Hangtod Diin sa Sidlakan Nakaabot ang mga Misyonaryo?

DUOLAG 30 ka tuig human sa kamatayon ni Jesus, si apostol Pablo misulat nga ang maayong balita giwali na sa “tibuok kalalangan” ilalom sa langit. (Colosas 1:23) Ang iyang gipamulong dili angayng sabton sa literal, nga ang tanang tawo niadtong panahona nakadungog sa maayong balita. Apan, ang buot ipasabot ni Pablo mao: Ang Kristohanong mga misyonaryo nagsangyaw lukop sa nailhang mga nasod kaniadto.

Hangtod diin kaha sila nakaabot? Ang Kasulatan naghisgot nga ang mga barko sa pagnegosyo nakatabang kang apostol Pablo nga makasangyaw paingon sa kasadpan hangtod sa Italya. Gani, kining maisogong misyonaryo nagplano usab sa pagsangyaw sa Espanya.—Buhat 27:1; 28:30, 31; Roma 15:28.

Apan, komosta man sa sidlakan? Hangtod diin nakaabot ang unang Kristohanong mga magwawali? Dili kita makaseguro sanglit walay gisulti ang Bibliya bahin niini. Apan, tingali mahingangha ka sa pagkahibalo kon unsa kalay-a ang mga ruta sa negosyo tali sa Mediteranyo ug sa Sidlakan niadtong unang siglo C.E. Bisan tuod wala nato mahibaloi kon diin nakaabot ang mga misyonaryo, gipakita sa maong mga ruta ang dakong posibilidad nga sila nakaabot sa sidlakan.

Kabilin ni Alejandrong Bantogan

Tungod sa pagpangsakop ni Alejandrong Bantogan sa mga nasod sa sidlakan, siya nakaabot sa Babilonya, Persia ug sa Punjab, sa amihanang India. Kadtong maong mga panaw nakatabang sa mga Grego nga masinati ang kabaybayonan gikan sa bokana sa suba sa Euprates, sa Gulpo sa Persia, ngadto sa bokana sa suba sa Indus.

Wala madugay dihay mga panakot ug mga insenso nga gidala ngadto sa nasod sa mga Grego agi sa Dagat Indian, ug sa Pulang Dagat. Kini nga negosyo gikontrolar kaniadto sa mga negosyante sa India ug Arabia. Apan sa dihang nadiskobrehan sa mga magmamando sa Ehipto ang sekreto sa direksiyon sa hangin, sila usab nagnegosyo sa mga lugar sa Dagat Indian.

Sa Dagat Indian, ang hanging habagat mohuros sa bulan sa Mayo hangtod sa Septiyembre ug higayon kini nga molawig ang mga barko gikan sa bokana sa Pulang Dagat. Kining mga barkoha moagi ubay sa kabaybayonan sa habagatang Arabia, o kaha modiretso sa habagatang India. Sugod sa Nobyembre hangtod Marso, mobali ang direksiyon sa hangin, ug mao kini ang panahon sa ilang pagbalik. Gipahimuslan sa mga marinero sa Arabia ug India ang siklo sa hangin sulod sa gatosan na ka tuig, ug sila kanunayng naglawig tali sa India ug sa Pulang Dagat nga nagkargag mga panakot ug pahumot sama sa cassia, cinnamon, nard, ug paminta.

Ruta Paingon sa Alexandria ug Roma

Sa dihang nasakop sa mga Romano ang kayutaan nga gimandoan sa mga manununod ni Alejandro, ang Roma nahimong sentro sa negosyo alang sa bililhong mga produkto nga gikan sa Sidlakan, sama sa mga garing gikan sa Aprika, insenso ug mira gikan sa Arabia, mga panakot ug mahalong mga bato gikan sa India, ug bisan gani mga seda nga gikan sa Tsina. Ang mga barko nga nagdala sa maong mga produkto mag-abot sa duha ka dagkong dunggoanan sa Baybayon sa Pulang Dagat sa Ehipto—sa Berenice ug Myos Hormos. Kining mga siyudara dunay dalan paingon sa Coptos, sa Nilo.

Gikan sa Coptos, ang mga produkto dalhon ngadto sa Alexandria agi sa suba sa Nilo nga maoy pangunang ruta sa Ehipto. Dayon ilang ikarga ang mga produkto diha sa barko nga mobiyahe paingon sa Italya ug sa uban pang lugar. Ang laing ruta paingon sa Alexandria maoy agi sa usa ka kanal—duol sa Suez karon—nga nagdugtong sa Pulang Dagat ug sa Nilo. Sa pagkatinuod, ang Ehipto ug ang mga pantalan niini duol ra sa kayutaan nga gisangyawan ni Jesus ug dili lisod ang pag-adto didto.

Sumala sa Gregong geograpo nga si Strabo, sa iyang panahon 120 ka barko sa Alexandria ang naglawig gikan sa Myos Hormos aron magnegosyo sa India kada tuig. Ang unang-siglong basahon mahitungod sa paglawig paingon niining nasora natipigan pa karong adlawa. Kini lagmit gisulat sa nagsultig-Grego nga Ehiptohanong negosyante aron makatabang sa ubang mga negosyante. Unsay atong makat-onan niining karaang basahon?

Ang basahon nga nailhan sa Latin nga Periplus Maris Erythraei naghisgot bahin sa linibo ka kilometro nga ruta sa dagat pahabagatan sa Ehipto hangtod sa Zanzibar. Sa paghisgot usab sa sidlakan, ang awtor nagtala sa mga gilay-on, dunggoanan, baligyaanan, mga produkto, ug kinaiya sa mga tawo nga namuyo sa baybayon sa habagatang Arabia, ngadto sa baybayon sa kasadpang India paingon sa Sri Lanka ug dayon sa baybayon sa sidlakang India paingon sa Ganges. Ang husto ug maayong pagkahulagway sa awtor sa maong mga dapit nagpaila nga siya nakaabot didto.

Mga Taga-Kasadpan nga Nagnegosyo sa India

Sa India, ang mga negosyante nga gikan sa kasadpan nailhang mga Yavana. Sumala sa Periplus, usa sa ilang regular nga ruta sa unang siglo C.E. mao ang Muziris, nga nahimutang duol sa tumoy sa habagatang India.a Ang Tamil nga mga balak sa unang mga siglo C.E. kanunayng naghisgot niini nga mga negosyante. “Ang nindot nga mga barko sa mga Yavana moabot nga dunay dalang bulawan ug magdalag mga paminta inig-uli, ug bibo kaayo ang Muziris,” matod sa usa ka balak. Sa lain usab nga balak, ang prinsipe sa habagatang India gitanyagan ug humot nga bino nga dala sa mga Yavana. Lakip sa mga produkto gikan sa kasadpan nga halinon kaayo sa India mao ang korales, panapton, ug mga butang nga gama sa bildo ug metal.

Ang mga arkeologo nakakaplag ug daghang pamatuod nga ang taga-Kasadpan nagnegosyo sa India. Pananglitan, sa Arikamedu, sa baybayon sa habagatan-sidlakang India, nadiskobrehan ang mga tipak sa mga sudlanag bino ug mga plato nga dunay tatak sa tighimo niini sa Arezzo, sa Italya. “Mahingangha ang usa karon sa dihang iyang makita ang mga tipak sa mga yutang kulonon diha sa Baybayon sa Bengal nga dunay tatak sa ngalan sa mga tighimo niini didto sa mga hurnohan sa ilaya sa Arezzo,” miingon ang usa ka magsusulat. Ang negosyo tali sa Mediteranyo ug sa India napamatud-an usab tungod kay daghang Romanong sensilyo nga bulawan ug plata ang nakaplagan sa habagatang India. Kadaghanan niini gihimo sa unang siglo C.E. ug anaa niini ang dagway sa Romanong mga Emperador nga sila si Agusto, Tiberio, ug Nero.

Dunay posibilidad nga ang mga Romano nanimuyo sa habagatang India aron magnegosyo ug gipamatud-an kini sa nakaplagang kopya sa karaang mapa nga naglungtad hangtod karon. Kining mapaha nailhang Peutinger Table, nga gikaingong naghulagway sa Imperyo sa Roma sa unang siglo C.E. Gipakita niini nga dunay templo ni Agusto sa Muziris. Sumala sa librong Rome’s Eastern Trade: International Commerce and Imperial Policy, 31 BC–AD 305: “Ang maong templo gitukod gayod sa mga tawong sakop sa Imperyo sa Roma, ug sa mga indibiduwal nga namalhin sa Muziris o nagpuyo didto sa taastaas nga panahon.”

Ang mga libro sa kasaysayan sa Roma naghisgot ug labing menos tulo ka embahada sa India nga mibisita sa Roma panahon sa pagmando ni Agusto, gikan sa 27 B.C.E. ngadto sa 14 C.E. Sumala sa usa ka pagtuon, “Kini nga mga embahada dunay hinungdanon nga diplomatikong katuyoan,” nga mao ang paghisgot bahin sa mga transaksiyon sa negosyo tali sa lainlaing lugar, buhisanan, sak-anan sa mga langyaw, ug uban pa.

Sa unang siglo C.E., kanunay ang biyahe sa barko tali sa Dagat Mediteranyo ug sa India. Dili malisdan ang usa ka Kristohanong misyonaryo sa paglawig gikan sa amihanan sa Pulang Dagat paingon sa India.

Saylo pa sa India?

Dili gayod nato maseguro kon hangtod diin ug kon unsang tuiga nakaabot sa sidlakan ang mga negosyante ug uban pang biyahedor gikan sa Mediteranyo. Apan, gituohan nga sa unang siglo C.E., dihay mga taga-kasadpan nga nakaabot sa Thailand, Cambodia, Sumatra, ug Java.

Ang Hou Han-Shou (Kasaysayan sa Ulahing Dinastiyang Han), nga nagkobre sa katuigang 23 C.E. hangtod sa 220 C.E., nagtala sa petsa sa usa sa maong paglawig. Niadtong 166 C.E., ang embahador gikan sa hari sa Daqin, nga ginganlag An-tun, miabot sa korte sa Tsina nga nagdalag gasa alang kang Emperador Huan-ti. Ang Daqin maoy Ininsek nga ngalan sa Imperyo sa Roma, samtang ang An-tun mao ang Ininsek nga hubad sa Antoninus, ang apelyido ni Marcus Aurelius nga emperador sa Roma nianang panahona. Ang mga historyano nagtuo nga dili kini opisyal nga embahada apan lagmit usa kini ka paagi aron ang mga negosyante sa kasadpan direktang makaangkat ug mga seda sa Tsina, inay nga moagi pa sa ubang negosyante.

Balik sa unang pangutana: Hangtod diin sa sidlakan nakaabot ang unang-siglong Kristohanong mga misyonaryo? Nakaabot kaha sila sa India ug sa mga lugar nga saylo pa niana? Posible kana. Segurado nga ang Kristohanong mensahe mikaylap sa halayong mga dapit, mao nga si apostol Pablo nakaingon nga kini “nagapamunga ug nagalambo sa tibuok kalibotan,” nga nakaabot sa kinalay-ang nasod nga nailhan kaniadto.—Colosas 1:6.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 22]

Ang Reklamo sa Emperador

Niadtong 22 C.E., ang Romanong Emperador nga si Tiberio mireklamo bahin sa paghinobra sa iyang kataginasod. Ang ilang pagpatuyang sa mga luho ug ang naghinobrang pangandoy sa Romanong mga babaye sa mga alahas nakapakunhod pag-ayo sa bahandi sa iyang imperyo, nga nagbayad ug dako sa “langyaw o kaindig nga mga nasod.” Ang Romanong historyano nga si Pliny the Elder (23-79 C.E.) mireklamo usab bahin sa uban pang galastohan. “Sa labing ubos nga kuwentada,” siya misulat, “ang India, Seres, ug ang Peninsula sa Arabia, mikitag usa ka gatos ka milyong sesterces kada tuig sa among imperyo—dako kaayong kantidad ang among nagasto sa among luho ug sa among mga babaye.”b

[Footnote]

[Credit Line]

Museo della Civiltà Romana, Roma; Todd Bolen/Bible Places.com

[Kahon/Hulagway sa panid 23]

Diin Gikan ang Baligya sa mga Negosyante?

Si Jesus naghisgot bahin sa “usa ka nagapanaw nga magpapatigayon nga nangitag maayong mga perlas.” (Mateo 13:45) Ang basahon sa Pinadayag naghisgot usab sa “nagapanawng mga magpapatigayon” nga nagbaligya ug mahalong mga bato, seda, humot nga kahoy, garing, cinnamon, insenso, ug panakot nga gikan sa India. (Pinadayag 18:11-13) Kining mga produktoha naggikan sa mga ruta sa negosyo sa sidlakan sa Palestina. Ang humot nga mga kahoy, sama sa sandalwood, naggikan sa India. Ang mahalon nga mga perlas makaplagan sa Gulpo sa Persia, ug sa Pulang Dagat. Ug sumala sa awtor sa Periplus Maris Erythraei, kini makaplagan usab sa Muziris ug Sri Lanka. Ang mga perlas sa Dagat Indian kasagaran maoy kinamaayohan ug kinamahalan.

[Mapa sa panid 20, 21]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Pipila sa mga ruta sa negosyo tali sa Roma ug Asia sa unang siglo

Arezzo

Roma

DAGAT MEDITERANYO

APRIKA

Alexandria

EHIPTO

Coptos

Suba sa Nilo

Myos Hormos

Berenice

Zanzibar

Pulang Dagat

Jerusalem

ARABIA

Suba sa Euprates

BABILONYA

Gulpo sa Persia

PERSIA

↓ Hanging Amihan

↑ Hanging Habagat

Suba sa Indus

PUNJAB

Suba sa Ganges

Luok sa Bengal

INDIA

Arikamedu

Muziris

SRI LANKA

DAGAT INDIAN (DAGAT ERYTHRAEAN)

TSINA

IMPERYONG HAN

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Sumatra

Java

[Hulagway sa panid 21]

Modelo sa Romanong barko nga dekarga

[Credit Line]

Ship: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.