SOLOMON

[gikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “kalinaw o pakigdait”].

Anak nga lalaki ni Haring David sa linya ni Juda; hari sa Israel gikan sa 1037 hangtod sa 998 W.K.P. Ang rekord sa Bibliya, human hisgoti ang kamatayon sa anak nga lalaki nga natawo kang David pinaagi sa iyang imoral nga relasyon kang Bat-seba, nag-ingon: “Ug gihupay ni David si Bat-seba nga iyang asawa. Dugang pa, siya miadto kaniya ug nakigdulog kaniya. Unya siya nanganak ug usa ka anak nga lalaki, ug ginganlan siya ug Solomon. Ug si Jehova nahigugma kaniya. Busa siya nagpasugo pinaagi kang Natan nga manalagna ug nagtawag sa iyang ngalan nga Jedidias, tungod kang Jehova.” (2Sa 12:​24, 25) Sa ulahi si Solomon nakabaton ug tulo ka pursosong mga igsoon, mga anak nga lalaki ni David ug Bat-seba: si Simea, Sobab, ug Natan.​—1Cr 3:5.

Saad ni Jehova Kang David. Sa wala pa matawo si Solomon, si Jehova misulti kang David nga matawo kaniya ang usa ka anak nga lalaki ug ang iyang ngalan maoy Solomon, ug nga kini siya magtukod ug usa ka balay alang sa Iyang ngalan. Ang ngalang Jedidias (nga nagkahulogang “Hinigugma ni Jah”) mopatim-awng gihatag ingong ilhanan alang kang David nga gipanalanginan na ni Jehova niining higayona ang iyang kaminyoon kang Bat-seba ug busa ang anak nga gipakatawo iyang giuyonan. Apan dili kini maong ngalana nga komong nailhan ang bata. Walay duhaduha, ang ngalang Solomon (gikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “kalinaw o pakigdait”) gigamit labot sa pakigsaad nga gihimo ni Jehova kang David, nga niana siya miingon nga si David, sanglit usa ka tawong nag-ula ug daghang dugo sa gubat, dili magtukod ug balay alang kang Jehova, ingon sa gitinguha sa kasingkasing ni David nga iyang buhaton. (1Cr 22:6-10) Dili buot ingnon nga sayop ang pagpakiggubat ni David. Apan sa panguna ang kinaiyahan ug katuyoan sa tipikal nga gingharian ni Jehova maoy alang sa kalinaw; ang mga gubat niini maoy aron sa pagpapas sa pagkadaotan ug niadtong mosupak sa pagkasoberano ni Jehova, aron ipakaylap ang pagmando sa Israel ngadto sa mga utlanan nga gilatid sa Diyos, ug aron ipatungha ang pagkamatarong ug kalinaw. Kini nga mga katuyoan ang nalampos sa mga gubat ni David alang sa Israel. Ang pagmando ni Solomon sa panguna maoy usa ka paghari sa kalinaw.

Pagsulay ni Adonias sa Pag-ilog sa Trono. Human sa iyang pagkatawo mitungha pag-usab si Solomon diha sa rekord sa Kasulatan sa dihang tigulang na si David. Si David, sa walay duhaduha tungod sa saad ni Jehova, misaad kaniadto kang Bat-seba nga si Solomon maoy mopuli kaniya diha sa trono. Nasayod niini si Natan nga manalagna. (1Ha 1:11-13, 17) Wala isulti kon si Adonias nga igsoon ni Solomon sa amahan nasayod ba niini nga saad o laraw ni David. Sa bisan unsang kahimtang, si Adonias misulay sa pag-ilog sa trono ingon sa paagi niadtong gihimo ni Absalom. Tingali tungod kay luya na ang hari ug tungod kay si Adonias gipaluyohan ni Joab nga pangulo sa kasundalohan ug ni Abiatar nga saserdote, siya masaligon nga siya magmalamposon. Bisan pa niana kadto maoy pagluib, usa ka paningkamot sa pag-ilog sa trono samtang buhi pa si David ug walay pag-uyon ni David o ni Jehova. Dugang pa, gipadayag ni Adonias ang iyang pagkamalipoton sa dihang siya naghalad didto sa En-rogel, diin buot niyang ideklarar ang iyang kaugalingon ingong hari, apan gidapit lamang ang ubang mga anak sa hari ug mga tawo sa Juda, ang mga sulugoon sa hari, nga wala dapita si Solomon, si Natan nga manalagna, si Zadok nga saserdote, ug ang gamhanang mga tawo nga maunongong nakiggubat uban kang David, lakip si Benaias nga ilang pangulo. Kini nagpakita nga giisip ni Adonias nga karibal si Solomon ug usa ka babag sa iyang mga ambisyon.​—1Ha 1:5-10.

Si Solomon Gipalingkod sa Trono. Si Natan nga manalagna, nga matinumanon kanunay kang Jehova ug kang David, maoy mabinantayon. Gipaadto pag-una si Bat-seba nga may mga instruksiyon sa pagpahibalo sa hari bahin sa maong daotang laraw, dayon siya miadto usab nga nangutana kang David kon iya bang giuyonan kining pagproklamar kang Adonias ingong hari. Si David milihok dayon uban ang determinasyon, ug nagsugo kang Zadok nga saserdote ug kang Natan sa pagdala kang Solomon ngadto sa Gihon ubos sa panalipod ni Benaias ug sa iyang mga tawo. Pasakyon nila si Solomon sa kaugalingong bayeng mula sa hari (nga nagpaila sa hataas nga kadungganan sa usa nga nagasakay, niini nga kahimtang, nga siya maoy manununod sa pagkahari). (Itandi ang Est 6:​8, 9.) Gituman ang mga instruksiyon ni David, ug gidihogan ug giproklamar si Solomon ingong hari.​—1Ha 1:11-40.

Sa pagkadungog sa tingog sa musika didto sa Gihon, nga dili kaayo halayo, ug sa pagsinggit sa katawhan: “Mabuhi si Haring Solomon,” si Adonias ug ang iyang mga kakunsabo mikalagiw tungod sa kahadlok ug kaguliyang. Gihatag ni Solomon ang usa ka pasiklap sa kalinaw nga magtimaan sa iyang pagmando pinaagi sa pagdumili nga maduhigan ang iyang paglingkod sa trono pinaagi sa pagpanimalos. Kon nabali pa ang mga panghitabo, lagmit gayod nga mamatay si Solomon. Si Adonias mikalagiw ug midangop sa sangtuwaryo, busa si Solomon nagpasugo didto ug nagpadala kang Adonias sa iyang atubangan. Gipahibalo si Adonias nga dili siya patyon gawas kon dunay makaplagan nga daotan diha kaniya, dayon gipapauli siya ni Solomon ngadto sa iyang balay.​—1Ha 1:41-53.

Gisugo ni David si Solomon. Sa wala pa mamatay, si David ugdang nga nagsugo kang Solomon nga “tumanon mo ang obligasyon ngadto kang Jehova nga imong Diyos pinaagi sa paglakaw sa iyang mga dalan, pinaagi sa pagtuman sa iyang mga lagda, sa iyang mga sugo ug sa iyang hudisyal nga mga hukom ug sa iyang mga pagpamatuod.” Siya dugang nga nagsugo kaniya nga dili tugotan nga si Joab ug Simei “mahiadtong malinawon sa Sheol”; usab siya magpakita ug mahigugmaong-kalulot ngadto sa mga anak nga lalaki ni Barzilai nga Gileadnon. (1Ha 2:1-9) Lagmit una pa niini nga gihatag ni David ang mga instruksiyon kang Solomon labot sa pagtukod sa templo, ug gihatag kaniya ang plano sa arkitektura “nga diha kaniya pinaagi sa pagdasig.” (1Cr 28:​11, 12, 19) Gisugo ni David ang mga prinsipe sa Israel nga atua didto niadtong higayona nga motabang kang Solomon nga iyang anak ug moduyog kaniya sa pagtukod sa sangtuwaryo ni Jehova. Niining higayona gidihogan pag-usab sa katawhan si Solomon ingong hari ug si Zadok ingong saserdote. (1Cr 22:6-19; kap 28; 29:1-22) Ang panalangin sa Diyos kang Solomon gipakita sa sayong bahin sa iyang paghari, samtang siya milingkod “sa trono ni Jehova ingong hari puli ni David nga iyang amahan ug sa pagpalampos” sa pagkahari ug sa pagpalig-on niini.​—1Cr 29:23; 2Cr 1:1.

Ang Hangyo ni Adonias nga may Daotang Tinguha sa Pag-alsa. Wala dangtig dugay si Solomon milihok sa pagtuman sa mga sugo ni David labot kang Joab. Kini gihimo tungod sa buhat ni Adonias, kinsa nagpakita gihapon ug ambisyon bisan pa sa kaluoy nga gipakita ni Solomon kaniya. Giduol ni Adonias ang inahan ni Solomon nga nag-ingon: “Ikaw nahibalo pag-ayo nga ang pagkahari naakoa unta, ug ngari kanako ang tibuok Israel nagpatumong sa ilang mga nawong aron ako mahimong hari; apan ang pagkahari naliso ug naiya sa akong igsoong lalaki, kay gikan kang Jehova nga naiyaha kini.” Dinhi giila ni Adonias nga si Jehova ang nagpaluyo sa pagpalingkod kang Solomon sa trono, bisan pa niana ang iyang hangyo nga misunod niining mga pulonga maoy dugang pang malansison nga paningkamot sa pag-ilog sa pagkahari. Siya miingon kang Bat-seba: “Palihog, ingna si Solomon nga hari . . . nga iyang ihatag kanako si Abisag nga Sunaminhon ingong asawa.” Gibati tingali ni Adonias nga daghan na ang midapig kaniya, uban sa pagpaluyo ni Joab ug Abiatar, nga pinaagi sa pagkuha sa tig-alima ni David nga giisip nga puyopuyo ni David, bisan tuod si David wala makigdulog kaniya, siya makahaling sa pag-alsa nga lagmit maoy makapukan kang Solomon. Ingong kostumbre, ang mga asawa ug mga puyopuyo sa hari maiyaha lamang sa iyang legal nga manununod, busa ang pagkuha sa maong mga asawa giisip nga pag-ilog sa trono. (Itandi ang 2Sa 16:​21, 22.) Sa dihang si Bat-seba, nga wala makamatikod sa pagkamalansison ni Adonias, nagsulti sa hangyo ni Adonias kang Solomon, giisip dayon kini ni Solomon ingong pag-ilog sa pagkahari ug tungod niini gisugo si Benaias sa pagpatay kang Adonias.​—1Ha 2:13-25.

Si Abiatar gipalagpot; si Joab gipatay. Unya gitagad ni Solomon kadtong nakigkunsabo kang Adonias. Si Abiatar gipalagpot sa pagkasaserdote ingong katumanan sa pulong nga gisulti ni Jehova batok sa balay ni Eli (1Sa 2:30-36), apan wala siya patya, tungod kay gidala niya ang Arka atubangan ni David ug nakaagom ug kasakitan uban kaniya. Gipulihan ni Zadok si Abiatar. Sa kasamtangan, si Joab, nga nakadungog sa gibuhat ni Solomon, mikalagiw aron sa paghawid sa mga sungay sa halaran, apan didto siya gipatay ni Benaias ubos sa sugo ni Solomon.​—1Ha 2:26-35.

Si Simei gipatay. Gipapanumpa usab ni Solomon si Simei nga sundon ang pipila ka restriksiyon, kay kining tawhana nanghimaraot sa iyang amahan nga si David. Sa dihang si Simei, mga tulo ka tuig sa ulahi, milapas niini nga restriksiyon, gipapatay siya ni Solomon. Busa natuman ni Solomon sa bug-os ang sugo ni David.​—1Ha 2:36-46.

Maalamong Hangyo ni Solomon. Sa sayong bahin sa paghari ni Solomon ang katawhan naghalad didto sa daghang “hatag-as nga mga dapit,” tungod kay walay balay si Jehova, bisan tuod ang tabernakulo didto sa Gabaon ug ang arka sa pakigsaad didto sa tolda sa Zion. Bisag gisulti ni Jehova nga ang iyang ngalan ipahimutang diha sa Jerusalem, lagmit nga iyang gitugotan kining buhata hangtod natukod ang templo. (1Ha 3:​2, 3) Didto sa Gabaon, nga nailhan ingong “ang dakong hataas nga dapit,” gitanyag ni Solomon ang usa ka libong halad-nga-sinunog. Dinhi si Jehova nagpakita kaniya diha sa usa ka damgo, nga nag-ingon: “Hangyo kon unsay akong ihatag kanimo.” Imbes mangayo ug mga bahandi, himaya, ug kadaogan, gipangayo ni Solomon ang usa ka maalamon, masinaboton, ug masinugtanong kasingkasing aron makahimo sa paghukom sa Israel. Ang mapainubsanong hangyo ni Solomon nakapahimuot kaayo kang Jehova mao nga siya naghatag kaniya dili lamang sa iyang gipangayo kondili sa mga bahandi ug himaya usab “maong walay si bisan kinsa taliwala sa mga hari ang mahisama kanimo, sa tanan mong mga adlaw.” Si Jehova, hinunoa, midugang sa pagtambag: “Ug kon ikaw molakaw diha sa akong mga dalan pinaagi sa pagtuman sa akong mga regulasyon ug sa akong mga sugo, ingon sa paglakaw ni David nga imong amahan, pagalugwayan ko usab ang imong mga adlaw.”​—1Ha 3:4-14.

Wala madugay human niadto, sa dihang gipresentar sa duha ka pampam ang usa ka malisod nga problema bahin sa kon kinsay tinuod nga ginikanan, gipasundayag ni Solomon nga gihatagan gayod siya sa Diyos ug kaalam sa paghukom. Kini nagpalig-on pag-ayo sa awtoridad ni Solomon sa mga mata sa katawhan.​—1Ha 3:16-28.

Mga Proyekto sa Pagpanukod. (MGA HULAGWAY, Tomo 1, p. 748, 750, 751) Sa ikaupat nga tuig sa iyang paghari, sa ikaduha nga bulan sa tuig (ang bulan sa Ziv [Abril-Mayo]), niadtong 1034 W.K.P., gisugdan ni Solomon ang pagtukod sa balay ni Jehova didto sa Bukid sa Moria. (1Ha 6:1) Ang pagtukod sa templo malinawon kaayo; ang mga bato gitabas na sa wala pa dad-a sa dapit nga pagatukoran, mao nga walay tingog sa mga martilyo o mga atsa o sa bisan unsang mga himan nga puthaw ang madungog. (1Ha 6:7) Si Haring Hiram sa Tiro mitabang sa pagtaganag mga kahoy nga sedro ug junipero baylo sa trigo ug lana. (1Ha 5:10-12; 2Cr 2:11-16) Nagtagana usab siyag mga mamumuo, lakip sa batid nga artesano nga ginganlan ug Hiram, ang anak nga lalaki sa usa ka tawong taga-Tiro ug sa usa ka Hebreohanong babaye. (1Ha 7:​13, 14) Gipaapil ni Solomon sa pinugos nga trabaho ang 30,000 ka lalaki, nga gipadala sila ngadto sa Lebanon nga magrelibohay ang tag-10,000 ka tawo sa usa ka bulan. Ang matag pundok mopauli sa ilang mga balay sulod sa yugto nga duha ka bulan. Gawas pa niini, dihay 70,000 ka tigpas-an ug palas-anon ug 80,000 ka magtatabas sa bato. Kining kataposang ginganlan nga mga pundok maoy mga dili-Israelinhon.​—1Ha 5:13-18; 2Cr 2:​17, 18.

Inagurasyon sa templo. Ang maong hilabihan kadakong proyekto sa pagpanukod mikabat ug pito ka tuig ug tunga, ug natapos sa ikawalo nga bulan sa Bul, niadtong 1027 W.K.P. (1Ha 6:​37, 38) Mopatim-aw nga taudtaod pa human niadto ang pagpasulod sa mga galamiton ug ang paghikay sa tanang butang, kay ang pagbalaan ug ang pag-inagurar sa templo gihimo ni Solomon sa ikapitong bulan sa Etanim, sa panahon sa Pista sa mga Balongbalong. (1Ha 8:2; 2Cr 7:8-10) Busa nahitabo gayod kini sa ikapitong bulan niadtong 1026 W.K.P., 11 ka bulan human matapos ang pagtukod, inay usa ka bulan sa wala pa matapos ang tinukod (niadtong 1027 W.K.P.), ingon sa gituohan sa pipila.

Ang laing panglantaw nga gituohan sa pipila mao nga ang inagurasyon nahitabo sa ika-24 nga tuig sa paghari ni Solomon (1014 W.K.P.), human matukod usab niya ang iyang kaugalingong balay ug ang ubang mga tinukod sa gobyerno, nga mikabat ug dugang 13 ka tuig, o bug-os 20 ka tuig nga buluhatong pagpanukod. Kini nga panglantaw gipaluyohan sa Gregong Septuagint, diin gisal-ot ang pipila ka pulong nga dili makita sa Masoretikong teksto, sa 1 Hari 8:1 (3 Hari 8:1 sa LXX, ni Bagster) nga mabasa: “Ug nahitabo nga sa dihang natapos na ni Solomon ang pagtukod sa balay sa Ginoo ug sa iyang kaugalingong balay human sa kawhaan ka tuig, dayon gipatigom ni haring Solomon ang tanang ansiyano sa Israel didto sa Sion, aron sa pagdala sa arka sa pakigsaad sa Ginoo gikan sa siyudad ni David, nga mao ang Sion, sa bulan sa Atanin.” Apan, ang pagtandi sa mga asoy sa Mga Hari ug sa Mga Cronicas nagpakita nga dili husto kini nga panghinapos.

Ang rekord sa 1 Hari kapitulo 6 hangtod sa 8 naghubit sa pagtukod sa templo ug sa pagkahuman niini; unya gihisgotan niini ang 13-ka-tuig nga programa sa pagpanukod sa gobyerno ni Solomon; ug dayon, human hisgoti pag-usab nga detalyado ang pagtukod sa templo ug ang pagpasulod sa “mga butang nga gibalaan ni David nga iyang amahan,” ang asoy nagpadayon sa paghubit sa inagurasyon. Kini mopatim-awng nagpakita nga ang paghubit sa programa sa pagpanukod sa gobyerno (1Ha 7:​1-8) maoy sinal-ot lamang ingong dugang impormasyon, ingnon ta, aron mahugpong ug makompleto ang paghisgot bahin sa mga buluhaton sa pagpanukod. Apan ang rekord sa 2 Cronicas 5:1-3 daw mas direktang nagpakita nga ang inagurasyon nahitabo human gayod maandam ang templo ug ang mga kasangkapan niini, kay kini mabasa: “Sa kataposan ang tanang buluhaton nga buhatonon ni Solomon alang sa balay ni Jehova natapos, ug gipangdala ni Solomon sa sulod ang mga butang nga gibalaan ni David nga iyang amahan; ug ang plata ug ang bulawan ug ang tanan nga galamiton iyang gibutang sa mga tipiganan sa bahandi sa balay sa matuod nga Diyos. Maoy niadtong panahona nga gitigom ni Solomon ang mga ansiyano sa Israel ug ang tanang pangulo sa mga tribo.” Human idetalye nga gipahimutang sa mga saserdote ang arka sa pakigsaad didto sa templo kinsa nagdala niini gikan sa Siyudad ni David ngadto sa bungtod sa templo, ang asoy human niana nagpadayon sa paghubit bahin sa inagurasyon.​—2Cr 5:4-14; kap 6, 7.

Gikuwestiyon sa pipila ang panglantaw nga bag-o lang gihisgotan nga ang inagurasyon nahitabo sa tuig human matapos ang templo, tungod kay ang 1 Hari 9:1-9, naghisgot kang Jehova nga nagpakita kang Solomon human matukod “ang balay sa hari,” nga nag-ingon nga iyang nadungog ang pag-ampo ni Solomon. (Itandi ang 2Cr 7:11-22.) Kini maoy sa iyang ika-24 nga tuig, human sa iyang 20-ka-tuig nga buluhatong pagpanukod. Mikabat bag 12 ka tuig ayha pa tubaga sa Diyos ang pag-ampo nga gitanyag ni Solomon panahon sa inagurasyon sa templo? Wala, kay sa panahon sa inagurasyon, sa hapit nang matapos ang pag-ampo ni Solomon, “ang kalayo nanaog gikan sa mga langit ug miut-ot sa halad-nga-sinunog ug sa mga halad, ug ang balay napuno sa himaya ni Jehova.” Kini maoy dakong pamatuod nga gipatalinghogan ni Jehova ang maong pag-ampo, usa ka tubag pinaagi sa buhat, ug ingon gayod niana ang pag-ila niini sa katawhan. (2Cr 7:1-3) Ang pagpakita sa Diyos kang Solomon sa ulahi nagpaila nga wala niya kalimti ang pag-ampo nga gibungat ni Solomon 12 ka tuig sa miagi, ug karon iyang gitubag kana sa binaba pinaagi sa pagpasalig kang Solomon nga siya magpatalinghog niana. Ang Diyos, niining ikaduha niyang pagpakita, naghatag usab kang Solomon ug dugang tambag nga padayong magmatinumanon sama kang David nga iyang amahan.

Pag-ampo ni Solomon. Diha sa pag-ampo ni Solomon sa inagurasyon sa templo iyang gitawag si Jehova ingong Diyos nga labaw sa tanan, usa ka Diyos sa mahigugmaong-kalulot ug pagkamaunongon, ang Magtutuman sa iyang mga saad. Bisag ang templo maoy balay alang kang Jehova, nahibalo si Solomon nga “ang mga langit, oo, ang langit sa mga langit,” dili makaigo Kaniya. Siya ang Tigpatalinghog ug Tigtubag sa pag-ampo, ang Diyos sa hustisya, nga moganti sa matarong ug mobalos sa daotan, apan mopasaylo sa makasasala nga naghinulsol ug mobalik Kaniya. Siya dili usa ka ‘diyos sa kinaiyahan,’ apan nagkontrolar sa mga elemento niini, sa kinabuhi sa mga hayop, bisan sa mga nasod sa yuta. Dili lamang siya usa ka Diyos sa nasod sa mga Hebreohanon kondili maoy Diyos sa tanang katawhan nga nagapangita kaniya. Diha sa iyang pag-ampo gipadayag ni Solomon ang iyang tinguha nga makitang ang ngalan ni Jehova mahimong dako o mapasidunggan sa tibuok yuta; gipahayag ni Solomon ang iyang kaugalingong gugma sa pagkamatarong ug hustisya, paghigugma alang sa katawhan sa Diyos sa Israel ug alang sa mga langyaw nga mangita kang Jehova.​—1Ha 8:22-53; 2Cr 6:12-42.

Sa inagurasyon, nag-alagad sa ilang katungdanan ang tanang saserdote; niini nga okasyon wala kinahanglana nga sundon ang mga dibisyon nga gihikay ni David. (2Cr 5:11) Makita nato nga gikinahanglan ang pag-alagad sa tanan tungod kay, gawas sa pagtanyag sa halad nga mga lugas, 22,000 ka baka ug 120,000 ka karnero ang gitanyag ingong mga halad-nga-sinunog ug mga halad-sa-panag-ambit panahon sa pito-ka-adlaw nga yugto sa kapistahan, nga gitapos pinaagi sa usa ka solemneng panagkatigom sa ikawalong adlaw. Hilabihan kadaghan ang mga halad nga ang dakong halaran nga tumbaga nahimong gamay ra kaayo; aron mapaigo kini, kinahanglan nga balaanon ni Solomon ang usa ka bahin sa sawang aron himoon nga halaran.​—1Ha 8:​63, 64; 2Cr 7:​5, 7.

Sa ulahi gipahimutang ni Solomon ang mga dibisyon sa mga saserdote sa ilang buluhaton ug ang mga Levihanon sa ilang mga katungdanan ingon sa pagkalatid niini ni David. Ang templo niining higayona nahimong dapit diin ang tanang Israelinhon magkatigom aron motambong sa ilang tinudlong mga pista ug aron motanyag sa ilang mga halad kang Jehova.

Mga tinukod sa gobyerno. Sulod sa 13 ka tuig human matapos ang templo, si Solomon nagtukod ug usa ka bag-ong palasyo sa hari didto sa Bukid sa Moria, sa H gayod sa templo, aron duol kini sa gawas nga sawang sa templo, apan sa mas ubos nga dapit. Duol niini gitukod niya ang Portiko sa Trono, ang Portiko sa mga Haligi, ug ang Balay sa Lasang sa Lebanon. Gitukod kining tanang tinukod diha sa nagdulhog nga yuta tali sa kinapungkayan sa bungtod sa templo ug sa ubos nga tagaytay sa Siyudad ni David. Gitukod usab niya ang usa ka balay alang sa iyang Ehiptohanong asawa; wala siya tugoting “mopuyo sa balay ni David nga hari sa Israel, kay,” sumala sa giingon ni Solomon, “ang mga dapit nga gidad-an sa arka ni Jehova maoy balaan.”​—1Ha 7:1-8; 3:1; 9:24; 11:1; 2Cr 8:11.

Pagpanukod sa tibuok nasod. Human matapos ang iyang mga proyekto sa pagpanukod sa gobyerno, gisugdan ni Solomon ang programa sa pagpanukod sa tibuok nasod. Iyang gigamit sa pinugos nga trabaho ang mga kaliwat sa mga Canaanhon nga wala laglaga sa Israel sa ilang pagsakop sa Canaan, apan walay Israelinhon nga gihimo niyang ulipon. (1Ha 9:20-22; 2Cr 8:7-10) Iyang gitukod ug gipalig-on ang Gezer (nga gikuha ni Paraon gikan sa mga Canaanhon ug gihatag ingong gasa sa iyang anak nga babaye nga asawa ni Solomon), ingon man ang Ibabaw ug ang Ubos nga Bet-horon, ang Baalat, ug ang Tamar; gitukod usab niya ang mga siyudad nga tipiganan o pondohanag mga pagkaon, ang mga siyudad sa mga karo, ug ang mga siyudad alang sa mga mangangabayo. Ang tibuok gingharian, lakip ang teritoryo sa S sa Jordan, nakabenepisyo sa iyang gihimong mga pagpanukod. Gipalig-on pa niya ang Bungdo. Iyang “gitakpan ang giwang sa Siyudad ni David.” (1Ha 11:27) Kini nagtumong sa iyang pagtukod o pagpasangkad sa ‘paril sa Jerusalem sa tibuok palibot.’ (1Ha 3:1) Gipalig-on niya pag-ayo ang Hazor ug ang Megido; ang mga arkeologo nakadiskobre sa mga bahin sa lig-ong mga paril ug gipalig-ong mga ganghaan nga ilang gituohan nga mga nahibilin sa mga tinukod ni Solomon niining mga siyudara, nga karon mga gun-ob na.​—1Ha 9:15-19; 2Cr 8:1-6.

Iyang mga Bahandi ug Himaya. Dako ang pamatigayon ni Solomon. Ang iyang panon sa mga barko, sa tabang ni Hiram, nagdalag daghan kaayong bulawan gikan sa Opir, ingon man mga kahoyng “algum” ug bililhong mga bato. (1Ha 9:26-28; 10:11; 2Cr 8:​17, 18; 9:​10, 11) Ang mga kabayo ug mga karo giimportar gikan sa Ehipto, ug niadtong panahona ang mga magpapatigayon gikan sa tibuok kalibotan nagdala sa ilang daghang baligya. Ang tinuig nga kita ni Solomon sa bulawan miabot ug 666 ka talanton (mga $256,643,000), gawas pa sa plata ug bulawan ug sa ubang mga butang nga gidala sa mga magpapatigayon. (1Ha 10:​14, 15; 2Cr 9:​13, 14) Dugang pa, “ang tanang hari sa yuta” nagdalag mga gasa tuigtuig gikan sa ilang tagsatagsa ka yuta: mga butang nga ginama sa bulawan ug plata, lana sa balsamo, armadura, mga kabayo, mga mula, ug ubang mga bahandi. (1Ha 10:​24, 25, 28, 29; 2Cr 9:23-28) Bisan ang mga aliwas ug mga paboreyal giimportar pinaagi sa mga barko sa Tarsis. (1Ha 10:22; 2Cr 9:21) Si Solomon dunay 4,000 ka kuwadra sa mga kabayo ug mga karo (ang 1Ha 10:26 nag-ingon 1,400 ka karo) ug 12,000 ka kabayong iggugubat (o, lagmit, mangangabayo).​—2Cr 9:25.

Walay hari sa tibuok yuta nga nakabaton ug mga bahandi sama sa nabatonan ni Solomon. (1Ha 10:23; 2Cr 9:22) Ang kahalangdon sa dapit paingon sa iyang trono labaw gayod kay sa tanang ubang mga gingharian. Ang trono mismo maoy ginama sa garing nga hinaklapan ug dalisay nga bulawan. Kini may lingin nga atop-atop sa luyo niini; adunay unom ka ang-ang paingon sa trono, nga may unom ka leyon sa isigkakilid, ug duha ka leyon ang nagbarog tupad sa mga patonganan sa bukton niini. (1Ha 10:18-20; 2Cr 9:17-19) Bulawan lamang ang gigamit ingong iyang ilimnan; kini espesipikong giingon nga “walay mausa nga hinimo sa plata; kini giisip sa mga adlaw ni Solomon ingon sa wala lamay bili.” (2Cr 9:20) Dihay mga alpa ug kinuldasang mga tulonggon sa balay ni Solomon ug sa templo nga hinimo gikan sa mga kahoyng algum nga wala pa sukad makita kanhi sa Juda.​—1Ha 10:12; 2Cr 9:11.

Taganang pagkaon sa iyang panimalay. Ang matag adlaw nga pagkaon sa harianong panimalay ni Solomon moabot sa “katloan ka cor nga sukod [6,600 L] sa pino nga harina ug kan-uman ka cor nga sukod [13,200 L] sa harina, napulo ka tambok nga baka ug kawhaan ka pinasibsib nga baka ug usa ka gatos ka karnero, gawas pa sa mga laking osa ug mga gasela ug mga binaw ug pinatambok nga mga kakok.” (1Ha 4:​22, 23) Napulog-duha ka luyoluyo ang nagdumala sa pagtaganag pagkaon, usa ka luyoluyo sa matag bulan sulod sa usa ka tuig. Ang tagsatagsa kanila dunay gidumalang usa ka bahin sa yuta; tungod niini wala kini bahina sumala sa mga utlanan sa tribo apan gibahin kini sumala sa mga rehiyon nga dunay abot sa agrikultura. Lakip sa mga gitagana mao ang pagkaon sa daghang kabayo ni Solomon.​—1Ha 4:1-19, 27, 28.

Rayna sa Sheba miduaw kang Solomon. Usa sa labing inilang mga bisita nga miabot gikan sa langyawng yuta aron sa pagtan-aw sa himaya ug mga bahandi ni Solomon mao ang rayna sa Sheba. Ang kabantog ni Solomon nakaabot sa “tanang katawhan sa yuta” busa siya mipanaw gikan sa iyang halayong gingharian “aron sa pagsulay kaniya pinaagig makapalibog nga mga pangutana.” Siya nakigsulti kaniya “sa tanan nga duol sa iyang kasingkasing,” ug “walay butang natago gikan sa hari nga wala niya isulti kaniya.”​—1Ha 10:1-3, 24; 2Cr 9:​1, 2.

Human makita usab sa rayna ang kahalangdon sa templo ug sa balay ni Solomon, ang pagsilbi diha sa iyang lamesa ug pagsilbi sa ilimnon lakip ang mga besti sa iyang mga tigsilbi, ug ang iyang mga halad-nga-sinunog nga kanunay niyang ihalad diha sa templo, “niana wala nay espiritu diha kaniya,” busa siya miingon, “Tan-awa! Wala sa katunga ang nasaysay kanako. Imong nalabwan sa kaalam ug kauswagan ang mga butang nga nadungog nga akong gipamatian.” Dayon iyang gipahayag nga malipayon ang mga sulugoon nga nag-alagad sa usa ka hari nga sama kaniya. Tungod niining tanan siya natukmod sa paghimaya kang Jehova, sa pagdayeg kang Jehova nga Diyos, kinsa nagpahayag sa iyang gugma sa Israel pinaagi sa pagtudlo kang Solomon ingong hari aron ipahamtang ang hudisyal nga hukom ug pagkamatarong.​—1Ha 10:4-9; 2Cr 9:3-8.

Unya iyang gihatag kang Solomon ang halangdong gasa nga 120 ka talanton nga bulawan ($46,242,000) ug daghan kaayong bililhong bato ug lana sa balsamo nga hilabihan kadaghan. Si Solomon, sa baylo, naghatag sa rayna sa tanan niyang gipangayo, gawas pa sa iyang kaugalingong dagayang kinasingkasing nga gasa, nga lagmit labaw pa kay sa gidala sa rayna kaniya.​—1Ha 10:​10, 13; 2Cr 9:​9, 12.

Kauswagan sa iyang pagmando. Gipanalanginan ni Jehova si Solomon ug kaalam, himaya, ug mga bahandi sa dihang siya nagpabiling malig-on alang sa matuod nga pagsimba, ug ang nasod sa Israel sa ingon usab nakatagamtam sa pag-uyon sa Diyos. Gigamit si David sa pagbuntog sa mga kaaway sa Israel ug sa pagtukod sa gingharian nga malig-on hangtod sa gawas nga mga utlanan niini. Ang asoy nag-ingon: “Bahin kang Solomon, siya nahimong magmamando sa tanang gingharian gikan sa Suba [sa Euprates] hangtod sa yuta sa mga Filistehanon ug hangtod sa utlanan sa Ehipto. Sila nagdalag mga gasa ug nag-alagad kang Solomon sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi.” (1Ha 4:21) Sa panahon sa paghari ni Solomon dihay kalinaw, ug “ang Juda ug Israel daghan, sama sa mga balas nga anaa sa daplin sa dagat ang gidaghanon, nga nangaon ug nanginom ug nagmaya.” “Ug ang Juda ug Israel nagpadayon sa pagpuyo sa kasegurohan, ang matag usa ilalom sa iyang kaugalingong paras ug ilalom sa iyang kaugalingong kahoyng igos, gikan sa Dan ngadto sa Beer-seba, sa tanang adlaw ni Solomon.”​—1Ha 4:​20, 25; MAPA, Tomo 1, p. 748.

Kaalam ni Solomon. “Ug ang Diyos nagpadayon paghatag kang Solomon sa kaalam ug pagsabot sa dako kaayong sukod ug kalapad sa kasingkasing, sama sa balas nga anaa sa baybayon. Ug ang kaalam ni Solomon mas dako pa gayod kay sa kaalam sa tanang taga-Sidlakan ug sa tanang kaalam sa Ehipto.” Dayon gihisgotan ang mga ngalan sa ubang mga lalaki nga dunay talagsaong kaalam: si Etan nga Ezrahanon (lagmit usa ka mag-aawit sa panahon ni David ug magsusulat sa Salmo 89) ug tulo ka uban pang maalamong lalaki sa Israel. Si Solomon mas maalamon pa kay kanila; ngani, “ang iyang kabantog miabot sa tanang kanasoran sa tibuok palibot. Ug siya makasulti ug tulo ka libo ka panultihon, ug ang iyang mga awit miabot ug usa ka libo ug lima.” Ang kalapad sa iyang kahibalo naglakip sa mga tanom ug mga hayop sa yuta, ug gipakita sa iyang mga panultihon, uban sa iyang mga sinulat diha sa mga basahon sa Ecclesiastes ug Awit ni Solomon, nga siya dunay lalom nga kahibalo bahin sa kinaiyahan sa tawo. (1Ha 4:29-34) Diha sa Ecclesiastes atong nahibaloan nga siya namalandong pag-ayo aron makaplagan ang “makapahimuot nga mga pulong ug ang pagsulat sa hustong mga pulong sa kamatuoran.” (Ecc 12:10) Nakasinati siya sa daghang butang, nakig-uban siya taliwala sa mga timawa ug sa halangdong mga tawo, nakapaniid pag-ayo sa ilang kinabuhi, sa ilang buluhaton, sa ilang mga paglaom ug mga tumong, ug sa mga kausaban sa kahimtang sa pagkinabuhi sa katawhan. Gituboy niya ang kahibalo sa Diyos ug ang iyang balaod, ug gipasiugda niya labaw sa tanan nga ‘ang pagkahadlok kang Jehova maoy sinugdanan sa kahibalo ug kaalam’ ug ang tibuok nga obligasyon sa tawo mao ‘ang pagkahadlok sa matuod nga Diyos ug ang pagtuman sa iyang mga sugo.’​—Pr 1:7; 9:10; Ecc 12:13; tan-awa ang ECCLESIASTES.

Iyang Pagtipas Gikan sa Pagkamatarong. Samtang si Solomon nagpabilin sa matuod nga pagsimba kang Jehova, siya miuswag. Dayag iyang gipahayag ang iyang mga panultihon, ug gisulat ang mga basahon sa Ecclesiastes ug Ang Awit ni Solomon, ingon man labing menos ang usa sa mga Salmo (Sal 127), panahon sa iyang matinumanong pag-alagad sa Diyos. Apan, si Solomon misugod sa pagsalikway sa balaod sa Diyos. Atong mabasa: “Ug gihigugma ni Haring Solomon ang daghang langyawng asawa lakip ang anak nga babaye ni Paraon, mga babayeng Moabihanon, Ammonhanon, Edomhanon, taga-Sidon ug Hitihanon, gikan sa mga nasod nga bahin kanila giingnan ni Jehova ang mga anak sa Israel: ‘Dili gayod kamo makig-uban taliwala kanila, ug sila dili makig-uban taliwala kaninyo; sa pagkamatuod ilang ikiling ang inyong kasingkasing sa pagsunod sa ilang mga diyos.’ Ngadto kanila nga si Solomon miunong sa paghigugma kanila. Ug siya nakabaton ug pito ka gatos ka asawa, mga prinsesa, ug tulo ka gatos ka puyopuyo; ug ang iyang mga asawa inanayng nagpakiling sa iyang kasingkasing. Ug nahitabo sa natigulang na si Solomon nga ang iyang mga asawa nagpakiling sa iyang kasingkasing sa pagsunod sa ubang mga diyos; ug ang iyang kasingkasing wala mabug-os uban kang Jehova nga iyang Diyos sama sa kasingkasing ni David nga iyang amahan. Ug si Solomon misunod kang Astoret nga diyosa sa mga taga-Sidon ug kang Milcom nga dulumtanang butang sa mga Ammonhanon. Ug si Solomon misugod sa pagbuhat kon unsay daotan sa mga mata ni Jehova, ug wala siya mosunod kang Jehova sa bug-os sama kang David nga iyang amahan. Maoy niadtong panahona nga si Solomon nagtukod ug usa ka hataas nga dapit alang kang Kemos nga dulumtanang butang sa Moab didto sa bukid nga atbang sa Jerusalem, ug alang kang Molek nga dulumtanang butang sa mga anak ni Ammon. Ug ingon niadto ang iyang gibuhat alang sa tanan niyang langyawng asawa nga naghimog gipaaso nga halad ug naghalad ngadto sa ilang mga diyos.”​—1Ha 11:1-8.

Bisag nahitabo kini “sa natigulang na si Solomon,” dili nato angayng hunahunaon nga ang iyang pagtipas maoy tungod sa pagkaangoango, kay batan-on pa si Solomon sa dihang milingkod siya sa trono, ug 40 ka tuig ang gitas-on sa iyang paghari. (1Cr 29:1; 2Cr 9:30) Wala isulti sa asoy nga gitalikdan sa bug-os ni Solomon ang pagsimba didto sa templo ug ang pagtanyag ug mga halad didto. Lagmit gisulayan niya ang pagbuhat sa usa ka matang sa panagtapo sa pagtuo, aron pahimut-an ang iyang langyawng mga asawa. Tungod niini, “si Jehova nasuko kang Solomon, tungod kay ang iyang kasingkasing misimang gikan kang Jehova nga Diyos sa Israel, ang usa nga nagpakita kaniya sa makaduha.” Gipahibalo ni Jehova si Solomon nga, ingong sangpotanan, Iyang langkaton ang gingharian gikan kaniya, apan dili sa adlaw ni Solomon, agig pagtahod kang David ug tungod sa Jerusalem. Apan buhaton niya kini sa mga adlaw sa anak nga lalaki ni Solomon, nga binlan lamang ang maong anak nga lalaki ug usa ka tribo (gawas sa Juda), ug ang maong tribo mao ang Benjamin.​—1Ha 11:9-13.

Mga magsusukol ni Solomon. Sukad niadto, gipatindog ni Jehova ang mga magsusukol kang Solomon, ilabina si Jeroboam sa tribo ni Epraim, kinsa sa kataposan nagkuha sa napulo ka tribo gikan sa pagkamaunongon sa trono sa panahon ni Rehoboam ug nagtukod sa amihanang gingharian nga gitawag ug Israel. Tungod sa iyang pagkakugihan, ang batan-ong si Jeroboam gihimong pangulo ni Solomon alang sa pinugos nga pag-alagad sa balay ni Jose. Naghatag usab ug kasamok kang Solomon mao si Hadad nga Edomhanon ug si Rezon nga kaaway ni David nga nahimong hari sa Sirya.​—1Ha 11:14-40; 12:12-15.

Ang pagtalikod ni Haring Solomon sa Diyos may daotang epekto sa pagmando ni Solomon. Nahimo kining malupigon, walay duhaduha tungod sa pagkunhod pag-ayo sa panalapi gumikan sa kadako sa gasto sa iyang gobyerno, nga miusbaw pa gayod sa hilabihan. Dihay pagmulo usab taliwala niadtong nailalom sa pinugos nga pagtrabaho ug, walay duhaduha, taliwala usab sa ilang Israelinhong mga kapatas. Kay mitalikod sa pagsunod sa Diyos uban ang bug-os nga kasingkasing, wala na makadawat si Solomon ug panalangin ug kauswagan gikan kang Jehova o sa padayong kaalam sa pagmando diha sa pagkamatarong ug hustisya ug sa pagsulbad sa mitunghang mga problema. Sama sa gisulti mismo ni Solomon: “Sa dihang ang mga matarong modaghan, ang katawhan managmaya; apan sa dihang ang daotan magamando, ang katawhan manghupaw.”​—Pr 29:2.

Ang pamatuod nga nahitabo kini nga kahimtang gipatin-aw pinaagi sa rekord kon unsay nahitabo wala madugay human mamatay si Solomon, sa dihang nagmando si Rehoboam. Pinaagi sa manalagnang si Ahias, ang Diyos nagpadalag mensahe kang Jeroboam, nga nagsulti kang Jeroboam nga ang Diyos maghatag kaniya ug napulo ka tribo ug kon sundon niya ang Iyang mga lagda, ang Diyos magtukod kaniya ug usa ka malungtarong banay, sama sa iyang gihimo kang David. Human niini, si Solomon nagtinguha sa pagpatay kang Jeroboam, kinsa mikalagiw ngadto sa Ehipto, diin niining higayona nagmando ang usa ka manununod sa amahan sa Ehiptohanong asawa ni Solomon. Si Jeroboam nagpabilin didto hangtod nga namatay si Solomon. Dayon siya nanguna sa katawhan sa pagreklamo kang Rehoboam ug sa kataposan sa pagrebelde.​—1Ha 11:26-40; 12:12-20.

Bisag gitugotan ni Solomon ang iyang kasingkasing nga motalikod kang Jehova, siya “natulog uban sa iyang mga katigulangan, ug gilubong sa Siyudad ni David nga iyang amahan.”​—1Ha 11:43; 2Cr 9:31.

Si Jesus, Usa ka Legal nga Manununod ni Solomon. Gisubay ni Mateo ang mga kaliwat ni Solomon hangtod kang Jose, ang amaama ni Jesus, sa ingon nagpakita nga si Jesus may legal nga katungod sa trono ni David pinaagi sa harianong kaliwat. (Mat 1:​7, 16) Gisubay ni Lucas ang linya sa kagikan ni Jesus hangtod kang Heli (lagmit ang amahan ni Maria) pinaagi kang Natan, kinsa maoy laing anak nga lalaki ni David ug Bat-seba ug busa pursoso nga igsoong lalaki ni Solomon. (Luc 3:​23, 31) Ang duha ka linya sa kaliwat nagtagbo diha kang Zorobabel ug Sealtiel ug misanga pag-usab ngadto sa duha ka linya sa kaliwat. (Mat 1:​12, 13; Luc 3:27) Si Maria nga inahan ni Jesus maoy kaliwat pinaagi kang Natan, ug si Jose nga iyang amaama naggikan kang Solomon, busa si Jesus maoy kinaiyanhon ug legal nga kaliwat ni David, nga may bug-os nga katungod sa trono.​—Tan-awa ang TALAAN SA KAGIKAN NI JESU-KRISTO.

Kinahanglang Ampingan ang Kasingkasing. Sa dihang gihuptan ni Solomon ang usa ka “kasingkasing nga masinugtanon,” nga maoy iyang gitinguha sa sinugdan, siya nakabaton sa pag-uyon ni Jehova ug siya nagmauswagon. Apan ang iyang daotang sangpotanan nagpakita nga ang kahibalo, dakong katakos, o gahom, mga bahandi, ug kabantog dili maoy labing hinungdanong mga butang, ug nga ang pagtalikod kang Jehova maoy pagsalikway sa kaalam. Tinuod ang kaugalingong tambag ni Solomon: “Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.” (1Ha 3:9; Pr 4:23) Ang iyang kahimtang nag-ilustrar sa pagkamalimbongon ug pagkadesperado sa kasingkasing sa makasasalang tawo, apan dugang pa, kini nagpakita nga ang kinamaayohan sa mga kasingkasing mahimong mahaylo kon dili huptan kanunay ang pagkamabinantayon. Ang paghigugma sa gihigugma ni Jehova ug ang pagdumot sa iyang ginadumtan, ang pagpangita kanunay sa iyang pagtultol ug pagbuhat kon unsay makapahimuot kaniya, maoy usa ka seguradong panalipod.​—Jer 17:9; Pr 8:13; Heb 1:9; Ju 8:29.

Mesiyanikong mga Tagna. Dunay daghang kaamgiran tali sa paghari ni Solomon ug sa paghari sa dakong Hari nga si Jesu-Kristo, ingon sa gitagna sa Kasulatan. Sa daghang bahin ang pagmando ni Solomon, sa dihang siya nagmasinugtanon pa kang Jehova, maoy gamayng hulad sa Mesiyanikong Gingharian. Si Jesu-Kristo, “nga labaw pa kay kang Solomon,” mianhi ingong tawo sa kalinaw o pakigdait, ug mopatim-awng gibuhat niya ang espirituwal nga buluhatong pagpanukod ilabina ang may kalabotan sa pagpasig-uli sa matuod nga pagsimba taliwala sa iyang dinihogang mga sumusunod diha sa dakong espirituwal nga templo ni Jehova. (Mat 12:42; 2Co 6:16; Ju 14:27; 16:33; Rom 14:17; San 3:18) Si Solomon naggikan sa linya ni David, ingon man usab si Jesus. Ang ngalan ni Solomon (gikan sa lintunganayng pulong nga nagkahulogang “kalinaw o pakigdait”) mohaom sa hinimayang si Jesu-Kristo ingong ang “Prinsipe sa Pakigdait.” (Isa 9:6) Ang iyang ngalang Jedidias (nga nagkahulogang “Hinigugma ni Jah”) nahiuyon sa kaugalingong pulong sa Diyos bahin sa iyang Anak sa dihang gibawtismohan si Jesus: “Kini mao ang akong Anak, ang hinigugma, nga akong giuyonan.”​—Mat 3:17.

Ang Salmo 72 maoy usa ka pag-ampo alang sa pagmando ni Solomon: “Ang kabukiran magadala unta ug pakigdait ngadto sa katawhan . . . Sa iyang mga adlaw molambo ang matarong, ug ang kadagaya sa pakigdait hangtod nga ang bulan mahanaw na. Ug aduna unya siyay mga sakop gikan sa usa ka dagat ngadto sa laing dagat [lagmit ang Mediteranyo ug ang Pulang Dagat (Ex 23:31)] ug gikan sa Suba [sa Euprates] hangtod sa mga kinatumyan sa yuta.”​—Sal 72:3-8.

Diha sa Salmo 72:7 (“hangtod nga ang bulan mahanaw na”), ang Commentary ni Cook nag-ingon: “Kining tekstoha hinungdanon sa pagpamatuod nga ang ideya bahin sa usa ka Hari kansang pagmando molungtad hangtod sa kataposan sa panahon tin-awng anaa sa hunahuna sa Salmista. Tinong makita diha sa tibuok nga komposisyon ang Mesiyanikong kinaiyahan.” Ug bahin sa bersikulo 8, siya mikomento: “Ang gingharian maoy malukpanon, nga moabot hangtod sa kinatumyan sa yuta. Ang pagpadako sa gingharian sa Israel ubos sa pagmando ni David ug Solomon igo na aron ipasiugda ang paglaom, ug tingali giisip kini sa Salmista ingong usa ka pasalig sa katumanan niini, apan kon sabton ang nag-unang mga bersikulo kini nga pahayag bug-os Mesiyanikanhon.”

Ang manalagna nga si Miqueas, diha sa usa ka tagna nga halos gidawat sa kadaghanan ingong Mesiyanikanhon, naghisgot sa mga kahimtang nga gihubit sa paghari ni Solomon, nga “ang Juda ug Israel nagpadayon sa pagpuyo sa kasegurohan, ang matag usa ilalom sa iyang kaugalingong paras ug ilalom sa iyang kaugalingong kahoyng igos, . . . sa tanang adlaw ni Solomon.” (1Ha 4:25; Miq 4:4) Ang tagna ni Zacarias (Zac 9:​9, 10) nagkutlo sa Salmo 72:​8, ug si Mateo nagpadapat sa tagna ni Zacarias ngadto kang Jesu-Kristo.​—Mat 21:​4, 5.