Ex 21:28-32; itandi ang Deu 19:21.) Sa laing bahin, walay lukat nga dawaton alang sa tinuyong mamumuno; ang iyang kinabuhi lamang ang mahimong itabon o ibayad sa kamatayon sa biktima. (Num 35:31-33) Dayag nga tungod kay ang pagsenso naglangkit ug mga kinabuhi, sa panahong gihimo kini ang matag lalaki nga kapin sa 20 anyos kinahanglang mohatag ug lukat (koʹpher) nga tunga sa siklo ($1.10) alang sa iyang kalag ngadto kang Jehova, kini nga kantidad parehong ihatag sa usa ka tawo dato man siya o kabos.​—Ex 30:11-16.

Sanglit ang bisan unsang pagkadili-timbang sa hustisya maoy dili kahimut-anan sa Diyos, ingon man sa mga tawo, ang lukat, o tabon, mahimong adunay dugang nga epekto sa paglikay o pagpuypoy sa kasuko. (Itandi ang Jer 18:23; usab ang Gen 32:​20, diin ang “paglukmay” mao ang hubad sa ka·pharʹ.) Apan, ang bana nga napungot sa lalaki nga nanapaw sa iyang asawa, modumili sa bisan unsa nga “lukat [koʹpher].” (Pr 6:35) Kini nga termino magamit usab maylabot niadtong kinahanglan nga magpahamtang sa hustisya apan midawat hinuon ug hiphip o gasa ingong “suborno [koʹpher]” sa pagtabon sa kasaypanan diha sa ilang panan-aw.​—1Sa 12:3; Am 5:12.

Ang Pagtubos, o Pagpahigawas. Ang Hebreohanong berbo nga pa·dhahʹ nagkahulogang “tubos,” ug ang kaamgid nga nombre nga pidh·yohnʹ nagkahulogang “pangtubos.” (Ex 21:30) Kini nga mga termino dayag nga nagpasiugda sa pagpahigawas nga ipahinabo tungod sa pangtubos, samtang ang ka·pharʹ nagpasiugda sa kalidad o bili sa pangtubos ug sa pagkaepektibo niini sa pagtimbang sa mga timbangan sa hustisya. Ang pagpahigawas, o pagtubos (pa·dhahʹ), mahimong gikan sa pagkaulipon (Lev 19:20; Deu 7:8), gikan sa ubang makapasubo o malisod kaayo nga mga kahimtang (2Sa 4:9; Job 6:23; Sal 55:18), o gikan sa kamatayon ug sa lubnganan. (Job 33:28; Sal 49:15) Kanunayng gihisgotan ang pagtubos ni Jehova sa nasod sa Israel gikan sa Ehipto aron mahimo niyang “kaugalingong katigayonan” (Deu 9:26; Sal 78:42) ug ang iyang pagtubos kanila gikan sa pagkadestiyero sa Asirya ug sa Babilonya daghang siglo sa ulahi. (Isa 35:10; 51:11; Jer 31:​11, 12; Zac 10:8-10) Dinhi usab, ang pagtubos naglangkit sa usa ka bili, usa ka pagbugti. Sa pagtubos sa Israel gikan sa Ehipto, dayag nga gipabayran ni Jehova sa Ehipto ang bili niini. Ang Israel ikaingon nga maoy “panganay” sa Diyos, ug si Jehova nagpasidaan kang Paraon nga tungod sa iyang matig-a nga pagdumili sa pagpagawas sa Israel ang kinabuhi sa panganay ni Paraon ug sa mga panganay sa tibuok Ehipto, tawo ug mga hayop, pagahunoson. (Ex 4:21-23; 11:4-8) Sa susama, bugti sa pagpukan ni Ciro sa Babilonya ug sa iyang pagpagawas sa mga Hudiyo gikan sa ilang pagkadestiyero, gihatag ni Jehova ang “Ehipto ingong lukat [porma sa koʹpher] alang [sa iyang katawhan], ang Etiopia ug ang Seba” puli sa ilang dapit. Sa ingon ang Persianhong Imperyo sa ulahi nagsakop sa maong mga rehiyon, ug busa ang ‘nasodnong mga pundok gihatag puli sa mga kalag sa mga Israelinhon.’ (Isa 43:1-4) Kini nga mga pagbaylo maoy uyon sa inspiradong kapahayagan nga ang “daotan maoy [o magsilbing] lukat [koʹpher] alang sa matarong; ug ang usa nga nagmaluibon mopuli sa mga matul-id.”​—Pr 21:18.

Ang laing Hebreohanong termino nga nalangkit sa pagtubos mao ang ga·ʼalʹ, ug kini pangunang nagpasabot sa pagkuha pag-usab, pagbawi, o paglukat. (Jer 32:​7, 8) Ang pagkaamgid niini sa pa·dhahʹ makita diha sa susamang paggamit niini uban niana nga termino diha sa Oseas 13:14: “Gikan sa kamot sa Sheol tubson [porma sa pa·dhahʹ] ko sila; gikan sa kamatayon bawion [porma sa ga·ʼalʹ] ko sila.” (Itandi ang Sal 69:18.) Ang ga·ʼalʹ nagpasiugda sa katungod sa pagkuha pagbalik o paglukat, pinaagi sa suod nga paryenteng lalaki sa tawo kansang kabtangan o kinsa mismo kinahanglang lukaton o kuhaon pagbalik, o kaha pinaagi sa orihinal nga tag-iya o sa nagbaligya mismo. Ang suod nga paryente, nga gitawag nga go·ʼelʹ, sa ingon maoy “usa ka manlulukat” (Ru 2:20; 3:​9, 13) o, sa mga kaso diin nalangkit ang pagbuno, usa ka “tigpanimalos sa dugo.”​—Num 35:12.

Ang Balaod naglatid nga kon adunay usa ka kabos nga Israelinhon nga tungod sa iyang mga sirkumstansiya napugos sa pagbaligya sa iyang napanunod nga kayutaan, sa iyang balay sa siyudad, o bisan sa pagbaligya sa iyang kaugalingon sa pagkaulipon, “ang usa ka manlulukat nga suod niyang paryente,” o go·ʼelʹ, adunay katungod sa ‘paglukat [ga·ʼalʹ] sa gibaligya sa iyang igsoon,’ o ang nagbaligya mismo mahimong maglukat niini kon siya may ikalukat na. (Lev 25:23-27, 29-34, 47-49; itandi ang Ru 4:1-15.) Kon ang usa ka tawo mohimog panaad nga halad ngadto sa Diyos labot sa usa ka balay o sa usa ka uma ug unya buot maglukat niini, kinahanglan niyang bayran ang gibanabana nga bili sa kabtangan ug dugangan pa ug ikalima nga bahin sa gibanabana nga bili. (Lev 27:14-19) Apan, dili mahimong lukaton ang bisan unsa nga “gitugyan sa kalaglagan.”​—Lev 27:​28, 29.

Kon bahin sa pagbuno, ang mamumuno dili tugotan nga modangop sa tinudlong mga siyudad nga dalangpanan kondili, human sa hudisyal nga paghusay, itugyan sa mga maghuhukom ngadto sa “tigpanimalos [go·ʼelʹ] sa dugo,” usa ka suod nga paryente sa biktima, kinsa magpatay sa mamumuno. Sanglit walay “lukat [koʹpher]” nga gitugot alang sa mamumuno ug sanglit ang suod nga paryente nga may katungod sa paglukat dili makapasig-uli o makabawi sa kinabuhi sa iyang namatay nga paryente, siya may katungod sa paghunos sa kinabuhi sa usa nga nagkuha sa kinabuhi sa iyang paryente pinaagi sa pagbuno.​—Num 35:9-32; Deu 19:1-13.

Dili Kanunay Usa ka Literal nga Bayad. Sumala sa gipakita na, si Jehova “nagtubos” (pa·dhahʹ) o ‘nagbawi’ (ga·ʼalʹ) sa Israel gikan sa Ehipto. (Ex 6:6; Isa 51:​10, 11) Sa ulahi, tungod kay ang mga Israelinhon padayon nga “nagbaligya sa ilang kaugalingon sa pagbuhat kon unsay daotan” (2Ha 17:​16, 17), si Jehova sa makadaghan ‘nagbaligya kanila ngadto sa mga kamot sa ilang mga kaaway.’ (Deu 32:30; Huk 2:14; 3:8; 10:7; 1Sa 12:9) Tungod sa ilang paghinulsol iyang gilukat sila, o gibawi sila, gikan sa kasakitan o pagkadestiyero (Sal 107:​2, 3; Isa 35:​9, 10; Miq 4:10), sa ingon gihimo ang buhat sa usa ka Go·ʼelʹ, usa ka Manlulukat nga ilang kabanay sanglit siya nahimong bana niini nga nasod. (Isa 43:​1, 14; 48:20; 49:26; 50:​1, 2; 54:5-7) Sa ‘pagbaligya’ kanila, si Jehova wala bayri ug materyal nga butang sa paganong mga nasod. Ang bayad kaniya mao ang pagkakab-ot sa iyang hustisya ug ang katumanan sa iyang katuyoan nga sila tul-iron ug disiplinahon tungod sa ilang pagrebelde ug dili pagtahod.​—Itandi ang Isa 48:​17, 18.

Sa susama ang ‘paglukat’ nga gihimo sa Diyos dili kinahanglang maglangkit sa pagbayad sa literal nga butang. Sa dihang gilukat ni Jehova ang mga Israelinhon nga nadestiyero sa Babilonya, si Ciro kinabubut-ong nagpagawas kanila, nga walay literal nga gibayad sa panahon nga buhi pa siya. Apan, sa dihang gitubos ang iyang katawhan gikan sa malupigong kanasoran nga mibuhat ug daotan batok sa Israel, gipangayo ni Jehova ang bayad gikan sa mga naglupig mismo, nga nagpabayad kanila pinaagi sa ilang kaugalingong mga kinabuhi. (Itandi ang Sal 106:​10, 11; Isa 41:11-14; 49:26.) Sa dihang ang katawhan sa gingharian sa Juda “gibaligya,” o gitugyan, ngadto sa mga Babilonyanhon, si Jehova wala makadawat ug bayad. Ug ang gidestiyero nga mga Hudiyo wala magbayad ug salapi ngadto sa mga Babilonyanhon o kaha kang Jehova aron maangkon pagbalik ang ilang kagawasan. Sa “walay-bili” nga sila gibaligya ug sa “walay salapi” nga sila gilukat. Busa si Jehova dili kinahanglang magbayad sa mga nagbihag kanila aron mahimong timbang ang mga kahimtang. Hinunoa, iyang gihimo ang paglukat pinaagi sa gahom sa “iyang balaang bukton.”​—Isa 52:3-10; Sal 77:​14, 15.

Busa ang papel ni Jehova ingong Go·ʼelʹ naglakip sa pagpanimalos sa mga kasaypanan nga gihimo ngadto sa iyang mga alagad ug misangpot sa paghinlo sa iyang ngalan gikan sa mga akusasyon nga gibangon niadtong migamit sa kasakitan sa Israel ingong hinungdan sa pagpakaulaw kaniya. (Sal 78:35; Isa 59:15-20; 63:3-6, 9) Ingong Dakong Paryente ug Manunubos sa nasod ug sa mga indibiduwal niini, iyang gidumala ang ilang “legal nga kaso” aron magpahamtang ug hustisya.​—Sal 119:153, 154; Jer 50:​33, 34; Lam 3:58-60; itandi ang Pr 23:​10, 11.

Bisan tuod nagkinabuhi nga una pa ug sa gawas sa nasod sa Israel, ang gihampak sa sakit nga si Job miingon: “Ako nahibalo pag-ayo nga ang akong manunubos buhi, ug nga, sunod kanako, siya motindog sa ibabaw sa abog.” (Job 19:25; itandi ang Sal 69:18; 103:4.) Sa pagsunod sa panig-ingnan sa Diyos, ang hari sa Israel kinahanglang molihok ingong manunubos alang sa mga timawa ug mga kabos sa nasod.​—Sal 72:​1, 2, 14.

Ang Papel ni Kristo Jesus Ingong Manlulukat. Ang gihisgotan nang impormasyon naghatag ug pasukaranan sa pagsabot sa lukat nga gitagana alang sa katawhan pinaagi sa Anak sa Diyos, si Kristo Jesus. Ang panginahanglan sa katawhan sa usa ka lukat mitungha tungod sa pagrebelde didto sa Eden. Gibaligya ni Adan ang iyang kaugalingon ngadto sa pagbuhat ug daotan baylo sa hinakog nga kalipay sa padayon nga pagpakig-uban sa iyang asawa, nga nahimong makasasalang malinapason, busa siya nakig-ambit sa samang pagkahinukman uban sa iyang asawa atubangan sa Diyos. Tungod niana iyang gibaligya ang iyang kaugalingon ug ang iyang mga kaliwat ngadto sa pagkaulipon sa sala ug sa kamatayon, ang bayad nga gikinahanglan sa hustisya sa Diyos. (Rom 5:12-19; itandi ang Rom 7:14-25.) Kay nakabaton sa tawhanong pagkahingpit, si Adan nawad-an niining bililhong katigayonan alang sa iyang kaugalingon ug sa tanan niyang kaliwat.

Ang Balaod, nga may ‘landong sa maayong mga butang nga moabot,’ nagtagana sa mga halad nga hayop ingong tabon sa sala. Apan, kini maoy simboliko o mahulagwayon nga tabon lamang, sanglit ang maong mga hayop maoy ubos kay sa tawo; busa ‘ang dugo sa torong mga baka ug mga kanding sa pagkatinuod dili makakuha sa mga sala,’ maingon sa gipasiugda sa apostol. (Heb 10:1-4) Ang maong malarawanon nga mga halad nga hayop angay nga walay depekto, walay ikasaway nga mga hayop. (Lev 22:21) Ang tinuod nga halad lukat, usa ka tawo nga makahimo gayod sa pagkuha sa kasal-anan, kinahanglan usab nga hingpit, walay depekto. Angay nga siya maoy katumbas sa hingpit nga si Adan ug magbaton ug tawhanong pagkahingpit, aron siya makabayad sa bili sa pangtubos nga magpagawas sa mga kaliwat ni Adan gikan sa utang, pagkainutil, ug pagkaulipon nga ngadto niana sila gibaligya sa ilang unang amahan nga si Adan. (Itandi ang Rom 7:14; Sal 51:5.) Pinaagi lamang niana nga iyang makab-ot ang hingpit nga hustisya sa Diyos nga naglatid nga kinahanglang patas, “kalag alang sa kalag.”​—Ex 21:23-25; Deu 19:21.

Tungod sa pagkaestrikto sa hustisya sa Diyos imposible alang sa katawhan sa pagtagana ug kaugalingong manunubos niini. (Sal 49:6-9) Apan, kini misangpot sa pagbayaw sa gugma ug kaluoy sa Diyos sanglit iyang nakab-ot ang iyang kaugalingong mga kinahanglanon pinaagi sa iyang dako kaayong pagsakripisyo, ang paghatag sa kinabuhi sa iyang kaugalingong Anak sa pagtagana sa pangtubos. (Rom 5:6-8) Gikinahanglan niini nga ang iyang Anak mahimong tawo aron mahimong katumbas sa hingpit nga si Adan. Gihimo kini sa Diyos pinaagi sa pagbalhin sa kinabuhi sa iyang Anak gikan sa langit ngadto sa tagoangkan sa Hudiyong ulay nga si Maria. (Luc 1:26-37; Ju 1:14) Sanglit dili utang ni Jesus ang iyang kinabuhi kang bisan kinsang tawhanong amahan nga naggikan sa makasasalang si Adan, ug sanglit ang balaang espiritu sa Diyos ‘milandong o milimin’ kang Maria, dayag nga sukad nga siya nagsamkon hangtod sa panahon nga si Jesus gihimugso, si Jesus natawo nga wala makapanunod sa sala o pagkadili-hingpit, nga nahisama sa “walay lama ug sa walay buling nga nating karnero,” kansang dugo maoy usa ka dalawatong halad. (Luc 1:35; Ju 1:29; 1Pe 1:​18, 19) Padayon niyang nahuptan ang maong walay sala nga kahimtang sa tibuok niyang kinabuhi ug sa ingon wala mahimong dili takos. (Heb 4:15; 7:26; 1Pe 2:22) Ingong ‘mag-aambit sa dugo ug unod,’ siya maoy suod nga paryente sa katawhan ug siya naghupot sa butang nga bililhon, ang iyang hingpit nga kinabuhi nga gihuptang lunsay latas sa mga pagsulay sa integridad, nga pinaagi niana ang katawhan pagalukaton ug ipagawas.​—Heb 2:​14, 15.

Ang Kristohanon Gregong Kasulatan nagpatin-aw nga ang pagpahigawas gikan sa sala ug kamatayon maoy sa pagkatinuod pinaagi sa pagbayad sa usa ka bili. Ang mga Kristohanon giingon nga “gipalit sa usa ka bili” (1Co 6:20; 7:23), nga may “tag-iya nga nagpalit kanila” (2Pe 2:1), ug si Jesus gipaila ingong ang Kordero kinsa ‘gipatay ug pinaagi sa iyang dugo gipalit ang mga tawo alang sa Diyos gikan sa matag tribo, pinulongan, ug nasod.’ (Pin 5:9) Niini nga mga teksto ang berbo nga a·go·raʹzo ang gigamit, nga sa yano nagkahulogang “pagpalit didto sa tiyanggihan [a·go·raʹ].” Ang susamang pulong nga e·xa·go·raʹzo (gipahigawas pinaagig pagpalit) gigamit ni Pablo sa pagpakita nga si Kristo nagpahigawas ‘pinaagi sa pagpalit niadtong nailalom sa balaod’ pinaagi sa iyang kamatayon diha sa estaka. (Gal 4:5; 3:13) Apan ang ideya sa pagtubos o paglukat mas subsob ug mas bug-os nga gipadayag sa Gregong pulong nga lyʹtron ug sa susama nga mga termino.

Ang lyʹtron (gikan sa berbo nga lyʹo, nga nagkahulogang “buhian”) ilabinang gigamit sa Gregong mga magsusulat sa pagtumong sa usa ka bili nga gibayad sa paglukat sa mga binilanggo sa gubat o sa pagpagawas niadtong naulipon. (Itandi ang Heb 11:35.) Sa duha ka higayon nga kini makaplagan diha sa Kasulatan gihubit niini ang paghatag ni Kristo sa “iyang kalag nga usa ka lukat baylo sa daghan.” (Mat 20:28; Mar 10:45) Ang susamang pulong nga an·tiʹly·tron makita sa 1 Timoteo 2:6. Ang Greek and English Lexicon to the New Testament ni Parkhurst nag-ingon nga kini nagkahulogang: “usa ka lukat, bili sa pagtubos, o usa ka katumbas nga lukat.” Iyang gikutlo si Hyperius nga nag-ingon: “Kini tukmang nagpasabot sa usa ka bili nga pinaagi niana ang mga binihag tubson gikan sa kaaway; ug nianang matang sa pagbugti nga ang kinabuhi sa usa ka tawo tubson pinaagi sa kinabuhi sa laing tawo.” Siya mihinapos pinaagi sa pag-ingon: “Busa si Aristotle naggamit sa maong berbo [an·ti·ly·troʹo] alang sa pagtubos ug kinabuhi pinaagi sa kinabuhi.” (London, 1845, p. 47) Busa si Kristo “naghatag sa iyang kaugalingon ingong katugbang nga lukat alang sa tanan.” (1Ti 2:​5, 6) Ang lain pang susama nga mga pulong mao ang ly·troʹo·mai, “buhian pinaagig lukat” (Tit 2:14; 1Pe 1:​18, 19), ug a·po·lyʹtro·sis, ‘pagpagawas pinaagig lukat.’ (Efe 1:​7, 14; Col 1:14) Ang kaamgiran sa paggamit niini nga mga pulong uban nianang sa Hebreohanong mga termino nga gihisgotan maoy dayag. Kini naghubit, dili sa usa ka ordinaryong pagpalit o pagpagawas, kondili sa pagtubos o paglukat, usa ka kagawasan nga gihimo pinaagi sa pagbayad ug usa ka katumbas nga bili.

Bisan tuod mahimong mabatonan sa tanan, ang halad lukat ni Kristo wala dawata sa tanan, ug “ang kapungot sa Diyos magpabilin” niadtong dili modawat niini, maingon nga kini moabot usab niadtong kinsa sa una midawat ug dayon mitalikod gikan niana nga tagana. (Ju 3:36; Heb 10:26-29; itandi ang Rom 5:​9, 10.) Sila dili makabaton sa kagawasan gikan sa pagkaulipon ni Haring Sala ug ni Haring Kamatayon. (Rom 5:21) Ilalom sa Balaod ang tinuyong mamumuno dili mahimong lukaton. Si Adan, tungod sa iyang tinuyo nga dalan, nagdalag kamatayon sa tanang katawhan, busa siya usa ka mamumuno. (Rom 5:12) Busa, ang gihalad nga kinabuhi ni Jesus dili dalawaton sa Diyos ingong lukat alang sa makasasalang si Adan.

Apan giuyonan sa Diyos nga gamiton ang lukat aron tubson kadtong mga kaliwat ni Adan nga buot magpahimulos sa maong pagpahigawas. Sama sa giingon ni Pablo, “ingon nga pinaagi sa pagkadili-masinugtanon sa usa ka tawo daghan ang nahimong makasasala, sa ingon usab pinaagi sa pagkamasinugtanon sa usa ka persona daghan ang mahimong matarong.” (Rom 5:​18, 19) Sa panahon nga si Adan nakasala ug sa dihang siya gihukman sa kamatayon, ang tanan niyang kaliwat o rasa wala pa mahimugso gikan sa iyang balat-ang ug busa ang tanan namatay uban kaniya. (Itandi ang Heb 7:4-10.) Si Jesus ingong hingpit nga tawo, “ang kataposang Adan” (1Co 15:45), mao ra ang tawo nga makatagana sa bili nga gikinahanglan aron malukat ang wala pa matawo nga mga kaliwat ni Adan. Kinabubut-on niyang gitanyag ang iyang kaugalingon aron mamatay nga walay sala ingong hingpit nga tawhanong halad, sumala sa kabubut-on ni Jehova. (Heb 10:5) Gamiton ni Jesus ang awtoridad nga gihatag ni Jehova pinasukad sa iyang lukat aron hatagag kinabuhi ang tanan nga modawat niini nga tagana.​—1Co 15:45; itandi ang Rom 5:15-17.

Busa, si Jesus sa pagkamatuod maoy “usa ka katugbang nga lukat,” dili sa pagtubos sa usa ra ka makasasala nga si Adan, kondili sa pagtubos sa tanang katawhan nga naggikan kang Adan. Iyang gilukat sila aron sila mahimong iyang pamilya, ug gihimo kini pinaagi sa paghatag sa bug-os nga bili sa iyang halad lukat ngadto sa Diyos sa bug-os nga hustisya didto sa langit. (Heb 9:24) Tungod niana siya nakabaton ug Pangasaw-onon, usa ka langitnong kongregasyon nga gilangkoban sa iyang mga sumusunod. (Itandi ang Efe 5:23-27; Pin 1:​5, 6; 5:​9, 10; 14:​3, 4.) Ang mga tagna labot sa Mesiyas nagpakita usab nga siya makabaton ug “kaliwat” ingong usa ka “Amahang Walay Kataposan.” (Isa 53:10-12; 9:​6, 7) Aron matuman kana, ang iyang lukat angayng maglakip dili lamang sa iyang “Pangasaw-onon.” Busa, dugang pa niadtong “gipalit gikan sa katawhan ingong mga unang bunga” aron maglangkob nianang langitnong kongregasyon, adunay uban pa nga makabenepisyo sa iyang halad lukat ug makabaton ug kinabuhing walay kataposan pinaagi sa pagwagtang sa ilang mga sala ug sa pagkadili-hingpit nga lakip niini. (Pin 14:4; 1Ju 2:​1, 2) Sanglit ang mga membro sa langitnong kongregasyon mag-alagad uban ni Kristo ingong mga saserdote ug “mga hari ibabaw sa yuta,” ang ubang makadawat sa mga benepisyo sa lukat mao gayod ang yutan-ong mga sakop sa Gingharian ni Kristo, ug ingong mga anak sa “Amahang Walay Kataposan” sila makabaton ug kinabuhing walay kataposan. (Pin 5:10; 20:6; 21:2-4, 9, 10; 22:17; itandi ang Sal 103:2-5.) Ang tibuok nga kahikayan nagpadayag sa kaalam ni Jehova ug sa iyang pagkamatarong pinaagi sa hingpit nga pagtimbang sa mga timbangan sa hustisya samtang nagpakitag dili-takos nga kalulot ug nagpasaylo sa mga sala.​—Rom 3:21-26.

Ang lain pang aspekto niini nga ulohan mao ang maylabot sa Hebreohanong berbo nga ga·ʼalʹ, unang makita sa Genesis 48:16 (‘pagbawi’), nga nagkahulogan usab ug “paglukat o pagtubos,” nga mao, sa pagbawi, pagtubos, o pagpalit pag-usab sa tawo, kabtangan, o sa panulondon sa kinasuorang paryente; gigamit usab kini maylabot sa tigpanimalos sa dugo. (Sal 74:2; Isa 43:1) Ang kinasuorang paryente nga may obligasyon ingong usa ka manlulukat (Heb., go·ʼelʹ) mopatim-awng nahan-ay nga ingon niini: (1) igsoong lalaki, (2) uyoan, (3) anak nga lalaki sa uyoan, (4) bisan kinsang lalaki nga kadugo sa pamilya.​—Lev 25:​48, 49; itandi ang pagkasunodsunod diha sa Num 27:5-11; tan-awa ang TIGPANIMALOS SA DUGO.

Ubos sa Moisesnong Balaod, kon ang usa ka Israelinhon nagbaligya sa iyang kaugalingon sa pagkaulipon tungod kay naglisod sa materyal, ang manlulukat makapalit pag-usab kaniya gikan sa pagkaulipon. (Lev 25:47-54) O, kon iyang gikabaligya ang iyang yutang panulondon, ang iyang manlulukat makapalit pag-usab sa yuta, ug siya makapauli ngadto sa iyang gipanag-iya. (Lev 25:25-27) Apan, walay butang nga “gipahinungod,” “gitugyan sa kalaglagan,” bisan gani kinabuhi sa tawo, ang mahimong lukaton.​—Lev 27:​21, 28, 29; tan-awa ang GIPAHINUNGOD NGA BUTANG.

Ang usa ka pananglitan sa transaksiyon sa paglukat pinaagi sa usa ka go·ʼelʹ makaplagan diha sa basahon ni Ruth. Sa dihang gisugilon ni Ruth nga siya nanghagdaw didto sa uma ni Boaz, ang iyang ugangang babaye nga si Noemi mipatugbaw: “Ang maong tawo iglabot kanato. Siya usa sa atong mga manlulukat.” (Ru 2:20) Gidawat ni Boaz kini nga obligasyon ug mihimog pakigsaad sa paglukat atubangan sa mga maghuhukom ug sa mga saksi, apan ayha pa niya gibuhat kini sa dihang ang laing paryente nga mas suod kay kang Boaz midumili niini nga pribilehiyo.​—Ru 3:​9, 12, 13; 4:1-17.

Si Jehova Ingong Manlulukat. Pinaagi sa halad sa iyang bugtong nga Anak, si Jehova ingong Manlulukat mihimog tagana aron mabawi ang katawhan gikan sa sala ug kamatayon ug sa gahom sa lubnganan. Kini nga Anak kinahanglang manaog sa yuta, “mahisama sa iyang ‘mga igsoon’ sa tanang paagi,” nga miambit sa dugo ug unod, sa ingon nahimong usa ka suod nga paryente sa katawhan. (Heb 2:11-17) Si apostol Pablo nagsulat sa mga Kristohanon: “Pinaagi kaniya atong nabatonan ang kagawasan pinaagi sa lukat pinaagi sa iyang dugo.”​—Efe 1:7; itandi ang Pin 5:9; 14:​3, 4.