Μήπως Υποφέρετε από Οσφυαλγία;

«Ο πόνος ήταν φοβερός. Ένιωσα σαν κάποιος να είχε πάρει ένα σπίρτο και να είχε βάλει φωτιά στη μέση μου! Το μόνο που θυμάμαι είναι ότι έσκυψα για να απομακρύνω το μικρό ανιψιό μου από ένα σπασμένο ποτήρι, και ξαφνικά όλη η μέση μου πήρε φωτιά, σαν να λέγαμε. Παρέμεινα σε αυτή τη στάση επί μέρες, μη μπορώντας να ισιώσω το σώμα μου. Ποτέ προηγουμένως δεν είχα αισθανθεί παρόμοιο πόνο», αφηγείται η Κάρεν, 32 ετών, νοικοκυρά και μητέρα δύο παιδιών.

Η ΟΣΦΥΑΛΓΙΑ έρχεται δεύτερη μετά τον πονοκέφαλο όσον αφορά τον αριθμό των ανθρώπων που επηρεάζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι η κύρια αιτία μακροχρόνιας αναπηρίας σε ανθρώπους κάτω των 45 ετών και η τρίτη κύρια αιτία μεταξύ εκείνων που είναι πάνω από 45. Όσοι πάσχουν από αυτήν δαπανούν περίπου 24 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 4,8 τρισ. δρχ.) ετησίως αναζητώντας ανακούφιση—τέσσερις φορές περισσότερα χρήματα από όσα δαπανήθηκαν για την αντιμετώπιση του AIDS το 1991.

Σύμφωνα με τον Δρ Αλφ Λ. Νακέμσον, επιστημονικό ερευνητή για τα προβλήματα της μέσης, δύο δισεκατομμύρια ασθενείς σε όλο τον κόσμο υπέφεραν από οσφυαλγία στην περασμένη δεκαετία. «Κάποτε στη διάρκεια της δραστήριας ζωής μας το 80 τοις εκατό από εμάς θα υποφέρει, σε κάποιο βαθμό, από οσφυαλγία», είπε ο ίδιος.

Ο Κύκλος του Πόνου

Η οσφυαλγία δεν κάνει διακρίσεις. Τόσο οι υπάλληλοι γραφείου όσο και οι εργάτες είναι επιρρεπείς στους τραυματισμούς της μέσης. Άντρες και γυναίκες, νέοι και ηλικιωμένοι, μπορεί να πέσουν θύματα αυτού του πόνου. Όταν ο πόνος υποτροπιάζει και είναι αδιάκοπος, μπορεί να επηρεάσει την εργασία, το εισόδημα, την οικογένεια και το ρόλο του ατόμου στην οικογένεια, προκαλώντας επίσης και συναισθηματικά παθήματα. Πώς;

Οι άνθρωποι διαπιστώνουν ότι βρίσκονται σε έναν κύκλο πόνου, παρατηρεί το βιβλίο Η Μάχη Εναντίον του Πόνου (The Fight Against Pain). Ο σωματικός πόνος προκαλεί ένταση και κατάθλιψη που με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε ακόμα πιο έντονο και επίμονο πόνο. Για παράδειγμα, ένας νεαρός γονέας ή οικογενειάρχης μπορεί να έχει να αντιμετωπίσει την πίεση από τη δουλειά, την οικογένεια και τους φίλους εξαιτίας της αναπηρίας που μπορεί να προκύψει από τα προβλήματα της μέσης.

«Νομίζω πως το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η έλλειψη κατανόησης ή συμπόνιας από την οικογένεια και τους φίλους μου. Οι άνθρωποι τείνουν να μικροποιούν τον πόνο, μη μπορώντας να καταλάβουν πόσο πολύ πραγματικά υποφέρεις», είπε η Πατ, 35 ετών, μια γραμματέας η οποία είχε την πρώτη από τις πολλές της κρίσεις οσφυαλγίας το 1986. «Εφόσον δεν ξέρεις πότε ή πού θα φουντώσει ο πόνος, έχεις την τάση να μην κάνεις πολλά σχέδια. Μπορεί να δίνεις την εντύπωση μάλλον αντικοινωνικού ατόμου, το οποίο δεν δέχεται προσκλήσεις, δεν παίρνει στην αγκαλιά του το νεογέννητο μωρό κάποιου, δεν χαμογελάει, και όλα αυτά επειδή πονάς. Ο πόνος, αν τον αφήσεις, μπορεί να σε ελέγχει».

Γιατί Πονάει η Μέση

Είναι η οσφυαλγία αναπόφευκτη; Τι μπορείτε να κάνετε για να ανακουφιστείτε από αυτήν ή για να την αποτρέψετε; Πότε θα πρέπει να ζητήσετε ιατρική βοήθεια για τη μέση σας; Αν και η οσφυαλγία που επιμένει μπορεί να αποτελεί ένδειξη για πολλές εσωτερικές παθήσεις, αυτή η εξέταση του θέματος θα επικεντρώσει την προσοχή σε δύο πηγές οσφυαλγίας—τη δισκοκήλη και τους μυϊκούς σπασμούς.

Η δισκοκήλη αποτελεί κύρια αιτία πάθησης της μέσης ανάμεσα στους νεαρούς ενηλίκους και στους μεσήλικες.

Όταν ένα άτομο φτάνει στην τρίτη δεκαετία της ζωής του, το σπογγώδες εσωτερικό του δίσκου αρχίζει να χάνει την ελαστικότητά του και την υγρασία του, προκαλώντας έτσι συρρίκνωση του δίσκου. Αλλά αυτό συνήθως δεν προξενεί πόνο. Ωστόσο, σε μερικούς ανθρώπους προξενείται οξύς πόνος όταν μέρος του σπογγώδους εσωτερικού βγαίνει ή προβάλλει από τον εξωτερικό δακτύλιο του ινώδους ιστού.

Το περιοδικό Φόρτσουν (Fortune) σχολιάζει σχετικά με τους δίσκους: «Από τη στιγμή που θα εκφυλιστούν πέρα από κάποιο συγκεκριμένο σημείο, η παραμικρή πίεση—κάτι τόσο ασήμαντο όσο ένα φτέρνισμα ή το να σκύψει κάποιος για να μετακινήσει το στερεοφωνικό συγκρότημα—μπορεί να είναι η τελευταία σταγόνα που θα προκαλέσει τη ρήξη τους».

Οι δίσκοι ενεργούν ως αποσβεστήρες κραδασμών μεταξύ των πρώτων 24 σπονδύλων, δηλαδή των οστών της σπονδυλικής στήλης. Αυτά τα οστά είναι τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο και σχηματίζουν έναν κάθετο αγωγό, το σπονδυλικό σωλήνα, μέσα από τον οποίο περνάει ο νωτιαίος μυελός. Ανάμεσα σε κάθε ζευγάρι σπονδύλων υπάρχει μια μικρή δίοδος από όπου μια δεσμίδα νεύρων, η οποία ονομάζεται ρίζα του νεύρου, ξεκινάει από το σωλήνα, μια δεσμίδα σε κάθε πλευρά. Ένας δίσκος μπορεί να σχηματίζει κήλη και να πιέζει κάποιο συγκεκριμένο νεύρο. Αυτή η πίεση μπορεί να διακόψει τα νευρικά σήματα που μεταφέρουν αισθητικές διεγέρσεις προς και από άλλα μέρη του σώματος.

Για παράδειγμα, μια πολύ οδυνηρή κατάσταση, γνωστή ως ισχιαλγία, μπορεί να προκύψει αν ασκείται πίεση στις ρίζες του ισχιακού νεύρου. Αρκετές ρίζες νεύρων που εκφύονται από το κατώτερο μέρος της σπονδυλικής στήλης σχηματίζουν το ισχιακό νεύρο. Υπάρχει μια ρίζα σε κάθε πλευρά και κατεβαίνει κατά μήκος της πίσω επιφάνειας κάθε μηρού, φτάνει μέχρι το γόνατο και στη συνέχεια διακλαδώνεται σε άλλα νεύρα. Ο ισχιακός πόνος αρχίζει συνήθως από τη μέση και επεκτείνεται στο γοφό και στο γλουτό και συνεχίζεται ακόμα πιο κάτω στην πίσω επιφάνεια του μηρού, φτάνοντας μερικές φορές μέχρι τη γάμπα και το κάτω μέρος του ποδιού. Ως αποτέλεσμα, το άτομο μπορεί να υποφέρει από μια πάθηση στην οποία το πόδι σέρνεται επειδή οι μυς της κνήμης δεν μπορούν να σηκώσουν τα δάχτυλα. Το άτομο που έχει ισχιαλγία μπορεί επίσης να αισθάνεται μυρμήγκιασμα, μούδιασμα και μυϊκή αδυναμία στο προσβεβλημένο πόδι.

Αν ο δίσκος πιέζει τις ρίζες των νεύρων στην ιππούριδα, μια ομάδα νεύρων κάτω ακριβώς από τη μέση τα οποία βοηθούν στη λειτουργία της ουροδόχου κύστης και των εντέρων, το άτομο μπορεί να έχει προβλήματα στην ούρηση ή στην αφόδευση. Εκείνοι που έχουν κάποιο από αυτά τα συμπτώματα θα πρέπει να συμβουλευτούν ένα γιατρό αμέσως, επειδή αυτά πιθανώς αποτελούν ενδείξεις σοβαρών νευρολογικών προβλημάτων.

Όταν συστέλλονται και χαλαρώνουν, οι ραχιαίοι μυς συνεργάζονται με τους συνδέσμους σε ρόλους στήριξης, προστατεύοντας τη σπονδυλική στήλη από το να καταρρεύσει και βοηθώντας την να κάμπτεται και να στρέφεται. Εντούτοις, αν καταπονηθεί ένας μυς που δεν είναι σε καλή φυσική κατάσταση, μπορεί να συσπαστεί και να ενταθεί τόσο πολύ ώστε να γίνει μια σκληρή μάζα. Καθώς εμφανίζονται χωρίς προειδοποίηση και προσωρινά ακινητοποιούν το άτομο, τα επεισόδια σπασμών της μέσης μπορεί να είναι επώδυνα. Ένα άτομο που υποφέρει από ισχιαλγία περιγράφει τον πόνο σαν μια «σειρά σεισμών που λαβαίνουν χώρα στη μέση σου».

Οι γιατροί συμφωνούν ότι οι μυϊκοί σπασμοί εμφανίζονται για να προφυλάξουν κάποιο άτομο από το να προκαλέσει μεγαλύτερη ζημιά στους εξασθενημένους μυς. Το βιβλίο Η Υγιής Μέση (The Fit Back), του εκδοτικού οίκου Τάιμ-Λάιφ, παρατηρεί: «Ακινητοποιώντας τη μέση, ο σπασμός σάς αναγκάζει να ακολουθήσετε την καλύτερη πορεία ενεργείας και να ξαπλώσετε. Αυτή η στάση, όχι μόνο ασκεί απειροελάχιστη πίεση στη μέση σας, αλλά επιτρέπει επίσης στον ιστό που έχει πάθει φλεγμονή να αποκατασταθεί μόνος του».

Προκειμένου να αποφευχτεί η καταπόνηση της μέσης που συχνά προξενεί σπασμούς, οι ραχιαίοι, οι κοιλιακοί και οι μηριαίοι μυς πρέπει να παραμείνουν ισχυροί και σφιχτοί. Οι χαλαροί κοιλιακοί μυς, για παράδειγμα, μπορεί να δημιουργήσουν καταπόνηση της μέσης επειδή δεν παρέχουν κατάλληλη στήριξη και είναι λιγότερο ικανοί να αντισταθούν στην πίεση που ασκεί το σωματικό βάρος στη σπονδυλική στήλη. Αν οι κοιλιακοί μυς βρίσκονται σε καλή κατάσταση, δημιουργούν μια «μυϊκή ζώνη» που εμποδίζει το κατώτερο μέρος της ράχης να κυρτώσει υπερβολικά προς τα εμπρός. Η υπερλόρδωση, μια υπερβολική κύρτωση του κατώτερου μέρους της ράχης, κάνει τους σπονδύλους του κατώτερου μέρους της ράχης να χάσουν την ευθυγράμμισή τους.

Τι Μπορείτε να Κάνετε για να Καταπραΰνετε τον Πόνο

Η κακή στάση του σώματος, η παχυσαρκία, οι αδύναμοι μυς και το άγχος είναι τέσσερις παράγοντες που συμβάλλουν στην πιθανότητα εμφάνισης πόνου στο κατώτερο μέρος της ράχης. Συνηθισμένες δραστηριότητες οι οποίες γίνονται με ακατάλληλο τρόπο, όπως είναι το κάθισμα, η ορθοστασία ή το σήκωμα διαφόρων αντικειμένων, είναι άλλοι παράγοντες που δημιουργούν προδιάθεση.

Υπάρχει αμοιβαία σχέση ανάμεσα στην καλή στάση του σώματος και στους ισχυρούς κοιλιακούς και ραχιαίους μυς. Η σωστή στάση του σώματος επιτρέπει στους μυς να εργάζονται κατάλληλα, ενώ ο καλός μυϊκός τόνος είναι ζωτικός για την κατάλληλη στάση του σώματος. Μια ευθυγράμμιση που ακολουθεί τη φυσική καμπύλη S της σπονδυλικής στήλης είναι απαραίτητη για την καλή στάση του σώματος. Αυτό δεν σημαίνει μια άκαμπτη, ίσια σπονδυλική στήλη.

Αν η ακατάλληλη στάση του σώματος διορθωθεί, ο πόνος που προέρχεται από αυτή τη στάση μπορεί να εξαφανιστεί, τονίζει ο Ρόμπιν Μακ Κένζι στο βιβλίο Φρόντισε τη Μέση Σου (Treat Your Own Back), προσθέτοντας: «Ωστόσο, καθώς ο καιρός περνάει, αν η από συνήθεια κακή στάση του σώματος δεν διορθωθεί, προκαλεί αλλαγές στη δομή των αρθρώσεων, παρουσιάζεται υπερβολική φθορά και αυτό έχει ως συνέπεια την πρόωρη γήρανση των αρθρώσεων».

Το υπερβολικό βάρος, ειδικά στην κοιλιά, μπορεί επίσης να καταπονήσει τη μέση επειδή ασκεί έλξη λόγω της βαρύτητας στους μυς που στηρίζουν τη ράχη. Ένα πρόγραμμα τακτικής άσκησης είναι το κλειδί για μια υγιή μέση. Ακόμα και αν δεν αισθάνεστε πια πόνο, η άσκηση είναι βασική επειδή η οσφυαλγία που έχει εξαφανιστεί τείνει να επανεμφανίζεται απρόσμενα. Συστήνεται προτού αρχίσετε να ασκείστε να υπάρξει πλήρης ιατρική εκτίμηση της κατάστασης. Ο γιατρός μπορεί να προτείνει τις κατάλληλες ασκήσεις για το πρόβλημα της μέσης του ατόμου, ή μπορεί να παραπέμψει τον ασθενή σε ένα φυσιοθεραπευτή.

Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι το άγχος μπορεί επίσης να κάνει το άτομο ευάλωτο σε προβλήματα της μέσης. Το άγχος μπορεί να προξενήσει σπασμούς σε μερικούς ανθρώπους επειδή η αμείωτη ένταση σκληραίνει τους μυς και καταλήγει σε οσφυαλγία. Το να θέσετε υπό έλεγχο ή να εξαφανίσετε τις πηγές του άγχους μπορεί να συντελέσει στο να μειωθεί ο κίνδυνος οσφυαλγίας.

Η μέση των ανθρώπων που περνούν μεγάλο χρονικό διάστημα καθιστοί, είτε στην εργασία τους είτε ενώ ταξιδεύουν διανύοντας μεγάλες αποστάσεις, μπορεί να καταπονηθεί. Σύμφωνα με μια μελέτη που έγινε στη Σουηδία, όταν κάθεστε το βάρος που πέφτει στο κατώτερο μέρος της ράχης σας είναι πολύ μεγαλύτερο. Δυστυχώς, αυτός ο κίνδυνος αυξάνει από τη χρήση καθισμάτων γραφείου με ανεπαρκή στήριξη της μέσης. Ίσως σας βοηθήσει το να διακόπτετε σε τακτά χρονικά διαστήματα την καθιστική εργασία, να σηκώνεστε και να περπατάτε για λίγα λεπτά.

Όταν σηκώνουν βαριά ή ακόμα και ελαφριά αντικείμενα, οι άνθρωποι πρέπει να αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τους ραχιαίους μυς τους. Συστήνεται να λυγίζουν τα γόνατα όταν σηκώνουν κάποιο αντικείμενο, ώστε να μη δέχονται όλη την πίεση οι ραχιαίοι μυς.

Επίσης, ένα άτομο που εργάζεται έχοντας άβολη στάση πιθανώς θα υποφέρει από προβλήματα στη μέση. Οι εργάτες που δουλεύουν σε γραμμές συναρμολόγησης, οι νοσοκόμες, οι ηλεκτρολόγοι, οι νοικοκυρές και οι αγρότες απαιτείται να είναι σκυμμένοι για μεγάλες χρονικές περιόδους επιτελώντας την εργασία τους. Για να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο τραυματισμού της μέσης, οι φυσιοθεραπευτές συστήνουν την τακτική ανάπαυση ή την αλλαγή στάσης. Στους ανθρώπους που είναι όρθιοι για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα δίνεται η συμβουλή να χρησιμοποιούν ένα μικρό σκαμνί ή κάποιο άλλο υποπόδιο και να ανεβάζουν λίγο το ένα πόδι ώστε να ισιώνει το κάτω μέρος της ράχης.

Σε Αναζήτηση Θεραπείας

Για την πλειονότητα εκείνων που υποφέρουν από οσφυαλγίες μυϊκής προέλευσης, οι γιατροί συστήνουν συντηρητική θεραπεία—κατάκλιση, χρήση θερμότητας, μασάζ, άσκηση και, αρχικά, αντιφλεγμονώδη αναλγητικά φάρμακα. Όσον αφορά τα τελευταία, ο Δρ Μαρκ Μπράουν της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι δίνει μια προειδοποίηση. Σημειώνει ότι, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η παρατεταμένη χρήση φαρμάκων είναι μια κύρια αιτία που προκαλεί οσφυαλγίες, πράγμα που οφείλεται στις παρενέργειες της φαρμακευτικής αγωγής. Οι άνθρωποι πρέπει να προσέχουν ώστε να μην αναπτύξουν ανοχή προς κάποιο φάρμακο η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη δοσολογία, πιθανώς προκαλώντας εθισμό.

Η φυσιοθεραπεία και οι επισκέψεις σε κάποιο χειροπρακτικό είναι επίσης πιθανόν να βοηθήσουν και να ανακουφίσουν μερικούς ασθενείς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπολογίζεται ότι τα δύο τρίτα των ασθενών που επισκέπτονται κάποιο γιατρό εξαιτίας της οσφυαλγίας πηγαίνουν σε χειροπρακτικό, αναφέρει το περιοδικό Ιατρικά Γεγονότα (HealthFacts).

Η εγχείρηση μπορεί να είναι απαραίτητη για τη διόρθωση προβλημάτων ή για τη μείωση του πόνου που σχετίζεται με τη δισκοκήλη. Συχνότερα, ωστόσο, οι γιατροί συστήνουν πρώτα τη συντηρητική θεραπεία για την πλειονότητα εκείνων που πάσχουν από οσφυαλγία. Σε όσους λέγεται ότι χρειάζονται εγχείρηση καλό θα ήταν να πάρουν κάποια δεύτερη ή τρίτη γνώμη.

Για εκατομμύρια ασθενείς, η διαρκής αλλά ανεκτή οσφυαλγία είναι μέρος της ζωής. Πολλοί αποδέχονται τον πόνο αλλά προσπαθούν να μην τον αφήνουν να παρεμποδίζει τις καθημερινές τους δραστηριότητες. Γνωρίζουν ποιοι είναι μερικοί παράγοντες που προκαλούν πόνο και παίρνουν τα μέτρα τους όσον αφορά την πρόληψη ή την αντιμετώπισή του. Ασκούνται τακτικά, διατηρούν κατάλληλο βάρος, βελτιώνουν τη στάση του σώματός τους και μειώνουν το άγχος στη ζωή τους. Παρά τις κρίσεις του επανεμφανιζόμενου πόνου εξαιτίας της δισκοκήλης και των μυϊκών σπασμών, η Κάρεν, που αναφέρθηκε στην αρχή, διατηρεί χαρωπά ένα γεμάτο πρόγραμμα, δαπανώντας πολύ χρόνο στη δραστηριότητα του κηρύγματος και της διδασκαλίας των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Όπως και η Κάρεν, πολλοί ασθενείς διατηρούν μια θετική στάση και προσπαθούν να έχουν υπό έλεγχο την οσφυαλγία τους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 24]

Μερικά Βοηθήματα για την Πρόληψη της Οσφυαλγίας

☞ Αποφεύγετε να σηκώνετε οτιδήποτε με γρήγορες, απότομες κινήσεις. Αντί να λυγίζετε τη μέση σας, να λυγίζετε τα γόνατά σας.

☞ Ζητήστε βοήθεια όταν σηκώνετε βαριά αντικείμενα.

☞ Όταν κουβαλάτε διάφορα πακέτα, εξισορροπήστε το βάρος και στις δυο πλευρές. Αν κουβαλάτε ένα βαρύ αντικείμενο, κουβαλήστε το και με τα δύο χέρια μπροστά, κοντά στο σώμα. Αν το κουβαλάτε στο πλάι, να αλλάζετε χέρια.

☞ Για το ταξίδι, να χρησιμοποιείτε έναν πτυσσόμενο μηχανισμό με ροδάκια για τη μεταφορά των αποσκευών και/ή ελαφριές αποσκευές με λουριά για τον ώμο.

☞ Όταν σηκώνετε δέματα από το πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου, να τα τοποθετείτε κοντά στο σώμα σας προτού τα σηκώσετε.

☞ Όταν σκουπίζετε με την ηλεκτρική σκούπα, να χρησιμοποιείτε σκούπα με μακριά λαβή. Αντί να λυγίζετε τη μέση σας για να σκουπίζετε κάτω από διάφορα αντικείμενα, γονατίστε στο ένα γόνατο, χρησιμοποιώντας επιγονατίδες. Αν πρέπει να λυγίσετε τη μέση σας, τότε, όποτε είναι δυνατόν, χρησιμοποιείτε το ένα χέρι για να στηριχτείτε σε κάτι.

☞ Όταν κάνετε γραφική εργασία, μερικές φορές να κάθεστε στο γραφείο ενώ άλλες να στέκεστε όρθιοι και να εργάζεστε σε μια επιφάνεια που βρίσκεται στο ύψος της μέσης.

☞ Να γονατίζετε όταν ασχολείστε με τον κήπο, και να διαιρείτε την εργασία σε μικρότερα τμήματα. Όταν είστε όρθιοι μη σκύβετε λυγίζοντας τη μέση.

☞ Να κάνετε ασκήσεις για τη μέση σας σε τακτική βάση ακόμα και αν πρόκειται μόνο για 10 με 15 λεπτά τη μέρα. Να κάνετε ασκήσεις μέτριας έντασης αν είστε πιο ηλικιωμένοι.

☞ Όταν στρώνετε κρεβάτια, γονατίστε πάνω στο κρεβάτι με το ένα γόνατο, και στηριχτείτε στο ένα χέρι ενώ απλώνετε το άλλο για να φτάσετε στην άλλη άκρη του κρεβατιού. Όταν ισιώνετε τα σεντόνια ή φτιάχνετε τις γωνίες τους, να γονατίζετε στο πάτωμα σε κάθε πλευρά του κρεβατιού.

☞ Όταν οδηγείτε και διανύετε μεγάλες αποστάσεις, κάνετε στάσεις για να ξεκουραστείτε. Αν η πλάτη του καθίσματος του αυτοκινήτου δεν είναι αναπαυτική, χρησιμοποιήστε ένα μαξιλάρι για να γεμίσετε το κενό, εκεί που το κάθισμα δεν εφαρμόζει ακριβώς με το κάτω μέρος της ράχης.

☞ Μην ασκείστε τρέχοντας σε σκληρές επιφάνειες. Να φοράτε κατάλληλα αθλητικά παπούτσια.

☞ Να χρησιμοποιείτε ένα μαξιλάρι ή κάτι άλλο για την υποστήριξη της πλάτης όταν κάθεστε σε κάποια αναπαυτική πολυθρόνα ή καναπέ. Να σηκώνεστε σιγά σιγά, χρησιμοποιώντας τα πόδια σας για να στηριχτείτε.

☞ Αν δαπανάτε πολλές ώρες καθιστοί στην εργασία, πάρτε ένα κάθισμα που να έχει κατάλληλα διαμορφωμένο στήριγμα για την πλάτη. Κατά καιρούς να σηκώνεστε και να περπατάτε.

☞ Μη σκύβετε πάνω από τις αρχειοθήκες για εκτεταμένες χρονικές περιόδους, αλλά να κάθεστε σε μια καρέκλα όταν μπορείτε.

☞ Αν πρέπει να φοράτε ψηλοτάκουνα παπούτσια στη διάρκεια της μέρας, να έχετε μαζί σας ένα πιο αναπαυτικό ζευγάρι παπούτσια για να τα εναλλάσσετε όταν αυτό είναι δυνατόν.