Παιχνίδια που Παίζουν τα Ζώα

ΕΝΑΣ ΜΕΓΑΛΟΣ σωρός από λαστιχένιες ταινίες φάνηκαν όταν το ψυγείο μετακινήθηκε. Οι δύο μεταφορείς με κοίταξαν ενώ η δυσπιστία και η απορία ζωγραφιζόταν στα πρόσωπα τους.

«Είναι της γάτας,» τραύλισα. «Μαζεύει λαστιχένιες ταινίες.»

Κι όμως είναι αλήθεια. Η γάτα μου έχει κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια στις λαστιχένιες ταινίες. Στριφογυρίστε μια ανάμεσα στον αντίχειρα σας και τον δείκτη και δύο μικρά μαύρα πόδια και μια μαύρη μύτη θα παρουσιασθούν στο προσκήνιο. Αν την αποσπάση από σας με τα τεντωμένα μπροστινά της πόδια ανοιγμένα σαν ρακέττα του τέννις, θα την κτυπήση ή θα την κυνηγήση όπως γίνεται στο χάκεϋ, και θα την οδηγήση χρησιμοποιώντας εναλλάξ τα μπροστινά της πόδια ώσπου να εξαφανισθή κάτω από το «τέρμα» που στην περίπτωσι αυτή είναι το ηλεκτρικό μηχάνημα που βουίζει και προορίζεται να διατηρή τα τρόφιμα μας φρέσκα.

Παίζουν τα ζώα; Οι φυσιοδίφες δεν συμφωνούν σ’ αυτό. Η διαφωνία υπάρχει κυρίως επειδή δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο πώς να ορίσουν το παιγνίδι. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι τα ζώα δεν παίζουν θεωρούν αυτό που ονομάζομε παιγνίδι ως άσκησι κυνηγίου. Εν τούτοις, καθώς κοιτάζω τη Νέφερ (αυτό είναι το όνομα της γάτας μου) δύσκολα μπορώ να πιστέψω ότι ακόμη και αυτή θεωρεί την επίθεσι, τη σύλληψι και την αποθήκευσι των λαστιχένιων ταινιών σαν σοβαρή ασχολία. Επίσης, στην ηλικία των δέκα, δύσκολα θα μπορούσε να περιγραφή ότι «κάνει άσκησι σ’ αυτό που αργότερα θα γίνη σοβαρή δραστηριότητα για ενηλίκους.» Αν την διατάξουν να το κάνη αυτό η Νέφερ είναι ικανή να κυνηγήση ένα ανεπιθύμητο τρωκτικό. Αυτό είναι σοβαρή ασχολία. Αλλά τι θα λεχθή για τις λαστιχένιες ταινίες; Τις χρησιμοποιεί μόνο για την αναψυχή της.

Αυτά για τα ζώα που κατοικούν κανονικά με μας τους ανθρώπους, τρώνε από τους μεζέδες μας, κοιμούνται πάνω ή κάτω από τα έπιπλά μας και ίσως τα ενθαρρύναμε εμείς να παίζουν.

Παιγνίδια της Αυλής

Τι θα λεχθή για τα ζώα που είναι κάπως περισσότερο απομακρυσμένα από το ανθρώπινο περιβάλλον; Ας πάμε στην αυλή να δούμε ένα πλάσμα απομακρυσμένο από τη συνήθη ανθρώπινη επαφή. Λίγοι άνθρωποι θαμπώνονται από τα γουρούνια, κι έτσι λίγοι σκύβουν πάνω από τους φράχτες για να δουν τις παραστάσεις τους. Τυχαίες περιστάσεις ωδήγησαν ένα γουρουνόπουλο στην οικογένεια κάποιων φίλων μου στην Ινδιάνα. Οι μήνες που ακολούθησαν απέδειξαν ότι τα γουρούνια παίζουν! Οι φίλοι μου το είχαν ονομάσει «Πρίσκιλλα.» Αυτή η Πρίσκιλλα (το επώνυμο του χοίρου) έκαμε τα περισσότερα πράγματα που κάνει μια γάτα. Αλλά το χοντρό σώμα της και η έλλειψις της ευλυγισίας των αιλουροειδών έκαμαν αυτά τα γατίσια καμώματα να φαίνωνται πολύ διαφορετικά. Οι γάτες μπορούν να τρέχουν, να στριφογυρίζουν και να κυνηγούν τις ουρές τους. Αλλά φαντασθήτε, αν μπορήτε, αυτή την ίδια δραστηριότητα καθώς γίνεται από ένα μικρό λαστιχωτό ζώο με ένα τεζαρισμένο μικρό σώμα σε σχήμα βαρελιού που στηρίζεται πάνω σε κοντά αλύγιστα πόδια! Επίσης, στα γουρούνια αρέσει να τους ξύνουν την πλάτη τους. Η Πρίσκιλλα παρουσίαζε την πλάτη της σε όποιο ανθρώπινο πόδι αιωρείτο από το λυγισμένο γόνατο. Αν την απέκρουαν, εξεδήλωνε το θυμό της, μ’ ένα τρόπο που εξηγεί γιατί λέγουν ότι τα γουρούνια κάνουν τρέλλες. Χτυπούσε τα μικρά της πόδια, γρυλλίζοντας με απογοήτευσι και θυμό.

Πολλοί μελετηταί της συμπεριφοράς των ζώων διστάζουν ν’ αποδώσουν στα ζώα αισθήματα όπως «απογοήτευσι» και «θυμό.» Παρ’ ολ’ αυτά, είναι αξιοσημείωτο ότι ο φημισμένος φυσιοδίφης Ζακ Κουστώ, μολονότι προειδοποιεί να μην αποδίδωμε ανθρώπινες ιδιότητες στα ζώα, λέγει: «Εν τούτοις, δεν πρέπει να υποβιβάζουμε τα ζώα με το να τους αρνούμεθα κάθε έκφρασι.»

Παιγνιδιάρικα Άγρια Ζώα

Μπορούμε να δούμε τα παιγνιδιάρικα καμώματα, που είναι τόσο κοινά μεταξύ των μικρών ζώων που ζουν κοντά στους ανθρώπους, να εκδηλώνωνται επίσης από τα μικρά των ζώων που είναι εντελώς άγρια; Ας αφήσωμε την αυλή και ας ταξιδέψωμε στον Αφρικανικό λόγγο για να δούμε αν συμβαίνη κάτι τέτοιο. Εδώ βρίσκομε μια λέαινα ξαπλωμένη στο γρασίδι, με τα μικρά λεονταράκια γύρω της, κουνώντας με νωχέλεια την ουρά της. Για το μικρό λεονταράκι, η ουρά που κινείται δεν είναι πια η τελική απόφυσις της μητέρας. Προφανώς γίνεται κάποιο τέρας που πρέπει να υποταχθή. Κοιτάξτε αυτό το μικρό αρσενικό λεονταράκι, με τις κόρες των ματιών του ανοιγμένες και τα μάτια του που λάμπουν από σκέψεις που στριφογυρίζουν μέσα του. Συσπειρώνεται, και οι γοφοί του τρέμουν σαν να θέλη το πίσω μέρος του σώματος να εκτοξεύση το μπροστινό. Ίσως αυτό κάνει. Τότε, ΟΡΜΑ! Αρπάζει την ουρά. Η αδελφή του ίσως αστόχησε και τώρα αυτή αρπάζει τον αδελφό της. Κάνουν τούμπες, σφυρίζοντας και νιαουρίζοντας σε μια θύελλα από πόδια και σώματα.

Παιγνιδιάρικα Ζώα του Νερού

Δεν έχουν δει πολλοί άνθρωποι νεαρές άγριες φάλαινες να παίζουν. Ο βιολόγος Βίκτωρ Μπ. Σέφφερ, στα βιβλίο του Το Έτος της Φάλαινας, μας παίρνει στη θάλασσα για να παρατηρήσωμε ένα συμπαγές ζώο που το ονομάζει «Μικρό Μοσχάρι.» Στη γέννησι, το Μικρό Μοσχάρι βγαίνει από τη μητέρα του πρώτα με την ουρά, για τον πρακτικό λόγο ότι σαν κήτος που είναι αναπνέει αέρα. Αν έβγαινε αντίστροφα, απλώς θα πνιγόταν πριν τελειώσει η διαδικασία του τοκετού. Τελικά εμφανίζεται το μονοκόμματο κεφάλι του, όταν χωρίζεται από τη μητέρα του, έχει μήκος δέκα τέσσερα πόδια (4 μέτρα) και ζυγίζει έναν τόννο. Τέσσερις μήνες αργότερα, μακριά στη θάλασσα αυτός και οι συνομίληκοί του μπορεί να βρουν πολύ ενδιαφέρον ένα κούτσουρο που έχει παρασυρθή χιλιάδες μίλια νοτίως από την Αλάσκα. Μια νεαρή φάλαινα «παίρνει το κούτσουρο στο στόμα της και το χτυπά πότε από τη μια μεριά και πότε από την άλλη, μουρμουρίζοντας στη γλώσσα των φαλαινών σαν ν’ απολαμβάνη μια φανταστική συμπλοκή μ’ ένα φοβερό ζώο του βυθού. Τι αστείο!» Έτσι γράφει ο Σέφφερ.

Ο φυσιοδίφης Τζέραλντ Ντάρρελλ, στο βιβλίο του Η Γη Που Ψιθυρίζει, (της οποίας ο λυρικός τίτλος αναφέρεται στην Παταγωνία της Αργεντινής), μιλεί για τις παιγνιδιάρικες τρέλλες ενός άλλου πλάσματος. Σχετικά με το μικρό μιας ωταρίας (είδος φώκιας) που το ονομάζει Όσβαλντ για εύκολη περιγραφή, ο Ντάρρελλ λέγει: «Αυτό που του έλειπε σε ίντσες το ανεπλήρωνε σε αποφασιστικότητα και προσωπικότητα. Όταν πρόσεξα για πρώτη φορά τον Όσβαλντ. . . . Ένας ελαφρός άνεμος τράβηξε την άκρη του φυκιού και . . . ο Όσβαλντ έστρεψε και αναπήδησε όσο πιο γρήγορα μπορούσαν να τον μεταφέρουν τα πτερύγια του. . . . Προσεκτικά το πλησίασε πάλι . . . δίνοντας την εντύπωσι ότι πατούσε σχεδόν στις άκρες των μεγάλων επιπέδων πτερυγίων του.» Τελικά, συγκεντρώνοντας το θάρρος του, ο Όσβαλντ ώρμησε στο φύκι και, καθώς ο Ντάρρελλ παρατηρούσε, καμάρωνε με το τρόπαιο του—«το φύκι κρεμόταν κι από τις δυο πλευρές του στόματος του σαν πράσινο μουστάκι και φαινόταν πολύ ευχαριστημένος που το πρώτο του χτύπημα είχε προφανώς εξουδετερώσει εντελώς τον εχθρό.»

Παιγνίδια που Παίζουν Άλλα Ζώα

Πάλι ο Ντάρρελλ λέγει πώς κάποτε παρατηρούσε κοντά στη κατασκήνωσί του ένα ζεύγος αλεπούδες που έπαιζαν μ’ ένα ρολό από ζωηρό ροζ χαρτί υγείας. «Αφού διεπίστωσαν ότι δεν ήταν φαγώσιμο,» λέγει, «χόρευαν και στριφογύριζαν στα λιγνά τους πόδια, πετώντας το ρολό της τουαλέττας πίσω και μπρος . . . Όλη η περιοχή της κατασκηνώσεως έπαιρνε μια ατμόσφαιρα εύθυμου καρναβαλιού.» Όταν τελείωσε το θέαμα, εκατόν είκοσι πόδια (36 μέτρα) ροζ χάρτου τουαλέττας κυμάτιζε στον άνεμο!

Η ενυδρίς κατοικεί στα βόρεια δάση. Είναι ένα ζώο για το οποίο οι περισσότεροι φυσιοδίφες συμφωνούν ότι παίζει. Παίζει για απλή διασκέδασι. Αν ακούσετε ένα σους! που ακολουθείται από ένα σπλας! και επαναλαμβάνεται κάθε λίγο προφανώς είσθε έτοιμος να δήτε την καλύτερη ελεύθερη ενέργεια ζώου που θα μπορούσατε. Αυτοί οι θόρυβοι προέρχονται από την ενυδρίδα καθώς κυλάει στην κατηφοριά μια μπάλλα από λάσπη που έχει φτιάξει και από την οποία έχει απομακρύνει επιμελώς κάθε πέτρα και την έχει υγράνει με τη γούνα της για να είναι γλιστερή. Το σπλας προέρχεται από το πάφλασμα που κάνει η μπάλλα στο τέλος της γλίστρας της όταν την εκτοξεύη στο νερόλακκο ή στο ποτάμι. Ποτέ δεν φαίνεται να κουράζεται από την επανάληψι. Ο χειμώνας την βρίσκει να χρησιμοποιή το εποχιακό υλικό, δηλαδή το χιόνι, για την ίδια συγκίνησι.

Ο Πήτερ Μάρλερ και ο Γουίλλιαμ Τζ. Χάμιλτον Γ΄ λέγουν: «Εκδηλώσεις παιγνιδιού έχουν αναφερθή απ’ όλες τις τάξεις των σπουδαστών εκτός από τα ψάρια.» Εν τούτοις, εγώ είδα χελιδονόψαρα να συναγωνίζωνται ένα υπερωκεάνειο στον Ειρηνικό και είδα γιγαντιαίες μαρλίνες (είδος ψαριού) να ξεπετιούνται από τη θάλασσα της Φλώριδας, να φαίνωνται ότι στέκονται στις ουρές τους για μερικά δευτερόλεπτα πάνω από τα κύματα προτού πέσουν πάλι με πάταγο. Αυτό όταν γίνεται από ένα ψάρι που δεν προσπαθεί ν’ αποφύγη τον πόνο του αγκιστριού, φαίνεται αστείο! Ο Κος Σέφφερ μιλάει για «δελφίνια που παίζουν» (κητώδη για την ακρίβεια), «σχίζοντας τη ήρεμη θάλασσα και σκορπίζοντας εκατομμύρια διαμάντια πίσω.» Αν αυτό είναι ευχάριστο στο ζώο, ακόμη κι αν είναι ψάρι, δεν θα μπορούσε να είναι ο δικός του τρόπος παιγνιδιού;

Τα παπαγαλάκια της Αυστραλίας είναι παρόμοιο παράδειγμα πουλιού που παίζει. Δεν τα έχετε δει όταν είναι κλεισμένα σε κλουβιά να χρησιμοποιούν το σύρμα του κλουβιού για να γλιστρούν κάτω όπως ο πυροσβέστης γλιστρά από ένα στύλο;

Είδαμε λοιπόν ζώα στα σπίτια μας, στην αυλή, στο λόγγο, στη θάλασσα, στα δάση και στον αέρα. Αλλά τι θα λεχθή για τη ζούγκλα;

Στη ζούγκλα μια χιμπαντζίνα γαργαλίζει το μικρό της. Αυτό στριφογυρίζει και κάνη τούμπες και αυτή το σπρώχνει παίζοντας. Κι έτσι ανάμεσα στα ζώα το παιγνίδι δεν γίνεται μόνο σε μια ομάδα της ιδίας ηλικίας. Όπως και στους ανθρώπους τα μεγαλύτερα ζώα απολαμβάνουν τα μικρότερα και πολλές φορές υποκινούν το παιγνίδι.

Τι είναι παιγνίδι; Όπως ελέχθη, δεν συμφωνούν όλοι. Η ομοφωνία θα έδειχνε ότι το παιγνίδι είναι δραστηριότης χωρίς άμεσο πρακτικό σκοπό υπ’ όψιν. Μολονότι μπορεί να περιλαμβάνη πράξεις που άλλες φορές χρησιμοποιούνται για πρακτικούς σκοπούς (όπως η συσπείρωσις ή το κυνηγητό), δεν περιλαμβάνει όμως την πλήρη σειρά δράσεως που χρειάζεται στη δραστηριότητα εργασίας. Ασφαλώς πρέπει να περιλαμβάνει το στοιχείο της ευχαριστήσεως τον αστεϊσμό! Έτσι δείχνεται στο βιβλίο Μηχανισμός στη Συμπεριφορά των Ζώων, οι γάτες, οι αλεπούδες και οι μαγκούστες (ερπηστής ο ινδικός), όταν είναι μικρά, κυνηγούν άσχετα αντικείμενα—ένα φύλλο, ένα κομμάτι κλωστή κάτι που αυτό καθ’ εαυτό δεν είναι τρομακτικό. Το πλησιάζουν και τότε πηδούν κατακόρυφα στον αέρα.

Ο Θερβάντες είπε: «Όποιοι παίζουν με τις γάτες πρέπει να περιμένουν ότι θα γραντζουνισθούν.» Εγώ θα το παρέφραζα ως εξής: «Όποιοι παίζουν με τις γάτες, ή με άλλα πλάσματα του Θεού, πρέπει να περιμένουν ότι θα διασκεδάσουν πάρα πολύ.» Άρθρον Συνεργάτου.