En lot laprev

Eski i annan levidans arkeolozik ki siport sa ki dan Labib? An 2014, en lartik dan sa magazin Biblical Archaeology Review ti demann sa kestyon: “Ki kantite dimoun dan Lekritir Ebre ki bann arkeolog in prouve ki zot in egziste?” Larepons ti: “Omwen 50!” En zonm ki son non pa ti lo sa lalis dan sa lartik ti Tatenai. Lekel Tatenai? Annou vwar lekel li dan Labib.

Zerizalenm ti form parti Lanpir Pers. Bann Pers ti apel landrwa kot Zerizalenm ti ete Lot kote Larivyer, setadir lo kote was Larivyer Efrat. Apre ki Babilonn ti ganny konkerir, bann Pers ti larg bann Zwif ki ti an egzil e donn zot lord pour rekonstri tanp Zeova an Zerizalenm. (Ezra 1:1-4) Par kont, lennmi bann Zwif ti opoz sa proze pour rekonstri tanp e zot ti servi sa konman en rezon pour akiz bann Zwif konmkwa zot ti pe rebel kont bann Pers. (Ezra 4:4-16) Pandan ki Daryis I ti lerwa (522-486 avan Kris), en zofisye Pers ki ti apel Tatenai ti fer en lanket dan sa lakizasyon. Labib i dir ki Tatenai ti “gouverner provens lo lot kote larivyer.”​—Ezra 5:3-7.

En bon pe bout larzil (cuneiform tablets) ki i annan non Tatenai i ankor la e zot ti parmi bann keksoz ki ti dan arsiv en fanmir. Lo enn sa bann bout larzil date 502 avan Kris, dan 20 tyenm lannen Daryis I, i ti annan en lagreman pour en peyman. Sa bout larzil ti montre ki en manm sa fanmir ti annan en konneksyon avek Tatenai. I ti idantifye en serviter ki ti temwanny sa lagreman konman en serviter “Tattannu, gouverner lo lot kote larivyer.” I sa menm Tatenai ki trouve dan liv Ezra dan Labib.

Ki Tatenai ti fer? An 535 avan Kris, Siris Legran ti reorganiz bann provens dan son lanpir, enn parmi ti apel Babilonn e Lot kote Larivyer. Sa provens ti pli tar ganny separe an de e enn ti ganny apele Lot kote Larivyer. Sa provens Lot kote Larivyer ti enkli Coele-Syria, Fenisi, Samari ek Zida e son gouverner ti probableman baze Damas. Tatenai ti gouvern sa rezyon depi 520 ziska 502 avan Kris.

Apre ki Tatenai ti al Zerizalenm pou gete akoz bann Zwif ti’n ganny akize pour fer rebelyon, i ti raport avek Daryis ki bann Zwif ti dir ki zot ti’n ganny permisyon avek Siris pour rekonstri tanp Zeova. En resers ki ti ganny fer dan arsiv lerwa ti montre ki sa ti vre. (Ezra 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Apre sa Tatenai ti ganny lord pour les bann Zwif rekonstri tanp e i ti obei.​—Ezra 6:6, 7, 13.

I vre ki “Tatenai, gouverner provens lo lot kote larivyer,” pa’n fer okenn gran keksoz dan listwar imen me remarke ki Labib in koz lo li e in donn li son tit apropriye. Sa i donn nou en lot laprev ki bann dekouvert arkeolozik i souvan montre ki Labib i egzakt konsernan listwar.