Γλαύκωμα—Ο Ύπουλος Κλέφτης της Όρασης!

ΕΙΝΑΙ μια κεφάτη, ζωηρή γυναίκα, που μόλις έχει περάσει τα 60. Πάνω από 20 χρόνια τώρα, εργάζεται χαρούμενα στην κουζίνα της και ξέρει καλά την κάθε γωνιά.

Σήμερα όμως, καθώς εργάζεται στον πάγκο, στρίβει και κουτουλάει το κεφάλι της στην ανοιχτή πόρτα ενός ντουλαπιού. Τότε, σιγοψιθυρίζει μόνη της πόσο επικίνδυνη είναι η αφηρημάδα. Λίγα λεπτά αργότερα, μπερδεύεται σ’ ένα ζευγάρι παπούτσια, που είναι παρατημένα στην πίσω πόρτα.

Εδώ δεν πρόκειται ούτε για αφηρημάδα ούτε για ξαφνική έλλειψη συντονισμού. Πρόκειται για έναν ύπουλο κλέφτη—το γλαύκωμα—που κλέβει σιγά-σιγά την όραση της γυναίκας! Αν μείνει χωρίς θεραπεία, θα την κλέψει όλη. Αλλά το γλαύκωμα μπορεί να αναχαιτιστεί, ακόμη και να προληφθεί. Πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Τα Αξιοθαύμαστα Μάτια σας

Πρώτα-πρώτα, πρέπει να καταλάβετε μερικά πράγματα σχετικά με το σχεδιασμό των ματιών σας. Το μάτι σας είναι μια σφαίρα ινώδους ιστού, γεμάτη από ένα διαφανές υγρό. Το αδιαφανές λευκό τμήμα αυτής της σφαίρας είναι ο σκληρωτικός χιτώνας. Μέσα από το διαφανές τμήμα, τον κερατοειδή χιτώνα, μπορείτε να δείτε έναν ιστό λεπτεπίλεπτο σε εμφάνιση, που δίνει χρώμα στα μάτια σας—την ίριδα. Μέσα από τη σκούρα τρύπα στο κέντρο της ίριδας, την κόρη, μπαίνει το φως στο μάτι σας.

Ακριβώς πίσω από την κόρη βρίσκεται ένας διαφανής φακός. Το σχήμα του αλλάζει μέσω κάποιων μικροσκοπικών μυών, ώστε να εστιάζει αυτό που βλέπετε πάνω σε μια οθόνη φωτοευαίσθητων κυττάρων, στο πίσω μέρος του ματιού σας—στον αμφιβληστροειδή χιτώνα. Για να λειτουργήσουν τα μάτια σας, πρέπει να είναι καθαρά στο εσωτερικό τους και διογκωμένα έτσι ώστε να διατηρούν την καμπυλότητά τους.

Τα μάτια σας δεν είναι άδεια. Ο Δημιουργός τα έχει εφοδιάσει με ορισμένες διαφανείς ουσίες, οι οποίες αυτοανανεώνονται συνεχώς. Το μεγαλύτερο μέρος του ματιού—το οπίσθιο τμήμα πίσω από το φακό—είναι γεμάτο από το υαλώδες (πηκτοειδές) σώμα, ένα διάφανο υγρό, όμοιο με ζελέ. Το εμπρόσθιο μέρος του ματιού σας, ανάμεσα στο υαλώδες σώμα και τον κερατοειδή, περιέχει το υδατώδες υγρό—ένα υγρό που μοιάζει με νερό, όπως δείχνει και το όνομά του. Η ίριδά σας διαιρεί αυτό το υδατώδες μέρος του ματιού σας σε δυο διαμερίσματα: στον μπροστινό ή πρόσθιο θάλαμο και στον πίσω ή οπίσθιο θάλαμο.

Το ακτινωτό σώμα, που βρίσκεται πίσω από την ίριδα, παράγει συνεχώς αυτό το υδατώδες υγρό. Το υγρό αυτό διατηρείται κάτω από μικρή πίεση, η οποία ποικίλλει κάπως ανάλογα με τις φυσιολογικές μεταβολές που γίνονται στο σώμα σας. Το υγρό ρέει βαθμιαία μέσω της κόρης σας προς τον πρόσθιο χώρο, και από εκεί στο άκρο της ίριδάς σας. Από εκεί, μέσω ενός δικτύου ιστών, ρέει προς έναν αγωγό παροχέτευσης.

Τι γίνεται όμως αν συμβεί κάτι και φράξει η κόρη, το δίκτυο ή ο αγωγός; Όταν η εισροή είναι μεγαλύτερη από την εκροή, αρχίζει να αναπτύσσεται πίεση. Το υδατώδες υγρό πιέζει το υαλώδες σώμα. Το υαλώδες σώμα, με τη σειρά του, πιέζει με αυξανόμενη δύναμη τα αιμοφόρα αγγεία και τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς που δέχονται τα φωτεινά ερεθίσματα.

Ορισμένες νευρικές ίνες, που ξεκινούν απ’ αυτά τα κύτταρα, ενώνονται στο πίσω μέρος του ματιού και σχηματίζουν την κεφαλή του οπτικού νεύρου, που έχει σχήμα κούπας και συνήθως ονομάζεται οπτική θηλή. Εφόσον δεν υπάρχουν οπτικά κύτταρα μέσα σ’ αυτή τη θηλή, έχετε μια μικροσκοπική τυφλή κηλίδα σ’ αυτό το σημείο. Καθώς αναπτύσσεται πίεση, η ροή του αίματος περιορίζεται. Αυτή η μαλακή, ροζ οπτική θηλή γίνεται χλωμή και ακανόνιστη στο σχήμα. Το κοίλο κέντρο της βαθαίνει και γίνεται πλατύτερο. Τα οπτικά κύτταρα, εφόσον δεν τροφοδοτούνται κατάλληλα με αίμα, χάνουν την ευαισθησία τους και πεθαίνουν. Η τυφλή κηλίδα μεγαλώνει, και το οπτικό πεδίο μικραίνει. Αυτή η ανεπανόρθωτη βλάβη προχωράει σιγά-σιγά επί χρόνια.

Πλατιά Διαδεδομένο και Απαρατήρητο

Το χρόνιο γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, που προκαλείται από την επιδείνωση της παροχέτευσης υγρού, αντιπροσωπεύει το 70 ως και 95 τοις εκατό όλων των περιπτώσεων γλαυκώματος. Άτομα που πάσχουν απ’ αυτό το είδος γλαυκώματος εξακολουθούν να βλέπουν και να διαβάζουν καλά, επειδή τα κύτταρα στο κέντρο των ματιών τους είναι τα τελευταία που προσβάλλονται. Συνήθως, δεν εμφανίζεται κανένα σύμπτωμα στα αρχικά στάδια.

Καθώς το χρόνιο γλαύκωμα αναπτύσσεται στα κρυφά, μερικά άτομα μπορεί να παραπονιούνται αόριστα ότι τα μάτια τους κουράζονται ή δακρύζουν, ή ότι χρειάζονται καινούρια γυαλιά. Αργότερα, μπορεί να παρατηρούν έναν κύκλο γύρω από τα φώτα και να αισθάνονται πόνο γύρω από τα μάτια τους. Στους περισσότερους όμως, δεν δίνεται καμιά προειδοποίηση, ωσότου η απώλεια της περιφερικής όρασης προκαλεί μια ανεξήγητη «αδεξιότητα». Τελικά, ακόμη και η κεντρική όραση χειροτερεύει αισθητά. Τότε πια, το γλαύκωμα έχει κλέψει το μεγαλύτερο μέρος της όρασης του θύματος.

Το οξύ γλαύκωμα ή γλαύκωμα κλειστής γωνίας αντιπροσωπεύει περίπου το 10 τοις εκατό των περιπτώσεων που αναφέρονται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πρόκειται για πάθηση που προσβάλλει κυρίως τους ηλικιωμένους, επειδή οι φακοί μας μεγαλώνουν με την ηλικία, ειδικά όταν υπάρχει καταρράκτης. Σε μάτια που έχουν αβαθή πρόσθιο θάλαμο και στα οποία η γωνία μεταξύ του κερατοειδή και της ίριδας είναι μικρή, οι φακοί που έχουν μεγαλώσει κινούνται βαθμιαία προς τα εμπρός εμποδίζοντας τη ροή του υδατώδους υγρού μέσω της κόρης. Πίσω από την ίριδα αναπτύσσεται πίεση. Η ίριδα διογκώνεται προς τα εμπρός κι έτσι πιέζει και αποφράζει το δίκτυο παροχέτευσης που βρίσκεται στο σημείο της γωνίας και του αγωγού.

Το γλαύκωμα κλειστής γωνίας συνήθως δεν είναι χρόνιο, αλλά οξύ. Αντί να αναπτυχθεί πίεση σιγά-σιγά, εμφανίζεται μια ξαφνική, απότομη αύξηση του πόνου, η οποία συνοδεύεται πολλές φορές από θάμπωμα της όρασης, ναυτία και εμετό. Τώρα πρόκειται στ’ αλήθεια για περίπτωση επείγουσας ανάγκης! Αν η πίεση δεν υποχωρήσει μέσα σε 48 ώρες ως και 72 ώρες, μπορεί να προκληθεί μόνιμη ζημιά στο δίκτυο των δοκίδων (παροχέτευσης) και αυτό θα οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη βλάβη του οπτικού νεύρου.

Σε άλλα είδη γλαυκώματος, το σύστημα των δοκίδων μπορεί να φράξει εξαιτίας κάποιας φλεγμονής, ασθένειας ή χρωστικής ουσίας που απελευθερώθηκε από την ίριδα. Και τραύμα επίσης, όπως ένα χτύπημα στο μάτι, μπορεί να προκαλέσει γλαύκωμα. Μερικά παιδιά γεννιούνται με συγγενές γλαύκωμα, το οποίο πρέπει να θεραπευτεί στη νηπιακή ηλικία. Πολλές φορές υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι αυτά τα παιδιά έχουν ανικανότητα μάθησης, επειδή δεν μπορούν να δουν ή να διαβάσουν τόσο καλά όσο άλλα παιδιά.

Το Πιο Σπουδαίο Πράγμα—Η Έγκαιρη Διάγνωση

Υπάρχουν όμως και καλά νέα για το γλαύκωμα· στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να θεραπευτεί αν διαγνωστεί έγκαιρα. Οι τακτικές εξετάσεις των ματιών, ειδικά όταν κάποιος είναι πάνω από 40 χρονών, είναι ζωτικής σημασίας.

Μια μέθοδος ελέγχου της πίεσης του ματιού είναι η εξής: ο γιατρός αναισθητοποιεί τα μάτια σας με σταγόνες και έπειτα πιέζει ελαφρά και με προσοχή πάνω στον κερατοειδή σας ένα όργανο που ονομάζεται τονόμετρο. Το τονόμετρο μετράει την πίεση στο εσωτερικό του ματιού σας, ασκώντας μικρή πίεση πάνω στον κερατοειδή. Αυτή είναι η βασική εξέταση για γλαύκωμα. Όμως δεν είναι πάντοτε αρκετή για να βεβαιωθείτε ότι δεν πάσχετε από γλαύκωμα.

«Νόμιζα πως είχα κάτι στο μάτι μου», είπε μια μεσήλικη γυναίκα. «Τραβούσα προς τα έξω τις βλεφαρίδες μου, επειδή νόμιζα πως έμπαιναν στο μάτι. Μετά άρχισα να αισθάνομαι τσούξιμο στο κρανίο μου, και τα μάτια μου άρχισαν να πονάνε». Την εξέτασε όχι μόνο ο οικογενειακός της γιατρός, αλλά κι ένας οφθαλμολόγος, ο οποίος έλεγξε την πίεση των ματιών της, κι ένας νευρολόγος. Απόδωσαν τα συμπτώματα σε κάποια νευρική κατάσταση.

Αυτή κι ο σύζυγός της ζήτησαν και τη γνώμη κάποιου άλλου οφθαλμολόγου, ο οποίος της έκανε μια σειρά εξετάσεων. Ένα προκλητικό τεστ—πίνεις μονομιάς ένα λίτρο νερό—ανέβασε την πίεση των ματιών της αρκετά ώστε να επανεμφανιστούν τα συμπτώματα. Η εξέταση έδειξε ότι είχε χρόνιο γλαύκωμα κλειστής γωνίας. Η όρασή της σώθηκε.

Γιατί απότυχε ο πρώτος οφθαλμολόγος να διαγνώσει το γλαύκωμα; Πρώτα-πρώτα, η πίεση του ματιού μπορεί να ποικίλλει στη διάρκεια της μέρας ή του μήνα. Έπειτα, μερικοί άνθρωποι μπορεί να παρουσιάζουν επακόλουθα γλαυκώματος ακόμη κι όταν η πίεσή τους είναι κανονική. Ο μόνος τρόπος για να διαπιστωθεί οριστικά ότι δεν υπάρχει περίπτωση γλαυκώματος, είναι να γίνει μια σειρά εξετάσεων.

Ένας χειρούργος οφθαλμίατρος λέει ότι «υπάρχουν τρεις τομείς μέγιστου ενδιαφέροντος σ’ ό,τι αφορά τη διάγνωση του γλαυκώματος. Πρόκειται για την πίεση του ματιού, την εμφάνιση του οπτικού νεύρου και το οπτικό πεδίο. Αν και τα τρία είναι αφύσικα, τότε αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε ‘Τι είδους γλαύκωμα είναι αυτό;’»

Αν διαγνωστεί γλαύκωμα, ο οφθαλμίατρος μπορεί να εξετάσει την περιφέρεια της ίριδάς σας και να μετρήσει το βάθος των πρόσθιων θαλάμων σας. Θα σας κάνει επίσης ερωτήσεις σχετικά με την υγεία σας γενικά, η οποία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τα μάτια σας. Ένα παράδειγμα είναι η υψηλή πίεση του αίματος. «Όλοι όσοι έχουν κάποια περίπτωση γλαυκώματος στο ιστορικό της οικογένειάς τους πρέπει να εξετάζουν τα μάτια τους πριν κάνουν θεραπεία για τη μείωση της πίεσης του αίματος», λέει ένας γιατρός. Ο λόγος: Η υψηλή πίεση του αίματος αυξάνει την πίεση του ματιού. Η ενόχληση στα μάτια αναστατώνει τον πάσχοντα, κι έτσι η πίεση του αίματος και η πίεση του ματιού αρχίζουν να ανταγωνίζονται η μια την άλλη συνεχώς.

«Μια κυρία που ξέρω, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με κρίση υπέρτασης [υψηλής πίεσης του αίματος]», συνεχίζει ο γιατρός. «Την πονούσαν τα μάτια της, κι έτσι κλήθηκε ένας οφθαλμολόγος. Αυτός θεράπευσε το γλαύκωμά της γρήγορα κάνοντάς της εγχείρηση με λέιζερ. Η πίεση του ματιού της έπεσε αμέσως—το ίδιο συνέβη και με την πίεση του αίματος». Αν οι γιατροί είχαν κατεβάσει πρώτα την πίεση του αίματος, θα μπορούσε να είχε τυφλωθεί. Η υψηλή πίεση του υγρού στα μάτια της θα μπορούσε να είχε εμποδίσει το αίμα από το να φτάσει στα οπτικά νεύρα.

Πρόοδος στη Θεραπεία

Όλες οι θεραπείες για το γλαύκωμα έχουν σαν σκοπό τους να μειώσουν την πίεση μέσα στο βολβό του ματιού και να σταματήσουν έτσι τη βλάβη που προκαλείται στο οπτικό νεύρο. Στα πρόσφατα χρόνια, έχουν γίνει μεγάλα άλματα σ’ αυτού του είδους τη θεραπεία. Για το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας, η θεραπεία συνίσταται συχνά στην καθημερινή χρήση κολλυρίων. Μπορεί επίσης να δοθούν και φάρμακα που παίρνονται από το στόμα, με σκοπό να μειώσουν την παραγωγή του υδατώδους υγρού ή να αυξήσουν την εκροή του. Μερικές φορές, απαιτείται εγχείρηση. Ένα είδος θεραπείας με λέιζερ, που δεν απαιτεί από τον ασθενή να μείνει στο νοσοκομείο, βελτιώνει την παροχέτευση σε μεγάλο βαθμό, μειώνοντας την πίεση ως και 25 τοις εκατό στις περισσότερες περιπτώσεις.

Στις περιπτώσεις γλαυκώματος κλειστής γωνίας, η παροχή φαρμάκων προσφέρει προσωρινή μόνο ανακούφιση. Η πίεση μπορεί συνήθως να μειωθεί μόνιμα με ιριδοτομές—τομές στην ίριδα. Σήμερα, αυτές οι τομές μπορούν να γίνουν μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Ο χειρούργος οφθαλμίατρος αναισθητοποιεί το κάθε μάτι με σταγόνες κι έπειτα κάνει μικρές αλλά ορατές τομές στην ίριδα με λέιζερ. Συχνά ο χειρούργος μπορεί να παρατηρήσει το υγρό που ξεπετάγεται μέσα από την πρώτη τομή που κάνει.

Έχουν επίσης αναπτυχθεί ειδικές χειρουργικές μέθοδοι για τη θεραπεία πιο σπάνιων μορφών γλαυκώματος. Στην περίπτωση νεοαγγειακού γλαυκώματος, η διόγκωση των αιμοφόρων αγγείων φράζει το δίκτυο παροχέτευσης. Ο χειρούργος οφθαλμίατρος μπορεί να χρησιμοποιήσει λέιζερ για να καταστρέψει ένα μέρος του ιστού που παράγει υγρό ή μπορεί να τοποθετήσει μικροσκοπικούς σωλήνες, οι οποίοι επιτρέπουν στο υγρό να παρακάμπτει το δίκτυο. Μπορεί ακόμη να χρησιμοποιήσει υπερήχους, κρυοχειρουργική ή μεθόδους με λέιζερ για να επέμβει στο άκρο του αμφιβληστροειδούς. Η ροή του αίματος σ’ αυτόν τον τομέα θα αυξηθεί κι έτσι τα αιμοφόρα αγγεία που προκαλούν το φράξιμο θα συρρικνωθούν. Μονάχα ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων γλαυκώματος παραμένουν αθεράπευτες.

Πώς Μπορείτε να Προστατεύσετε την Όρασή σας

Η προληπτική φροντίδα είναι ζωτικής σημασίας. Να κάνετε εξετάσεις στα μάτια σας κάθε δυο χρόνια. Αν είστε πάνω από 40 χρονών και έχετε στο ιστορικό σας κάτι που θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο, όπως διαβήτη, καταρράκτη, φλεγμονή του ματιού, μεγάλη μυωπεία, κάποια πάθηση των στεφανιαίων αρτηριών ή κάποια περίπτωση γλαυκώματος στο ιστορικό της οικογένειας, τότε πρέπει να κάνετε εξέταση τουλάχιστον μια φορά το χρόνο.

Μην παίρνετε στα ελαφρά τα συμπτώματα. Επισκεφθείτε έναν οφθαλμίατρο αμέσως.

Ζητήστε και μια δεύτερη γνώμη αν έχετε αμφιβολία. Ρωτήστε τους φίλους σας αν ξέρουν κάποιους οφθαλμίατρους κι αν αυτοί οι γιατροί έχουν ποικιλία εκσυγχρονισμένων μηχανημάτων. Ήταν πλήρεις οι εξετάσεις που έκαναν εκείνοι;

Μήπως έχει διαπιστωθεί από εξέταση ότι έχετε γλαύκωμα; Ακολουθείτε πιστά τις οδηγίες του γιατρού σας. Ένα ιατρικό περιοδικό δηλώνει ότι η υπ’ αριθμόν ένα αιτία στις περιπτώσεις που το γλαύκωμα δεν τίθεται υπό έλεγχο, είναι το ότι ο ασθενής δεν συμμορφώνεται με τις οδηγίες.

Μη χάνετε ούτε ένα ραντεβού με το γιατρό. Οι περισσότεροι γιατροί διευθετούν εξετάσεις, για τους ασθενείς που πάσχουν από γλαύκωμα, κάθε τρεις ως έξι μήνες, επειδή τα μάτια τους μπορεί να υποστούν μεγάλες μεταβολές σ’ αυτή τη διάρκεια. Ακόμη, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνηθίσει τα κολλύρια μετά από έναν περίπου χρόνο και συχνά χρειάζονται καινούρια συνταγή.

Να είστε συνεπείς στη λήψη των φαρμάκων σας. Μην τα χρησιμοποιείτε αν έχει λήξει η ημερομηνία τους. Να ενημερώνετε οπωσδήποτε άλλους γιατρούς που τυχόν σας παρακολουθούν για τα φάρμακα που παίρνετε—ειδικά αν έχετε προβλήματα με την καρδιά σας. Να έχετε πάνω σας μια κάρτα που δηλώνει ότι πάσχετε από γλαύκωμα, που δίνει το όνομα του οφθαλμίατρού σας και αναφέρει τα φάρμακα που παίρνετε, καθώς και τη δόση τους.

Να θυμάστε: Το γλαύκωμα μπορεί σχεδόν πάντα να νικηθεί—αν γνωρίζουμε τι να κάνουμε σχετικά μ’ αυτό κι αν είμαστε επιμελείς σ’ ό,τι αφορά την προστασία μας.

[Διάγραμμα στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Υαλώδες σώμα

Υδατώδες υγρό

Κόρη

Κερατοειδής χιτώνας

Ίριδα

Φακός

Ακτινωτό σώμα

Οπτική θηλή

Αμφιβληστροειδής

Σκληρωτικός χιτώνας

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ειδικός στην οπτικομετρική κάνει εξέταση για γλαύκωμα