Αστεροειδείς, Κομήτες και Γη—Βρίσκονται σε Πορεία Σύγκρουσης;

“Στις 30 Ιουνίου, νωρίς το πρωί, παρατηρήθηκε ένα πολύ ασυνήθιστο φαινόμενο εδώ σε κάποιο χωριό της Σιβηρίας. Ψηλά στον ορίζοντα, οι χωρικοί είδαν ένα πολύ λαμπρό αντικείμενο· ήταν τόσο λαμπρό ώστε δεν μπορούσε να το παρατηρήσει κανείς με γυμνό μάτι. Χαμηλά στον ορίζοντα, στην ίδια κατεύθυνση με το φωτεινό σώμα, μπορούσε κάποιος να δει ένα μικρό μαύρο σύννεφο. Όταν το λαμπρό αντικείμενο πλησίασε στο έδαφος, φάνηκε ότι κονιορτοποιήθηκε. Τη θέση του πήρε ένα τεράστιο σύννεφο μαύρου καπνού και ακούστηκε μια δυνατή έκρηξη, σαν να γινόταν κατολίσθηση τεράστιων βράχων. Τα κτίρια ταρακουνήθηκαν, και μια διχαλωτή γλώσσα φωτιάς εκτινάχτηκε από το σύννεφο προς τον ουρανό. Οι χωρικοί βγήκαν έντρομοι στους δρόμους. Ηλικιωμένες γυναίκες έκλαιγαν· όλοι πίστευαν ότι είχε φτάσει το τέλος του κόσμου”.—Περίληψη ενός δημοσιεύματος που εμφανίστηκε στην εφημερίδα Σιμπίρ (Sibir), στο Ιρκούτσκ της Ρωσίας, στις 2 Ιουλίου 1908.

ΕΚΕΙΝΟΙ οι χωρικοί δεν είχαν καταλάβει ότι ένα αντικείμενο που ερχόταν από τον ουρανό είχε μόλις εκραγεί πάνω από τα κεφάλια τους. Σήμερα, 90 και πλέον χρόνια αργότερα, μια από τις πιο παράδοξες προβλέψεις για το τέλος του πλανήτη μας είναι ότι η καταστροφή θα προκληθεί από αστεροειδή ή από κομήτη. Χρησιμοποιούνται ακρωνύμια όπως ΝΕΟ (near-earth objects [Κοντινά στη Γη Αντικείμενα]) και ΡΗΟ (potentially hazardous objects [Δυνητικά Επικίνδυνα Αντικείμενα]) σε συνδυασμό με τρομακτικές προβλέψεις οι οποίες μιλούν για καταστροφή της γης από συγκρούσεις με ουράνια σώματα. Το Χόλιγουντ έσπευσε να εκμεταλλευτεί αυτούς τους φόβους γυρίζοντας ταινίες που σημείωσαν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, όπως οι ταινίες Ολέθρια Σύγκρουση (Deep Impact) και Αρμαγεδδών.

Ποιες είναι οι πιθανότητες να αφανιστείτε εσείς ή τα παιδιά σας από μια πύρινη βολίδα που θα πέσει από τον ουρανό; Πρέπει άραγε να περιμένετε ότι η αυλή σας θα υποστεί σύντομα έναν καταιγισμό από κομμάτια σιδήρου και πάγου; Αν μένετε κοντά σε κάποια ακτή, μήπως πρόκειται να ισοπεδωθεί το σπίτι σας από ένα τεράστιο παλιρροϊκό κύμα που θα δημιουργηθεί όταν ένας περιπλανώμενος αστεροειδής πέσει στη θάλασσα;

Τροχιά Ανάμεσα σε Πλανητικά Συντρίμματα

Το ηλιακό μας σύστημα δεν αποτελείται απλώς από τον ήλιο, τους εννέα πλανήτες και τους δορυφόρους τους. Κομήτες (συσσωματώσεις πάγου και σκόνης), αστεροειδείς (μικροί πλανήτες) και μετεωροειδή (κυρίως θραύσματα αστεροειδών) βρίσκονται επίσης σε τροχιά μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Οι επιστήμονες γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό ότι η γη βομβαρδίζεται από το διάστημα. Αρκεί μόνο να κοιτάξουμε τη σφυροκοπημένη επιφάνεια της σελήνης για να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε σε μια γειτονιά στην οποία επικρατεί συνωστισμός. Αν δεν υπήρχε η ατμόσφαιρα και η συνεχής ανανέωση της επιφάνειας της γης χάρη στην τεκτονική των πλακών και στη διάβρωση, η επιφάνεια του πλανήτη μας θα ήταν γεμάτη κρατήρες όπως η επιφάνεια της σελήνης.

Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι τουλάχιστον 200 εκατομμύρια μετεωρίτες γίνονται ορατοί στην ατμόσφαιρα της γης κάθε μέρα. Τα περισσότερα αντικείμενα που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα είναι μικρά και καίγονται παραμένοντας ουσιαστικά απαρατήρητα. Ωστόσο, μερικά από αυτά τα αντικείμενα επιβιώνουν από την εξαιρετικά υψηλή θερμότητα που δημιουργεί η είσοδός τους στην ατμόσφαιρα, ενώ η ταχύτητά τους μειώνεται λόγω της τριβής με τον αέρα φτάνοντας περίπου τα 320 χιλιόμετρα την ώρα. Ό,τι απομένει από αυτά τα αντικείμενα πέφτει στη γη με τη μορφή μετεωριτών. Επειδή οι περισσότεροι από αυτούς πέφτουν στους ωκεανούς ή σε ακατοίκητες περιοχές της γης, σπάνια έχουν προξενήσει κακό στους ανθρώπους. Υπολογίζεται ότι τα αντικείμενα που μπαίνουν στην ατμόσφαιρά μας προσθέτουν καθημερινά εκατοντάδες τόνους στο βάρος της γης.

Επιπρόσθετα, οι αστρονόμοι υπολογίζουν ότι ίσως υπάρχουν περίπου 2.000 αστεροειδείς με διάμετρο μεγαλύτερη από ένα χιλιόμετρο, των οποίων οι τροχιές είτε διασταυρώνονται με τη γήινη τροχιά είτε περνάνε κοντά από αυτήν. Μόνο 200 από αυτούς έχουν ανακαλυφτεί και έχει καταγραφεί η πορεία τους. Επίσης, υπολογίζεται ότι υπάρχουν ένα εκατομμύριο αστεροειδείς με διάμετρο μεγαλύτερη από 50 μέτρα οι οποίοι πλησιάζουν επικίνδυνα στην τροχιά της γης. Οι αστεροειδείς αυτού του μεγέθους μπορούν να φτάσουν στην επιφάνεια της γης και να προξενήσουν ζημιά. Ένα τέτοιο σχετικά μικρό βλήμα συγκεντρώνει περίπου δέκα μεγατόνους ενέργεια—ίση με την ενέργεια μιας μεγάλης πυρηνικής βόμβας. Ενώ η ατμόσφαιρα της γης μπορεί να μας προστατέψει από μικρότερες συγκρούσεις, δεν μπορεί να σταματήσει εκείνες που έχουν ενέργεια δέκα ή περισσότερων μεγατόνων. Μερικοί ερευνητές ισχυρίζονται ότι, από στατιστική άποψη, μπορούμε να αναμένουμε κατά μέσο όρο μια σύγκρουση ισχύος δέκα μεγατόνων περίπου μία φορά κάθε εκατό χρόνια. Σύμφωνα με μερικούς υπολογισμούς, η συχνότητα σύγκρουσης με αντικείμενα που έχουν διάμετρο σχεδόν ένα χιλιόμετρο είναι μία στα 100.000 χρόνια.

Αποκαλυπτικές Περιπτώσεις Κρατήρων, Εκρήξεων και Συγκρούσεων

Δεν είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο πλανήτης μας έχει χτυπηθεί από μεγάλα αντικείμενα που έπεσαν από το διάστημα στο παρελθόν. Αποδείξεις για αυτές τις προσκρούσεις μπορούν να βρεθούν στους 150 και πλέον κρατήρες που έχουν ανακαλυφτεί και οι οποίοι έχουν σημαδέψει την επιφάνεια της γης. Μερικούς από αυτούς τους βλέπει εύκολα κανείς, άλλους μπορεί να τους δει μόνο από αεροσκάφος ή από δορυφόρο, ενώ κάποιοι άλλοι είναι θαμμένοι από παλιά ή βρίσκονται στο βυθό των ωκεανών.

Ένας από τους πιο φημισμένους κρατήρες αυτού του είδους, γνωστός ως Τσιξουλούμπ, δημιούργησε στην επιφάνεια της γης ένα σημάδι διαμέτρου 180 χιλιομέτρων. Αυτός ο τεράστιος κρατήρας, που βρίσκεται στο βόρειο άκρο της χερσονήσου Γιουκατάν του Μεξικού, πιστεύεται ότι αποτελεί το σημείο πρόσκρουσης ενός κομήτη ή αστεροειδούς που είχε διάμετρο 10 χιλιόμετρα. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι οι κλιματολογικές αλλαγές που προκλήθηκαν από αυτή την πρόσκρουση ευθύνονται για την εξαφάνιση των δεινόσαυρων και άλλων χερσαίων και θαλάσσιων ζώων.

Στην Αριζόνα των Η.Π.Α., ένας σιδηρομετεωρίτης δημιούργησε τον εκπληκτικό Μετεωριτικό Κρατήρα—μια κοιλότητα με διάμετρο σχεδόν 1.200 μέτρα και βάθος γύρω στα 200 μέτρα. Πόσα θύματα θα υπήρχαν αν ένας παρόμοιος μετεωρίτης χτυπούσε μια πόλη; Ένα δημοφιλές έκθεμα που βρίσκεται στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, στην Πόλη της Νέας Υόρκης, δείχνει ότι, αν ένα τέτοιο αντικείμενο χτυπούσε το Μανχάταν, αυτό το πυκνοκατοικημένο μέρος θα καταστρεφόταν ολοκληρωτικά.

Στις 30 Ιουνίου 1908, ένας αστεροειδής ή ένα θραύσμα κομήτη που σύμφωνα με υπολογισμούς είχε διάμετρο μικρότερη από 100 μέτρα εισέβαλε με θόρυβο στην ατμόσφαιρα και εξερράγη περίπου 10 χιλιόμετρα πάνω από τη σχεδόν ακατοίκητη περιφέρεια Τουνγκούσκα της Σιβηρίας, όπως αναφέρθηκε στην αρχή του άρθρου. Η έκρηξη, που υπολογίζεται ότι είχε ισχύ 15 μεγατόνους, ερήμωσε μια περιοχή 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ρίχνοντας δέντρα, ανάβοντας φωτιές και σκοτώνοντας ταράνδους. Πόσοι άνθρωποι θα είχαν σκοτωθεί αν το κεντρικό σημείο της έκρηξης βρισκόταν ακριβώς πάνω από κάποια πυκνοκατοικημένη περιοχή;

Τον Ιούλιο του 1994, τα τηλεσκόπια όλου του κόσμου στράφηκαν στον Δία καθώς θραύσματα του κομήτη Σουμέικερ-Λέβι 9 προσέκρουσαν σε εκείνον τον πλανήτη. Τα προσωρινά σημάδια που δημιουργήθηκαν στον Δία θα παραμείνουν βαθιά χαραγμένα στη μνήμη εκείνων οι οποίοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της σύγκρουσης. Η εικόνα του Δία που δεχόταν το ένα χτύπημα μετά το άλλο έκανε τους ειδικούς και τους απλούς ανθρώπους να αναρωτιούνται τι θα συνέβαινε αν στόχος του κομήτη ήταν η γη και όχι ο Δίας.

Σενάρια Καταστροφής

Με τρόμο, οι επιστήμονες σκέφτονται τις φρικτές συνέπειες που θα είχε η πρόσκρουση κάποιου κομήτη ή αστεροειδούς στον πλανήτη μας. Ας δούμε ποιες φαντάζονται ότι θα ήταν οι άμεσες επιπτώσεις μιας μεγάλης σύγκρουσης. Αρχικά θα δημιουργούνταν ένας εκρηξιγενής θύσανος από πέτρες και σκόνη. Τα συντρίμμια που θα έπεφταν θα προξενούσαν μια βροχή μετεωριτών, η οποία θα πυράκτωνε τον ουρανό και θα πυρπολούσε δάση και λιβάδια, σκοτώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της χερσαίας ζωής. Η σκόνη που θα συνέχιζε να αιωρείται στην ατμόσφαιρα για περισσότερο χρόνο θα έκρυβε τον ήλιο με αποτέλεσμα να μειωθεί κάθετα η θερμοκρασία και να σταματήσει η φωτοσύνθεση στη σκοτεινιασμένη επιφάνεια της γης. Η καταστολή της φωτοσύνθεσης θα προξενούσε επίσης διάσπαση της τροφικής αλυσίδας στους ωκεανούς, καταδικάζοντας σε θάνατο τα περισσότερα θαλάσσια πλάσματα. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η περιβαλλοντική καταστροφή θα ολοκληρωνόταν από την όξινη βροχή που θα έπεφτε σε όλη τη γη και από την καταστροφή του στρώματος του όζοντος.

Αν ένας τέτοιος αστεροειδής έπεφτε στον ωκεανό, θα προξενούσε παλιρροϊκά κύματα, που λέγονται αλλιώς τσουνάμι, με τρομακτικές πιθανότητες πρόκλησης καταστροφών. Τα τσουνάμι θα ταξίδευαν πολύ μακρύτερα από την τοποθεσία της πρόσκρουσης από ό,τι το αρχικό κρουστικό κύμα και θα προξενούσαν ανυπολόγιστες καταστροφές σε παράκτιες περιοχές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Ο αστρονόμος Τζακ Χιλς λέει: «Εκεί που κάποτε υπήρχαν πόλεις θα υπάρχουν μόνο λασπώδεις εκτάσεις».

Ωστόσο, απαιτείται μεγάλη προσοχή όσον αφορά τέτοιους ισχυρισμούς. Οι περισσότερες από αυτές τις θεωρητικές απόψεις είναι απλώς εικασίες. Είναι ευνόητο ότι κανένας δεν έχει δει ούτε έχει μελετήσει έναν αστεροειδή που προσκρούει στη γη. Επίσης, τα σημερινά μέσα ενημέρωσης, τα οποία έχουν την τάση να υπερβάλλουν, σπεύδουν να δημιουργήσουν εντυπωσιακούς τίτλους, βασιζόμενα σε ελλιπείς ή ακόμα και ανακριβείς πληροφορίες. (Βλέπε το παραπάνω πλαίσιο.) Μάλιστα λέγεται ότι η πιθανότητα θανάτου από ένα αντικείμενο που πέφτει από τον ουρανό είναι σημαντικά μικρότερη από την πιθανότητα θανάτου σε τροχαίο ατύχημα.

Τι Πρέπει να Γίνει;

Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι η καλύτερη στρατηγική για να αποφευχθεί η καταστροφή από κάποιον κομήτη ή αστεροειδή που πλησιάζει θα ήταν να εκτοξεύσουν έναν πύραυλο για να ανακόψουν την πορεία του εισβολέα και, τουλάχιστον, να του αλλάξουν πορεία. Αν ο αστεροειδής είναι μικρός και ανιχνευτεί πολλά χρόνια πριν από την υπολογισμένη πρόσκρουσή του, αυτό το χτύπημα μπορεί να είναι αρκετό.

Εντούτοις, για κάποιο μεγαλύτερο αντικείμενο το οποίο υπάρχει πιθανότητα να συγκρουστεί με τη γη, μερικοί επιστήμονες προτείνουν τη χρήση πυρηνικών όπλων. Σε αυτή την περίπτωση, πιστεύεται ότι μια πυρηνική έκρηξη στο σωστό σημείο του αστεροειδούς θα τον έστρεφε σε πιο ασφαλή πορεία, κάνοντάς τον να χάσει το στόχο του. Το μέγεθος ενός αστεροειδούς και η απόστασή του από τη γη θα καθόριζε το μέγεθος της απαιτούμενης πυρηνικής έκρηξης.

Το πρόβλημα είναι ότι κανένα από αυτά τα πιθανά αμυντικά μέτρα δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό χωρίς επαρκή έγκαιρη προειδοποίηση. Ομάδες αστρονόμων, όπως εκείνες που εργάζονται στο πρόγραμμα Επιτήρηση του Διαστήματος και στο πρόγραμμα Ανίχνευση των Πλησίον της Γης Αστεροειδών (Near Earth Asteroid Tracking), έχουν αφοσιωθεί αποκλειστικά και μόνο στο κυνήγι αστεροειδών. Πολλοί πιστεύουν ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα προς αυτή την κατεύθυνση.

Ομολογουμένως, οι ατελείς άνθρωποι έχουν περιορισμένες γνώσεις σχετικά με τις θέσεις και τις κινήσεις αυτών των ουράνιων σωμάτων. Αλλά δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε βαθιά ή να φοβόμαστε υπερβολικά για απειλές σύμφωνα με τις οποίες το μέλλον της ζωής στη γη είναι αβέβαιο. Η ασφαλέστερη εγγύηση για το ότι δεν πρόκειται ποτέ να επιτραπεί σε κανέναν αστεροειδή ή κομήτη να καταστρέψει κάθε ζωή στη γη προέρχεται από τον Δημιουργό του σύμπαντος, τον Ιεχωβά Θεό.a Η Αγία Γραφή μάς βεβαιώνει: «Οι δίκαιοι θα γίνουν κάτοχοι της γης και θα κατοικούν για πάντα σε αυτήν».—Ψαλμός 37:29· Ησαΐας 45:18.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Η Περίπτωση του 1997 XF11

Στις 12 Μαρτίου 1998, άσχημα νέα μεταδόθηκαν αστραπιαία σε όλη τη γη: Ένας αστεροειδής με διάμετρο 1,5 χιλιόμετρο κατευθυνόταν προς τη γη και επρόκειτο να φτάσει στις 26 Οκτωβρίου 2028, «ημέρα Πέμπτη». Ο αστεροειδής, ο οποίος ονομάστηκε 1997 XF11, ανακαλύφτηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1997 από τον αστρονόμο Τζιμ Σκότι, που είναι μέλος της ομάδας Επιτήρηση του Διαστήματος (Spacewatch), του Πανεπιστημίου της Αριζόνας. Χρησιμοποιώντας προηγούμενα στοιχεία και νεότερες παρατηρήσεις, οι επιστήμονες σε συνεργασία με το Κέντρο Αστροφυσικής Χάρβαρντ-Σμιθσόνιαν δημοσίευσαν διάφορες πληροφορίες βάσει των οποίων ορισμένοι πρόβλεψαν ότι η τροχιά του αστεροειδούς πιθανώς θα περνούσε σε απόσταση περίπου 50.000 χιλιομέτρων από τη γη—απειροελάχιστη απόσταση για τα αστρονομικά δεδομένα, ή αλλιώς «μηδενική πιθανότητα αποφυγής της σύγκρουσης». Οι οθόνες των τηλεοράσεων έβριθαν από τρομακτικές προσομοιώσεις της πρόσκρουσης ενός αστεροειδούς στη γη. Κατόπιν, μόλις μια μέρα αργότερα, ο κίνδυνος είχε περάσει. Νέα στοιχεία και υπολογισμοί έδειξαν ότι ο αστεροειδής θα περνούσε σε απόσταση 1.000.000 χιλιομέτρων από τη γη. Αυτό εξακολουθούσε να σημαίνει ότι αυτός ο αστεροειδής θα περάσει πιο κοντά από οποιονδήποτε άλλον αστεροειδή παρόμοιου μεγέθους που έχει παρατηρηθεί στο παρελθόν, αλλά πρόκειται για ασφαλή απόσταση. Τα μέσα ενημέρωσης έσπευσαν να δημοσιεύσουν τίτλους όπως: «Εντάξει, Έπεσαν Λίγο Έξω».

[Εικόνες στη σελίδα 26]

1. Κομήτης του Χάλεϊ

2. Κομήτης Ικέγια-Σέκι

3. Αστεροειδής 951 Gaspra

4. Μετεωριτικός Κρατήρας—μια κοιλότητα με διάμετρο σχεδόν 1.200 μέτρα και βάθος γύρω στα 200 μέτρα

[Ευχαριστίες]

Ευγενής παραχώρηση από ROE/Anglo-Australian Observatory, φωτογραφία από David Malin

Φωτογραφία NASA

NASA/JPL/Caltech

Φωτογραφία από D. J. Roddy and K. Zeller, U.S. Geological Survey

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 25]

Φωτογραφία NASA